دیمەنێکی گشتیی کەرکووک. وێنە: بڵند تاهیر- رووداو
رووداو دیجیتاڵ
بەگوێرەی داتاکانی راپۆرتێکی بەدواداچوون، ژمارەی فەرمانبەرانی عەرەب لە کەرکووک زۆرترینە، پاشان تورکمان دێت و کوردیش سێیەمە؛ سەرەڕای ئەوەی کورد نزیکەی نیوەی دانیشتووانی پارێزگاکە پێکدەهێنێت، پشکی لە پۆستەکانی بەشێکی بەڕێوەبەرایەتییەکاندا، نزیکە لە کەمینەی کریستیان یان بەرامبەرن.
ئەمڕۆ چوارشەممە 13-08-2025، دیلان غەفوور، ئەندامی پەرلەمانی عێراق لە پشکی کەرکووک، لەکاتی بەشداریکردنی لە بەرنامەی ''رووداوی ئەمڕۆ''ـی تۆڕی میدیایی رووداو کە نوێنەر فاتیح پێشکێشی کرد، کۆمەڵێک داتا و زانیاریی تایبەت بە ژمارەی فەرمانبەرانی کورد، عەرەب، تورکمان و کریستیانی لە کەرکووک خستەڕوو.
بەگوێرەی داتاکانی دیلان غەفوور، سەرەڕای ئەوەی کورد نزیکەی نیوەی دانیشتووانی کەرکووک پێکدەهێنێت، بەڵام رێژەی لە دامەزراوەکاندا زۆر کەمترە لە نەتەوەکانی عەرەب و تورکمان، بەشێوەیەک کە تێکڕا کەمتر لە 25٪ـی فەرمانبەران لە پارێزگاکە کوردن.
ئەو ئەندامەی پەرلەمانی عێراق گوتی: ''زیاتر لە 20 ساڵە کار لەسەر ئەو بابەتە دەکەین، بەڵام هێشتا وەکو کورد نەگەیشتووینەتە ئەو ئاستەی کە شایستەی خۆمان لە دامەزراوە حکومییەکاندا وەربگرین.''
ئەو ئەندامەی پەرلەمانی عێراق دەڵێت، لە پارێزگای کەرکووک بە چەند جۆرێک ئەو جیاکارییە نەتەوەییە بەرامبەر کورد کراوە، ''بە شێوەی فەرمی رژێمی پێشوو لە رێگەی دانانی یاسا و رێنماییەکان، کوردی لە زۆربەی دامەزراندنەکان و وەرگرتنی پۆست بێبەش کردبووە."
بەگوتەی دیلان غەفوور، بۆ ماوەی دوو خولی پەرلەمان کاری لەسەر کۆکردنەوەی ئەو داتایانە کردووە، ''کاتێک کۆبوونەوەم لەگەڵ دامەزراوەکانی حکومەت دەبوو، بۆم دەردەکەوت کە فەرمانبەری کورد هەمووکات نائاسوودەییەکی پێوە دیارە.''
داتاکان لەسەر ئاستی نزیکەی 20 فەرمانگە و بەڕێوەبەرایەتیدا کۆکراونەتەوە. وەک ئەو ئەندامەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق ئاماژەی پێدا، بۆ سەرۆکوەزیرانی عێراقیشی بەرزکردووەتەوە.
''کورد 26٪ـی فەرمانبەران لە دیوانی پارێزگاکە پێکدەهێنن''
یەکێک لەو شوێنانەی کە داتاکان تیشکی دەخەنە سەر، دیوانی پارێزگای کەرکووکە. وەک دیلان غەفوور دەڵێت، تورکمان لە پلەی یەکەمدا 42٪ـی فەرمانبەرانی دیوانی پارێزگاکە پێکدەهێنن، پاشان عەرەب 31٪ـی پشکی فەرمانبەرانیان بەرکەوتووە، هەروەها کورد بە 26٪ـی فەرمانبەرانەوە لە پلەی سێیەمی دیوانی پارێزگاکەدا دێت و کریستیانیش بە لەخۆگرتنی 1٪ـی فەرمانبەران، لە پلەی چوارەمدایە.
هاوکات بەگوێرەی داتاکان، سەبارەت بە پشکی بەڕێوەبەری بەشەکان لە دیوانی پارێزگای کەرکووک، دووبارە عەرەب بە 11 بەڕێوەبەرەوە (55٪) لە پلەی یەکەمدا دێت، کورد بە شەش بەڕێوەبەری بەشەوە (30٪) لە پلەی دووەمدایە و تورکمانیش سێ بەڕێوەبەری (15٪)ی بەرکەوتووە.
کەرکووک لە چوار قەزا پێکهاتووە کە هیچ کامە لە قایمقامەکانیان کورد نین، بەڵکو قایمقامی ناوەند تورکمان و قایمقامەکانی دوبز، حەویجە و داقووق عەرەبن. دیلان غەفور ئەوەشی خستەڕوو، ''تەنانەت عەرەب یان تورکمان قایمقامی ئەو قەزایانەشن کە دانیشتووانیان زۆرینە کوردن.''
هەرچی ناحیەکانی سەر بە پارێزگای کەرکووکن، عەرەب پێنج بەڕێوەبەری ناحیەی بەرکەوتووە کە دەکاتە 42٪ـی کۆی ناحیەکان، کورد بە چوار بەڕێوەبەرەوە 33٪ـی ناحیەکانی بەرکەوتووە، تورکمانیش 25٪ـی ناحیەکان بەڕێوەدەبات و سێ بەڕێوەبەری هەیە.
وەک ئەو ئەندامەی پەرلەمانی عێراق دەڵێت، لە پارێزگای کەرکووک، هیچ کام لە بەڕێوەبەرانی ئەو ناحیانەی کە نەتەوەکان تێیاندا پێکەوە دەژین، کورد نین، بەڵکو عەرەب یان تورکمانن.
یەکێک لە شوێنە هەستیارەکان، بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی نیشتمانییە. وەک لە داتاکاندا دەردەکەوێت، نەتەوەی عەرەب نۆ بەڕێوەبەری بەش (56٪) لە بەڕێوەبەرایەتییەکە بەرکەوتووە، تورکمان شەش بەڕێوەبەری بەش (38٪) و کوردیش تەنیا یەک بەڕێوەبەری بەش (6٪)ی لە بەڕێوەبەرایەتییەکەدا هەیە.
هاوکات دووبارە عەرەب لە بەڕێوەبەرایەتیی هەواڵگری و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا، بە 11 بەڕێوەبەری بەشەوە (73٪) زۆرترین پشکی بەرکەوتووە، تورکمان سێ بەڕێوەبەری بەش (20٪) و کورد یەک بەڕێوەبەری بەش (7٪)ی لەو بەڕێوەبەرایەتییەدا هەیە.
دوو هەزار و 250 فەرمانبەری کۆمپانیای نەوتی باکوور کوردن، پێنج هەزار و 720 فەرمانبەری عەرەب و سێ هەزار و 750 فەرمانبەری تورکمان، هەروەها 600 فەرمانبەری کریستیانن
هەرچی دەستەکانی کۆمپانیای نەوتی باکوورە، عەرەب هەشت سەرۆکی دەستەی (67٪)ی بەرکەوتووە، تورکمان دوو سەرۆکی دەستە (17٪) و هەرکامە لە کورد و کریستیان یەک سەرۆکی دەستەیان (8٪) بەرکەوتووە.
جیا لە دەستەکان، لە کۆمپانیای نەوتی باکوور چەندین بەش هەن. بەگوێرەی ئەو داتایانەی دیلان غەفوور لە چەند ساڵی رابردوودا کۆی کردوونەتەوە، 28 بەڕێوەبەری بەشەکانی (64٪) کۆمپانیاکە عەرەبن، 13 بەڕێوەبەری بەش (30٪) تورکمانن، دوو بەڕێوەبەر کورد (5٪) و کریستیانیش یەک بەڕێوەبەری بەشی (2٪) لە کۆمپانیاکەدا بەرکەوتووە.
ئەو ئەندامەی پەرلەمانی عێراق لەبارەی ئەم جیاکارییانەدا کە لە گرنگترین دامەزراوەی کەرکووک بەرامبەر کورد کراوە گوتی، ''بەر لە ساڵی 2003 نووسراوی فەرمیی رژێمی بەعس هەبووە کە کورد لەو کۆمپانیایەدا دانەمەزرێت، بەڵام دوای رووخانی، دامەزراندنی کورد لە کۆمپانیاکەدا دەستیپێکردووە.''
دیلان غەفوور ئاماژەی بەوە کرد، ''دوای رووخانی رژێمی بەعس، هەوڵدراوە هاوسەنگیی نەتەوەکان بۆ دامەزراندن لە کۆمپانیای نەوتی باکووردا راست بکرێتەوە، بەڵام تاوەکو ئێستا نەتوانراوە هاوسەنگییەکە بگاتە ئاستی پێویست.''
بەگوتەی ئەو پەرلەمانتارەی عێراق، ''حکومەتی خۆجێیی و پارێزگار هیچ دەسەڵاتێکیان بەسەر گۆڕانکارییەکانی کۆمپانیای نەوتی باکووردا نییە و بڕیاری دانانی بەڕێوەبەر، لادانی جێگر و تەنانەت دامەزراندنی فەرمانبەران، هەمووی لەژێر دەسەڵاتی حکومەتی فیدراڵین و لە وەزارەتی نەوەتەوە بڕیاریان لەسەر دەدرێت؛ هەندێکجار لە باشووری عێراقەوە کەسێک دەهێنرێت و لە کۆمپانیاکە پۆستی پێدەدرێت.''
دیلان غەفوور دەڵێت، پرسیاریان لە وەزارەتی نەوت کردووە کە بۆچی لە باشووری عێراقەوە کەسانێک دەهێنرێنە کۆمپانیای نەوتی باکوور و پۆستیان پێدەدرێت، ''لە وەڵامدا باس لە کارامەیی و لێهاتوویی دەکەن، بەڵام ئایا کوردێک نییە کە کارامەیی و لێهاتوویی هەبێت بۆ دامەزراندن لەو بەشانە؟''
''لە 15 بەڕێوەبەری بەش لە پەروەردەی کەرکووکدا تەنیا سییانیان کوردن''
یەکێک لەو بەڕێوەبەرایەتییانەی کەرکووک کە ئەو پەرلەمانتارەی عێراق بە داتا تیشکی خستووەتە سەر، پەروەردەیە. بەگوێرەی داتاکان، عەرەب حەوت بەڕێوەبەری بەشی لە بەڕێوەبەرایەتییەکە بە دەستەوەیە کە دەکاتە 47٪ـی کۆی بەڕێوەبەری بەشەکان، تورکمان چوار بەڕێوەبەری بەشی (24٪) بەرکەوتووە و کوردیش تەنیا سێ بەڕێوەبەری بەشی (20٪) لە پەروەردەدا هەیە، کە یەکێکیان بەڕێوەبەری بەشی خوێندنی کوردییە.
لە بەڕێوەبەرایەتیی دابەشکردنی کارەبای کەرکووکدا، تورکمان بە نۆ بەڕێوەبەری بەشەوە (41٪) لە پلەی یەکەمدا دێت، عەرەب بە هەشت بەڕێوەبەری بەش (36٪) لە پلەی دووەمدایە و کوردیش بە پێنج بەڕێوەبەری بەشەوە (23٪) لە پلەی سێیەمدا دێت.
هاوکات رێژەی فەرمانبەرانی کورد لە بەڕێوەبەرایەتیی باجی 1ـی کەرکووک تەنیا 12٪یە، بەڵام عەرەب 64٪ـی فەرمانبەرانی بەڕێوەبەرایەتییەکە پێکدەهێنێت، 19٪ـیان تورکمانن و 5٪ـیشیان کریستیان.
هەرچی بەڕێوەبەرایەتیی باجی 2ـی کەرکووکە، 63٪ـی فەرمانبەرانی عەرەب، 20٪ـیان تورکمان، 17٪ـیان کوردن و هیچ فەرمانبەرێکی کریستیانیشی تێدا نییە.
بە هەمانشێوە عەرەب لە بەڕێوەبەرایەتیی پەیوەندییەکان و زانیاریی کەرکووک بە 56٪ـی فەرمانبەرانەوە لە پلەی یەکەمدا دێت، تورکمان بە 31٪ـی فەرمانبەران لە پلەی دووەمدا، کورد 12٪ـی فەرمانبەرانی لەخۆگرتووە و 1٪ـیشیان کریستیانن.
وەک لە داتاکاندا هاتووە 73٪ـی فەرمانبەرانی بەڕێوەبەرایەتیی لاوان و وەرزشی کەرکووک عەرەبن، 18٪ـیان تورکمانن، 9٪ـیان کوردن و کریستیانیش هیچ فەرمانبەرێکی لە بەڕێوەبەرایەتییەکەدا نییە.
بەگشتی ئەوەی کە لە داتای نێو بەدواداچوونەکەی دیلان غەفووردا دەردەکەوێت، بوونی کورد لە هەموو سێکتەر، بەش و بەڕێوەبەرایەتییەکاندا لەدوای عەرەب و تورکمان دێت و تەنانەت لە هەندێک شوێن بەرامبەر یان نزیکە لە پشکی کریستیان.
ساڵی 2023 بڕیاری دامەزراندنی 17 هەزار کەس لە کەرتی پەروەردەی کەرکووک لەلایەن وەزارەتی پەروەردەی فیدراڵییەوە دەرچوو کە لەو ژمارەیە، 11 هەزاری تەنیا پشکی نەتەوەی عەرەب بوو و پشکی نەتەوەکانی دیکە بە کوردیشەوە (تورکمان، کلدان و ئاشووری) شەش هەزار کەس دیاریکرا. دیلان غەفوور لەوبارەوە گوتی، ''ئەو کات دەستی پارێگاری پێشووی کەرکووکی (راکان جبووری) تێدا بوو و رێژەیەکی بەرچاوی هاووڵاتییانی عەرەب تێدا گونجاند.''
وەک هۆکارێکی دیکە بۆ پشکی زیاتری عەرەب لە دامەزراندنەکە، ئەو پەرلەمانتارەی عێراق گوتی: ''بەگشتی لە عێراق، وەزارەتی پەروەردە بەدەست سوننەوەیە و بەردەوام کار لەسەر بەرژەوەندییەکانی پێکهاتەی سوننە دەکەن.''
بەگوتەی دیلان غەفوور، ئەو داتایانەی کە لەسەر ئاستی بەڕێوەبەرایەتی و دامەزراوە حکومییەکانی کەرکووک کۆکراونەتەوە، ''خراونەتە بەردەم هاوپەیمانیی بەڕێوەبردنی دەوڵەت و گەنگەشەی لەسەر کراوە؛ پێیانگوتووین داتاکان مەترسیدارن و ئێمە ئاگاداری وردەکارییەکان نەبووین.''
ئەو پەرلەمانتارەی عێراق جەختی لەوە کردەوە، هێشتا بۆ لایەنە کوردستانییەکان پرسی کەرکووک گرنگترینە و ''لە سەرجەم دانوستاندنەکاندا دەخرێتە بەر باس، بەڵام لە بواری هاوسەنگیی [نەتەوەکانەوە]، پێویستە بە پڕۆژەیەکی باشتر کاری لەسەر بکرێت و بە داتا لە بەغدا پیشانی هەموو لایەنەکان بدرێت.''
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ