ناسر پیرۆتی
رووداو - سەردەشت
خدر حیكمەت، 62 ساڵ، تا ئێستاش بەدەست كاریگەری ئەو چەكە كیمیاییەوە دەناڵێنێ كە لە سەروەختی جەنگی عێراق ئێراندا لە شاری سەردەشتی رۆژهەڵاتی كوردستان درا ، ئەو دەبێ هەموو مانگێك بۆ چارەسەركردن لە سەردەشتەوە بچێتە تاران و تاوەكو ئێستا شەش جار بە دەرمانی كیمیایی چارەسەری بۆ كراوە.
خدر، یەكێكە لە بریندارانی چەكی كیمیایی، بەڵام تاوەكو ئێستا لەلایەن بونیادی شەهید (دەزگای شەهید)ەوە بە بریندار قبوڵنەكراوە، چونكە لە كاتی بەركەوتنی بە چەكی كیمیایی نەچووەتە نەخۆشخانە و چووەتە گوندەكەی خۆی كە 5 كلیۆمەتر لە سەردەشتەوە دوورە. خدر گوتی "ئەوەندەی من ئاگادار بم نزیكەی 1900 كەس وەكو من برینداری چەكی كیمیایین، بەڵام بە بریندار قبوڵنەكراوین". خدر جگە لە خۆی، هاوسەرەكەی و 3 كچیشی برینداری چەكی كیمیایین.
كۆماری ئیسلامی ئێران لە كۆی 4500 برینداری كیمیابارانی شاری سەردەشت تەنیا 1500 كەسی بە برینداری چەكی كیمیایی قبوڵكردووەو سەرۆكی كۆمەڵەی بەرگریكردن لەقوربانیانی كیمیابارانی سەردەشتیش دەڵێت "ئەگەر كەسێك پشتگیری سوپای پاسداران یان هێزی ئینتزامی نەبێ بە برینداری چەكی كیمیایی قبوڵی ناكەن" .
شارۆچكەی سەردەشت لە رۆژهەڵاتی كوردستان، دەكەوێتە رۆژئاوای ئێران و سەر بە پارێزگای ورمێیە و 240 كیلۆمەتر لە سەنتەری ئەو پارێزگایەوە دوورە. سەردەشت كە لە نزیك سنووری باشووری كوردستانە، لەسەردەمی شەڕی ئێران و عێراقدا لە 28/6/1987 لەلایەن فڕۆكە جەنگییەكانی عێراقەوە درایە بەر بۆمبی كیمیایی و لە ئەنجامدا 132 كەس كوژران و هەزارانیش بریندار بوون.
تائێستا ئامارێكی ورد لە بەردەست نییە لە بارەی بەركەوتووانی كیمیابارانكردنی شاری سەردەشت، بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران دەڵێن 4500 برینداری چەكی كیمیایی لە سەردەشت هەن، هەندێك لە مامۆستایانی زانكۆش كە لێكۆڵینەوەیان لە رووداوەكە كردووە، ئاماژە بە 8500 بریندار دەكەن، بەڵام بەپێی ئاماری كۆمەڵەی بەرگریكردن لە قوربانیانی كیمیابارانی سەردەشت، 8000 كەس داواكارییان پێشكەشكردووە كە وەك برینداری چەكی كیمیایی قبوڵبكرێن.
عوسمان مزەیەن، مافناس و بەرپرسی كۆمیتەی یاسایی كۆمەڵەی بەرگریكردن لە قوربانیانی كیمیابارانی سەردەشت كە خۆیشی بەركەوتەی كیمیاییە، بە (رووداو)ی راگەیاند "تەنیا 17%ی بەركەوتووانی چەكی كیمیایی ناسراون و ژمارەی قوربانیان زۆر زیاترە لەو ئامارانەی كە بڵاوكراونەتەوە".
هەر بەركەوتوویەك بەپێی رێژەی بەركەوتنەكەی هاوكاری دەكرێ، ئەگەر رێژەی بەركەوتنەكەی لە نێوان 5-25% بێ، كارتی دڵنیایی تەندروستی بۆ دەكرێ، ئەگەر رێژەكەی لە نێوان 25-70% بێ مووچەی مانگانەی دەدرێتێ".
بەهۆی پشتگوێخستنی بەشێكی زۆر لە بریندارانی كیمیابارانی سەردەشت لەلایەن حكومەتی ئێرانەوە، كۆمەڵێك لە برینداران 9 ساڵ لەمەوبەر بیریان لە دامەزراندنی كۆمەڵەیەك كردەوە بەنێوی (كۆمەڵەی بەرگریكردن لە قوربانیانی كیمیابارانی سەردەشت) . ساڵح عەزیز پوور ئەقدەم، كە سەرۆكی كۆمەڵەی ناوبراوە بە (رووداو)ی راگەیاند "كاتێك زانیمان كارەساتی كیمیابارانكردنی سەردەشت وردە وردە لە بیری جیهان و تەنانەت ئێرانیش دەچێتەوە بە پێویستمان زانی ئەو كۆمەڵەیە دابمەزرێنین".
كاروبارەكانی كۆمەڵەكە لەنێو ئۆفیسێكی زۆر بچووك رادەپەڕێندرێن، كە تەنیا لە یەك ژووری زۆر بچووك پێكهاتووە و لەژێر زەمینی بازاڕێكدایە، ساڵح گوتی "حكومەت تائێستا هیچ هاوكارییەكی نەكردووین".
بەپێی قسەی ساڵح پوور، بەر لە دامەزراندنی كۆمەڵەكەیان، دەزگای شەهید تەنیا 94 كەسی بە برینداری چەكی كیمیایی قبوڵ كردبوو، بەڵام " ئێمە لە ماوەی ساڵێكدا لەدوای دامەزراندنمان كارێكی زۆرمان بۆ قوربانیان كرد و 1406 كەسی دیكەمان بە برینداری چەكی كیمیایی تۆمار كرد".
بەرپرسی كۆمیتەی یاسایی كۆمەڵەی بەرگریكردن لە قوربانیانی كیمیابارانی سەردەشت لە بارەی فایلی یاسایی ئەو تاوانە دەڵێ "زۆرمان هەوڵ دا كە لە دادگای تایبەتی تاوانەكان لە بەغدا، سكاڵاكەمان وەربگیرێت. بەپێی پێڕەوی ئەم دادگایە هەر كەسێك لە هەر شوێنێك لە لایەن رژێمی پێشووی عێراقەوە زەرەرمەندبێ دەتوانێ لەو دادگایەدا سكاڵا پێشكەش بكات، بەڵام دواتر گۆڕانكاریان بەسەر ئەم خاڵەدا هێنا و ئەو مافەیان تەنیا بە كەسانێك دا كە عەرەب بن. بۆیە سكاڵای ئێمە وەرنەگیرا". هەروەها دەڵێت "حكومەتی پێشووی عێراق بە كیمیابارانكردن و حكومەتی ئێستاش بە رێگرتن لە پێشكەشكردنی داوای یاسایی، غەدرێكی گەورەیان لە خەڵكی سەردەشت كرد".
سەبارەت بە جۆری ئەو گازە كیمیاییەی لە سەردەشت بەكارهاتووە، ساڵح عەزیز پوور دەڵێ "تێكەڵكراوی گازی خەردەل و گازی ئارسنیك بووە، بەپێی لێكۆڵینەوەیەك گازەكە تا 50 ساڵ كاریگەری دەبێ". لەبارەی كاریگەرییەكەشی، ساڵح گوتی "گازەكە مرۆڤ لاواز دەكات و سیستمی بەرگری لەش ناهێڵێ، هەندێك لە بەركەوتووان دووچاری نەخۆشی سی و ریخۆڵە بوون، هەیە چاوی كوێر بووە، بەشێكیشیان دووچاری حەساسیەی پێست بوون". گوتیشی "بەركەوتووان لە رەوشێكی خراپدان، هەندێكیان دەبێ بەردەوام كەپسولی ئۆكسجینیان پێبێ".
ژمارەیەكی زۆر لە بەركەوتووانی چەكی كیمیایی بەهۆی ئەوەی لە دەزگای شەهید قبوڵنەكراون لە ژیانێكی زۆر خراپدا دەژین، چونكە كاریان پێناكرێ و دەبێ لەسەر گیرفانی خۆیان بەردەوام بچنە لای دكتۆر. سەرۆكی كۆمەڵەی بەرگریكردن لە قوربانیان دەڵێت. "هەستدەكەم مەسەلەكە پەیوەندی بە سیاسەتەوە هەیە، بەڵام نازانم كۆماری ئیسلامی ئێران چ سوودێك لەو جۆرە سیاسەتە دەبینێ".
بەپێی قسەی ساڵح پوور، ساڵانە نزیكەی 10-15 بەركەوتووی چەكی كیمیایی لە سەردەشت بەهۆی كاریگەری ئەو چەكە كیمیاییە گیان لەدەستدەدەن. ئەو گوتیشی "بریندارمان هەبووە تەنگە نەفەس بووە، نەگەیشتووەتە كەپسولی ئۆكسجینەكەی و گیانی لەدەستداوە".
ساڵانە كۆمەڵەی بەرگریكردن لە قوربانیانی كیمیابارانی سەردەشت یادی كیمیابارانی سەردەشت دەكاتەوە، بەڵام سەرۆكی كۆمەڵەكە ئاماژەی بەوەدا كە ئێستا حكومەتی ئێران رێگری لە یادكردنەوەكە دەكات "ئەوان دەیانەوێ یادەكە زۆر بە بچووكی لە هۆڵێكدا بكەنەوەو دوو وتار بخوێننەوەو بەس، بەڵام ئێمە دەمانەوێ یادەكە زۆر بە بەرفراوانی بكرێتەوە، ئەوانیش ئەوە قبوڵ ناكەن". ناوبراو ئاماژەی بەوەشدا كە ئەوان ساڵانە لە یادی كیمیابارانكردنی شاری هەڵەبجەدا، چەندین پێشانگە و چالاكی جۆراو جۆر لە زانكۆكانی ئێران رێكدەخەن "بەڵام تائێستا هەڵەبجەییەكان یادی كیمیابارانی سەردەشتیان نەكردووەتەوە".
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ