رووداو- هەولێر
دوای سێ ساڵ شەڕ و كاولكاری، خەلافەتەكەی داعش رووخا. رەنگە ئێستاش لە ئیدارەی ئەمریكا كە تێكشكاندنی داعشی بە ئەولەویەتی خۆی دەزانی، بیر لەوە بكەنەوە كە كۆتایی ئەركی خۆیان رابگەیەنن و بەخێرایی لە عێراق دەربچن. هەرچەندە دوای 14 ساڵ شەڕ و خەرجیی بەردەوام لە عێراق و تێكشكاندنی داعش ئەو بژارەیە بۆ رای گشتیی ئەمریكا سەرنجڕاكێش دیارە، بەڵام شارەزایان ئەو بژارەیە بە هەڵەیەكی مەترسیدار دەزانن.
ئێما سكای، شارەزا لە كاروباری رۆژهەڵاتی نێوەڕاست لە وتارێكدا لە گۆڤاری (فۆرین ئەفەیرز) جەخت لەوە دەكاتەوە كە "ئەركی ئەمریكا لە عێراق تەواو نەبووە"، چونكە تاوەكو ئێستاش پشتگیری ئەمریكا پێویستە بۆ ئەوەی "دەوڵەتی عێراق ببێتە دەوڵەتێكی بەهێز و رێگەنەدرێت وڵاتانی دیكەی ناوچەكە بۆشایی ئەمنی و سەربازیی عێراق پڕبكەنەوە". لێكۆڵەرە ئەمریكییەكە ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە "روخانی رژێمی سەدام رۆڵی سەرەكیی گێڕا لە تێكچوونی نەزمی ناوچەكە، سەقامگیربوونی دەتوانێت هاوسەنگیی هێز بۆ ناوچەكە بگەڕێنێتەوە".
سكای پێیوایە هەردوو ئیدارەی پێشووی ئەمریكا لە خولی یەكەمی سەرۆكایەتییاندا دوو هەڵەی گەورەیان كرد كە دەبووایە لە خولی دووەم چارەسەری بۆ بدۆزنەوە. ئیدارەی جۆرج دەبلیو بوش، سەرۆكی پێشووتری ئەمریكا، سوپا و دامەزراوە ئەمنییەكانی سەردەمی رژێمی بەعسی هەڵوەشاندەوە. هەر ئەم بڕیارەش بۆشاییەكی ئەمنیی گەورەی لە عێراق دروستكرد كە دواتر قاعیدە و رێكخراوە تیرۆریستییەكانی دیكە قۆستیانەوە بۆ دروستكردنی درزی تایفی لە كۆمەڵگای عەرەبی سوننە و شیعەی عێراقیدا. ساڵی 2007 ئیدارەی بوش ناچار بوو هێزی زیاتر رەوانەی عێراق بكات و هەڵمەتی سەحوەی سوننەكان رابگەیەنێ كە رۆڵی سەرەكی بینی لە تێكشكاندنی قاعیدە و كەمكردنەوەی شەڕ و ململانێی تایفی لە عێراق.
ئیدارەی باراك ئۆباما، سەرۆكی پێشووی ئەمریكاش لە ساڵی 2011 (واتە ساڵێك دوای هەڵبژاردنی گشتی لە عێراق) هێزەكانی كێشایەوە. ئەوكات ئیدارەی ئەمریكی و بەغدا جەختیان لەوە دەكردەوە كە داینامۆكانی شەڕی تایفی لە عێراق نەماون و كاتی كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا هاتووە. لە هەڵبژاردنەكانی 2010دا لیستی عێراقییە بە سەرۆكایەتی ئەیاد عەلاوی زۆرترین دەنگی هێنا، بەڵام ئیدارەی ئۆباما پشتگیری لە نووری مالیكی سەرۆكوەزیرانی پێشووی عێراق كرد و ئەو دەرفەتەی لەدەستی سوننە دا كە جارێكی دیكە دەسەڵات وەربگرنەوە.
هاتنەسەركاری مالیكی و كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا شكستیان بەو دەستكەوتانە هێنا كە لە چەند ساڵی پێشتردا بەدەستهاتبوون. مالیكی عەرەبە سوننەكانی لە پرۆسەی سیاسی وەدەرنا، دامەزراوە دیموكراتیكەكانی عێراقی بە سیاسی و حیزبی كرد، سوپای وەكوو ئامرازێك بۆ جێبەجێكردنی پلانە تایفییەكانی خۆی بەكارهێنا و دواجاریش ناڕەزایەتییەكانی عەرەبە سوننەكانی عێراقی بە توندترین شێوە سەركوت كرد. لە هەلومەرجێكی لەو جۆرەدا بوو كە داعش خۆی وەكوو رزگاركەری كۆمەڵگای عەرەبی سوننەی عێراقی پێناسە كرد و پێگەیەكی بەرفراوانی لەناو ئەو كۆمەڵگایەدا داگیر كرد.
بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش لە عێراق و ناوچەكە، ئیدارەی ئۆباماش هاوشێوەی ئیدارەكەی پێشوو ناچاربوو هێز رەوانەی عێراق بكاتەوە و پشتگیریی خۆی لە مالیكی وەربگرێتەوە و لە جێگەی ئەو حەیدەر عەبادی دابنێن كە بە بۆچوونی توێژەرە ئەمریكییەكە "ئەلتەرناتیڤی هاوبەشی ئێران و ئەمریكا بوو".
ئێما سكای جەخت لەوە دەكاتەوە بە تێكشكانی داعش و نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنەكانی 2018، عێراق جارێكی دیكە گەیشتووەتە خاڵێكی چارەنووسساز. لەبەر ئەوەی وڵاتانی دراوسێی عێراق دەكرێت جارێكی دیكە هەوڵی پڕكردنەوەی بۆشایی ئەمنی و سیاسی بدەن، بەمەش عێراق بكەنە گۆڕەپانی ململانێ ناوچەییەكان، لە لایەكی دیكەشەوە مالیكی و هادی عامری، بەرپرسی رێكخراوی بەدر، هەوڵی لەباربردنی دەستكەوتەكانی عەبادی دەدەن، ئەمەش لە لایەكەوە دەسەڵاتی ئێران لە عێراق پەرە پێدەدات و لە لایەكی دیكەشەوە هێزە سێكولارەكانی عێراق لاواز دەكات.
لە ماوەی شەڕی سێ ساڵەی داعشدا، ئێران تەنیا یارمەتی و راوێژكاریی سەربازیی رەوانەی عێراق نەكرد، بەڵكو پشتگیری و هاوكاریی بەرفراوانی پێشكەش بە ژمارەیەكی زۆر میلیشیای حەشدی شەعبیش كرد، بۆ ئەوەی دواتر نفووزی سیاسیی ئێران لە بەغدا فراوانتر بكەنەوە. پاش تێكشكانی داعش، ئێران و میلیشیاكانی حەشد دەیانەوێت ئەو دەستكەوتە سەربازییە بۆ دەسەڵاتی سیاسی تەرجەمە بكەن، بەڵام وەكوو سكای ئاماژەی بۆ دەكات "هێزەكانی حەشد شەرعییەتی دەوڵەت دەبەنە ژێر پرسیار و هەر ئەو هێزانەش دەبنە رێگری سەرەكی لەبەردەم هەوڵەكانی عێراق بۆ بەرەنگاربوونەوەی فراوانخوازییەكانی ئێران"، بە كورتیەكەی میلیشیاكانی حەشد بەرەو ئەوە دەچن ببن بە "دەوڵەت لە ناو دەوڵەتدا". بە بۆچوونی سكای، ئەگەر سنوورێك بۆ ئەو فراوانخوازییانەی ئێران دانەنرێت لە داهاتوودا ئەگەری پێكدادانی سەختتری سعودیە و ئێران هەیە.
شەڕی دژی داعش و بەشداریی كارای هێزەكانی ئەمریكا لەو شەڕەدا، جارێكی دیكە پێگەیەكی تایبەتی بە واشنتن داوە لە عێراق. لێكۆڵەرە ئەمریكییەكە جەخت لەوە دەكاتەوە كە "ئەمریكا نابێت رێگە بدات ئەو پێگە و نفووزەی لەدەست بچێ"، بۆ ئەمەش ئیدارەی ترەمپ "نابێت تووشی ئەو هەڵەیە بێت كە هەست بكات عێراق ئاسایشی بۆ گەڕاوەتەوە. ئەزموونی یەك دەیە و نیوی رابردوو پیشانی داوە كە لە عێراق هەموو شتێك ئیمكانی هەڵگەڕانەوە و پێچەوانەبوونەوەی تێدایە". لەوانەش دەسەڵات و نفووزی ئێران لە بەغدا.
لێكۆڵەرە ئەمریكییەكە پێیوایە مانەوە و هاوكاریی ئەمریكا پێویستە بۆ پێچەوانەكردنەوەی دەسەڵات و نفووزی ئێران لە عێراق، چونكە بۆ ئەم مەبەستە دەبێ دامەزراوەكانی عێراق سەرلەنوێ بەهێز بكرێنەوە، پرسی دابەشكردنی سەرچاوە داراییەكان چارەسەر بكرێت، هێزە ئەمنی و سەربازییەكانی عێراق بەهێز و بەدامەزراوەیی بكرێن و لەسەر پرسە هەستیارە سیاسییەكان لە نێوان هێز و لایەنە عێراقییەكاندا دانوستاندنی جیدی رێكبخرێ، لەوانەش چارەسەركردنی كێشەی نێوان كوردستان و بەغدا سەبارەت بە پرسی كەركووك.
ئێما سكای جەخت لەوە دەكاتەوە كە ئیدارەی ترەمپ دەبێت لە هەڵەی ئیدارەی پێش خۆیەوە وانەی وەرگرتبێت و بزانێت "ئەگەر ئەمریكا واز لە عێراق بهێنێ، ئیدارەی داهاتوو دەبێت جارێكی دیكە هێزی پیادە رەوانەی عێراق بكات بۆ ئەوەی بەرەنگاری منداڵەكانی داعش ببنەوە". بۆ وەرگرتنی ئەم وانەیەش ئیدارەی كۆشكی سپی دەبێ بە روانگەیەكی بەرفراوانتر لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر سەیری عێراق و بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە عێراق بكات.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ