سوودانى: عێراق دەتوانێت تاوەکو 120 ساڵی دیکە نەوت هەناردەى بازاڕەکان بکات

 

محەممەد شیاع سوودانى، سەرۆکوەزیرانى عێراق رایگەیاند، "یەدەگى نەوتى عێراق 150 ملیار بەرمیل نەوتە و لە ریزبەندیى سەرەوەیە لەسەر ئاستى جیهان. لەسەر ئەو بنەمایەش عێراق لانیکەم دەتوانێ 120 ساڵ بەردەوام بێ لە ناردنى نەوت بۆ بازاڕەکانى جیهان، سەرەڕاى ئەوەى بڕی هەناردەکەى هاوتاى قەبارەى یەدەگ، تواناى بەرهەمهێنان، ژمارەى دانیشتووان و پێویستى وڵات بۆ داهاتە داراییەکانى نابێت."

 

ئەو گوتانەى سەرۆکوەزیرانى عێراق لە کۆڕبەندى نێودەوڵەتیى بەغدا بۆ وزە بوو کە ئەمڕۆ شەممە 6ى ئەیلوولى 2025 دەستیپێکرد و دوو رۆژ دەخایەنێت. 

 

سوودانى گوتى، "ئامانجێکى ستراتیژیمان داناوە کە تاوەکو ساڵی 2030 هەناردەى نەوت بۆ بەرهەمە نەوتییە بەبەهاکان بگۆڕدرێت، بە شێوەیەک لە 40%ى کەمتر نەبێت لە تێکڕاى بەرهەمهێنان و دەست بە جێبەجێکردنى چەندین پڕۆژەش لەو پێناوەدا کراوە."

 

عێراق رۆژانە زیاتر لە 3.3 ملیۆن بەرمیل نەوت هەناردە دەکات، لە کاتێکدا بە گوێرەى یاسای بودجە دەبێت 3.5 ملیۆن بەرمیل نەوت هەناردە بکات بۆ دابینکردنى خەرجى پێویستى ئەو بودجەیە.

 

سەرۆکوەزیرانى عێراق رایگەیاند، کار لەسەر ئەوە دەکەن رێگەکانى هەناردەکردنەوەى نەوت و بەرهەمەکانى زیاتر بکەن؛ ئاماژەی بەوەشکرد، لە چەند هەفتەى رابردوودا گفتوگۆیان کردووە بۆ کاراکردنەوەى بۆرى هەناردەى نەوت لە رێگەى سووریاوە.

 

بۆرى هەناردەى نەوتى نێوان کەرکووک و بەندەرى بانیاس لە سووریا 800 کیلۆمەترە، ساڵى 1952 دروستکرا و لە ساڵى 2003ەوە هەناردکردنى نەوت لە رێگەیەوە راگیراوە.

 

سوودانى رایگەیاند، دەستیان کردووە بە راکێشانى بۆرى نەوت بەسرە – حەدیسە بە درێژایى 685 کیلۆمەتر؛ ئاماژەی بەوەشکرد، کار لەسەر ئەوە دەکەن رێگەى گەشەپێدانیش رێرەوێکى دیکە بێ بۆ گواستنەوەى نەوت و گاز لەکەنداوەوە بۆ تورکیا و ئەورووپا.

 

بۆریی بەسرە - حەدیسە بەشێکە لە پڕۆژەى بۆرى هەناردەى نەوت لە رێگەى بەندەرى عەقەبەى ئوردنەوە کە بە پارێزگاى ئەنباردا تێدەپەڕێت.

 

سەرۆکوەزیرانى عێراق گوتی، 1300 ملیۆن پێ سێجا گازى هاوەڵ لەگەڵ بەرهەمهێنانى نەوت سودى لێوەردەگیرێ؛ ئاماژەی بەوەشکرد، توانراوە 70%ى ئەو گازە هاوەڵە بەرهەم بهێندرێتەوە و لە دووساڵى داهاتوویشدا کۆتایی بە سووتاندنى گازى هاوەڵ دەهێنن.

 

دەقی گوتەکانی محەممەد شیاع سوودانی:

 

لە سۆنگەی پەیوەندییەکانی عێراق بە بازاڕەکانی وزە و نەوتی خاو، لەبیری نەکەین کە رێکخراوی ئۆپیک ساڵی 1960 لە بەغدا دامەزراوە و عێراقیش ئەندامێکی سەرەکییە تێیدا، ئەمە جگە لە پێگەی یەدەگی عێراقی کە دەگاتە 150 ملیار بەرمیل، ئەوەش بە گوێرەی خەمڵاندنە مامناوەندییەکان، ئەوەش وایکردووە عێراق لە بەرزترین پلەکانی جیهاندا بێت، ئەمە بە واتای ئەوەیە نەوتی عێراقی دەتوانێت پێویستیی بازاڕەکانی جیهان تاوەکو زیاتر لە 120 ساڵ دابین بکات. ئەمەش پابەندبوونی عێراق بۆ پاراستنی هاوسەنگیی دادپەروەرانە لەنێوان مافی بەرهەمهێنەران و بەکاربەران بەهێزتر دەکات، سەرەڕای ئەوەی کە پشکی هەناردەکردنی لەگەڵ قەبارەی یەدەگ و توانای بەرهەمهێنان و ژمارەی دانیشتوواندا ناگونجێت. هیوادارین دۆستان و برایانمان، وەک پێویست لە پێویستیی ئابووری و گەشەپێدانەکانی عێراق تێبگەن و پێداچوونەوە بە قەبارەی پشکی هەناردەی عێراقدا بکرێت، بەپێی پێوەرەکانی توانای نەوتیی راستەقینەی. جەختیش لە کرانەوەمان دەکەینەوە بەڕووی ئەو کۆمپانیا نەوتییانەی کە ئارەزووی وەبەرهێنان لە نەوت و گازدا دەکەن و رێوشوێنی ئاسانکاری بۆ کۆمپانیا گەورەکان دەگیرێتەبەر بەپێی بەرژەوەندییە باڵاکانی وڵات. دۆسیەی وزە لە سەرەتای دەستبەکاربوونی حکومەتەوە ئامادەیی هەبووە و سەرنجمان خستووەتە سەر فراوانکردنی سوود وەرگرتن لە سامانی نەوتی و بەرزکردنەوەی ئاستی بەهای زیادکراوی بەرهەمەکانی. کاریشمان کردووە بۆ ئامادەکردنی ژێرخانێکی گەورە و گونجاو بۆ بەرهەمهێنانی بەرهەمە نەوتییەکان و بەرزکردنەوەی تواناکانی پاڵاوتن. هەروەها فراوانکاریمان لە توانای پاڵاوگەکاندا کردووە، پاڵاوگە گەورەکەی کەربەلامان کردەوە و هەموو یەکەکانی پاڵاوتن لە پاڵاوگەکانی دیکەدا خراونەتە کار و پەرەیان پێدراوە. ئەمە جگە لەوەی عێراق شەش دەرفەتی وەبەرهێنانی لە کەرتی پاڵاوگەکاندا راگەیاند، بۆ بەهێزکردنی هاوبەشی لەگەڵ کەرتی تایبەت، تاوەکو ساڵی 2030، هەناردەی نەوتی دەگۆڕدرێت بۆ بەرهەمە نەوتییە بەنرخەکان لەبری نەوتی خاو، بە رێژەیەک کە لە 40%ی کۆی بەرهەم کەمتر نەبێت و لەسەر ئەم بنەمایە دەستمان بە پڕۆژە نەوتییەکان کردووە. هەروەها عێراق کار دەکات بۆ هەمەجۆرکردنی دەروازەکانی هەناردەکردنی نەوتی خاو و بەرهەمە نەوتییەکان، بە پشتبەستن بە زیادبوونی بەرهەمی نەوتی و گرنگی لەبەرچاو گرتنی دۆخی ئەمنی و سیاسیی هەنووکەیی کە ناوچەکە پێیدا تێپەڕ دەبێت. چەند هەفتەیەکیش لەمەوپێش گفتوگۆمان کرد بۆ کاراکردنەوەی هێڵی هەناردەی عێراق - سووریا، تاکو ببێتە بژاردەیەک لە هەمەجۆرکردنی دەروازەکانی هەناردەکردن. دەستمان کردووە بە دابینکردنی نەرمی لە تواناکانی گواستنەوەی نەوتی خاودا، و بە کردەیی دەستمان کردووە بە راکێشانی بۆریی بەسرە - حەدیسە بە درێژایی 685 کیلۆمەتر، هەروەها پڕۆژەی ستراتیژیی رێگەی گەشەپێدان، رێڕەوێکی گرنگ پێکدەهێنێت بۆ هێڵەکانی گواستنەوەی گاز و نەوتی خاو لە ناوچەی کەنداوەوە بەرەو باکوور بۆ بازاڕەکانی بەکاربردن لە تورکیا و ئەورووپا. لە تەنیشت ئەم کەرتەوە، کەرتی گازیش کە بژاردەیەکی ستراتیژیی ئابوورییە کە ئاسایشی وزەی عێراق بەهێز دەکات و دەرفەتێک پێکدەهێنێت بۆ دروستکردنی ژێرخانەکان کە پاڵپشتیی کەرتی کارەبا دەکەن. جیهان زوو گۆڕانکاری بەرەو بەکارهێنانی وزەی نوێبووەوە دەستپێکردووە، ئەوەش ئامانج لێی پاراستنی ژینگە و کەمکردنەوەی دەردانی کاربۆنییە، ناکرێت عێراق تەنیا بە رۆڵی هەناردەکاری لاسایی نەوتەوە بمێنێتەوە، بەڵکو پێویستە لەسەرمان پابەندی مەرجەکانی رووبەڕووبوونەوەی گۆڕانی کەشوهەوا بین. بەردەوامین لە کۆتاییهێنان بە سووتاندنی گازی هاوەڵ و سوودوەرگرتن لە 1300 ملیۆن پێی سێجای ستاندارد کە لەگەڵ بەرهەمهێنانی نەوتدا بەرهەم دێت. رێژەی 70٪ی بەکارهێنانەوەی گازمان تێپەڕاندووە، بۆ گەیشتن بە کۆتاییهێنانی تەواوەتی بە سووتاندن لە ماوەی دوو ساڵدا. بۆ یەکەمجاریش، کەرتی وزەی پاک و نوێبووەوە هەنگاوی جێبەجێکردن بەخۆیەوە دەبینێت، لە رێگەی وێستگەکانی وزەی خۆر و پڕۆژەکانی دووبارە بەکارهێنانەوەی خاشاک و دەرهێنانی وزە تێیاندا. لەسەر ئەو بنەمایەشدا پڕۆژەی تەواوکاریمان لە هەموو وەبەرهێنانەکانی نەوت و گازدا خستووەتەڕوو، کە بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا، لەگەڵ توانای زیادەی پاڵاوتن، بەرهەمهێنانی گاز و پیشەسازییە کیمیاییەکان لەخۆدەگرێت کە پشت بە خاوی بەرهەمهێنراو دەبەستن. ئامادەبووانی بەڕێز، ئێمە جەخت لەسەر رەهەندی کۆمەڵایەتی لە بەرپرسیارێتیی کۆمپانیا نەوتییەکان بەرامبەر بە ژینگەی کار و کۆمەڵگە خۆجێییەکان دەکەینەوە، بۆ ئەوەی ببنە هاوبەشێکی کاریگەر لە گەشەپێداندا.