ئەزمونی ئیخوانەكان و رۆژهەڵاتی ئیسلامی

1-2

لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە تایبەتی لە وڵاتانی موسڵماندا، 100 ساڵی رابردوو لە ژێر گورزی كۆڵۆنیالیزمدا دەوڵەتەكانی ئێستا دروستبوون و دوایی سەقامیان وەرگرت. لە ماوە درێژەدا لە هیچ یەك لە وڵاتانی ئیسلامیدا دیموكراسی و ئیرادەی میللەت رێزی لێ نەگیراوە، بۆیە هیچ تەجرەبەیەك بە ناوی دیموكراسی لە جیهانی ئیسلامیدا بوونی نییە.

پێشكەوتنی جیهان بارودۆخێكی ئەوتۆی خوڵقاندووە كە كۆمەڵگاكان بەرەو پێشەوە هەنگاو باوێن، ئەو گۆڕانەی كە لە بوارە جیاجیاكانی ناو كۆمەڵ دەمێكە روویانداوە، وادەخوازن سیستەمی سیاسی خۆی لەگەڵی بگونجێنێ، ئەوەش لە شێوەی فشارێكی میللی خۆی نیشاندا كە لە ساڵی 1979وە بە تەجرەبەی كۆماری ئیسلامی ئێران دەستیپێكرد و دوایی لە 1996دا بە كابینەی نەجمەدین ئەربەكان لە توركیا دووەمین هەنگاوی خۆی هاویشت. قۆناغی هەرە فراوانیشی ئەو بزووتنەوە جەماوەرییەیە كە پێیدەگوترێ بەهاری عەرەبی و لە ساڵی 2011وە بەشێوەیەكی بەرفراوان دەستیپێكردووە.

كاتێك لە ئەنجامی چەپاندن و سەركوتكردندا هەموو پێكهاتەكانی كۆمەڵگا بڕیاردەدەن بارودۆخ بگۆڕن، مەرج نییە لە یەكەمین هەنگاودا هێزە دیموكراتییەكان كە بڕوایان بە دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤ و گەشەسەندنی ئاسایی هەیە، بێنە سەركار. 

رۆژهەڵاتی ئیسلامی لەڕووی كولتوورییەوە پێشكەوتنێكی ئەوتۆی بەخۆوە نەبینیوە، بەتایبەتی لە بواری رۆشنبیریی سیاسیدا زۆر لە دواوەیە، چونكە رۆشنبیریی سیاسی پێویستی بە تەجرەبەی دیموكراسی و بە كرانەوە هەیە، كۆمەڵگا و باڵە جیاجیاكانی كە بەیەكەوە مونافەسە دەكەن پێویستیان بە زانیاری و فێربوون و ئەزموونی خۆیان هەیە. بۆیە ئێستا كە لاباڵی ئیسلامی دوای هەر گۆڕانكارییەك لە وڵاتانی مسوڵماندا زۆرترین شانسی هاتنە سەركاری هەیە. نابێ بەلامانەوە سەیر بێت كاتێك كە وڵاتێكی عەرەبی یان موسڵمان تووشی تەقینەوەی جەماوەری دەبێت، لەوێدا هەمیشە شانس بۆ هێزەكانی توندڕۆ زیاترە لەبەرامبەر ئەوانەی كە بە ئارامی بیردەكەنەوە. واتە شانسی توندڕۆكانی ئیسلامی لە هەنگاوی یەكەمدا بۆ وەرگرتنی دەسەڵات بە دەنگی خەڵك زیاترە لە شانسی دیموكراتەكان. بەتایبەتیش كە ئیخوان وەك ناوەندێكی نێونەتەوەیی بۆ فكری ئیسلامی زیاتر لە شەست ساڵە كاردەكات و ئایدیۆلۆژیایەكی مونەزەمی هەیە كە لق و پۆپی لە هەموو وڵاتانی مسوڵمان كردووەتەوە. ئەو ئایدیۆلۆژیایە بەشێوەیەكی ئەوتۆ تێكەڵی بزووتنەوەی سیاسیی وڵاتانی مسوڵمان بووە كە ناكرێ بە هەمان توندوتیژی ئەوان هەڵبقەندرێت.

ئەو كرانەوەی ئێستا لە وڵاتانی عەرەبی روودەدات دەرگای بۆ حیزبە ئیسلامییەكان (ئیخوان موسلمین) كردەوە بە دەنگی زۆرینەی خەڵك بێنە سەركار. هەڵبەت ئەم زۆرینەیە زۆرینەیەكی زۆر موتڵەق نییە، ئەو ڕێژەیە نییە كە لە سەدا پەنجا بۆ سەرەوەی رای كۆمەڵگا بەدەست بێنن.

ئەو رایەی كە كۆمەڵگا بە ئیخوانی دەدات بۆ پێشكەوتنی ئابووری و كۆمەڵایەتی و دابینكردنی مافەكانی مرۆڤ و گەشەسەندنە، تاكو كۆمەڵگای وڵاتانی ئیسلامی لەدەست ئازاری پاشكەوتن قورتاری بێت. بەڵام ئیخوان زۆر بە هەڵە لە متمانەی كۆمەڵگاكانی وڵاتانی ئیسلامی گەیشتن، پێیانوابوو لە راپەڕینێكی جەماوەریدا لەسەر بنەمای هەڵبژاردنی خەڵك دەتوانن بێنە سەركار، ئینجا ئایدیۆلۆژیای خۆیان بەسەر كۆمەڵگادا دەسەپێنن و ئەو بیرە كۆنەی خۆیان جارێكی دیكە بژیەننەوە، واتە كۆمەڵگایەكی دینی داخراو دروست بكەن كە لەگەڵ ناوەڕۆكی ئایدیۆلۆژیاكەیان بگونجێ.

هەڵبەت تەنیا ئیخوان بە تەنێ لە عالەمی ئیسلامیدا ئەم روانگایەیان نییە، لە بەشی بڕوا شیعەی عالەمی ئیسلامیشدا ئێمە دوو تەجرەبەمان هەیە، یەكیان كۆماری ئیسلامی ئێرانە كە دوای ساڵی 1979 هاتە سەركار و دوای نزیكەی 35 ساڵ تاكو ئێستا نەك هەر نەیتوانیوە پێشكەوتن دابین بكات، بەڵكو كۆمەڵگای ئێرانی لە داخراوییەكی كوشندەدا هێشتووەتەوە و لە هەموو دونیای دابڕیوە و ئابووریەكەی ساڵ بە دوای ساڵ بەرەو شكان دەچێ.

لە توركیا بارودۆخ بە شێوەیەكی دیكەیە، نابێ لەبیرمان بچێ كە فەرهەنگی عوسمانی و ئێرانی و عەرەبی لەناو بازنەی جیهانی ئیسلامیدا جیاوازییان هەیە. لە توركیاشدا جاری یەكەم كە كابینەی حكومەت بە سەرۆكایەتی ئەربەكان دروستبوو، هەمان تەجرەبەی مورسی تاقیكردەوە و بە هەمان شێوەش كۆتایی هات.لە قۆناغی دووەمدا پڕۆژەی ئیسلامی لە توركیا باوەڕیان بە عەلمانیەتی بەڕێوەبردنی كۆمەڵگا هێنا و خۆیان بە حیزبێكی پابەندی دیموكراسی لەقەڵەمدا و زۆر بە نەرمیشەوە مامەڵەیان لەگەڵ كرد. بە تایبەتی لە بواری پێشكەوتنی ئابووریدا توانییان دەسكەوتی گەورە بەدەستبێنن، بەڵام دوای 10 ساڵ لە حوكمی لاباڵی ئیسلامی لە توركیا، ئێستا لە ئەنجامی فشاری ئایدیۆلۆژیای ئیسلامیدا خودی پڕۆژەی (AKP) لە توركیا كەوتووەتە بەر زەبری رەخنە و گلەیی كۆمەڵگا، چونكە دوای 10 ساڵ دیسان ئەو مەیلە لەناو باڵی ئیسلامی توركیدا هەیە كە ئەگەر ئەم 10 ساڵە نەیانتوانیوە ئایدیۆلۆژیای خۆیان بەسەر كۆمەڵگادا بسەپێنن، ئێستا بەو دەسكەوتە ئابووری و سەقامگیرییە كۆمەڵایەتییەی كەوا بەدەستیان هێناوە، بە یاسای مەدەنیانە دەكرێ باری ئیسلامی زیاد بكەن، بەتایبەتی لە كاروباری تایبەتی تاكدا گۆڕانكاری بكەن. بۆیە ئێستا توركیا لە سەرەتای تەنگوچەڵەمەیەكی قووڵدا دەژیەت، ئەگەر لێی نەگەڕێتەوە سەرەنجام دەبێتە كێشەیەكی گەورە.

لە میسر كۆتایی بە دەسەڵاتی ئیخوان هێنرا، ئێمە ساڵێكە بە چاودێرییەوە لەگەڵ تەجرەبەی ئیخوان موسلیمین لە میسر دەژیەین. محەممەد مورسی و پڕۆژەی ئیخوان لە پشتەوەی ئەو، بەشێوەیەكی دیموكراتیانە مامەڵەیان نەدەكرد، بەڕێوەبردنی دەوڵەت و ئەو پۆستانەی كە دایاندەنا زۆر خێرا مۆركی ئیسلامییان دەدایە، سەرەنجام خۆیان لە كۆمەڵگای میسری دابڕی، ئەوە بە لەبەرچاو گرتنی ئەو پێشینە توندڕۆییەی كە مورسی هەیبوو، كاتێك كە بوو بە سەرۆك كۆمار بەشێوەیەكی تاكڕەوانە رەفتاری دەكرد.

مورسی پێش ئەوەی لە پێش پەرلەمان یان دادگای میسردا سوێندی یاسایی بخوات، لەبەردەمی خەڵك و لە مەیدانی تەحریر سوێندی خوارد، ئەمەش شێوەیەكە لە پۆپۆلیزم كە هەمیشە مەیلی تاكڕەوی بۆ سەركردەكان دەكاتەوە تا بەناوی پشتبەستن بە جەماوەر و ئاپۆڕەی خەڵك پشت لە قانوون و لە دەستوور بكەن.

پڕۆژەی ئیخوان لە میسر و تونس لە دوو ساڵی رابردوودا نەیانتوانی هەنگاوی دیموكراتیانە باوێن، لەپاڵ ئەوەشدا نەیانتوانی هیچ هەنگاوێك بۆ گەشەسەندنی ئابووری وڵات بهاوێن. ئەوەی كە كردوویانە توندتركردنی كێشەكانی ناو كۆمەڵگایە، هەوڵدانە بۆ سەپاندنی ئەحكامی دینی بەسەر خەڵك و سڕینەوەی مۆركی مەدەنیانە لە بزووتنەوەی سیاسی.

ئەگەر لە كۆماری ئیسلامی ئێراندا ویلایەتی فەقیهـ لە سەرەوەی هەموو ئیعتبارێكە و لە سەرەوەی قانونیشە، لە لای ئیخوان مورشید دەوری ویلایەتی فەقیهـ دەبینێ. كاتێك مەركەزێك لەسەرەوەی كۆمەڵگا و قانوون بڕیار بدات بۆ ئەوەی ئەحكام بەسەر دەوڵەتدا بسەپێنێ، ئەو دەوڵەتە بە هیچ شێوەیەك ناتوانێ نە گەشە بكات و نە پەیڕەوی لە دیموكراسی بكات، سەرەنجام تەكفیر و تەنگوچەڵەمە و راپەڕینی خەڵك و گۆڕانكاری لە چاوەڕێیاندا دەبێت.

ئێستا بۆمان هەیە ئەو پرسیارەی كە بەر لە دوو ساڵ دەمانكرد تەعدیل بكەین: ئایا پڕۆژەی ئیخوان لە جیهانی ئیسلامیدا دەتوانێ وەك تەجرەبەیەك بۆ پێشكەوتنی كۆمەڵایەتی بێتە پێشەوە یان نا؟ بەر لە دوو ساڵ موناقەشە ئەوە بوو كە ئەوان وازیان لە توندڕەوی و لە پڕۆژەی دینی هێناوە و زیاتر وەك پڕۆژەیەكی موحافەزەكارانە خۆیان دێننە پێشەوە. دەكرێ ئێستا بپرسین: ئایا ئیخوان لەو تاقیكردنەوەیە دەردەچن كە تێیكەوتوون؟ من یەكەباری خۆم بە گومانەوە چاوەڕێیان دەكەم.