ئایا زانكۆكان كارامەیی لە خوێندكاراندا دروستدەكەن؟
ئایا زانكۆكان كارامەیی لە خوێندكاراندا دروستدەكەن یان شوێنێكن بۆ پێدانی بڕوانامە
رۆڵی زانكۆكان لە گۆڕانكاری و پێشكەوتنەكاندا
كورتەیەك لە بەرنامەكە
"لە زانكۆ چوار جار گەشتی جیاجیامان كردوە، یەكێكیان گشتی زانستی نەبووە". خوێندكارێكی زانكۆ لەنێو ئەم بەرنامەیە كە تایبەت بوو بەوەی (ئایا زانكۆكان كارامەیی لە خوێندكاراندا دروستدەكەن، یان شوێنێكن بۆ پێدانی بڕوانامە). وای گووت. خەیروڵڵا عەبدوڵڵا ئەندازیارێكی بە ئەزموونە میوانێكی سەرەكی ئەم بەرنامەیەیە جەخت لەوە دەكاتەوە، زانكۆكانی كوردستان تەنیا بڕوانامە دەدەن و خەڵكی بۆ بازاڕی كار ئامادە ناكەن و هیچ كارامییەك بە قوتابی نابەخشن، نوێنەری وەزارەتی خوێندنی باڵا لە بەرنامەكەدا بەپێچەوانەی ئەوە خوێندكار، جەخت لەوە دەكاتەوە دەمێكە دەستیان بە گۆڕانكاری كردوە، بەردەوام لە هەوڵی ئەوەدان خوێندكار بۆ بازاڕی كار ئامادە بكەن.
كچە خوێندكارێكی كۆلێژی پزیشكیش باس لەوە دەكات، دەرچووانی زانكۆ دەرفەتی كاریان زۆر كەمە، بۆ نموونەش دەڵێت "پزیشك هەیە سیڤی بۆ كارێك ناردوە كارەكەش خزمەتكردنی ماڵێكی بیانی نیشتەجێ كوردستان بووە".
لە كۆلێژی شەریعە دەوام دەكات و شەوی قاپێك عارەق دەخواتەوە
خەیروڵڵا عەبدوڵڵا، كە لە بنەڕەتدا ئەندازیارە، بەڵام ئێستا وەك خاوەن كۆمپانیایەكی كەرتی تایبەت كاری خۆی دەكات، ئەوە دەخاتەڕوو لە هەرێمی كوردستان هەلیكار بۆ كەسانی نەخوێندەوار و نیمچە خوێندەوار دروست دەبێت، بەڵام بۆ دەرچوانی زانكۆ و خوێندەوار بە ئاسانی دروست نابێت، هۆكارەكەشی بۆ ئەوە گەڕاندەوە، كە زانكۆكانی كوردستان كارامەیی لە خوێندكاراندا دروست ناكەن، تەنیا یەك بەشی زانكۆ بە كرداریش وانەكانیان دەخوێنن، ئەویش بەشی پزیشكییە و دەڵێت "جگە لە كۆلێژی پزیشكی، زانكۆكانی ئێمە كەمتر گرنگی بە وانەی كرداری دەدەن، خوێندكارانی كۆلێژی پزیشكی تاوەكو زانكۆ تەواودەكەن، نیوەی خوێندنەكەیان لە نەخۆشخانەدا دەبێت، ئەوەش شتێكی باشە، باشە بۆچی هەمان شت لە كۆلێژی كشتوكاڵی دووبارە ناكرێتەوە؟ خوێندكار لە جیاتی لە هۆڵی وانە وتەنەوە بن بەشێكی وانەكانیان لە كێڵگەیەكی كشتوكاڵی بێت باشتر نییە".
ئەندازیارە بە ئەزموونەكە ئەوەش دەخاتەڕوو زانكۆكان لە پڕۆگرامدا كێشەی گەورەیان نییە، بەڵكو كێشەیان لە نەبوونی وانەی كرداریدایە ئەو گوتیشی "هەیكەلی وەزارەتی خوێندنی باڵا بۆ خوێندكاران نان پەیداكەر نییە".
خەیروڵڵا عەبدوڵڵا ئاماژە بەوەش دەكات، بەشێكی زۆری خوێندكاران تەنیا بۆ وەرگرتنی بڕوانامە دەچنە زانكۆو كەمترین سوودیش لە بڕوانامەكانیان وەردەگرن و گوتیشی "هەر بۆ نموونە ئەفسەر هەیە لە كۆلێژی شەریعە دەوام دەكات، بەڵام شەوی قاپێك عارەق دەخواتەوە، ئەوە مانای چییە؟".
بۆ شەش ملیۆن كەس 35 زانكۆ هەیە
ئەندازیار خەیروڵڵا عەبدوڵڵا باس لەوە دەكات لە هەرێمی كوردستاندا بۆ 6 ملیۆن كەس 35 زانكۆ هەیە. واتە بۆ هەر ملیۆنێك كەس 6 زانكۆ هەیە، ئەوەش بە ژمارەیەكی گەورە پێناسە دەكات، بەتایبەت ئەگەر بەراورد بكرێت بە ژمارەی زانكۆی بەشێك لە وڵاتانی دنیا ئەو گوتی "لە میسڕ بۆ 111 ملیۆن كەس 68 زانكۆ هەیە، لە ئێران بۆ 88 ملیۆن كەس 236 زانكۆ هەیە، واتە بۆ یەك ملیۆن كەس 2.8 زانكۆ هەیە، لە توركیا بۆ 85 ملیۆن كەس 208 زانكۆ هەیە، واتە بۆ هەر ملیۆنێك كەس 2.4 زانكۆی هەیە، بەڵام بۆ هەرێمێكی تازە پێگەیشتوو وەك ئێمە ئەوە ژمارە زۆرەی زانكۆ مانای بێ پلانییە".
یەكەم بڕیاری یەكەمین وەزیری خوێندنی باڵا چی بووە؟
هەر لەم بەرنامەیەدا یەكەمین وەزیری خوێندنی باڵا لە هەرێمی كوردستان بەشدار بوو، د.ئیدریس هادی، كە ئێستا سەرۆكی دەستەی ئەمیندارانی زانكۆی تیشكە، لە ساڵی 2006دا بووەتە وەزیری خوێندنی باڵا، د.ئیدریس هادی، باس لەوە دەكات لە دوای راپەڕین لە هەرێمی كوردستان تەنیا یەك زانكۆ هەبووە، ئەویش زانكۆیەكی حكومی بووە و دواتر ژمارەی زانكۆكان بۆ سیان زیادی كردوە، لەپاش ئەو هەموو ساڵەش ئێستا ژمارەی زانكۆكان گەیشتۆتە 35 زانكۆ، د.ئیدریس ئەوەش رووندەكاتەوە ئەو كاتەی كە وەزیری خوێندنی باڵا بووە یەكەم بڕیاری ئەوە بووە، كە هەموو قەزایەك كۆلێژێك و پەیمانگایەكی حكومی لێبكرێتەوە، ئەو گوتی "ئەو كۆلێژانەی لە قەزاكاندا كردمانەتەوە دواتر بوونە زانكۆ ئەوەش دیارە لەبەر پێداویستی خەڵكی بووە".
د.ئیدریس هادی دان بەوەدا دەنێ، كە راستە 17 زانكۆی ئەهلی بۆ هەرێمی كوردستان زۆرە، بەڵام بە هەموو ئەو 17 زانكۆیە لە ساڵێكدا هێندەی زانكۆی سەڵاحەدین قووتابی دەرچوویان نییە، ئەو دەشڵێت "ئەركی حكومەتە دەرفەتی خوێندن بۆ هەموان بێ بەرامبەر دابین بكات، بەڵام ئەركی حكومەت نییە، هەموو خاوەن بڕوانامەكان دامەزرێنێ".
"65% دەرچوانمان كاریان دەست دەكەوێت"
د.ئیدریس هادی باس لەو زانكۆ ئەهلییە دەكات كە خۆی كاری تێدا دەكات و دەڵێت "65% دەرچووانی زانكۆكەی ئێمە كاریان دەستدەكەوێت، چونكە ئێمە ئەو بەشانە لە زانكۆكەمان دەكەینەوە داواكاری لەسەرە، دەشبێت زانكۆكان بەپێی پێداویستی بازاڕ بەشی نوێ بكەنەوە، بەنموونە ئێمە بەشی ئەندازیاری فڕۆكەوانیمان هەیە لە كوردستاندا بەشی وەها بوونی نییە".
د.ئیدریس هادی لە ساڵانی 2005 بۆ 2006 لە بەغدا وەزیری كار و كاروباری كۆمەڵایەتی بووە، ئەو كاتە كە وەزیر بوو رێژی بێکاری لە عێراقدا 25% زیاتر بوو ئەو گوتی "بۆ چارەسەری ئەو دۆخە لە بەغدا 29 سەنتەر راهێنامان كردوە، ئێستاش لە كوردستان كە رێژەی بێکاری زۆرە، دەبێت وەزارەتی كار (سەنتەری كار) بكاتەوە بۆ ئەوەی لە رێگای ئەو سەنتەرەوە، دەرچووان كاریان دەستبكەوێت". د.ئیدریس هادی داوا لە وەزارەتی پلاندانان دەكات لەئێستاوە پێیان بڵێ 10 ساڵی دیكە چ جۆرە كارێك داواكاری زۆر لەسەر دەبێت، بۆ ئەوەی زانكۆكان كار لەسەر كردنەوەی ئەو بەشانە بكەن.
بازاڕی كار پێویستی بە رێكخستنەوەیە
د.ئامانج عەبدوڵڵا، كە وەك راوێژكاری وەزیری خوێندنی باڵا لە بەرنامەكەدا بەشداربوو جەختی لەوە كردەوە، دەستیان بە گۆڕانكارییەكان كردوە، ئەمەش لە پێناوی ئەوەی كارامەیی لەنێو خوێندكارانی زانكۆ دروست بكەن و گوتی "ئێمە دەستمان بەو پڕۆسەیە كردوە، یەكەم هەنگاومان جێبەجێ كردنی بەرنامەی بۆلۆنیا پڕۆسێس بوو، جگەلەوە بازاڕی ئێمە پێویستی بە رێكخستنەوە هەیە، ئەبێت وەزارەتەكانی دیكەش بەشداربن لە رێكخستنەوەی بازاڕی كار".
د.ئامانج عەبدوڵڵا، ئەوەش دەخاتەڕوو وەك وەزارەتی خوێندنی باڵا ئەركیانە دەرفەتی خوێندن دروست بكەن "ئێمە ئەركمانە دەرفەتی خوێندن بۆ دەرچوانی شەشی ئامادەیی بڕەخسێنین، ئەوەشمان كردوە ئەی ساڵانە كە زیاتر لە 30 كەس دەردەچن مانای وایە دەرفەتی خوێندن بۆ زیاتر لە 30 هەزار دەرچووەی ئامادەیی دەڕەخسێنین، جگەلەو 76% منداڵی ئێمە لە كەرتی حكومی دەخوێنن ئەوەش رێژەیەكە جێگای سەرنجە".
"ئاڕاستەی خوێندن بەرەو تەكنیكی دەبین"
بەراووردی ژمارەی زانكۆكانی هەرێمی كوردستان بەژمارەی زانكۆكانی وڵاتێكی دیكە، بە بۆچوونی د.ئامانج عەبدوڵڵا كارێكی هەڵەیە ئەو دەڵێت "زانكۆیەكی وەك ئەزهەر لە قاهیرە 371 هەزار خوێندكاری هەیە، بۆیە ناكرێت ئەو زانكۆیە بە زانكۆیەكی خوێندكار كەم بەراوورد بكرێت".
د.ئامانج عەبدوڵڵا ئاماژە بەوەش دەكات، لە چوار ساڵی رابردوو بەردەوام پەیوەندییان لەگەڵ كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت هەبووە و گوتیشی "داتای 200 كۆمپانیامان هەیە، كە بەردەوام پەیوەندیمان لەگەڵیان هەبووە، جگەلەوە هەموو هەوڵێكمان بۆ ئەوەیە ئاڕاستەی خوێندن بەرەو تەكنیكی بەرین هەر بەنموونە زانكۆی سۆران بەنیازە پلانی خۆی لە زانكۆیەكی گشتگیرەوە، بۆ زانكۆیەكی كردارەكی بگۆڕێت".
د.ئامانج عەبدوڵڵا ئەوەش ناشارێتەوە، كە بەشی زۆری بەشەكانی زانكۆ پێویستیان بە گۆڕانكاری هەیە، بەنموونەش باس لە پڕۆگرامەكانی بەشی زمانی كوردی دەكات كە گۆڕانكارییان تێدا دەكەن ئەو دەڵێت "بەشی پەنجا ساڵی دیكە دەرچووی بەشی كوردیمان هەیە، بۆیە گۆڕانكاری لە پڕۆگرامیان دەكەین، تاوەكو دەچووەكانی كارامەیی نوێ وەربگرن". چەندەها بەشی دیكەی زانكۆ هەیە بەهۆی ناكاریگەربوونیان كەمترین خوێندكار بۆیان دەچێت یاخوود هەر یەك خوێندكاریشی بۆ ناچێت د.ئامانج عەبدوڵڵا دەڵێت "ئەمساڵ 165 بەشی زانكۆكان هیچ خوێندكارێكی بۆ نەچووە".
د.ئامانج عەبدوڵڵا شانازی بەوەش دەكات كە لە چوارچێوەی سیستەمی تواناسازی 400 ملیۆن دۆلاریان بۆ ناردنە دەرەوەی 4000 خوێندكار خەرجكردوە، ئەو گوتیشی "85% ئەو خوێندكارانە بەسەركەوتووی گەڕاونەتەوە ئێستا لە زانكۆكاندا خزمەت دەكەن".
بڕیاری زۆر باش دەردەچێت، بەڵام بەباشی جێبەجێ ناكرێت
د. نەبەز نەوزاد، راگری كۆلێژی كارگێڕی و ئابووری لە زانكۆی لوبنانی فەڕەنسی وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە ئەوەی خستەڕوو لە وەزارەتی خوێندنی باڵاوە بڕیاری زۆر باش بۆ زانكۆكان دەردەچێت، بەڵام لە زانكۆكان بەباشی جێبەجێ ناكرێت ئەو گوتی "هەندێ لە زانكۆكان بونەتە بار بەسەر كۆمەڵگاوە، بە داخەوە بەشی وەها دەكرێتەوە هیچ پێویست نییە یەك دەرفەتی كاری تێدا نییە تەنیا ئیش بۆ مامۆستاكانی زانكۆ دەدۆزرێتەوە".
ئەو جەخت لەوە دەكاتەوە زانكۆكانمان نەگەیشتونە ئەوەی كادری بەتوانا بۆ بازاڕی كار دروست بكەن، ئەو گوتیشی "دڵم پڕ لەگریانە بۆ ئەو گەنجانەی بە خەوێنێكەوە دەیانەوێ بچنە زانكۆ".
د. نەبەز نەوزاد ئەوە ناشارێتەوە، سیستەمی پێداگۆجی و بۆڵۆنیا پڕۆسێس ئەوانە هەموو دەستكەوتن بۆ وەزارەتی خوێندنی باڵا "بەڵام لە زانكۆكان بەباشی جێبەجێ ناكرێت".
دانیمارك هەشت زانكۆی هەیە ئێمە 35؛ دانیشتوانیشمان وەكیەكە
هەر لە بەشێكی دیكەی بەرنامەكەدا د.نەبەز نەوزاد ئەوە دەخاتەڕوو ژمارەی دانیشتوانمان لەگەڵ وڵاتی دانیمارك وەكیەكە، ئەوان هەشت زانكۆیان هەیە، بەڵام هەرێمی كوردستان 35، جگەلەوە سویسرا 12 زانكۆ و فیلەندا 35 زانكۆی هەیە ئەو گوتیشی "زانكۆكانی ئەوان هەوڵی ئەوە دەدەن كادر بۆ بازاڕ دروست بكەن، لەلای ئێمەش بەردەوامن لەكردنەوەی ئەو باشانەی كە هیچ كارمییەك بە خوێندكار نادەن، زانكۆش هەیە هەوڵی زۆر باش دەدا بۆ پێگەیاندنی خوێندكارەكانی بەنموونە زانكۆی سۆران".
شتیكی دیكە كە بۆ د.نەبەز نەوزاد بۆتە جێگای نیگەرانی كردنەوەی بەردەوامی ئەو بەشانەی زانكۆیە كە بازاڕی كاری ئێمە بۆ ئەم قۆناخە ئێستا پێویستی نییە ئەو دەڵێت "زانكۆی سەڵاحەدین لە 10ساڵدا زیاتر لە دوو هەزار دەرچووی شەریعەی هەبووە، ئایا ئەو دەرچوانە لە كوێ هەلی كاریان بۆ دەڕخسێ؟ لە زانكۆی هەڵەبجە كەی پێویستمان بە 153قوتابی بنەماكانی ئاین هەیە؟ هەر لە هەڵەبجە كەی پێویستمان بە 350قوتابی وەرزش هەیە؟.
هەر زانكۆی سەڵاحەدین لە 10 ساڵدا 427 دەرچووی فەلسەفە هەبووە، ئایا ئەو ژمارە زۆرە لە كوێ هەلی كاریان بۆ دەڕەخسێ؟"د. نەبەز نەوزاد ئەوەش دەخاتەڕوو "زانكۆكانی كوردستان مەعریفە بە قوتابیان دەدەن، بەڵام كارامەیی نا".
دەرچووانی زانكۆ پۆلی تەكنكییەكان دەرفەتی كاریان زیاترە
د.ئاری عادل، سەرۆكی زانكۆی پۆلی تەكنیكی دهۆك وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە جەخت لەوە دەكاتەوە بەراوورد بە زانكۆكانی دیكە دەرچووانی زانكۆی پۆلی تەكنكییەكان دەرفەتی كاریان زیاترە ئەو بەنموونە باس لەو زانكۆكەی خۆیان دەكات كە 202 قوتابیان بۆ كاركردن ناردۆتە 77كۆمپانیای كەرتی تایبەت.
د.ئاری عادل ئەوەش دەخاتەڕوو هیچ ئامارێك نییە، ئەوە بسەلمێنێ كە دەرچووانی زانكۆكانی كوردستان كارامییان نییە ئەو گوتی "هەر با نموونە لەسەر زانكۆكەی خۆمان بهێنمەوە لەسەر داوای بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی دهۆك، بەشی چارەسەر سروشتیمان كردوە، ئێستا دەرچووەكانی كاریان دەست دەكەوێت، ئێ كە بەشێكی نوێ دەكرێتەوە بە دڵنیاییەوە كارامەیی دەبەخشرێتە قوتابییەكانیش". سەرۆكی زانكۆی پۆلی تەكنیكی دهۆك بەئیشی وەزارەتی كار و پلاندانانە دەزانێ بەدواداچوون بۆ ئەوە بكەن بزانن لەسەدا چەندی دەرچوانی زانكۆ كاریان دەستناكەوێت. لەبارەی كردنەوەی بەردەوامی زانكۆی ئەهلیش دەڵێت "خواستی خەڵكی لەسەر خوێندن زۆرە بۆیە زانكۆی ئەهلی دەكرێتەوە".
ئەم بەرنامەیە شەوی 21-07-2024 پێشكەش كراو میوانە سەرەكییەكانیش پێكهاتبوون لە
*د.ئیدریس هادی، سەرۆكی دەستەی ئەمیندارانی زانكۆی تیشك و وەزیری پێشووی خوێندنی باڵا
*د.ئامانج عەبدوڵڵا، راوێژكاری وەزیری خوێندنی باڵا
*نەبەز نەوزاد، راگری كۆلێژی كارگێڕی و ئابووری لە زانكۆی لوبنانی فەڕەنسی
*خەیروڵا عەبدوڵڵا، خاوەنی كۆمپانیایەكی كەرتی تایبەت
* د.ئاری عادل، سەرۆكی زانكۆی پۆلی تەكنیكی دهۆك
رۆڵی زانكۆكان لە گۆڕانكاری و پێشكەوتنەكاندا
كورتەیەك لە بەرنامەكە
"لە زانكۆ چوار جار گەشتی جیاجیامان كردوە، یەكێكیان گشتی زانستی نەبووە". خوێندكارێكی زانكۆ لەنێو ئەم بەرنامەیە كە تایبەت بوو بەوەی (ئایا زانكۆكان كارامەیی لە خوێندكاراندا دروستدەكەن، یان شوێنێكن بۆ پێدانی بڕوانامە). وای گووت. خەیروڵڵا عەبدوڵڵا ئەندازیارێكی بە ئەزموونە میوانێكی سەرەكی ئەم بەرنامەیەیە جەخت لەوە دەكاتەوە، زانكۆكانی كوردستان تەنیا بڕوانامە دەدەن و خەڵكی بۆ بازاڕی كار ئامادە ناكەن و هیچ كارامییەك بە قوتابی نابەخشن، نوێنەری وەزارەتی خوێندنی باڵا لە بەرنامەكەدا بەپێچەوانەی ئەوە خوێندكار، جەخت لەوە دەكاتەوە دەمێكە دەستیان بە گۆڕانكاری كردوە، بەردەوام لە هەوڵی ئەوەدان خوێندكار بۆ بازاڕی كار ئامادە بكەن.
كچە خوێندكارێكی كۆلێژی پزیشكیش باس لەوە دەكات، دەرچووانی زانكۆ دەرفەتی كاریان زۆر كەمە، بۆ نموونەش دەڵێت "پزیشك هەیە سیڤی بۆ كارێك ناردوە كارەكەش خزمەتكردنی ماڵێكی بیانی نیشتەجێ كوردستان بووە".
لە كۆلێژی شەریعە دەوام دەكات و شەوی قاپێك عارەق دەخواتەوە
خەیروڵڵا عەبدوڵڵا، كە لە بنەڕەتدا ئەندازیارە، بەڵام ئێستا وەك خاوەن كۆمپانیایەكی كەرتی تایبەت كاری خۆی دەكات، ئەوە دەخاتەڕوو لە هەرێمی كوردستان هەلیكار بۆ كەسانی نەخوێندەوار و نیمچە خوێندەوار دروست دەبێت، بەڵام بۆ دەرچوانی زانكۆ و خوێندەوار بە ئاسانی دروست نابێت، هۆكارەكەشی بۆ ئەوە گەڕاندەوە، كە زانكۆكانی كوردستان كارامەیی لە خوێندكاراندا دروست ناكەن، تەنیا یەك بەشی زانكۆ بە كرداریش وانەكانیان دەخوێنن، ئەویش بەشی پزیشكییە و دەڵێت "جگە لە كۆلێژی پزیشكی، زانكۆكانی ئێمە كەمتر گرنگی بە وانەی كرداری دەدەن، خوێندكارانی كۆلێژی پزیشكی تاوەكو زانكۆ تەواودەكەن، نیوەی خوێندنەكەیان لە نەخۆشخانەدا دەبێت، ئەوەش شتێكی باشە، باشە بۆچی هەمان شت لە كۆلێژی كشتوكاڵی دووبارە ناكرێتەوە؟ خوێندكار لە جیاتی لە هۆڵی وانە وتەنەوە بن بەشێكی وانەكانیان لە كێڵگەیەكی كشتوكاڵی بێت باشتر نییە".
ئەندازیارە بە ئەزموونەكە ئەوەش دەخاتەڕوو زانكۆكان لە پڕۆگرامدا كێشەی گەورەیان نییە، بەڵكو كێشەیان لە نەبوونی وانەی كرداریدایە ئەو گوتیشی "هەیكەلی وەزارەتی خوێندنی باڵا بۆ خوێندكاران نان پەیداكەر نییە".
خەیروڵڵا عەبدوڵڵا ئاماژە بەوەش دەكات، بەشێكی زۆری خوێندكاران تەنیا بۆ وەرگرتنی بڕوانامە دەچنە زانكۆو كەمترین سوودیش لە بڕوانامەكانیان وەردەگرن و گوتیشی "هەر بۆ نموونە ئەفسەر هەیە لە كۆلێژی شەریعە دەوام دەكات، بەڵام شەوی قاپێك عارەق دەخواتەوە، ئەوە مانای چییە؟".
بۆ شەش ملیۆن كەس 35 زانكۆ هەیە
ئەندازیار خەیروڵڵا عەبدوڵڵا باس لەوە دەكات لە هەرێمی كوردستاندا بۆ 6 ملیۆن كەس 35 زانكۆ هەیە. واتە بۆ هەر ملیۆنێك كەس 6 زانكۆ هەیە، ئەوەش بە ژمارەیەكی گەورە پێناسە دەكات، بەتایبەت ئەگەر بەراورد بكرێت بە ژمارەی زانكۆی بەشێك لە وڵاتانی دنیا ئەو گوتی "لە میسڕ بۆ 111 ملیۆن كەس 68 زانكۆ هەیە، لە ئێران بۆ 88 ملیۆن كەس 236 زانكۆ هەیە، واتە بۆ یەك ملیۆن كەس 2.8 زانكۆ هەیە، لە توركیا بۆ 85 ملیۆن كەس 208 زانكۆ هەیە، واتە بۆ هەر ملیۆنێك كەس 2.4 زانكۆی هەیە، بەڵام بۆ هەرێمێكی تازە پێگەیشتوو وەك ئێمە ئەوە ژمارە زۆرەی زانكۆ مانای بێ پلانییە".
یەكەم بڕیاری یەكەمین وەزیری خوێندنی باڵا چی بووە؟
هەر لەم بەرنامەیەدا یەكەمین وەزیری خوێندنی باڵا لە هەرێمی كوردستان بەشدار بوو، د.ئیدریس هادی، كە ئێستا سەرۆكی دەستەی ئەمیندارانی زانكۆی تیشكە، لە ساڵی 2006دا بووەتە وەزیری خوێندنی باڵا، د.ئیدریس هادی، باس لەوە دەكات لە دوای راپەڕین لە هەرێمی كوردستان تەنیا یەك زانكۆ هەبووە، ئەویش زانكۆیەكی حكومی بووە و دواتر ژمارەی زانكۆكان بۆ سیان زیادی كردوە، لەپاش ئەو هەموو ساڵەش ئێستا ژمارەی زانكۆكان گەیشتۆتە 35 زانكۆ، د.ئیدریس ئەوەش رووندەكاتەوە ئەو كاتەی كە وەزیری خوێندنی باڵا بووە یەكەم بڕیاری ئەوە بووە، كە هەموو قەزایەك كۆلێژێك و پەیمانگایەكی حكومی لێبكرێتەوە، ئەو گوتی "ئەو كۆلێژانەی لە قەزاكاندا كردمانەتەوە دواتر بوونە زانكۆ ئەوەش دیارە لەبەر پێداویستی خەڵكی بووە".
د.ئیدریس هادی دان بەوەدا دەنێ، كە راستە 17 زانكۆی ئەهلی بۆ هەرێمی كوردستان زۆرە، بەڵام بە هەموو ئەو 17 زانكۆیە لە ساڵێكدا هێندەی زانكۆی سەڵاحەدین قووتابی دەرچوویان نییە، ئەو دەشڵێت "ئەركی حكومەتە دەرفەتی خوێندن بۆ هەموان بێ بەرامبەر دابین بكات، بەڵام ئەركی حكومەت نییە، هەموو خاوەن بڕوانامەكان دامەزرێنێ".
"65% دەرچوانمان كاریان دەست دەكەوێت"
د.ئیدریس هادی باس لەو زانكۆ ئەهلییە دەكات كە خۆی كاری تێدا دەكات و دەڵێت "65% دەرچووانی زانكۆكەی ئێمە كاریان دەستدەكەوێت، چونكە ئێمە ئەو بەشانە لە زانكۆكەمان دەكەینەوە داواكاری لەسەرە، دەشبێت زانكۆكان بەپێی پێداویستی بازاڕ بەشی نوێ بكەنەوە، بەنموونە ئێمە بەشی ئەندازیاری فڕۆكەوانیمان هەیە لە كوردستاندا بەشی وەها بوونی نییە".
د.ئیدریس هادی لە ساڵانی 2005 بۆ 2006 لە بەغدا وەزیری كار و كاروباری كۆمەڵایەتی بووە، ئەو كاتە كە وەزیر بوو رێژی بێکاری لە عێراقدا 25% زیاتر بوو ئەو گوتی "بۆ چارەسەری ئەو دۆخە لە بەغدا 29 سەنتەر راهێنامان كردوە، ئێستاش لە كوردستان كە رێژەی بێکاری زۆرە، دەبێت وەزارەتی كار (سەنتەری كار) بكاتەوە بۆ ئەوەی لە رێگای ئەو سەنتەرەوە، دەرچووان كاریان دەستبكەوێت". د.ئیدریس هادی داوا لە وەزارەتی پلاندانان دەكات لەئێستاوە پێیان بڵێ 10 ساڵی دیكە چ جۆرە كارێك داواكاری زۆر لەسەر دەبێت، بۆ ئەوەی زانكۆكان كار لەسەر كردنەوەی ئەو بەشانە بكەن.
بازاڕی كار پێویستی بە رێكخستنەوەیە
د.ئامانج عەبدوڵڵا، كە وەك راوێژكاری وەزیری خوێندنی باڵا لە بەرنامەكەدا بەشداربوو جەختی لەوە كردەوە، دەستیان بە گۆڕانكارییەكان كردوە، ئەمەش لە پێناوی ئەوەی كارامەیی لەنێو خوێندكارانی زانكۆ دروست بكەن و گوتی "ئێمە دەستمان بەو پڕۆسەیە كردوە، یەكەم هەنگاومان جێبەجێ كردنی بەرنامەی بۆلۆنیا پڕۆسێس بوو، جگەلەوە بازاڕی ئێمە پێویستی بە رێكخستنەوە هەیە، ئەبێت وەزارەتەكانی دیكەش بەشداربن لە رێكخستنەوەی بازاڕی كار".
د.ئامانج عەبدوڵڵا، ئەوەش دەخاتەڕوو وەك وەزارەتی خوێندنی باڵا ئەركیانە دەرفەتی خوێندن دروست بكەن "ئێمە ئەركمانە دەرفەتی خوێندن بۆ دەرچوانی شەشی ئامادەیی بڕەخسێنین، ئەوەشمان كردوە ئەی ساڵانە كە زیاتر لە 30 كەس دەردەچن مانای وایە دەرفەتی خوێندن بۆ زیاتر لە 30 هەزار دەرچووەی ئامادەیی دەڕەخسێنین، جگەلەو 76% منداڵی ئێمە لە كەرتی حكومی دەخوێنن ئەوەش رێژەیەكە جێگای سەرنجە".
"ئاڕاستەی خوێندن بەرەو تەكنیكی دەبین"
بەراووردی ژمارەی زانكۆكانی هەرێمی كوردستان بەژمارەی زانكۆكانی وڵاتێكی دیكە، بە بۆچوونی د.ئامانج عەبدوڵڵا كارێكی هەڵەیە ئەو دەڵێت "زانكۆیەكی وەك ئەزهەر لە قاهیرە 371 هەزار خوێندكاری هەیە، بۆیە ناكرێت ئەو زانكۆیە بە زانكۆیەكی خوێندكار كەم بەراوورد بكرێت".
د.ئامانج عەبدوڵڵا ئاماژە بەوەش دەكات، لە چوار ساڵی رابردوو بەردەوام پەیوەندییان لەگەڵ كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت هەبووە و گوتیشی "داتای 200 كۆمپانیامان هەیە، كە بەردەوام پەیوەندیمان لەگەڵیان هەبووە، جگەلەوە هەموو هەوڵێكمان بۆ ئەوەیە ئاڕاستەی خوێندن بەرەو تەكنیكی بەرین هەر بەنموونە زانكۆی سۆران بەنیازە پلانی خۆی لە زانكۆیەكی گشتگیرەوە، بۆ زانكۆیەكی كردارەكی بگۆڕێت".
د.ئامانج عەبدوڵڵا ئەوەش ناشارێتەوە، كە بەشی زۆری بەشەكانی زانكۆ پێویستیان بە گۆڕانكاری هەیە، بەنموونەش باس لە پڕۆگرامەكانی بەشی زمانی كوردی دەكات كە گۆڕانكارییان تێدا دەكەن ئەو دەڵێت "بەشی پەنجا ساڵی دیكە دەرچووی بەشی كوردیمان هەیە، بۆیە گۆڕانكاری لە پڕۆگرامیان دەكەین، تاوەكو دەچووەكانی كارامەیی نوێ وەربگرن". چەندەها بەشی دیكەی زانكۆ هەیە بەهۆی ناكاریگەربوونیان كەمترین خوێندكار بۆیان دەچێت یاخوود هەر یەك خوێندكاریشی بۆ ناچێت د.ئامانج عەبدوڵڵا دەڵێت "ئەمساڵ 165 بەشی زانكۆكان هیچ خوێندكارێكی بۆ نەچووە".
د.ئامانج عەبدوڵڵا شانازی بەوەش دەكات كە لە چوارچێوەی سیستەمی تواناسازی 400 ملیۆن دۆلاریان بۆ ناردنە دەرەوەی 4000 خوێندكار خەرجكردوە، ئەو گوتیشی "85% ئەو خوێندكارانە بەسەركەوتووی گەڕاونەتەوە ئێستا لە زانكۆكاندا خزمەت دەكەن".
بڕیاری زۆر باش دەردەچێت، بەڵام بەباشی جێبەجێ ناكرێت
د. نەبەز نەوزاد، راگری كۆلێژی كارگێڕی و ئابووری لە زانكۆی لوبنانی فەڕەنسی وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە ئەوەی خستەڕوو لە وەزارەتی خوێندنی باڵاوە بڕیاری زۆر باش بۆ زانكۆكان دەردەچێت، بەڵام لە زانكۆكان بەباشی جێبەجێ ناكرێت ئەو گوتی "هەندێ لە زانكۆكان بونەتە بار بەسەر كۆمەڵگاوە، بە داخەوە بەشی وەها دەكرێتەوە هیچ پێویست نییە یەك دەرفەتی كاری تێدا نییە تەنیا ئیش بۆ مامۆستاكانی زانكۆ دەدۆزرێتەوە".
ئەو جەخت لەوە دەكاتەوە زانكۆكانمان نەگەیشتونە ئەوەی كادری بەتوانا بۆ بازاڕی كار دروست بكەن، ئەو گوتیشی "دڵم پڕ لەگریانە بۆ ئەو گەنجانەی بە خەوێنێكەوە دەیانەوێ بچنە زانكۆ".
د. نەبەز نەوزاد ئەوە ناشارێتەوە، سیستەمی پێداگۆجی و بۆڵۆنیا پڕۆسێس ئەوانە هەموو دەستكەوتن بۆ وەزارەتی خوێندنی باڵا "بەڵام لە زانكۆكان بەباشی جێبەجێ ناكرێت".
دانیمارك هەشت زانكۆی هەیە ئێمە 35؛ دانیشتوانیشمان وەكیەكە
هەر لە بەشێكی دیكەی بەرنامەكەدا د.نەبەز نەوزاد ئەوە دەخاتەڕوو ژمارەی دانیشتوانمان لەگەڵ وڵاتی دانیمارك وەكیەكە، ئەوان هەشت زانكۆیان هەیە، بەڵام هەرێمی كوردستان 35، جگەلەوە سویسرا 12 زانكۆ و فیلەندا 35 زانكۆی هەیە ئەو گوتیشی "زانكۆكانی ئەوان هەوڵی ئەوە دەدەن كادر بۆ بازاڕ دروست بكەن، لەلای ئێمەش بەردەوامن لەكردنەوەی ئەو باشانەی كە هیچ كارمییەك بە خوێندكار نادەن، زانكۆش هەیە هەوڵی زۆر باش دەدا بۆ پێگەیاندنی خوێندكارەكانی بەنموونە زانكۆی سۆران".
شتیكی دیكە كە بۆ د.نەبەز نەوزاد بۆتە جێگای نیگەرانی كردنەوەی بەردەوامی ئەو بەشانەی زانكۆیە كە بازاڕی كاری ئێمە بۆ ئەم قۆناخە ئێستا پێویستی نییە ئەو دەڵێت "زانكۆی سەڵاحەدین لە 10ساڵدا زیاتر لە دوو هەزار دەرچووی شەریعەی هەبووە، ئایا ئەو دەرچوانە لە كوێ هەلی كاریان بۆ دەڕخسێ؟ لە زانكۆی هەڵەبجە كەی پێویستمان بە 153قوتابی بنەماكانی ئاین هەیە؟ هەر لە هەڵەبجە كەی پێویستمان بە 350قوتابی وەرزش هەیە؟.
هەر زانكۆی سەڵاحەدین لە 10 ساڵدا 427 دەرچووی فەلسەفە هەبووە، ئایا ئەو ژمارە زۆرە لە كوێ هەلی كاریان بۆ دەڕەخسێ؟"د. نەبەز نەوزاد ئەوەش دەخاتەڕوو "زانكۆكانی كوردستان مەعریفە بە قوتابیان دەدەن، بەڵام كارامەیی نا".
دەرچووانی زانكۆ پۆلی تەكنكییەكان دەرفەتی كاریان زیاترە
د.ئاری عادل، سەرۆكی زانكۆی پۆلی تەكنیكی دهۆك وەك میوانێكی دیكەی بەرنامەكە جەخت لەوە دەكاتەوە بەراوورد بە زانكۆكانی دیكە دەرچووانی زانكۆی پۆلی تەكنكییەكان دەرفەتی كاریان زیاترە ئەو بەنموونە باس لەو زانكۆكەی خۆیان دەكات كە 202 قوتابیان بۆ كاركردن ناردۆتە 77كۆمپانیای كەرتی تایبەت.
د.ئاری عادل ئەوەش دەخاتەڕوو هیچ ئامارێك نییە، ئەوە بسەلمێنێ كە دەرچووانی زانكۆكانی كوردستان كارامییان نییە ئەو گوتی "هەر با نموونە لەسەر زانكۆكەی خۆمان بهێنمەوە لەسەر داوای بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی دهۆك، بەشی چارەسەر سروشتیمان كردوە، ئێستا دەرچووەكانی كاریان دەست دەكەوێت، ئێ كە بەشێكی نوێ دەكرێتەوە بە دڵنیاییەوە كارامەیی دەبەخشرێتە قوتابییەكانیش". سەرۆكی زانكۆی پۆلی تەكنیكی دهۆك بەئیشی وەزارەتی كار و پلاندانانە دەزانێ بەدواداچوون بۆ ئەوە بكەن بزانن لەسەدا چەندی دەرچوانی زانكۆ كاریان دەستناكەوێت. لەبارەی كردنەوەی بەردەوامی زانكۆی ئەهلیش دەڵێت "خواستی خەڵكی لەسەر خوێندن زۆرە بۆیە زانكۆی ئەهلی دەكرێتەوە".
ئەم بەرنامەیە شەوی 21-07-2024 پێشكەش كراو میوانە سەرەكییەكانیش پێكهاتبوون لە
*د.ئیدریس هادی، سەرۆكی دەستەی ئەمیندارانی زانكۆی تیشك و وەزیری پێشووی خوێندنی باڵا
*د.ئامانج عەبدوڵڵا، راوێژكاری وەزیری خوێندنی باڵا
*نەبەز نەوزاد، راگری كۆلێژی كارگێڕی و ئابووری لە زانكۆی لوبنانی فەڕەنسی
*خەیروڵا عەبدوڵڵا، خاوەنی كۆمپانیایەكی كەرتی تایبەت
* د.ئاری عادل، سەرۆكی زانكۆی پۆلی تەكنیكی دهۆك
بهشی بكه لە
