بەهۆى ئەو دەرفەتانەى دواى کەوتنى سەدام بۆ کوردستان دروستبوون، ژمارەیەک کۆمپانیاى گەورەى بوارى وزە کە لەلایەن وڵاتە زلهێزەکانى جیهانەوە بە راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ خاوەندارێتى دەکران، روویان لە کوردستان کرد. ئەوکات ئومێدێکى گەورە لەسەر ئەوە هەڵچندرابوو بە هاتنى ئەم کۆمپانیایانە بۆ کوردستان و بەهۆى دروستکردن و بەستنەوەى بەرژەوەندى ئەم کۆمپانیا گەورانە بە کوردستانەوە، جۆرێک لە دڵنیایى بۆ پاراستنى کوردستان دروست دەبێت.
لەدواى رووخاندنى سەدام و رژێمەکەى، ئەمریکا و هاوپەیمانەکانى کە دەسەڵاتى عیراقیان گرتبووە دەست، بەهیواى ئەوەى بتوانن عێراق بخەنە سەر رێچکەى دیموکراسى، بڕیاریان دا سیستمى سیاسى بکرێت بە سیستمى پەرلەمانى.
پرسیار ئەوەیە بۆ بیر لەو رێگە و کارتانە دەکەنەوە کە لوتتان دەدات بە بەردى ئەلحەد دا. بۆ بیر لە سازشکردن بۆ یەکدى و رێککەوتن ناکەنەوە کە بە رێککەوتنى نێوانتان دۆخى سیاسى و سەقامگیریى هەرێمى کوردستان بۆ خۆتان و دەسەڵات و بەرژەوەندیی حیزبەکانیشتان فەراهەم دەکات. دەبێت تەماشا بکەین بزانین حیزبە سیاسییەکان کە ئیدیعاى کوردستانى بوون و پەرۆشى پێگە و داهاتووى کوردستان دەکەن، بە دواى دەروازەکانى دەربازبوون لەم دۆخە چەقبەستووەى هەرێمدا دەگەڕێن، یاخود دەکەونە هەڵپەى چنینەوەى دەستکەوت لە بەغدا؟
ئەگەر بە درێژایى ئەم 12 ساڵە بەردەوام 17%ى بودجەى گشتیى عێراق بە بودجەى حاکیمەشەوە بهاتایە بۆ هەرێمی کوردستان، نیوەى داهاتى فرۆشى نەوتى کوردستان نەبوو لە خانەقین و کەرکووک و موسڵ، کەچى کوردە بەدبەختەکەى خۆشمان کەوتبوونە ژێر کاریگەریى ئەو پرۆسەى چەواشەکاری و گەوجاندنەوە کە پارەى نەوتى بەسرە کورد دەیبات
پێویستە هەرێمی کوردستان هەر لە سبەینێوە سکاڵایەک دژی حکومەتى بەغدا لە دادگەى باڵاى فیدراڵى تۆمار بکات و داواى دەرکردنى بڕیارێکى وەلائى بکات کە بەغدا پابەند بکات بەوەى نابێت هیچ مووچەیەکى هەرێمى کوردستان بفەوتێت. لەبەر ئەوەى مافێکى دەستوورییە. چونکە دادگەى باڵاى فیدراڵى پێشتریش بڕیارێکى لەو بارەیەوە هەیە، هەروەها لەبەر ئەوەش کە هەرێمی کوردستان پابەندە بەو رێککەوتنەوە و ئێستا نەوت و داهاتى نانەوتیش دەدات بە بەغدا، بە دڵنیاییەوە دادگە بە دەم سکاڵاکەى هەرێمى کوردستانەوە دێت و بڕیارێک بەدڵى ئەوان دەدات.
راستە هێشتا کێشە و ناکۆکى نێوخۆیى زۆرن، پێم وایە دەرفەتى تێپەڕاندنى ناکۆکی و جیاوازییەکان زۆرترن لە تەنگەژە و لەمپەرەکان. بەڵام پێویستى بە ئیرادە و دڵسۆزی هەیە. هەر کەس و لایەنێکیکش لەپێناو بەرژەوەندییەکانى گەلى کوردستاندا بە ئیرادەیەکى بەهێزتر و دڵسۆزیى زیاترەوە بۆ یەکڕیزیى کوردى هەنگاو بنێت، شەرەف و شانازى زیاترى مێژووى پێدەبڕێت. کوردستان لەو قۆناخە مەترسیدارانەوە کە هەڕەشەى لەدەستدانى بەدەستهاتووەکانى لەسەر بوو، هەستاوەتەوە و گەیشتووە بە دۆخێک بۆ بەدەستهێنانى مافە چەسپێندراوەکانى ناو دەستوور، بەڵام بۆ بەدەستهێنانى دڵنیایى لە سەرکەوتن، پێویستى بە یەکێتی و تەبایى هەیە. لە دۆخى قەیراناویی لەم جۆرەشدا دروستکردنى یەکێتی و تەبایى پێویستى بە سەرکردەى ئازا هەیە.
گەلێکى ژێردەستەى خاک داگیرکراوی چەوساوە بەم جۆرە لە ئازادى بڕوانێت، بۆ هەمیشە بە ژێردەستەیى دەمێنێتەوە. گەلێک خۆى بەها بۆ خوێن و رۆحى خۆى دانەنێت، بۆ هەمیشە لەلایەن خەڵکى دیکەوە، بێ بەها لێى دەڕوانرێت
لەدواى بڕیارى نەتەوە یەکگرتووەکان بە پەسندکردنى چارەسەرى دوو دەوڵەتى بۆ کێشەى عەرەب - ئیسرائیل، ئەگەر کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى بگەنە ئەو باوەڕەى بۆ دادپەروەری و دەستەبەرکردنى ئاشتییەکى سەرتاسەرى لە رۆژهەڵاتى نێوەڕاست، بیانەوێت چارەسەر بۆ کێشەى کورد بدۆزنەوە، کامەیە پرۆژەى کورد بۆ چارەى کێشەکەى؟
دەبێت هەرێمى کوردستان ئەوەى لەبەرچاو بێت و ئەو دەرفەتەى ئێستا بقۆزێتەوە بۆ دۆزینەوەى رێگاچارەیەکى یەکجارەکى بۆ کێشەى ئاڵۆزى نەوت و غاز. تاوەکو ئەمریکا و وڵاتانى هاوپەیمانى کارتى گوشار و کاریگەریان بەسەر بەغداوە هەیە، هەوڵ بدات ئەو هەڵەیەى دواى پەسندکردنى دەستوور قەرەبوو بکاتەوە، بەوەى لەژێر چاودێریى ئەمریکا و وڵاتانى رۆژئاوا پرۆژە یاسایەکى نوێ بۆ نەوت و غاز لە عێراق ئامادە بکرێت، کە مافەکانى خەڵکى کوردستان لەم کەرتە دەستەبەر بکات
ئەوەى لێرەدا بۆ کورد جێى پرسیارە ئەوەیە کە ژمارەیەک پۆستى گرنگ و پێگەى بە دەسەڵات لە بەغدا بەدەست کوردەوەن. سەرۆکایەتیی کۆمار و جێگرى سەرۆکوەزیران و وەزیرى داد لە پشکى کوردن، لە کاتێکدا دەبینن هەندێ لە وەزیر و دادوەر و فەرماندەى سوپا بە ناهەق بوونە بە تەرەف بۆ پشتیوانیی عەرەبى هاوردە، بۆچى ئەمان لەسەر هەق نابن بە تەرەف و بەرگرى لە جووتیارانى کورد و تورکمان ناکەن؟ لەکاتێکدا بەپێى دەستورى عیراق و یاسا بەرکارەکانى ئێستا دەبێت کۆتایى بە تەعریب بهێندرێت و ماف بگەڕێندرێتەوە بۆ خاوەنەکانیان.
کورد چى پەیوەندى بەوەوە هەیە عەرەب و تورک و فارس بۆ خۆیان چى دەخوازن، ئەوان نایانەوێ یا هەر لە بنەڕەتەوە ناتوانن دیموکراسى بن. تۆ بۆ کوڕى خۆت بەکوشت دەدەیت لەپێناو ئەوەى ئەو ببێتە دیموکراسى؟ کێشە سەرەکییەکە ئەمەیە کە کورد نازانێت بۆ خۆى چى دەوێ، بەڵام دەزانێت داواى دیموکراسى بۆ نەتەوە سەردەستەکانى دەوڵەتانى داگیرکەر بکات.
ئەوەى بۆ ئێمە گرنگە، پێگەى عێراق و هەرێمى کوردستانە لەم شەڕە چاوەڕوانکراوەى بەردەممان. هەردوولامان و هەر یەکەى لە سەنگەرێکەوە ئەگەرى پەلکێشکردنمان هەیە بۆ ناو شەڕە چاوەڕوانکراوەکە. بە یەقینییەوە ئیسرائیل پێش ئەوەى بیەوێ بازووی ئێران بدات لە زەوی، ئەم تاکە پەنجەیەشى کە ناوى عێراقە، دەشکێنێت.
دەبێت کورد تواناى خۆى بسەلمێنێت کە دەتوانێت بەرگریى لەخۆى بکات، نابێت هەر چاوەڕوانى سۆز و بەزەیى زلهێزەکانى دونیا بێت لەسەری بەدەنگ بێن. دیمەنەکانى غەززە ئەوەى سەلماندووە سەردەمى سۆز و بەزەیى بەسەرچووە
جاران مام جەلال و کاک مەسعود دەیانتوانى بە سازشکردن بۆ یەکدی، یاخود سازشى یەکێکیان بۆ ئەوى دىکە، ناکۆکییەکان وەلا بنێن، بەڵام پارتى و یەکێتى ئێستا جیاوازن و پێناچێت هیچ کامیان سازش بۆ ئەوى دیکەیان بکات، یان ئامادەى سازشکردن بن بۆ یەکدی. سەربارى ئەوەى کە کێشەکانى ئێستا بەراورد بە رابردوو زۆر سادەن، بەڵام هیواکانى گەیشتن بە رێککەوتن و ئەگەرەکانى تێپەڕاندنیان لاوازن. بەردەوامبوونى ئەم ناکۆکییانەش دواجار رەنگە سەرى هەرێمی کوردستان و قەوارەکەشى بخوات.
لەدواى مام جەلال هیچ کام لە کارەکتەرەکانى کورد لە پۆستى سەرۆککۆمار وەک پارێزەرى دەستوور، نەک هەر نەیانتوانیوە رێگە لەو پێشێلکارییە دەستوورییانە بگرن کە لەلایەن دەسەڵاتى شیعیگەرایى بەغداوە دژ بە مافەکانى کورد ئەنجامدراوە، بەڵکو بەهۆى لاوازیی کارەکتەرەکانەوە پێگە و پۆستى سەرۆککۆماریشیان لاوازکردووە، بەڵام دەبێت ئەو راستییە ببینین ئەگەر ئەم پۆستە بکەوێتە دەست عەرەبێکى شۆڤێنى، جیهانى عەرەبى و دەوڵەتانى سوننەى ناوچەکە پێگەى ئەم پۆستە بەهێز دەکەنەوە. ئەوکات بە دوور نازاندرێت هاوشێوەى دادگەى فیدراڵى بە پاساوى دەستوورەوە ئەم پۆستەش بکرێتە ئامرازێک بۆ لە قاڵبدانى کورد لە عێراق.
"ئەگەر کەسێک دژى ئەم سیاسەتەى بەغدا بێت، نوخبە و رۆشنبیر و مامۆستا و ئەکادیمیست و خوێنەوارێکى زۆرى کورد، نەک هەر لۆمەى دەکەن، بگرە گاڵتەیان بە عەقڵى دێت".
گەرچى تازە درەنگە، بەڵام هێشتا هەندێک دەرفەت ماوە ئەگەر کورد بیەوێت بمێنێتەوە. ئەویش بەوە دەکرێت، دوو هێزە سەرەکییەکەى هەرێم بەئاگا بێنەوە لەوەى کوردیان گەیاندووەتە کوێ؟ لە خۆیان بپرسن، ئەو شەڕەى پێویست بوو لە بەغدا بکرێت، ئێستا لە کوێ دەکرێت، دەستى بەغدایان گەیاندووەتە ناو هەناوى ماڵ بە ماڵى کوردستان. دەبێت پێش هەر شت، شەڕى بەغدا ببەنەوە بەغدا
لە تاسڵوجەوە تاوەکو دەگاتە خەزانى ئاوى چەمچەماڵ، لە چەندین شوێن بۆڕیی گواستنەوەى ئاوەکە کون کراوە، وەک دەگوترێت باخ و حەوزى ماسى و کێڵگەى پەلەوەری و چەندین پڕۆژەى لەسەر دروستکراوە. هەروەها بیرەکانى بان موغانیش هەندێکیان لەلایەن دەستڕۆ و دەسەڵاتدارانەوە دەستیان بەسەرداگیراوە. کێشەکە ئەوەیە خەڵکانێک هەن لەو سنوورە بەکردار لە بەرپرسە ئیدارییەکانى حکومەت دەسەڵاتدارترن، واتا لە سەرووى یاسەوەن. حکومەت دەسەڵاتى بەسەریاندا ناشکێت و ناتوانێت ئەو زیادەڕۆییانەى کردوویانەتە سەر ئاوى چەمچەماڵ، رایبگرێت. تاکە کەسێک بتوانێت ئەم کێشەیە چارەسەر بکات و یارەمەتیدەربێت لە تێپەڕاندنى قەیرانى ئاو لە چەمچەماڵ تاوەکو ئەوکاتەى ئاوى گۆپتەپە دەگاتە شارەکە، بەڕێز بافڵ تاڵەبانییە. ئەو دەتوانێت هێزێک رابسپێرێت بۆ هەڵگرتنى ئەو زیادەڕۆییانەى کراونەتە سەر بۆڕى ئاوەکە، تەنیا و تەنیا بە کەسێکى وەک ئەو چارەسەر دەکرێت
لە گرتنەدەستى دەسەڵاتى کۆمارى ئیسلامییەوە، ئێران بە دروشمى 'مەرگ بەر ئیسرائیل' و بەڵێنى سڕینەوەى قەوارەى زایۆنى، خۆی وەک نەیار و دوژمن بە ئیسرائیل ناساندووە. لە بەرانبەریشدا ئیسرائیل ئێرانى لە ریزبەندى دوژمنە یەکەمەکانى داناوە. هەردوولا یەکتریان بە هەڕەشە و مەترسى بۆ سەر یەکتریى دەزانى، بەڵام چاوەڕوانى ئەوە نەدەکرا رۆژێک بکەونە ناو جەنگێکى راستەوخۆ و رووبەڕوو.
عێراق بۆ ئیسرائیلیش ئامانجێکى دیکەیە، لە درێژەى شەڕى غەززەدا، دەیان جار گرووپەکانى عێراق بە درۆن و مووشەک هێرشیان کردووەتە سەر ئیسرائیل، بە پێى راگەیێندراوى رەسمیی خۆیان، چەندین گورزیان لە سوپاى ئیسرائیل داوە. بۆیە بۆ ئیسرائیلیش دەرفەتە هاوشێوەى حەماس و حیزبوڵڵا، کۆتایى بە مەترسیی حەشدى شەعبیش بهێنێت. تەنانەت بۆ ئەمریکاش هەر راستە، چونکە لە دەرەوەى کردەوەى چەکدارى دژ بە بنکە و بەرژەوەندییەکانى ئەمریکا، لەژێر گوشار و هەژموونى حەشدى شەعبیدا پەرلەمانى عێراق یاسایەکى تایبەتى دەرکرد بۆ دەرکردنى ئەمریکا لە عێراق، تەنانەت داواى داخستنى باڵوێزخانەى ئەمریکا و دەرکردنى شەریکات و کۆمپانیا ئەمریکییەکانیشیان دەکرد. لەکاتێکدا ئەمریکا هەزاران سەربازى بەکوشتدا بۆ رووخاندنى سەدام. واى نابینم ئەمریکا و ئیسرائیل، ئەمانەیان بیرچووبێتەوە.
پێویستە ئەم تێگەیشتنە هەڵەیە لە نوێنەرایەتیی کورد لە بەغدا راستبکرێتەوە کە تائێستا تەنیا پەرلەمانتارانى کورد خراونەتە بەردەم بەرپرسیارێتیی نوێنەرایەتیکردنەوە و شەڕى بەغداش بە تەنیا بۆ ئەوان جێهێڵدراوە. دەبێت نوێنەرانى کورد لە سەرۆکایەتیی کۆمار و ئەنجوومەنى وەزیران و بەشداربووانى دیکەى ناو جومگەکانى دیکەى حوکمڕانیی عێراق لە دەسەڵاتى دادوەرى و پێگە سەربازی و ئەمنییەکان بەرپرسیار بکرێن لەوەى نوێنەرایەتیی مەسەلەى رەواى میللـەتێک دەکەن لەو پۆست و پێگە ئیداری و سیاسییانەى وەک بەرکەوتەى کورد پێتان سپێردراوە.
عارف قوربانی دەنووسێت، ئەگەر دەوڵەت بۆ فەلەستین دروست بکرێت، دووجار دەبێتە شانس بۆ کوردستان
هەرچەندە تاوەکو ئێستا هەڵوێستى موقتەدا سەدر سەرۆکى (رەوتى نیشتمانى شیعى) بەو جۆرەیە، کە بایکۆتى هەڵبژاردنى ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق دەکات، کە بڕیارە لە مانگى پێش کۆتایى ئەم ساڵ ئەنجام بدرێت. بەڵام گۆڕینى لەناکاوى بڕیار و هەڵوێستى سەدر، جێى سەرسوڕمان نییە.
کورد دەڵێت گرێیەک بەدەست نەکرێتەوە دەبرێت بۆ دەم، ئەمان کردنەوەى گرێکە دەبەن بۆ بەغدا، دەیانەوێ پرۆسەى شەرعیەتدانەوە بە پەرلەمانى کوردستان ببەستنەوە بەو ناوەندەوە کە شەرعیەتەکەى لێزەوتکردن. چاوەڕێن و یارى بەکات دەکەن بۆ نزیکبوونەوە لەوەى هەڵبژاردنى عێراق بکەن بە پاساو و بیانووى پێکنەهێنانەوەى حکومەت و پەرلەمان سەرۆکایەتیی هەرێمى کوردستان و دواتر بیبەستنەوە بە پێکهێنانى دامەزراوەکانى بەغداوە. لە پرۆسەى هەڵبژاردنى هەرێمى کوردستاندا نیوەى خەڵکى کوردستان متمانەى پێداون بۆ ئەوەى شەرعیەت بداتەوە بە دامەزراوەکانى حوکمڕانیی کوردستان. چى رەوایەتییەک دەمێنێتەوە کە ئێوە ئامادەى وەرگرتنى ئەو متمانە و رەوایەتییە نەبن و بتانەوێ بیبەستنەوە بە رەوایەتیی دامەزراوەکانى بەغداوە!
ئەم بڕیار و هەنگاوانەی دۆناڵد ترەمپ راستییەکی سەلماند کە کورد لەمێژە لە ئیدیۆمێکدا لەژێر ناوی (نان بۆ نانەوا و گۆشت بۆ قەساب) پێناسەی کردووە. وەک چۆن بوون بە سەرمایەدارێکی سەرکەوتوو پێویستی بە بەهرە و شارەزایی زۆر و ئازایەتی هەیە، سیاسەتکردنیش زانستێکە پێویستی بە بەهرە و کەڵەکەبوونی سەرمایەی بیر و هۆشیاری و دونیابینی و زانینی بەڕێوەبردن هەیە. ترەمپ ئەگەر چەند بازرگان و سەرمایەدارێکی سەرکەوتوو بووبێت، نابێتە سەنگی مەحەک بۆ ئەوەی ببێتە لیدەرێکی سەرکەوتوو لە بەڕێوەبردنی وڵات. ئەمەی ئێستا ئەو دەیکات ئەمریکا بەرەو جێگایەک دەبات، پێویستی بە دەیان ساڵی دیکە هەیە عاقڵمەندەکانیان ئەمریکا بگەیێننەوە ئەم ئاستەی ئێستای.
لەم چرکەساتە هەستیارەی جیهان و ناوچەکەدا کە ئەگەری گۆڕانکاریی خێرا هەیە، کوردستان تووشی پاشەکشێی گەورە دەبێت ئەگەر خۆی بۆ ئامادە نەکات. هیچ گومان و دوودڵییەکیش لەوەدا نییە کە داگیرکەرانی کوردستان ئەوەیان دەوێت کە بارودۆخی کورد بەم شێوەیە بمێنێتەوە. وابەستەیی هێزە سەرەکییەکانی باشووری کوردستان بە تورکیا و ئێرانەوە، چاوەڕوانیی ئەوەی لێ دەکرێت لەناو ئەم بازنەی ململانێ ناوخۆییەدا بمانهێڵنەوە. بە دووری نازانم ئەوان رۆڵی گەورەیان هەبێت لەوەی ئەم دوو هێزە ناتوانن رێک بکەون.
لەم وتارەدا، عارف قوربانی دەنووسێت: دژایەتیکردنی دەوڵەتی یەهود و دوژمنایەتیکردنی جوو، ئەرکێکی ئایینی نییە. نە خودا لە قورئان و نە پێغەمبەریش لە فەرموودەکانیدا ئەو ئەرکەیان نەخستووەتە سەر موسڵمانان.
فارسەکان 10 هەزار ساڵ و عەرەبەکان 11 هەزار ساڵ و تورکەکان 12 هەزار ساڵ دوای ئێمەی کورد، هاتوونەتە ئەم ناوچەیە. پێیان شەرم نییە مێژوو و میراتی ئێمە داگیربکەن و خۆیان بکەن بە نەوە و میراتگری سۆمەرییەکان، بەڵام کورد کە هەر لە شوێنی ژیانی خۆی لەسەر نیشتمان و جوگرافیای خۆی وەک نەوەی سۆمەرییەکان ماوەتەوە و زمان و کولتوور و دابونەریتی ئەو سەردەمەی بۆ ئێستا و مرۆڤایەتی گواستووەتەوە، بە نەنگی دەزانێت پارێزگاری لەو ناسنامە راستەقینەیەی خۆی بکات و کەوتووەتە ژێر کاریگەریی مێژوویی چەواشە و حیکایەتی دەوڵەتی نەتەوە داگیرکەرەکانی ناوچەکەوە. دەبێت ئەم هەستی خۆبەخاوەنزانینەی نەورۆز کە هەستێکی خۆڕسکانەی کوردانەیە، رێگە و زەمینەخۆشکەری ئەوە بێت بمانبات بەرەو خۆ بەخاوەنکردنەوەی مێژوو، بەڵام ئەمەیان پێویستی بە دامەزراوەی زانستی و هێزێکی رێکخراوی دەوڵەتی هەیە. پێویستە حکومەتی هەرێمی کوردستان وەک کیانێکی نەتەوەیی کوردی، ئەم ئەرکە لە ئەستۆ بگرێت.
ئەم رووداوانە ئەوەیان بۆ سەلماندین کە هەڵە تێگەیشتنێک هەبوو لە ناسینى ئێران، ئەوەى وێنا دەکرا وەک قەڵایەک بۆ هەمیشە لەپشتى دۆستەکانى دەمێنێتەوە، دەرکەوت وانییە.
دەبێت ئەم پەیام و بانگەوازەى ئۆجەلان بۆ ئەوە کەڵکى لێوەربگیرێت کە کورد ئامادەى گرتنبەرى رێگەى ئاشتى و دیموکراسییە، چى شتێک لەوە باشترە بۆ کورد کە بتوانێت بە ئاشتى و دیموکراسییانە بە مافە زەوتکراوەکانى بگات، یان لانى کەم هەر بتوانێت بە رێگەى دیموکراسییانە داواى مافەکانى بکات. دەبێت هەنگاوى کردارى لەلایەن دەوڵەتى تورکیاوە بنرێت بۆ رەخساندنى زەمینەى ئاشتى و خەباتى سیاسى، بەڵام دواى پەیامەکەى ئۆجەلان و پاش ئەوەى پەکەکەش تاک لایەنە ئاگربەستى راگەیاندووە، تورکیا لە رێگەى بۆردوومانەوە بەردەوامە لە هێرشەکانى. ئاشتى و گرتنەبەرى پرسى چارەسەرى هەر کێشەیەک، بە تاکلایەنە ناکرێت، پێویستە هەردوو تەرەفى کێشە بڕوایان بە دایەلۆگ و رێگەى ئاشتییانەى چارەسەرى کێشەکە هەبێت. ئەوە لەسەر زار و لەسەر دەستى ئۆجەلانەوە کورد ئامادەیى خۆى دەربڕیوە بۆ گرتنەبەرى ئەو رێگەیە، دەبێت چاوەڕێى تورکیا بین، چونکە ئەوەى هێشتا بەنادیارى ماوەتەوە، هەڵوێستى تورکیایە نەک پەکەکە.
ئەڵمانیا دەچێتە ناو پرۆسەی ھەڵبژاردنێکی پێشوەختەوە، کە لەبەردەم تاقیکردنەوەیەکی سەخت و چارەنووسسازدایە، نەک ھەر بۆ ئەڵمانیا، بەڵکو بۆ ھەموو جیهان، چونکە ھەمان ئەو بارودۆخەی لە بیستەکانی سەدەی رابردوو ئەڵمانیا پێیدا تێپەڕی و ھیتلەری بەرهەم ھێنا بۆ جیهان، ئێستا دوای 100 ساڵ بەناو پرۆسەیەکی ھاوشێوەدا تێپەڕ دەبێت. دیمەنەکان، ھەلومەرج و کارەکتەرەکانی، دووبارەبوونەوەی ھەمان ئەزموونی سەدەی رابردووە
دوێنێ دیمەنی جووتیارێکی کورد لە گوندی شەناغەی ناوچەی سەرگەڕان لە قەزای دووبز، لەسەر تراکتۆرەکەی کە دەیویست زەوییەکەی بکێڵێت، چەند سەربازێکی عێراقی ملپێچەکەی ملی رادەکێشن، هەروەها دیمەنی جووتیارێک لەبەردەم هەمەرێکی سەربازی راکشاوە و دیمەنی دوو هەمەری سەربازی کە پێش و پشتەوەی تراکتۆرێکیان گرتووە و ناهێڵن زەوییەکە بکێڵێت، بەشێوەیەکی بەربڵاو کەوتە ناو میدیا و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان.
عارف قوربانی دەنووسێت: وەکو بەشێک لە رێککەوتنی ئیبراهیمی، کەنداوی عەرەبی لە رێگەی ئیمارات، سعودیە و عومانەوە بە دەریای سوور دەبەسترێتەوە و دواتر لە رێگەی عەقەبەوە بە غەززەدا تێپەڕ دەبێت تاوەکو دەچێتە سەر دەریای سپیی نێوەڕاست. رەنگە بۆ خوێنەر ئاسان نەبێت بڕوا بەوە بکات رێگەیەکی دوور و درێژی چەند هەزار کیلۆمەتریی وشکانی بکرێت بە کەناڵی ئاوی و بتواندرێت کەنداوی عەرەبی ببەسترێتەوە بە دەریایی سپی نێوەڕاستەوە. بەڵام ئەگەر بڕواندرێتە ئەو سەردەم و کاتەی کە هێشتا کەرەستە و ئامرازەکانی پیشەسازی بەراورد بە ئێستا زۆر سەرەتایی بوون و کەناڵی (سوێس) بە هێز و بازووی سەدان هەزار کرێکار وەک کەناڵێکی دەستکرد دروستکراوە، بۆ رۆژگارێکی وەک ئەمڕۆ کە شۆڕشی پیشەسازی گەیشتووەتە لووتکە و ئامرازەکانی بڕین و هەڵکەندن زۆرن و ئاسان بەردەست دەکەون. دەگەیتە ئەو باوەڕەی کارێکی مەحاڵ نییە.
پێویستە کورد بە گشتى و پەکەکە بەدیاریکراوى، لە هەمووکات زیاتر ئاگایان لەم پیلانگێڕییانە بێت، نابێت بکەونە ژێر کاریگەریى سۆز بۆ رابەرەکەیان لە ئەگەرى ئەوەى داواى چەکدانان لە گەریلا بکات، کورد دەبێت کاتێک چەک دابنێت، کە پێویستى بە خەبات نەمابێت بۆ گەیشتن بە مافەکانى.
وڵاتانی ئەورووپا رەنگە ناچار بن کۆمەڵگاى کۆچبەران دابەش بکەن بەسەر کۆمەڵگەى باش و خراپدا. چانس بدەن بە کۆمەڵگا باشەکان و وردە وردە دەرگا بەڕووی کۆمەڵگا خراپەکاندا دابخەن.
پێویستە کورد سیاسەتى یاریکردن بەکات پەیڕەو بکات لە گفتوگۆکردن لەگەڵ شام و هەندێک پشوو درێژ بێت. چونکە ئەم دیمەشقەى ئێستا کە بووە بە ترافیکى سیاسى بۆ وڵاتانى رۆژئاوا، بەم جۆرە نامێنێتەوە. تەنانەت بەم شێوەیەى ئێستا وابەستەى تورکیاش نابێت، لەبەر ئەوەى زیاتر لە تورکیا وڵاتانى کەنداو چاویان لەسەر ئەوەیە سووریا ببێتە بەشێک لە پرۆژە ستراتیجییەکەى ئەوان لە ناوچەکە، ئیسرائیلیش نایەوێت دەوڵەتێکى گوێلەمستى تورکیا دراوسێى بێت. بۆیە پشتیوانیى کۆمەڵى نێودەوڵەتى لە سووریا زۆر ناخایەنێت، زۆر زووتر لەوەى چاوەڕواندەکرێت، رووى راستەقینەى ئەم دەسەڵاتدارانە بۆ جیهان ئاشکرا دەبێت و ئەوکات هەموو وڵاتانى ئەورووپا و ئەمریکا دەخوازن جوگرافیایەکى پارێزراو هەبێت لە دەرەوەى دەسەڵاتى سووریا.
دواى گۆڕانکارییەکانى سووریا، داواکاری و گوشارێکى زۆریش خراوەتە سەر عێراق بۆ هەڵوەشاندنەوەى ئەو هێزەى کە لاى دەسەڵاتداران و مەرجەعە ئایینییەکانى شیعە بە هێزى موقەدەس ناونراوە. رەخنەگرتن لە رەفتارەکانى ئەم هێزە وەک بەزاندنى هێڵى سوور وێنا کراوە، چجاى ئەوەى بێتە سەر داواى هەڵوەشاندنەوەى. بۆیە بۆ دەسەڵاتى شیعەى عێراق، بڕیارى هەڵوەشاندنەوەى حەشدى شەعبى وەک بڕیارى نۆشکردنى پیاڵەى ژەهر وایە کە نەمانى ئەو هێزە، زەمینە بۆ هەستانەوەى رکابەرەکانیان دەڕەخسێنێت. مانەوەشى پاساو و بیانووى بە سووریا بوونى عێراقە. بۆیە لە هەموو بارێکدا چاوەڕوانیکردنى کەوتنى عێراق، چاوەڕوانییەکى نزیکە، جا هێزێکى مەدەنى دەسەڵات بگرێتە دەست، یان داعش وەک دەستەى تەحریر عێراق ئامادە بکرێت بۆ هێنانە سەر حوکم.
رووداوەکانى چەند ساڵى رابردوو، داعش و گرووپە هاوشێوەکانیان ئەوەى سەلماند کە کورد بەهۆى چەکەکەى دەستییەوە مایەوە. ئەمە بۆ داهاتووش هەر راستە، لەبەرئەوەى هیچ گەرەنتییەک نییە بۆ ئەوەى لە داهاتوودا رۆژهەڵاتى نێوەڕاست سەقامگیریى بەخۆیەوە ببینێت، بۆیە دەبێت کوردیش لە هیچ پارچەیەکى کوردستان، لە هیچ هەلومەرجێکدا چەکەکەى دەستى دانەنێت.
کارەکتەرەکانى یەکگرتوو بە روویەکى سپییەوە لە دەسەڵات هاتوونەتە دەرەوە، بەڵام وەکو پێویستیش نەیانتوانیوە یاخود سیستمەکە رێگەى پێنەداون خزمەت بکەن
لە هاوکێشە هەرێمایەتییەکاندا چۆن پێشتر سووریا پایتەختى دووەمى ئێران بوو، بۆ داهاتووش دیمەشق دەبێتە ئەنقەرەى دووەم. لە هاوکێشە و ململانێ نێودەوڵەتییەکانیشدا دەکەوێتە جەمسەرى رۆژئاواوە. تەنانەت ئەگەر دەسەڵاتدارەکانى هاوشێوەى تاڵیبان و داعشیش رەفتار بکەن.
بە هەموو پێوەرێک ئەو زریانەى ناوچەکەى گرتووەتەوە، روودەکاتە عێراق و ئێرانیش. کوردیش وەک یەکێک لە کێشەکانى ناوچەکە مەحکومە بە لێکەوتەى رووداوەکان. شانبەشانى ئەو مەترسى و هەڕەشانەى رووی تێدەکەن، ئەگەرى رەخساندنى دەرفەتیشى زۆرە...
هەر کام لەم ئەگەر و شرۆڤانە دووربن یان نزیک لە راستى، ئەوەى بۆ کورد پێویستە ئەوەیە پەند لە رووداوى هاتنى داعش و کەوتنى شنگال وەرگرێت، ئەم جۆرە رووداوانە هەم مەترسیدارن و هەم دەرفەتیشن. دەبێت کورد لە رۆژئاواى کوردستان خۆى ئامادە بکات بۆ هەموو ئەگەرێکى مەترسیدار، لە هەمان کاتیشدا خۆى ئامادە بکات بۆ قۆستنەوەى دەرفەتى دواى رووداوەکان.
گەڕانەوەی کەرکووکییەکان بۆ شارەکەیان لە پرۆسەی سەرژمێری، ئەوەمان پێدەڵێت کە کورد پێویستى بە دۆزینەوەى میکانیزمێکى گونجاوترە لەوەى تائێستا مەمەڵەى پێکردووە لەگەڵ کوردى کەرکووک، ئەم بەشدارییە فراوانەى خەڵک لە سەرژمێری نابێت ببێتە هۆکارى بێباکیی زیاتر و وابزانن کوردى کەرکووک چاوى لە هەموو شتێک پۆشیوە. بە پێچەوانەوە ئەمە سەرەتاى هەستى خۆبەخاوەنزانینە، کەرکووک دەباتە قۆناخێکى هەستیارترەوە. بۆ حیزبە سیاسییەکانى کوردستانیش سەرەتایەکە بۆ دروستکردنى بەرپرسیارێتییەکى گەورەتر. کە ئەگەر هۆشیارانەتر مامەڵە لەگەڵ کەرکووک نەکەن، خەڵکى کەرکووک جڵەوى قەزیەکەیان لێدەسێننەوە.
عارف قوربانی دەنووسێت: تازە کات ناگەڕێتەوە و دەرفەتى رێگاچارەى دیکە نەماوە، یەک شت نەبێت، ئەویش ئەوەیە بە خێرایی بە سەتان هەزار کورد لە شارەکانى دیکەى هەرێمى کوردستانەوە ببردرێن لەو گوند و شارو شارۆچکانەى ناوچە کوردستانیەکان لە پرۆسەى سەرژمێریى گشتى دانیشتووانى عێراقدا ناونووسبکرێن.
چونکە شەڕى ئیسرائیل خەریکە لە ناوچەکەدا فراوان دەبێت، هەروەها گەڕانەوەى دۆناڵد ترەمپ لە بەرژەوەندیی هەژموونى شیعە نییە، شیعەکان پەلەیانکرد لەوەى پۆستى سەرۆکى پەرلەمان بە سوننەیەکى سەر بە پڕۆژەى ئێرانى پڕ بکەنەوە. دەبوو کورد رێگەى نەدابا ئاوا بە ئاسانى ئەو چەکەى دەستیکەوتبوو تەسلیم بە شیعەى بکاتەوە. لانى کەم دەیتوانى بیکردایەتە مەرجى راگرتنى ئەو پرۆسە سەرژمێرییەى وەک ئامرازێک بۆ بردنەپێشەوەى قۆناخێکى دیکەى تەعریب بەکارى دەبەن... چۆن کورد بە بەخشینى کورسییەکانى سەدر بە شیعە وەلائییەکان، بەرەى نەیارەکانى خۆى بەهێزکرد، ئەمجارەش بە پێشکەشکردنى بێبەرامبەرى سەرۆکى پەرلەمان بەهەمان ئەو بەرەیە، کڵاوێکى مەکسیکى خستە سەر خۆى. زۆر ناخایێنێت شەقى ئەم هەڵەیەش دەخۆین.
ئەگەرچى ئەمە نوقڵانەیەکى پێشوەختەى خراپە، بەڵام بە یەقینێکى زۆرەوە دەیڵێم ئەگەر بەغدا ئەوەی لە سەرژمێری دەیەوێت بۆ بچێتە سەر، ئامانجەکەى ئەوەیە شتێک نەهێڵێت بەناوى عەرەبى ناوچەکە و عەرەبى تەعریب، یاخود تەعریبى کۆن و تەعریبى نوێ. دڵنیابن لە قۆناخى دواتردا بەناوى جێبەجێکردنى دەستوور بڕیار لەسەر ئەوەش دەدات کە راپرسى لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستان ئەنجام بدرێت بۆ یەکلایکردنەوەى ناسنامەى ئەو خاکە، بەمەش کۆتایى بە رەوایەتیی داخوازیی کورد دەهێنێت لە دواى وەرگرتنەوەى نیوەى جوگرافیاى باشوورى کوردستان و ئەم ناوچەیە دەکات بە خاڵى بەهێزکردنى ژمارە و پێگەى عەرەب لەنێو هەرێمى کوردستان و لە داهاتوودا کورد لە ماڵەکەى خۆیشى دەکاتە کەمینە.
بە گرنگى دەزانم کورد بەپیرى ئەم هەڵوێستەى تورکیاوە بچێت. لە هەلومەرجێکى وادا کە هێزى تورکیا تاوەکو قوڵاییەکى زۆر هاتووەتە نێو باشوور و رۆژئاواى کوردستانەوە و رۆژانە بە فڕۆکە لە گەرمیانەوە بۆ عەفرین پەلامارى ناوچە جیاجیاکانى کوردستان دەدات، نە کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى و نە رێکخراوە نێودەوڵەتییەکانیش قسەیەکیان لەم بارەیەوە نییە، رۆژ لەدواى رۆژیش ئەگەرەکان بۆ فراوانبوونەوەى شەڕى ئیسرائیل لە ناوچەکە زیاتر دەبن و ئەگەرى ئەوەش هەیە گۆڕانکاریی ریشەیى لە نەخشەى رۆژهەڵاتى نێوەڕاست بێتە ئاراوە. بۆیە لە بارودۆخێکى وادا سەقامگیری و ئارامى بۆ کورد لە هەموو لایەک پێویستتر و گرنگترە. لەبەرئەوە هیواى ئەوە دەخوازم سەرکردایەتیی پەکەکە و کورد لە باشوور و رۆژئاواى کوردستانیش هەرچییەکیان پێدەکرێت بۆ بەرقەرارکردنى ئاشتى، هەنگاوى خێراى بۆ بنێن.
ئەم رووداوەى کوردستان رەنگە یەکەم جار بێت لە مێژوودا روویدابێت کە پڕوپاگەندە و درۆى زۆر، دواجار بووبێتە مایەى خێر بۆ راستکردنەوەى شێوێندراوێک، چونکە ئەوانەى لەپشت ناشرینکردنى کوردستان بوون و وێناى هەموو هەڵبژاردنەکانى هەرێمی کوردستانیان شێواندبوو، ئێستا هەر ئەوان لەبەرئەوەى ئەوەندەیان بە باڵاى سیستم و ئیدارەدانى هەڵبژاردنى 2024دا هەڵدابوو، نەک هەر وێنایەکی جوانیان بەم پرۆسەیە بەخشى، بەڵکو رووى هەڵبژاردنەکانى پێشووتریشیان سپیکردەوە
دەنگ و رۆڵى خەڵک لێرەدا کاریگەریى لەسەر دۆخى حوکمڕانى دەبێت، کە بتوانێت کەسى گونجاو، کەسى ناشایستە لەیەکدی جیابکاتەوە. بۆ داهاتوویەکى باشتر و مانەوەت لەنێو ئەو دۆخەدا کە لێى ناڕازیت، هەر ئەوە پێوەرەکەیە، کە تۆ دەنگ بە کەسانێک بدەیت بۆ ئەو کارە بشێن، نەوەک لەسەر بنەماى ئەوەى کێ جنێوفرۆشى باشە
هیوادارم حیزبەکان پەتاى رک و کینە لەیەکتر بەریاندات و بیر لەوە بکەنەوە لەنێو چ هاوکێشەیەکى ئاڵۆزدان و لە دەوروبەرمان چى دەگوزەرێت. یا ئەوەتا پرۆسەى هەڵبژاردن راگرن، یاخود بەشى ئەوەى تێدا بهێڵنەوە سبەینێ بتوانن پێکەوە کوردستان لەو قۆناخە چاوەڕوانکراوە پڕ لە گۆڕانکارییەى ناوچەکە بپارێزن.
وەک چۆن چەند جارێک لایەنى عەرەبى رێگربوون لە ئەنجامدانى سەرژمێرى و چاوەڕێى دەرفەتێک بوون بە قازانجى ستراتیجى تەعریب و تەشەیوع، دەبوو دواى 16ی ئۆکتۆبەر و گۆڕینى واقیعى دیموگرافیاى ناوچە کوردستانییەکان، بە هیچ جۆرێک کورد رازى نەبوایە بە ئەنجامدانى سەرژمێری تا دواى جێبەجێکردنى مادەى 140.
عێراق بەشێک لەو رێکارانەى کە دانیشتووانى ئەو ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستان زیاتر وابەستەى بەغدا دەکات، یان وا دەکات هەولێر و سلێمانى لە کەرکووک دووربخاتەوە، هەر بە کورد خۆى جێبەجێى دەکات. تەماشا بکەن هەر بڕیارێک لە حکومەت یاخود یاسایەک لە پەرلەمانى عێراق لە بەرژەوەندیی کورد بێت، چەند لەمپەر و گرفتی دەخرێتە بەردەم، بەڵام ئەوەى دواجار ئاو بکاتە ئاشى ئەو ئامانجە ستراتیجییانەى بەغداوە بە ئاسانى تێپدەپەڕێنن.
بە دڵنیاییەوە بە پیلانى هەرێمایەتى ئەو گرووپگەلە چەکدارە نادەوڵەتییانەى ناوچەکە بە گژ هەرێمى کوردستاندا دەکرێن. کوردستان رووبەڕووى شەڕێکى نابەرانبەر و درێژماوە دەکرێتەوە. چەکى دەستى ئەو گرووپانە پێشکەوتووترن لە چەکى دەستى کورد. لە شەڕى داعشدا سەتان پێشمەرگە بەو هۆیەوە شەهیدبوون کە کەرەستەی بەرگریى چەک و تەقینەوەکانى داعشیان نەبوو. دەبێت پەند لەوە وەربگیرێت و ناکرێت هەزاران گەنجى دیکەى ئەم نیشتمانە ببنە سووتەمەنى نابەرانبەرى هێز.
ئەم خولەى پەرلەمانى عێراق دەتواندرێت وەک دەرفەتێکى نوێ ببیندرێت بۆ دەستپێکردنى هەنگاوى کردارى بە ئاراستەى چارەسەرى موڵکدارێتى کە بۆ کورد بەرامبەرە یان یەکسانە بە ریشەى تەعریب، چونکە کورد زۆرینەى دەستەى سەرۆکایەتییەکەى پێک دەهێنێت و وا بۆ ساڵێک دەچێت دوو جێگرە کوردەکە، پەرلەمان بەڕێوەدەبەن. جێگرى یەکەمى کوردێکى فەیلى شیعى و جێگرى دووەمیشى کوردێکى سوننەى کەرکووکییە. زۆربەى زەوى و خانووى زەوتکراویش لە بەغدا ماڵ و موڵکى کوردە فەیلییەکانن و لە ناوچە کوردستانییەکانیش بەشى هەرە زۆریان لە کەرکووکە. بۆیە دەبێت ئەم دوو کارەکتەرە درک بەوە بکەن بەرپرسیارێتیی مێژووییان لە ئەستۆیە
لەبەر ئەو واقیعە تاڵەى کوردستان و ئەو پاوانخوازییە سیاسى و جوگرافى و ئەمنى و سەربازییەى ئەم دوو هێزە هەیانە، وێناکردنى حکومەتێک بەبێ بەشداریی پارتی و یەکێتی وەک خەیاڵ دێتە بەرچاو، بەڵام هاوکێشەکانى ئێستاى ناوچەکە، دۆخى ناوخۆى کوردستان، داهاتووى حوکمڕانیی کوردستان دەباتە ئەو قۆناخەوە.
پێویستە پێش دیموکراتخوازانى عەرەب و چاوەڕوانیکردن بۆ ئەوەى کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى رێگە لە هەموواری یاسای باری کەسی بگرن کە کارێکی نامرۆییە، کورد هەوڵ و تواناى خۆى یەکبخات بۆ بەگژداچوونەوەى. بەتایبەتیش کە ئێستا پەرلەمانى عێراق سەرۆکى نییە و هەردوو جێگرەکەى کوردن، بە دیوێکدا مایەى شەرمەزارییە بۆ کورد لە سەردەمى دەسەڵاتى ئەوان لە پەرلەمان گفتوگۆى ئەو پرسە بکرێت، لەلایەکى دیکەش دەرفەتە نەهێڵن رێکارەکانى هەموارى ئەو یاسایە بەردەوام بێت.
دەبێت دەستخۆشى لە بافڵ تاڵەبانى بکرێت کە بەهەر رێگە و هەر جۆرە سیناریۆیەک بووە توانی ئەو پۆستە لە عەرەب وەربگرێتەوە. هەرچەندە بەرپرسیارێتیی مێژوویى ئەوەشى دەکەوێتە ئەستۆ لە رەخساندنى دەرفەتێکى لەم جۆرەدا کە پۆستەکە بۆ کوردە، دەبوو وردتر بووبا لە دەستنیشانکردنى کارەکتەرەکەى بۆ وەرگرتنى ئەو پۆستە، بەتایبەتى کە کەرکووک (پڕە لە سەرى گەورە و مافیاى بەهێز)
یەکێتى شانس و کارتەکانى لاوازن. شانسى کەمە، لەبەرئەوەى هاوکێشەى عێراق بەسەر دوو جەمسەرى ناوخۆیى و هەرێمایەتى دابەش بووە، (جەمسەرى سوننە و جەمسەرى شیعە). یەکێتیى لە کەرکووک بە ئەنجامى هەڵبژاردن براوەى یەکەمە، بەڵام وەک جەمسەرى شیعە، لە هاوپەیمانێتییەکى دۆڕاودایە. لایەنەکانی دیکە لە بەرەى عەرەبى، تورکمان و لایەنى پارتیش، هەر سێ لایان لە جەمسەرى سوننەن.
مانەوەى هەزاران چەکدارى داعش لە ماوەى حەوت ساڵى دواى راگەیاندنى کۆتایى خەلافەت و جوگرافیاکەیان، هەروەها هێشتنەوەى 12 هەزار چەکداریان لە زیندان و ئێستاش دەستکردن بە پرۆسەى ئازادکردنیان، وەک پێدراوێک ئەوەمان پێ دەڵێت کە پێشهاتى دۆخێکى نەخوازراو لە ناوچەکە دێتە ئاراوە و ئاڵۆزیى و کێشەگەلى جۆراوجۆر سەرهەڵدەدەن. ئەوەى لە هەموو وڵاتانى ناوچەکەش زیاتر پێویستى بە خۆئامادەکردن و وریایى زیاترە لەو دۆخە، گەلى کوردستانە لە رۆژئاوا و باشوورى کوردستان.
پارتى هەڵە دەکات پێى وابێت رێککەوتنى پارتى بە تەنیا لەگەڵ بەرەى تورکمانى سوودى بۆى دەبێت. یەکێتیش هەڵەیە کە پێى وابێت نزیکبوونەوە لە تورکمان هەڕاجکردنى کەرکووکە، بەڵام بە رەواى بزانێ خۆى لەگەڵ عەرەب رێککەوێت و رەوایەتى بداتە عەرەبێک ببێتە پارێزگارى کەرکووک، هەڕاجکردنى کەرکووک نییە.
کورد سەرقاڵکراوە بە هەندێ پرس و بابەتى لابەلا و ناپێویستەوە ئاگاى لەم هاوکێشانە نەماوە، بەڵام لە سەرژمێریدا و دواى پرۆسەکە دەردەکەوێت چى پرۆژەیەکى مەترسیدارى تەشەیوع و تەعریب بەسەر کورد دا سەپێندراوە.
سەدر هەموو رێگە مەنتقی و یاسایی و دیموکراسییەکانى گرتەبەر، بەڵام کە مەنتقى هێز زاڵ بوو بەسەر رەوایەتیى دەستوور و یاسا و پرۆسەى هەڵبژاردن و دیموکراسیدا، کشایەوە، چونکە بەردەوامبوونى لە پێداگریى بۆ بەدەستهێنانى ئیستحقاقە ئینتیخابیەکان، عێراقى تووشى چەقبەستن دەکرد. لێرەدا سەدر وەک پیاوێکى نیشتمانپەروەر دەستبەردارى هەموو مافەکانى خۆى بوو لەپێناو ئەوەى عێراق تووشى گرفى گەورەتر نەبێت.
پێش هەر کەسیش دەبێت کوردى کەرکووک خۆیان بەدواى تەگبیرى حاڵى خۆیانەوەبن
بەهۆى ئەوەى ئێستا سەرۆکایەتیی پەرلەمان بەدەستى دوو کوردەوەیە (موحسین مەندەلاوى و شاخەوان عەبدوڵڵا) و، لەبەرئەوەى لە دەستووردا بە روونى ئەوە هاتووە؛ ئێزدییەکان پێکهاتەیەکى کوردى ئایینی جیاوازن لە ئیسلام، دەبێت سەرۆکایەتیی پەرلەمان واژۆی ئەو پەرلەمانتارانە وەک پڕۆژەیەکى دژی دەستوور لە قەڵەم بدات.
هۆکارەکانى راگرتنى گەشە و باڵاکردنى سلێمانى لە دوو دەیەى رابردوودا، زۆرن؛ بەڵام ئەوەى لە هەموویان کاریگەریى زیاتر بوو، فرەکوێخایەتی بوو بەسەر سلێمانییەوە. ئەم فرە کوێخایەتییە سەردەمانێکى زۆر سلێمانیى کردە ناوەندى کێشمەکێشى سیاسى و ململانێیەکى ناپێویست و بەهۆیەوە کاروانى ئاوەدانیى شارەکەى راگرت
ئەو وڵاتانەى رۆژئاوا کە نیازى دەنگدانیان بە فەڵەستین هەیە، پێیان وایە تا چارەسەرى کێشەى فەڵەستین نەکرێت رۆژهەڵاتى نێوەڕاست ئاشتى و سەقامگیریى بەخۆیەوە نابینێت، بەڵام لە راستیدا کێشەى کورد و کێشەى فەڵەستین پێکەوە دەبنە مایەى سەقامگیری، بۆیە پێویستە بەخێرایى لە رێگەى ئەو وڵاتانەى دۆستایەتیان لەگەڵ کورد هەیە، یەکێک لەو وڵاتانە قەناعەت پێبهێندرێت هاوکات لەگەڵ پرسى دەوڵەتى فەڵەستین، پرسى دەوڵەتى کوردیش پێشنیاز بکرێت لە نەتەوە یەکگرتووەکان.
رووسیا کە خۆى یەکێکە لە گەورەترین وڵاتانى پێشکەوتووى تەکنەلۆجیا و پیشەسازیى سەربازیی، لە جەنگى لەگەڵ ئۆکراینا، پشتى بە درۆنەکانى ئێران بەستووە، کە دەگوترێت توانى چاودێریکردن و پێکانى ئامانجیان زۆرە. باشە کە ئێرانێک لەلایەک هێندە بەهێزبێت بووبێتە پشتیوانى و سەرچاوەى بەخشینى هێز بە رووسیا، چ لۆژیکێک ئەوە دەسەلمێنێت لەلایەکى دیکەوە هێندە بێهێز و دەستەپاچە بێت؟
بەڕاستى جێى پرسیارە تەنانەت لەوپەڕى لاوازیی پێگەى کورد و لاوازیی شۆڕشیشدا، بە ئەندازەى ئێستا بێدەسەڵات نەبووە لە بەرانبەر ئەو زووڵم و ستەمکارییانەى لە جووتیارانى کورد دەکرێت. ئەمڕۆ کورد لە بەشێکى جوگرافیاى باشوورى کوردستان خاوەن حکومەت و هێزى پێشمەرگە و دەزگاى جۆراوجۆرى ئەمنیی خۆیەتى و لە بەغداش پۆستى سەرۆککۆمار و وەزیرى داد و جێگرى سەرۆکوەزیران و پەرلەمان و وەزیرى دەرەوە و چەندین پۆستى گرنگى دیکەى لەنێو سوپا و دەزگا ئەمنییەکانى بەغدا بەدەستەوەیە، بەڵام بە بەرچاوى خودا و خەڵک و دونیاوە خێڵە بەدەوییەکانى عەرەب بە هەمەرى سەربازییەوە وەک سەردەمى تاڵانى پێشتریان، دێنە سەر گوندە کوردییەکان و هەڕەشەى داگیرکردنى ماڵ و موڵکیان دەکەن، کوردیش بەو جۆرە وەک تەماشاکار لە دیمەنە تراژیدییەکان بڕوانێت. بۆیە روو دەکەمە کاک بافڵ تاڵەبانى و من لەو دەپرسم ئەگەر مام جەلال بووایە چی دەکرد؟
لەم بارودۆخە ئاڵۆز و پڕ لە تەنگەژە سیاسییەى ناوچەکە و عێراق و ناوخۆى هەرێمى کوردستان، چوونى نێچیرڤان بارزانی بۆ ئێران و دیدارى لووتکەى لەگەڵ رابەر و سەرۆککۆمار و بەرپرسانى دیکەى ئەو وڵاتە، گرنگ بوو بۆ دوورخستنەوەى هەرێمى کوردستان لەو هەڕەشە و مەترسییانەى لەلایەن ئێرانەوە لەسەرى بوون. هەروەها بەهۆى رۆڵ و پێگەى ئێران لە ناوچەکە و کاریگەریى بەسەر عێراقیشەوە، چاوەڕوانى ئەوەش دەکرێت کردنەوەى دەرگەى تاران بەڕووی هەولێردا یارمەتیدەربێت لە چارەسەرکردنى بەشێک لە کێشەکانى نێوان هەولێر و بەغداش. لە ئاستى ناوخۆى هەرێمى کوردستانیشدا دەکرێت دەرفەتێک بۆ رێکخستنەوەى ناوماڵى کورد بڕەخسێنێت، بەتایبەت لە نێوان پارتى و یەکێتیدا کە لە ئێستادا گەیشتووەتە ئاستێکى مەترسیدار لە قۆڵبادانى یەکدی.
پێویستە سەرکردایەتى و بڕیار بەدەستەکانى پارتى و یەکێتیى لەوە بەئاگا بهێندرێنەوە ئەم ئینکاریى و دەستبادانى یەکترییەتان، چارەنووسى هەردوولاتان و میللەتەکەش بەرەو تونێلێکى تاریک دەبات. ئەگەر بۆیەکتر لە بۆسەدا نەبن، هەڵبژاردن بکرێ یان نەکرێ، هیچ لە هاوکێشەى سیاسیى کوردستان ناگۆڕێت، وەک چۆن لە سى و دوو ساڵى رابردوو هەڵبژاردنەکانى پەرلەمان هیچى لە هاوکێشەى دەسەڵات و بەڕێوەبردنى هەرێمى کوردستان نەگۆڕیوە. بەڵام ئەوەى ئێستا لەو رابردووە جیادەکاتەوە، بوونى هەڕەشەو مەترسى دیکەیە لەسەر تاکە قەوارەى کوردى دانپێدانراو و رێزلێگیراو لەناوەندە جیهانییەکان، کە هەرێمى کوردستانە. لەبەر هۆکارى دیکە هەڕەشەو مەترسى لەسەرە لەلایەن هێزە هەرێمایەتیى و دەوڵەتانى داگیرکەرى کوردستانەوە، پێکەوە نەبونتان لە جۆرى مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو رووداو و پێشهاتانەى پەیوەستن بە هەرێمى کوردستان، زەمینەى دەستوەردان بۆ هێزگەلە دەرەکییەکان دەڕەخسێنێت و رێگاکانى لاوازکردن و تانەهێشتنى قەوارە کوردیەکەش ئاسانتر دەکات. بۆیە تکایە پرسى هەڵبژاردن لە ئێستایا یان دواخستنى بۆ چەند مانگێک مەکەنە هۆکارێک بۆ وێرانکردنى ماڵەکەتان.
بۆیە هیوادارم ئەوانەى لەو بارەیەوە بڕیاریان بەدەستە، بیر لە رێگەیەکى دیکە بکەنەوە، عەرەب سەرچاوەى کێشەکانى کەرکووکە، ناکرێت پێتوابێت بە هاوبەشى لەگەڵ ئەوەى ماڵەکەى داگیرکردوویت، دەتوانیت ماڵەکەت وەرگریتەوە. بەدواى هاوبەشى دیکەدا بگەڕێن. ئەگەر هەر مەحکومن بەوەى پۆستى پارێزگار بە دەورى بێت، با تەنها دوو ساڵ بە دوو ساڵ لەنێوان عەرەب و کوردا نەبێت، تورکمان و مەسیحییەکانیش بهێننە نێو هاوکێشەکەوە و با هەر یەک لەو چوار پێکهاتەیە بۆ یەک ساڵ ئەو پۆستە وەرگرێت. بەوەش خۆتان لە رەوایەتیدان بە دەرئەنجامەکانى پاکتاوى رەگەزى دووردەخەنەوە.
لەم ماوەیەى رابردوو ئەردۆغان لاى کوردێکى دۆستى خۆى دەردەدڵى دۆخى غەززەى کردبوو، گوتبووى ئەوەى لە حەوتى ئۆکتۆبەر حەماس کردى، ئێران بەمەبەست بە حەماسی کرد و ئامانجەکەیشى نەهێشتنى ئەو بزووتنەوە چەکدارییە سوننەیە بوو لە ناوچەکە
یەکێک لە رێگەکانى ساختەکاریی رێکخراو بەهۆى قەڵەمە سیحرییەکەى هەڵبژاردنەوەیە. ئەو قەڵەمەى هاووڵاتییان دەنگى پێدەدەن و دەیخەنە نێو سندووقەکەوە، پاش کەمێک رەنگەکەى نامێنێت. لەوکاتەى کارتى دەنگدانەکە دەخرێتە نێو سندووقەکەوە، ئامێرەکە بەپێى ئەو پرۆگرامینەى بۆى کراوە ناو یان لیستێک دیارى دەکات و دواجار ئەو دەنگە تۆمار دەکرێت. بۆیە لەکاتى پێداچوونەوە و هەر تەئکیدکردنەوەو تەنانەت بەدەست ژماردنەوەیشدا ئەو دەنگانەى ناو سندووقەکە و ئەوەى ئامێرە ئەلیکترۆنییەکە خوێندوویەتییەوە بەراورد بکەیت، هیچ ئاماژەیەکى ناڕاستى تێدا نییە.
بۆ سوننە و بۆ کوردیش کە ئێستا خۆیان خراونەتە پەراوێزەوە و لەبەردەم مەترسیی هاڕینى زیاتردان، واباشە جارێکى دیکە هیوا لەسەر سەدر بونیاتبنێنەوە، بەو مانایەى ختووکەى سەدر بدەن و بەئاگاى بهێننەوە لەو مەترسییانەى دەکەونە سەرى، بە هاتنەوە گۆڕەپانى سەدر، هاوکێشەکان بەجۆرێک دەگۆڕێن کە ئاسۆیەک بۆ دەرفەتى مانەوەى کورد و سوننە بڕەخسێنەوە. ئەگەرنا ئەوە بەدڵنیاییەوە داهاتووى عێراق بەرەو کۆمەڵگەیەکى داخراوى تائیفى مەترسیدار دەڕوات کە شوێنى ژیانى بۆ هیچ جیاوازییەک تیا نەبێتەوە.
سەربارى ئەوەى ئامانج لە بڕیارە دوو فاقییەکەى دادگەى فیدراڵى بۆ لاوازکردنى پێگەى هەرێمى کوردستان بوو، بەڵام لە ناوەندە نێودەوڵەتییەکان و وڵاتانى رۆژئاوا، کە پشتیوانیى هەرێمى کوردستان دەکەن، پێچەوانەى ئامانجى بەغدا و دەزگا هەواڵگرییە هەرێمایەتییەکان کەوتەوە. هەموویان هاوسۆز بوون لەگەڵ ئەو ناڕەزایەتییانەى لە ناوەندە فەرمییەکانى سەرۆکایەتیى هەرێم و حکومەتى کوردستانەوە دژ بەو بڕیارەى بەغدا دەرکران
بەغدا دەبێت لەو مەترسییانە تێبگات ئەو گوشارانەى لەسەر کوردستان دروستیکردوون، مەرج نییە ئاکامەکەى وابکەوێتەوە کوردستان تەسلیمى بەغدا ببێتەوە، دوور نییە پاڵپێوەنانى هەولێر زەمینەى زیاتر بۆ هاتنە ناوەوەى تورکیا خۆش بکات. بەتایبەت کە ئێستا بەهۆى داگیرکارییەکانى روسیا لە ئۆکراینا و هێرشى ئیسرائیل بۆ سەر غەزە و چاوەڕوانییەکان بۆ گەڕانەوەى ترەمپ لە ئەمریکا، هەلومەرجێکیان هێناوەتە ئاراوە بەهێزەکان ئاسانتر دەتوانن هەژموونیان بەسەر لاوازەکاندا بسەپێنن.
عارف قوربانى لەم وتارەدا، تیشک دەخاتە سەر پرۆسەی تەلبەندکردنی سنووری نێوان عێراق و ئێران، بەتایبەتی لە گەرمیانەوە تاوەکو پێنجوێن؛ نووسەر پێیوایە پرۆسەکە داگیرکارییە و لەم ئیشەدا ئێران هەزاران مەتر لە خاکی عێراق داگیر دەکات.
بە بۆچوونى من پێویستە پێش هەر شتێک پارتى و یەکێتی بخرێنە بەردەم بەرپرسیارێتیى ئەوەى خەریکە هەموو بەرهەمى رەنج و خەبات و قوربانیى سەت ساڵى میللـەتەکەمان بەهەدەر دەچێت، دەبێت ئەم دوو حیزبە بە هەستکردن بەو بەرپرسیارێتییەوە هەڵوەستەیەک بکەن لەوەى بەم دۆخەوە کوردستان بەرەو کوێ دەبەن؟ کە بەداخەوە ئێستا لێکەوتەى خراپى ناکۆکیی نێوان ئەم دوو حیزبە لە بەشەکانى دیکەى کوردستانیش رەنگیداوەتەوە و کاریگەرى لەسەر چارەنووسى ئەوانیش هەیە. بەهۆى ئەو میکانیزمانەى بۆ دەستەى بەڕێوەبردنى دادگەى باڵاى فیدراڵى دانراون، کێشانەوەى دوو نوێنەرەکەى کوردیش نابێتە هۆکار بۆ رێگریکردن لە دەرچوواندنى بڕیارەکانیان، بەڵام وەک هەڵوێستێک پێویستە کورد نوێنەرەکانى لەم دادگەیە بکشێنێتەوە، چونکە بەهۆى نەهێشتنى پارێزبەندى و مافى ڤیتۆ لە بڕیاردان، بوون و نەبوونیان وەک یەک وایە.
چەند ساڵێک لەمەوبەر نێچیرڤان بارزانى کە ئەوکات سەرۆکى حکومەت بوو، لە یەکێک لە دیدارەکانیدا رەخنەى ئەوەى لە دەسەڵاتدارانى عێراق گرت کە وەک (مینۆى چێشتخانە) لە دەستوور دەڕوانن، بەناویدا دەگەڕێن تەنیا ئەو بەند و بڕگانە هەڵدەبژێرن کە خواستى دڵى خۆیانى لەسەرە و هەموو ئەوانى دیکە بەلاوە دەنێن. ئەم قسانەى فایەق زێدان حەقیقەتى بەغداى بۆ هەموو لایەک دەرخست کە بەڕاستى وەک مینۆى چێشتخانە لە دەستوور دەڕوانن. هەروەها ئەوەى سەلماند کە دەسەڵاتى بەغدا چەند بە دووڕووانە بەڕێوەدەبرێت.
دوژمنى ئێمە، داگیرکەرانى خاکەکەى خۆمانن نەوەک خەڵکى دیکە. چ کارمان هەیە بەوەى دراوسێکانمان کێیان خۆش دەوێ و قینیان لە کێیە؟ دەبێت وەک نەتەوەیەک لانى کەم لەو رووەوە سەربەخۆیى خۆمان بپارێزین کە داگیرکەرانمان دۆست و دوژمنمان بۆ دیاری نەکەن.
ئێران سەرقاڵى دروستکردنى گرووپى چەکداریى کوردییە لە باشوورى کوردستان، هاوشێوەى ئەو گرووپانەى لە عێراق، سووریا، لوبنان و یەمەن دروستیکردوون و بەناوى بەرەى مقاوەمەوە بەریداونەتە گیانی نەیارەکانى. درۆن و مووشەکى زۆر هێنراونەتە نێو هەرێم و ئامادەسازی دەکرێت بۆ دەستپێکردنى چالاکییە سەربازیەکانیان.
پارەى فرۆشى نەوتى عێراق و پارەى یەدەگی عێراقیش لاى ئەمریکایە. پێویستە هەرێمى کوردستان بەشێوەى فەرمى داوا بکات لەبەر ئەوەى بەغدا ستەمى لێ دەکات و بەشە بودجەى ناداتێ، وەک ناوبژیوانى نێودەوڵەتى داوا بکات ئەمریکا بەشى هەرێمی کوردستان بەپێى ئەوەى لە دەستوور و لە یاساى بودجەى عێراق هاتووە، پشکى هەرێمی کوردستان جیابکاتەوە و راستەوخۆ بیداتەوە هەرێمى کوردستان.
ئەوەى هەفتەى رابردوو ئێران کردى کە بە مووشەکى بالیستى هەولێرى موشەکبارانکرد، هەروەها ئەوەى تورکیا رۆژانە دەیکات لە سەرتەکى بەمۆوە بۆ سەرێکانى بە درۆن کورد دەکاتە ئامانج، ئەوەى میلیشیاکانى عێراق دەیکەن لە ناردنى درۆنى بۆمبڕێژکراو بۆ سەر هەرێمى کوردستان و چاوەڕوانکراویشە ئەم پەلامارانە زیاتر و زیاتر بن. دەریشکەوت نە بەیاننامە و نە ئیدانەى وڵاتانى رۆژئاوا و دامەزراوە نێودەوڵەتیەکان بەهاى ئەوەى نییە هەستانى فڕۆکەیەک بۆ کوشتنى کورد رابگرێت. کەسیش لەسەر کورد بە وەڵام نایەت لە بەرانبەر دە موشەکێکى ئەوان، تەنها یەک موشەکێکیان تێبگرێتەوە. هەر لە بنەڕەتیشەوە چاوەڕوانییەکى نا لۆژیکى و نادروستە کورد چاوەڕێى ئەوە بکات ئەمریکا و هاوپەیمانان کە بنکە و بارەگایان لە کوردستان هەیە شەڕى تورکیا و عێراق و ئێران بۆ کورد بکەن. کەس گومانى لەوە نییە ئەوان بۆ بەرژەوەندیی خۆیان لێرەن و دووى بەرژەوەندیی خۆیان دەکەون نەک کورد. پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە ئەى کەواتا کورد بەبێ بوونى دەوڵەت و بێ بوونى سوپا و تانک و تۆپى سەردەم، بەچى دەتوانێت پەلامارى دوژمنەکانى رابگرێت؟
کورد قسەیەکى جوانى هەیە دەڵێت "خۆم دەزانم کوێم دێشێ." هاوسۆزییەکەى خەڵک بۆ نانەواکە، لەبەر ئەوە نەبوو کە نانەوایەک پابەندى بڕیارەکە نابێت. دەستگیرکردنەکەشى لەبەر ئەوە نەبوو کە ئەم نانەوایە لە بەرانبەر بڕیارى حکومەت وەستانەوەتەوە، چونکە زۆر نانەواخانە بڕیاریانداوە پابەند نەبن تەنانەت ئەگەر دەرگەی دووکانەکانیش دابخەن ناچنەژێربارى ئەو بڕیارەوە و کەسیش لەسەر ئەوە دەستگیر نەکراوە. بەڵکو (ئەسڵى مەقسەت) بڕیارى زیندانیکردنى و هاوسۆزییەکەى خەڵکیش بۆ نانەواکە، پەیوەندیى بەو قسانەوە هەبوو کە لە دڵێکى بریندارى پڕ لە حەسرەت و لە ناخێکى پەنگخواردووەوە و بە حەماسەوە گوتی، "بڕۆن چاکسازى لە ماڵ و منداڵەکانى خۆتانەوە دەستپێبکەن".
لەناو کوردیشدا وێڕاى بوونى کێشە و ناکۆکیى قووڵى پارتى و یەکێتی، کە هێشتا ئاماژەیەکى روون دیار نییە بەوەى دەتوانن وەک یەک فراکسیۆنى کوردى خۆیان رێکبخەنەوە یاخود نا، هەروەها دابەشبوونى لایەنە سیاسییەکانى ناو پێکهاتەکانیش بەسەر بەرەى تورکیا و ئێراندا بێ کاریگەر نابێت لەسەر دروستکردنى ئیدارەى کەرکووک
کورد پێویستى بەوەیە؛ بەدواى دۆزینەوەى شۆکێکدا بگەڕێت لەپێناو ئەوەى هاوکێشەکەى بۆ پێچەوانە بکاتەوە. ئەویش ئەوەیە یان دەبێت هاوکێشە هەرێمایەتییەکان بەجۆرێک بگۆڕێت کە بەغدا نەبێتە توونى مەرگ بۆ کورد، تاوەکو کورد لەسەر ڕێگەى بەرەو بەغدا بەردەوام بێت، یاخود بەیەکجارى پشت بکاتە بەغدا. هیچ شتێک لە سیاسەتدا مەحاڵ نییە، بەڵام پێویستى بە دۆزینەوەى کۆدى کردنەوەى دەرگەکان هەیە. داهاتوو دەیسەلمێنێت ئایا سیاسییەکانى کورد تواناى دۆزینەوەى هیچ کۆدێکیان هەیە، یان ئەوانیش وەک هاووڵاتییە بەستەزمانەکانى کورد خۆیان بەقەدەر سپاردووە.
هەرچەندە هەڵبژاردن نیوەى رێگەکەیە، کورد لە کەرکووک لەنیوەى یەکەمدا سەرکەوتوو نەبوو، نیوەکەى دیکەى بریتییە لە دروستکردنى هاوپەیمانیێتى دواى هەڵبژاردن. بایەخى ئەم قۆناخەیان لە یەکەم گرنگتر نەبێت، کەمتر نییە. بابزانین کورد دەرفەتى ئەوەى هەیە نیوەى دووەم بەرێتەوە؟
کورد گرنگە لەوە تێبگات ئەم پرۆسەیە تەنیا پرۆسەیەکى هەڵبژاردنى ئاسایى نییە بۆ ئیدارەى شارەکە، وەک سەرەتا ئاماژەم پێدا لە بنەڕەتیشەوە بۆ کورد کێشەکە کێشەى ئیدارى و بەڕێوەبردنى شارەکە نییە، ئەوەندەى پرسێکى نیشتمانییە و پەیوەندى بە ناسنامەى شارەکەوە هەیە. کورد لەم قۆناخەدا بۆ رووبەڕووبونەوەى ئەو هەڕەشە و مەترسییانەى لەسەرێتى، پێویستى بە سەلماندنەوەى پێگەى خۆى هەیە. پێویستى بەوەیە ئەوە بسەلمێنێتەوە وەک چۆن لە رابردوودا بە دەیان ساڵ بەڕێوەبردنى سیاسەتى تەعریب نەتوانرا پرۆسەى لە کوردیخستنى کەرکووک سەربگرێت. دەبێت ئێستاش ئەوە بسەلمێنێتەوە بە مانەوەى پێگە بەهێزەکەیەوە ئەم سیاسەتەى نوێى تەعریبیش لەگۆڕدەنێتەوە.
باوەڕناکەم لە مێژووى هیچ میللەتێکى چەوساوە و خاک داگیرکراودا ئەوە روویدابێت کە خەڵکانێک بە نوێنەرایەتیی میللەتێک بۆ داخوازى و مافە زەوتکراوەکانى نەتەوەکەیان روو بکەنە دیوانى نەتەوەى سەردەستە، لەوێ بچنە پاڵ نەتەوەى سەردەستە دژ بە داخوازیی نەتەوەکەیان. ئەمەى لە باشوورى کوردستان روودەدات لە مێژووى گەلاندا بێ پێشینەیە و رەنگە جگە لەنێو کورد بۆ هیچ گەلێکى دیکەش نەبێتە مۆدێل، بەڵام لەناو ئەم قەومى کوردى عێراقە، حاڵەتی تێپەڕاندووە و بووەتە دیاردەیەکى سەردەمەکە.
لە کاتى جموجۆڵە سەربازییەکانى چەند رۆژى پێش روداوەکانى 16ى ئۆکتۆبەر، چەند جارێک شاندى سەربازیی لایەنى عێراقى لەگەڵ هەندێک لە فەرماندەکانى هێزى پێشمەرگە کۆبوونەوە، ئەوکات وەک زانیاریی دزەپێکراو ئەوەمان بیست ئەوانەى کە نوێنەرایەتیی لایەنى عێراقى دەکەن، عێراقى نین، بەڵکو ئەفسەرى سوپاى پاسدارانى ئێرانن. بەرپرسێکى باڵاى هەرێمى کوردستانیش پێى گوتم ئەو وەفدەى بە ناوى حکومەتى عێراقەوە هاتنە مەخموور و لەگەڵ نوێنەرانى هەرێمی کوردستان دیداریان کرد، ئەندامى مەکتەبى سیاسیی حیزبوڵڵاى لوبانییان تێدابوو.
لە ماوەى ئەم 20 ساڵەدا، شیعە زۆر لەوەى زیاتر کە بەسەریان هاتبوو تۆڵەى ئەو 83 ساڵەى حکومى سوننەکانیان کردووەتەوە.
هەفتەى رابردوو دواى کۆبوونەوەى راوێژکارى ئەڵمانیا لەگەڵ سەرۆکى هەرێمەکان، پڕۆژە بڕیارێکى حەوت خاڵییان پەسەند کرد لەبارەى دۆسیەى پەنابەران. یەکێک لە خاڵەکانى ئەو بڕیارە، بەزۆر ناردنەوەى ئەو پەنابەرانەیە کە بڕیارى دیپۆرتکردنەوەیان هەیە، یاخود دۆسیەکانیان داخراوە.
هەموو ئەو وڵاتانەى کە سەرچاوە و رێوشوێنەکانى گەندەڵییان کۆتایى پێهێناوە، شانبەشانى دامەزراوە چاودێرییەکان، لە رێگەى بەهێزى سیستمى دارایى دیجیتاڵى و بانکییەوەیە. ئەم سەرەتایە لە سیستمى دیجیتاڵى و بانکى کوردستانیش زەمینە بۆ ئەوە دەڕەخسێنێت رێگرى لە سپیکردنەوەى پارە بکرێت، نادیارى سەرچاوەکانى داهات و لەپڕ دەوڵەمەندبوون و کەڵەکەبوونى سەرمایەى سەرچاوە نادیار، هەموو ئەمانە بەقۆناخ کۆتاییان پێدێنێت کە بۆ ئەمڕۆ بوونەتە سەرچاوەى نەهامەتى گەورە لە کوردستان.
ئەوەى عێراق لە هەموو دونیا جیادەکاتەوە و نایبەستێتەوە بە هیچ کام لەو مۆدێلانەوە لە جیهاندا پەیڕەودەکرێن، ئەوەیە عێراق لە رێگەى بێکارکردن و هەژارکردنى خەڵکەوە دەیەوێ کۆنترۆڵیان بکات
ئەوەى ئەمڕۆ لە هەرێمى کوردستان دەگوزەرێت دەستپێکى قۆناخێکى پلان بۆ داڕێژراوى دیکەى تەعریبە لە بەرگ و لەژێر ناونیشانێکى دیکەدا. ئەگەر پێشتر و لەو بەشەى باشوورى کوردستان کە ئێستا لە دەرەوەى دەسەڵاتدارێتیی کوردیە، بەڕێوەچوونى پرۆسەى تەعریب لە چوارچێوەى سیاسەتێکى دەوڵەتى و بە زۆر راگواستنى کورد و نیشتەجێکردنى عەرەب بووبێت لە شوێنیان، ئەوەى ئەمڕۆ لەنێو هەرێمی کوردستان روودەدات
چەند قورسە باوەڕ بەوە بهێندرێت ئیسرائیل هیچ زانیاری و ئاگاییەکى پێشوەختەى نەبووبێت، لەوەش قورستر ئەوەیە بگوترێت ئیسرائیل چاوپۆشیکردووە لەوەى حەماس ئەو دەستپێشخەرییە بکات لە وەشاندنى گورزێکى لەو شێوەیە و ئیسرائیل پێویستى بە رەخساندنى زەمینەى شەڕێک هەبووبێت کە لە داهاتوودا ئەنجامەکانى دەرکەون، رەنگە بۆ هەندێ وڵات ئەوە تا رادەیەک چاوەڕوانکراوبێت وەک ئەوەى تائێستاش کەسانێکى زۆر لە رووداوى 11ـى سێپتێمبەر بە گومانن و پێیان وابوو ئەمریکا کارى بە ئەنجامەکەى هەبوو، بەڵام بۆ گەل و دەسەڵاتێکى دامەزراوەى وەک دەوڵەتى ئیسرائیل ئێجگار قورسە، هیچ سەرکردە و سیاسییەک بتوانێت مساوەمەى لەو جۆرە بە گەلى ئیسرائیلەوە بکات، مەگەر لەپێناو ئامانجێکدا بێت کە بەلاى ئیسرائیلەوە زۆر چارەنووسسازبێت.
ئایا بۆ تۆش جێى تێڕامان نییە بۆ نموونە لە کەرکووک، دوز، خانەقین، شنگال و دەشتى نەینەوا دەرگاى خوێندن بۆ منداڵى عەرەب و تورکمان کرایەوە و بەهۆکارى بوونى کێشە لە نێوان هەولێر و بەغدا، ئەو مامۆستایانەى بە زمانى کوردى وانە بە منداڵانى کورد دەڵێنەوە مووچەیان نادرێتێ و بایکۆتیان کردووە. بەڵام لە هەولێر، سلێمانى، گەرمیان، شارەزوور و بادینان ئەو مامۆستایانەى بە زمانى عەرەبى وانە بە منداڵانى ئاوارەى عەرەب دەڵێنەوە، بەغدا موچەیان دەداتێ. پێویستە شتێک لە دەرئەنجامى ئەم نادادپەروەرییە تێبگەیت کە مامۆستایەکى کورد لە دوزخورماتوو لە نزیکترین دەروازەى بەغداى پایتەخت وانە بە منداڵى کورد دەڵێتەوە، بەغدا مووچەى ناداتێ، بەڵام لە پشدەر و بتوێن و سەر سنوورەکانى ئێران مامۆستایەک وانە بە منداڵى ئاوارەى عەرەب دەڵێتەوە بەغدا بۆ یەک رۆژ مووچەکەى دواناخات؟
پێویستە کورد بە ئاگابێتەوە لەچى دۆخێکدایە و، دەبێت تێبگات ئەگەر بەخێرایى مشتوماڵێکى پرسى کورد نەکەنەوە، ساڵانى داهاتوو کێشەى کورد دەهێندرێتە خوارەوە بۆ ئاستێکى زۆر نزمتر، کە دوور نییە ئەوکات تەنها رێگەدان بە لەبەرکردنى جل و بەرگى کوردى و قسەکردن بە زمانى کوردى وەک پێدانى ماف و دەستکەوت بۆ کورد وێنا بکرێت.
ئاسۆى پێکەوەژیان و دیموکراتیزەکردنى عێراق زۆر لێڵترە لە ئاسۆى پشتکردنە عێراق. بۆیە دواى 62 ساڵ خەبات بۆ بە دیموکراسیکردنى عێراق و هەوڵدان بۆ جێبوونەوەى کورد لە عێراق، هەق وایە خەڵک و حیزب و سەرکردە سیاسییەکانى کورد بە وردى بیر لە تەگبیرێکى دیکە بکەنەوە کە لە برى قوربانیدان بۆ جێبوونەوە، قوربانى بۆ جیابوونەوە بدەین.
پێویست بوو زووتریش کورد لە کەرکووک وەک بەرامبەرەکانى سیاسەتى بکردایا، کورد لەمێژە گوتوویەتى مشت لە درەوشە دەگەڕێتەوە. دەبێت بۆ لەمەودوا ئەو رێگەیە بگرێتەبەر، لە بەرانبەر قوزەڵقورتدا سندانى هەبێت. ئەگەر ئەوە نەکات بەدڵنیاییەوە ئەمەى ئێستا لە کەرکووک دەگوزەرێت دەبێتە دەستپێک بۆ رووداوگەلى زۆر تراژیدى کە لە داهاتوودا رووبەڕووى کورد دەکرێتەوە.
هیچ کات لەگەڵ ئەوە نەبوومە کورد سازش بۆ بەغدا بکات، بەڵام لەپێناو دەرخستنى راستییەکان و تێگەیشتنى خەڵکى کوردستان، هەروەها بۆ راستکردنەوەى ئەو تێگەیشتنە هەڵەیەى لە ناسینى شیعەدا کورد بۆخۆى دروستیکردووە و بەئاگاهاتنەوەى کورد کە لەبەردەم چى ستراتیجێکی مەترسیدارى شیعەدایە، پێشنیازى ئەوە بۆ حکومەتى هەرێمی کوردستان دەکەم پرۆسەى ئەو شتانەى بەغدا داواى دەکات خێراتر بکات، نەک هەر مەلەفى نەوت و دەروازە سنووریەکان، نەک هەر داهاتە جۆراوجۆرەکانى ناوخۆ، بەڵکو داوا لە بەغدا بکات فەرمانبەرى عەرەبى شیعە بنێرن ماڵ بە ماڵ پارەى ئاو و کارەباش کۆبکەنەوە.
ئێستاش ئەگەر لەژێر هەر گوشارێکدا و لەژێر هەر ناوێکدا هێزە چەکدارەکان تێکەڵکەن، لە هەر چرکەساتێکدا ناکۆکییان بگاتە ئاستێک کە هەست بە هەڕەشە و مەترسى بکەن بۆ سەر یەکدی، هێزەکان دەچنەوە ماڵەباوان. ئایا رەوا نییە گومانى ئەوە بکرێت ئامانج لە دروستکردنى ئەم کێشەیە لە بنەڕەتدا بۆ ئەوەیە ئەمریکا و هاوپەیمانان وردەوردە لە کوردستان نائومێد بن؟
هەرێمى کوردستان زیاتر لە سێ ساڵ لە شەڕى رووبەڕوودا بوو لەگەڵ داعش، ئامارى ساڵانەى ئەوانەى بە رووداوى هاتووچۆ دەبنە قوربانى، زیاترە لەو ژمارەیەى لە شەڕى داعشدا شەهید بوون. ژمارەى ئەوانەى لە سەیران و مەلەوانیدا دەمرن زیاترە لەو کوردانەى لە دەریای ئیجە دەخنکێن.
بۆ ئەوەى ئەم دەرفەتەش لەدەست نەچێت و کەرکووک لەسەر سینییەکى زێڕ پێشکەش بە نەتەوەى سەردەستەى عەرەب نەکرێت، دەبێت لانى کەم وەک کورد لەناوخۆیاندا ناتوانن لەسەر کوردێک رێکبکەون، پێویستە لە ئێستاوە بەڵێن بە تورکمان بدەن کە کورد ئامادەیە یارمەتیدەربێت لەوەى تورکمانێکى سوننە مەزهەب بکرێتە پارێزگار. کورد تەنیا لەم رێگەیەوە دەتوانێت یارییەکە بە قازانجى خۆى بگۆڕێت
تەنیا رێگە بۆ ئەوەى خەڵک لەم پابەندێتییە رزگار بکرێت ئەوەیە کەسێکى وەک شاسوار عەبدولواحید، سەرۆکى جوڵانەوەى نەوەى نوێ، لە دادگەی باڵاى فیدراڵى سکاڵا لەسەر یاساى ژمارە 7ـی ساڵى 2015ـى هەرێمى کوردستان تۆمار بکات و تانە لە نادەستووریبوونى ئەو یاسایە بدات کە د. یوسف سەرۆکى ئەوکاتى پەرلەمان واژۆی کردووە. ئەنجامەکەشى روونە کە دادگە بڕیار لە بەرژەوەندیی د. یوسف نادات. بەوەش هەرێمی کوردستان دەتوانێت نەچێتەژێر پابەندێتیی ئەو بانک و کۆمپانیا نەوتییانەوە کە قەرزیان بە هەرێمی کوردستان داوە. وەک چۆن چەندین وڵات هەن پارەى بانک و کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانیان لەسەرە و ناتوانن بیدەنەوە.
هەقە هاوپەیمانان واز لەوە بێنن هێزەکانی پارتی و یەکێتی یەک بخەن، چونکە ئەو پەروەردە حیزبییە و ئەو پرەنسیپە سەربازییەی چووەتە خوێنی تاک بەتاکی هێزە ئەمنی و چەکدارییەکانەوە، هیچ کات چاوەڕوانی ئەوەی لێناکرێت متمانەی پێکەوەبوون لەنێوانیان دروست بکرێت. بەهەر جۆرێک تێکەڵ بکرێن، لە سادەترین زەمینەی لێکترازاندا لێکجیادەبنەوە. بۆیە ئەوانەی لە خەمی ئەوەدان کوردستان خاوەن هێزێک بێت باوەڕدار بە کوردستان، نەک بە حیزب، دەبێت پێش هەرشت باوەڕ بەوەبهێنن ئەم هێزانەی ئێستا کەڵکی یەکگرتنیان نەماوە، دەبێت بیر لە میکانیزمی دروستکردنی هێزێک بکرێتەوە لە دەرەوەی ئینتیمای حیزبی.
نابێت ئەم هاوارەی خەڵکی کفری گوێی لێنەگیرێت، یاخود تەنها بە هەندێ کاری روکەش و بەڵێنی بێ کردار، ساردبکرێنەوە. پێویستە وەک پرسێکی ستراتیژی پەیوەست بە ئاسایشی نەتەوەیی و نیشتمانی لەم بابەتە بڕوانرێت، چونکە کێشەکە تەنها پرسی خزمەتگوزاری و رەخساندنی هەلی کار و سەرچاوەی بژێویی نییە، بەڵکو رەهەندی دیکەی هەیە، پرسی گۆڕینی دیمۆگرافیای کوردستانە، دەبێت لە هەستکردن بەو بەرپرسیارێتییەوە ئاوڕ لە کفری بدرێتەوە.
پێشنیاز دەکەم هەرێمی کوردستان زنجیرەیەک سکاڵا بباتە دادگەی باڵای فیدراڵی، با سکاڵاکان هیچیان پەیوەندییان بە مافەکانی کورد و هەرێمی کوردستانەوە نەبێت، سکاڵا نەبێت لە داگیرکردنی زەویوزاری کورد و دەرکردنی جووتیارانی کورد و هێنانی عەرەب بە پاڵپشتیی سوپا و حەشدی شەعبی، بەڵکو سکاڵا لەو رەفتار و بڕیار و کار و کردەوانە بکات کە لە بەغدا و پارێزگاکانی دیکەی عێراق ئەنجامدراون و هەموویان پێچەوانەی دەستوورن
لە کۆشکی جانکایا بە سەرۆکوەزیرانی تورکیام گوت: دەمەوێ بەئاگاتان بهێنمەوە لەسەر ئەوەی ئەجێندایەکی هەرێمی بەچڕی کار لەسەر گۆڕینی سەرنج و هزری کورد دەکات بۆ گۆڕینی کێشەکەی کە کورد تەنیا کێشەی لەگەڵ دەوڵەتی تورکیا هەیە، ئەمەش بۆ کورد چەند مایەی زیانە، بۆ ئێوە لەوە زیاتر. ئەم سیاسەتەی ئێوە گرتووتانەتەبەر، پەلکێشتان دەکات بۆ نێو قوڵایی باشوور و رۆژئاوای کوردستان. تورکیا هیچ لەوە ناچنێتەوە، جگە لەوەی کێشەی کورد لە عێراق و سووریا دەبێتە کێشەی کورد لەگەڵ تورکیا.
ئەوکات مەڵبەندی کەرکووک لەگەڵ مام جەلال کۆبوونەوە و دیدارمان زۆر بوو، لە یەکێ لەو کۆبوونەوانە لە باسوخواسی ئەوەی پێویستە کورد چی بکات و چۆن ئەم دەرفەتە دەستوورییە لەدەستنەدات بۆ وەرگرتنەوەی کەرکووک، مام جەلال گوتی، ئەوەندەی من ئاشنای عەقڵیەتی ئەم سیاسییانەی شیعەبم، جگە لە عادل عەبدولمەهدی باوەڕناکەم هیچ سیاسییەکی شیعی باوەڕی بە رەوایەتیی مەسەلەی کورد هەبێت، تا چاوەڕوان بین کەرکووکمان بدەنەوە.
راستییهكی تاڵیش ههیه و دهبێت دانی پێدابنرێت ئهویش ئهوهیه له بنهڕهتهوه ئهم دوو هێزه لهسهر بنهمای كار و كاردانهوه سیاسهت دهكهن. ئهم ململانێیهش وایكردووه، نهیارانی كورد چاویان لهوهبێت هاوسهنگی ئهم دووانه وهك پێویستییهك ببینن، چونكه خهسڵهتی ئهو ململانێیه وادهكات ههریهكیان رێگربێت لهوی دیكهیان و بهوهش له رهخساندنی ههر ههل و دهرفهتێكدا ههمیشه هێزێكی ئاماده ههبێت دۆخی كوردستان بهچهقبهستوویی بهێڵێتهوه. بۆیه پێكهوهبوونێكی لهم جۆره له زیان زیاتر قازانجی نییه.
دوای پهسندكردنی یاسای بودجه و نانهوهی ئهو تهڵه تهوقیتكراوانه بۆ كوردستان، رۆژانی داهاتوو بینهری مههزهلهی دیكهش دهبین لهلایهن دادگەی فیدراڵییهوه. چی ئهوانهی پێشتر روویانداوه و ئهوانهشی له داهاتوودا دێنهپێش هیچیان به رێككهوت نین، بهڵكو بهشێكن له ستراتیژێكی قۆناخبهندیی خهڵكی دیكه و له شوێنی دیكهوه بهڕێوهدهبرێن
"دەتوانرێت نەخشەی سیاسیی هەرێمی کوردستان بەو جۆرە دابڕێژرێت کە لە سێ دەستەی سەرۆکایەتییەکانی هەرێمی کوردستان، حكومهت و پهرلهمان بهشێوهی فهرمی پۆستی جێگرێكی ههریەک لهو سێ دهستهیه بۆ توركمان، ئهرمهنی، كلد و ئاشووری بێت"
"ئەگەر ئەمە دەستپێک نەبێت بۆ بڕیاری دیکە و لێرەدا بوەستێت، کورد گوتەنی زەرەر لە نیوە بگەڕێتەوە قازانجە، بەڵام مەترسی ئەوەش هەیە ئەوانەی دژی هەرێمی کوردستانن.."
دهبێت ئێستا باش لهو پهنده كوردییه تێبگهین كه دهڵێت (چی بچێنیت ئهوه دهدوورییهوه).. پهروهردهكردن و دروستكردنی كهسێتی مرۆڤ له سهرهتاكانی تهمهنییهوه دهبێته كرۆكی ئاراستهكردنی كهسهكان، بۆیه له خۆڕا نییه ئێستا دۆخی كوردستان بهو جۆرهیه، گهندهڵی و نادادی و زوڵم و چهوساندنهوه، تاڵان و تاڵانكاریی و راوڕووتی، ئهوهی ئێستا وهك ئهنجام له حوكمڕانی و دهسهڵاتی حیزبی كوردی دهیبینین، دهبێت تێبگهین سهرچاوهی لهچییهوه گرتووه.
