Erbil/Londra (Rûdaw) - İngiltere’nin önde gelen üniversitelerinden Cambridge, 13 ciltlik 9 bin 800 sayfadan oluşan Kürt ansiklopedisi yayımladı.
Cambridge Üniversitesi İngiltere Arşiv Merkezi’nce hazırlanan ve yılbaşında basılan ansiklopedi, piyasaya yeni sürüldü.
Ansiklopedinin adı şöyle: Kürt Kayıtları: Toprak, Direniş ve Milliyetçilik - 1831-1979
Anita L.P. Burdett’in editörlüğünde hazırlanan ansiklopedi, bilinen ve daha çok da yeni açığa çıkmış belgelerden oluşuyor.
Çalışma bir nevi, Batı Avrupa’da Sanayi Devrimi ile gelişen milli düşüncenin Kürt milletindeki yansımaları belgelendiriliyor.
Yer yer Kürdistan çoğrafyası, edebiyatı, kültürü ve tarihi hakkında da bilgilere yer verilen kaynakta, ilk dönem belgelerinin elyazısı ve kağıt kalitesi sorunundan dolayı okunamadığına dair ilgili bazı belgelerin kullanılamadığı notu eklenmiş.
Bölüm - İçerik
Ansiklopedinin 1’inci cildi (1831-1855); 1831 de Osmanlı-İran savaşı sonrası çıkan ayaklanma ile başlayıp, 1846-1847 Bedirxan Bey direnişi ile devam ediyor. Cilt 2’de (1856-1879) 1878-1879 Dersim direnişi yer alıyor. Diğer ciltlerin çerikleri ise şöyle:
3’üncü cilt; (1879-1899) Kürt milli bağımsızlık düşüncesi lideri Şeyh Ubeydullah Direnişi
4’üncü cilt; (1900-1914) tarihi belgeler
5’inci cilt; (1914-1920) ünlü Lord Curzon yazışmaları
6’ncı cilt; (1921-1926), 1921-1926 Simko direnişi ve sonuçları
7’nci cilt; (1927-1930) Cumhuriyet sonrası Kuzey Kürdistan ve Ağrı direnişi yazışmaları
8’inci cilt; (1930-1939) yılları
9’uncu cilt; (1941-19442) Dünya savaşı ve Mahabad Kürt Cumhuriyeti deneyimi.
10’uncu cilt (1945-1950), 11’inci cilt (1951-1965) 12’nci cilt (1966-1979) - Güney Kürdistan ve Barzan direnişleri ile diplomatik faaliyetler, Doğu Kürdistan.
13’üncü cilt; 37 haritadan oluşuyor. Haritalar ise: Erzurum, Doğu Kürdistan, Sivas bölgesi, aşiretler, Merkezi Kürdistan, Doğu Kürdistan aşiretleri, Kürt nüfusunun bölge dağılımı, Kürt bölgelerini çeşitli bölge ulaşım yolları...
İlk dönemden itibaren çizilen 37 haritada çeşitli boyutlarda el çizimi ve bölgeleri ayrı ayrı gösteren lehçe ve aşiretler bulunuyor.
.jpg)
Kaynaklar
Dışişleri, askeri, diplomat ve misyonerlerin Kürdistan’dan Londra merkezine gönderilerinden oluşan belgeler, İngiltere Kütüphanesi, Dışişleri Arşivi, Savaş Bürosu, Hindistan Bürosu, Kolonyal ve Merkezi Hükümet arşivlendirdi.
Belgelerin çok az bir bölümü Fransızca olmasıyla beraber, çoğu İngilizce yazılmış. İlk dört cilt elyazısı ile oluşturulmuş. 1830’larda daktilo ve teknik kolaylıklar bulunmadığından bölge rapor ve belgeleri bu tarzda merkeze iletilmiş.
Açıklanmayan belgeler
Arşivin bir diğer özelliği, şimdiye kadar bilinmeyen bazı tarihi belge ve bilgileri de içinde barındırıyor olması.
Rûdaw’a konuşan araştırmacı - yazar İsmet Yüce, Cambridge Üniversitesi’nin uzun yıllardır başta Ortadoğu olmak üzere farklı ülkelerin arşiv çalışmalarını yaptığını ifade ederek, şunları söyledi:
“Özellikle son 6-7 yıldır daha çok ağırlık verdi. Kendileri çalışmalara birşey katmıyor. Sadece Londra’daki arşivlerden dokümanları çıkartıyorlar. Dönemin bölgedeki İngiliz ateşe, diplomat ve misyonerleri merkeze hangi bilgiler göndermiş ise olduğu gibi kullanılmıştır.”
İsmet Yüce, “Belgelerin önemli yanının şimdiye kadar Kürdistan üzerinden yapılan çalışmaların kullanılmamış olmasıdır, zira çoğu yeni belgelerdir.”
Arşivin Kürt tarihine ve geleceğine etkisiyle ilgili ise İsmet Yüce şöyle konuştu:
“Özellikle 1830’dan, 1925 yılındaki Şeyh Said direnişine kadar olan dönem çok fazla bilinmemektedir. 25 yılda bir açılına İngiliz arşivinin bu kaynaklarda yer alması çok önemli. Çünkü Kürt tarihini Kürdî boyutta araştıranların iç-dış ilişkilerle ilgili yeni kaynaklar ortaya çıkarak, Kürdistan tarihine yeni bir ışık tutacaktır.”
İsmet Yüce, kaynağa Kürtler’in yanısıra, oryantalizme ilgi duyanların da büyük ilgi gösterdiğini ifade etti.
Dersim Direnişi’nin gizli belgeleri
Yazar İsmet Yüce henüz tüm kaynağı incelelememelerine rağmen Kürt tarihine ilişkin yeni bilgilere de yer verildiğini belirterek, 1850’lerde Dersim’e yönelik saldırılarıda Asuriler’in de Osmanlı Ordusu’yla birlikte Kürtler’e karşı hareket ettiğine dair bilgilere de ayrıntılı yer verildiğini ifade etti. Yüce, şu noktalara da dikkati çekti:
-“İlk çiltte en çok dikkat çeken belge ise; 22 Temmuz 1851’de Erzurum Konsolosu James Blant merkeze, Muşir Reis Paşa komutasında 7 bin asker 60 bin gönüllü ve yerel Hristiyan gönüllülerden oluşan bir güçle Tujik Dağı’nda merkez olan Dersim Kürtleri’ne askeri bir saldırı ve katliamın raporunu iletiyor.
-“8 Kasım 1950’de Türkiye Hükümeti’nin, Kürt problemi kalmadığını düşündüğünü bildiren telgraf eklenmiş, dönemin Türk Dışişleri bakanı Kürtler’in her tür haktan yararlandığı ve bu sorunun bittiğini aktarıyor.
Dışişleri bakanı ayrıca, bölgede ciddi bir sorun olamayacağını çünki, bölgedeki aşiret liderlerininin Kürt ulusal çıkarlarından çok kendi çıkarlarını düşündüklerini söylüyor.”
-“Bir başka ilginç belge ise; 3 Kasım 1948 de İsrail radyosunun bir Arap kaynağını kullanarak Erivan’da Bağımsız Kürt Hükümeti kurulduğunu duyurduğu haberinin oldukca etki uyandırdığı Londra’ya acil kod ile raporun geçildiğini gösteriyor.
Buradan da ‘Bağımsız Kürt Cumhuriyeti’ne gidileceği yorumlanıyor. Belgede merkezin bu haberin cok önemli olduğu ve açığa kavuşturulması talimatı da ekte veriliyor. Yine haberin doğruluğu meselesi 1949 Haziran’ına kadar Bağdat, Ankara, Tahran ve Londra arasında araştırılıyor, korku ve kaygı ile telgraflar gidip geliyor.”
Projede 8 akademisyen ve araştırmacı yer aldı.
Kürt Kayıtları: Toprak, Direniş ve Milliyetçilik - 1831-1979’un önsözünü Djelen Bajalan ve akademisyen Sabri Ateş yazdı.
Yorumlar
Misafir olarak yorum yazın ya da daha etkili bir deneyim için oturum açın
Yorum yazın