گرفتەكانی هەولێر و بەغدا لەسەر مووچە و بودجە
گرفتەكانی هەولێر و بەغدا لەسەر مووچە و بودجە
پارە بۆ مووچە لە بەغداوە دێت؟
لە دەستپێكی دیدارەكەدا ئاوات شێخ جەناب، وەزیری داراییو ئابووری هەرێمی كوردستان باسی لەوە كرد هێشتا كاتێك بۆ ناردنی مووچەی مانگی پێنجی 2025 دیاری نەكراوە، بەڵام ئومێدیان بەوە هەبوو ئەم كێشەیە بۆ مووچەی فەرمانبەران دروست بووە بە رێگای گفتوگۆ چارەسەر بكرێت ئەو گوتیشی "تاوەكو ئێستا هیچ ئاماژەیەك بە وەزارەتی داراییی عێراق نەدراوە بۆ ناردنی مووچە بۆ هەرێمی كوردستان". هەروەها جەختی لەسەر ئەوە كردەوە هەركاتێك پارە بۆ مووچە بنێردرێت ئەوا ئەوان بە ماوەی 24 كاژێر دەست بە دابەشكردنی دەكەن.
یەكێك لە گرنگترین خاڵەكان كە ئاوات شێخ جەناب ئاماژەی پێكررد ئەوەیە كە مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان تێكەڵ بە كێشە سیاسییەكان كراوە، ئەو گوتی "ئەگەر مووچە لە كێشە سیاسییەكان جیابكرێتەوە، كێشەكان بە ئاسانی چارەسەر دەبن".
بۆ ئەمساڵ چەند پارە بۆ مووچە هاتووە؟
لە بارەی دۆخی داراییی هەرێمی كوردستان، ئاوات شێخ جەناب جەختی لەوە كردەوە هەموو داهاتەكانیان بەشەفافی بۆ بەغدا ناردووە و هیچیان نەشاردووەتەوە. هەروەها ئاماژەی بەوە كرد كە هەموو پابەندییەكانی دادگەی فیدراڵیشیان جێبەجێكردووە.
سەرەڕای ئەمانەش، ئاوات شێخ جەناب ئەوەی روونكردەوە كە حكومەتی عێراق بەپێی رێژەی دانیشتووانی هەرێمی كوردستان پشكی بۆ دیاری ناكات و بە رای ئەو عێراق نایەوێت هەرێمی كوردستان پێش بكەوێت. ئەو گوتی "حكومەتی عێراق زۆر ستەمكارانە مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستان دەكات".
وەزیری دارایی هەرێمی كوردستان ئاشكرای كرد بەغدا ئەمساڵ 4 تریلیۆن دیناری بۆ مووچە بۆ هەولێر ناردووە و نزیكەی 9تریلیۆن ماوە بینێرێت جگەلەوە لە 500 ملیار دیناری بودجەی فریاكەوتن هیچی بۆ هەرێمی كوردستان نەناردوە ئەو گوتیشی "عێراق بۆ دانەوەی قەرزەكانی لە پشكی هەرێمی كوردستان دەبڕێت، بەڵام كە قەرز وەردەگرێت هیچی بۆ هەرێمی كوردستان نییە".
بە پارەی نەوت و ناوخۆ دەتوانین مووچە دابین بكەین
یەكێك لە گرنگترین بابەتەكان كە ئاوات شێخ جەناب باسی كرد كێشەی نەوت و گرێبەستە نەوتییەكانە. ئەو ئاماژەی بەوە كردووە كە گرێبەستە نەوتییەكانی ئەم دواییەی هەرێمی كوردستان نایاسایی نین بەغداش بڕوای بەوە هێناوە كە گرێبەستەكان تەواو یاساین ئەو گوتیشی "سەرباری زانینی هەموو ئەوە راستیانە هێشتا بەغدا داوای رادەستكردنی تەواوی نەوتی لە هەرێمی كوردستان دەكات".
وەزیری دارایی و ئابووری هەرێمی كوردستان جەختی لەوە كردەوە هەرێمی كوردستان ئامادەیە نەوت لەڕێگەی كۆمپانیای سۆمۆوە هەناردە بكات، بەڵام عێراق كێشە بۆ هەناردەكردنی نەوت لەڕێگەی سۆمۆ دروست دەكات. ئەو گوتیشی "قسە لەسەر گرێبەستەكانی ئەم دوایەی هەرێمی كوردستان و واشتن دەكرێت گوایە ئەوە هۆكارێكی كێشەكانە، بەڵام دەبێت بەغدا ئەوە بزانێ گرێبەستە نەوتییەكانی هەولێر و واشنتن، عێراقیش لەكۆمەڵێك كێشە رزگار دەكات".
سەرەڕای ئەم گرفتانە، ئاوات شێخ جەناب گەشبینە بەوەی دەتوانن بە هەردوو داهاتی ناوخۆ و نەوت مووچەی خەڵكی دابین بكەن ئەو گوتی "ئەگەر بەباشی خۆمان كۆبكینەوە دەتوانین بە پارەی نەوت و ناوخۆ مووچە دابین بكەین، ئەزموونی پێشترمان هەیە 21مانگ بە داهاتی نەوتی و نانەوتی مووچەیان دابینكرد".
كەسێك 67مووچەی هەبووە
لە بارەی كێشەكانی كارگێڕییەوە، ئاوات شێخ جەناب روونكردنەوەیەكی ورد پێشكەشكردووە. ئەو ئاماژەی بەوە كردووە كە لە ساڵێكدا نزیكەی پێنج هەزار كەس خانەنشین دەبن و ئەو گوتیشی "ئەوش گرفتێك بوو ئێمە كە سێ تەمەنی جیاواز بەسەر یەكەوە خانەنشین بوون بەغدا ئەوەی سەپاند كە بەیەكەوە لەسەرەتای ئەمساڵ خانەنشین ببن".
بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشەیەی خانەنشینان، وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستان پلانی جێگرەوەیان هەیە ئەمەش لەپێناوی بەزوویی رایكردنی مامەڵەكان ئەو گوتی "سەرباری شۆڕكردنەوەی دەسەڵاتەكان بۆ بەڕێوەبەرایەتییەكانی خانەنشینی دەوامی فەرمانبەرانی خانەنشینیشمان زیادكردووە. هەر بەو هۆیەوە تاوەكو ئێستا مامەڵەی خانەنشینی نزیكەی 10هەزار كەس تەواو بووە و چاوەڕوان دەكرێت لە دوو مانگدا مامەڵەی سەرجەم خانەنشین تەواو بكرێت، كە بە خانەنشینەكانی ئەمساڵەوە ژمارەكە بۆ سەروو 30هەزار كەس زیادی كردوە".
ئاوات شێخ جەناب باسی لەوەش كرد لە پرسی خانەنشینی و مووچەدا گەندەڵی سەیر لە عێراقدا هەیە ئەو گوتی "لە عێراق یەك كەس هەبووە 67 مووچەی هەبووە، كە ئەمەش نیشانی هەبوونی گەندەڵی زۆرە لە سیستەمی كارگێڕیدا". هەروەها ئاماژەی بەوەشدا عێراق لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا دوو ملیۆن كەسی دامەزراندووە كەهیچ بۆ هەرێمی كوردستان نەبووە.
چەند كەس لە پڕۆژەی "هەژماری من" تۆمار كراوە
تەوەرێكی دیكە كە وەزیری دارایی باسی لێوە كرد پرۆژەی "هەژماری من"ە. ئەو روونیكردەوە كە تاوەكوئێستا 800 هەزار كەس لە پڕۆژەی "هەژماری من" تۆماركراون و تاوەكوئێستا 400 هەزار كەس لە ڕێگەی "هەژماری من"ـەوە مووچە وەردەگرن.
ئاوات شێخ جەناب ئەوەش روودەكاتەوە پرۆژەی (هەژماری من) لەگەڵ "تەوتین" لە جەوهەردا یەكن و گوتیشی "ئەم ساڵ هەموو مووچەخۆران لە "هەژماری من" تۆمار دەكرێن. ئەمەش دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ شەفافتر كردنی سیستەمی مووچە و كەمكردنەوەی گەندەڵی".
دامەزراندنی سی یەكەمەكان و پزیشكان
لە بارەی سیستەمی بانكییەوە، ئاوات شێخ جەناب ئاماژەی بەوە كردووە كە ناوبانگی بانكی رەشید و رافیدەین باش نییە. هەروەها باسی لەوەش كرد "بەهۆی خراپی دۆخی داراییەوە پارەی بەڵێندەرانی بڕاوە، بەڵام بە هەر جۆرێك بێت توانیومانە بەشێكی پارەی بەڵێندەران بدەینەوە".
لە بابەتی دامەزراندنیشەوە، ئاوات شێخ جەناب ئەوەی خستەڕوو كە داوایان لە عێراق كردووە سێ یەكەمەكانی زانكۆ دابمەزرێنن، بەڵام عێراق داوای ئەوانی بۆ دامەزراندنی سێ یەكەمەكان رەتكردووەتەوە. هەروەها داوایان لە عێراق كردووە بۆ دامەزراندنی دەرچووانی كۆلێژی پزیشكی، بەڵام عێراق دامەزراندنی دەرچووانی كۆلێژی پزیشكیش رەتكردووەتەوە.
سەرەڕای ئەمانەش، دوو خولی دەرچووانی سێ یەكەمەكانی زانكۆیان دامەزراندووە، بەڵام عێراق دامەزراندن، پلەبەرزكردنەوە و سەرمووچەی لە ئەوان راگرتووە.
پارێزگاری دهۆك زۆرترین داهاتی هەیە
هەرلەم بەرنامەیەدا ئاوات شێخ جەناب ئاماژەی بە چەندین كێشەی تایبەتی كرد لەوانە كێشەی میلاكات لە پارێزگای هەڵەبجە هەیە بۆچارەسەركردنیشی هەوڵی زۆریان داوە، سەبارەت بەوەش كە لە بەشێك لە بازگەكانی هەرێمی كوردستان بە نایاسایی پارە وەرگیرێ ئەو روونیكردەوە كە ئەوە پەیوەندیی بە ئەوانەوە نییە. لەبارەی ئەوەش چ خاڵێكی سنووری داهاتی زۆرە گوتی "بەو پێیەی خاڵی سنووری گومرگی ئبیراهیم خەلیل لە دهۆكە پارێزگای دهۆك زۆرترین داهاتی نێوخۆی هەیە".
لە بارەی چاكسازیشەوە، روونیكردەوە كە لەم كابینەیە كاریان بۆ چاكسازی لە خەرجیدا كردووە گوتیشی "بۆ تەواوی مووچەی ساڵێك 13ترلیۆن دینارمان پێویستە مانگانە تریلیۆنێك و 200 ملیار دینار دەكات".
پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا
یەكێك لە گرنگترین بابەتەكان كە ئاوات شێخ جەناب خستیەڕوو پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدایە. ئەو ئاماژەی بەوە كردووە كە لە هەرێمی كوردستان و عێراق یش كێشەی گەندەڵی هەیە و هیچ كاتێكیش هێندەی دەسەڵاتدارانی ئێستای عێراق ستەم لە خەڵكی كوردستان نەكراوە.
ناوبراو جەختی لەوە كردەوە كە 90%ـی داواكارییەكانی بەغدایان جێبەجێكردووە، ئەو گوتیشی "بۆیە ناڵێم 100% چونكە شتی ئامار و ژمارە بەردەوام لە گۆڕانكاریدایە، دەبێت ئەوەش روون بێت، بەشێك لە داواكارییەكانی بەغدا نایاسایین و بەغدا پابەندی رێككەوتنەكان نابێت".
لە بارەی هاوكارییە فەرمیەكانیشەوە، وەك وەزیری دارایی باسی كرد وەزارەتی داراییی عێراق زانیارییان پێنادات و وەڵامی بەشێكی نووسراوەكانیان ناداتەوە. لەگەڵ هەموو ئەو گرفتانەی لە بەرنامەكەدا باس كرا ئاوات شێخ جەناب هێشتا ئومێدی بەوە هەیە كە كێشەكان چارەسەر بكرێن ئەو گوتیشی "هیچیم نییە بەرامبەر میللەتەكەم بیشارمەوە".
پارە بۆ مووچە لە بەغداوە دێت؟
لە دەستپێكی دیدارەكەدا ئاوات شێخ جەناب، وەزیری داراییو ئابووری هەرێمی كوردستان باسی لەوە كرد هێشتا كاتێك بۆ ناردنی مووچەی مانگی پێنجی 2025 دیاری نەكراوە، بەڵام ئومێدیان بەوە هەبوو ئەم كێشەیە بۆ مووچەی فەرمانبەران دروست بووە بە رێگای گفتوگۆ چارەسەر بكرێت ئەو گوتیشی "تاوەكو ئێستا هیچ ئاماژەیەك بە وەزارەتی داراییی عێراق نەدراوە بۆ ناردنی مووچە بۆ هەرێمی كوردستان". هەروەها جەختی لەسەر ئەوە كردەوە هەركاتێك پارە بۆ مووچە بنێردرێت ئەوا ئەوان بە ماوەی 24 كاژێر دەست بە دابەشكردنی دەكەن.
یەكێك لە گرنگترین خاڵەكان كە ئاوات شێخ جەناب ئاماژەی پێكررد ئەوەیە كە مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان تێكەڵ بە كێشە سیاسییەكان كراوە، ئەو گوتی "ئەگەر مووچە لە كێشە سیاسییەكان جیابكرێتەوە، كێشەكان بە ئاسانی چارەسەر دەبن".
بۆ ئەمساڵ چەند پارە بۆ مووچە هاتووە؟
لە بارەی دۆخی داراییی هەرێمی كوردستان، ئاوات شێخ جەناب جەختی لەوە كردەوە هەموو داهاتەكانیان بەشەفافی بۆ بەغدا ناردووە و هیچیان نەشاردووەتەوە. هەروەها ئاماژەی بەوە كرد كە هەموو پابەندییەكانی دادگەی فیدراڵیشیان جێبەجێكردووە.
سەرەڕای ئەمانەش، ئاوات شێخ جەناب ئەوەی روونكردەوە كە حكومەتی عێراق بەپێی رێژەی دانیشتووانی هەرێمی كوردستان پشكی بۆ دیاری ناكات و بە رای ئەو عێراق نایەوێت هەرێمی كوردستان پێش بكەوێت. ئەو گوتی "حكومەتی عێراق زۆر ستەمكارانە مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستان دەكات".
وەزیری دارایی هەرێمی كوردستان ئاشكرای كرد بەغدا ئەمساڵ 4 تریلیۆن دیناری بۆ مووچە بۆ هەولێر ناردووە و نزیكەی 9تریلیۆن ماوە بینێرێت جگەلەوە لە 500 ملیار دیناری بودجەی فریاكەوتن هیچی بۆ هەرێمی كوردستان نەناردوە ئەو گوتیشی "عێراق بۆ دانەوەی قەرزەكانی لە پشكی هەرێمی كوردستان دەبڕێت، بەڵام كە قەرز وەردەگرێت هیچی بۆ هەرێمی كوردستان نییە".
بە پارەی نەوت و ناوخۆ دەتوانین مووچە دابین بكەین
یەكێك لە گرنگترین بابەتەكان كە ئاوات شێخ جەناب باسی كرد كێشەی نەوت و گرێبەستە نەوتییەكانە. ئەو ئاماژەی بەوە كردووە كە گرێبەستە نەوتییەكانی ئەم دواییەی هەرێمی كوردستان نایاسایی نین بەغداش بڕوای بەوە هێناوە كە گرێبەستەكان تەواو یاساین ئەو گوتیشی "سەرباری زانینی هەموو ئەوە راستیانە هێشتا بەغدا داوای رادەستكردنی تەواوی نەوتی لە هەرێمی كوردستان دەكات".
وەزیری دارایی و ئابووری هەرێمی كوردستان جەختی لەوە كردەوە هەرێمی كوردستان ئامادەیە نەوت لەڕێگەی كۆمپانیای سۆمۆوە هەناردە بكات، بەڵام عێراق كێشە بۆ هەناردەكردنی نەوت لەڕێگەی سۆمۆ دروست دەكات. ئەو گوتیشی "قسە لەسەر گرێبەستەكانی ئەم دوایەی هەرێمی كوردستان و واشتن دەكرێت گوایە ئەوە هۆكارێكی كێشەكانە، بەڵام دەبێت بەغدا ئەوە بزانێ گرێبەستە نەوتییەكانی هەولێر و واشنتن، عێراقیش لەكۆمەڵێك كێشە رزگار دەكات".
سەرەڕای ئەم گرفتانە، ئاوات شێخ جەناب گەشبینە بەوەی دەتوانن بە هەردوو داهاتی ناوخۆ و نەوت مووچەی خەڵكی دابین بكەن ئەو گوتی "ئەگەر بەباشی خۆمان كۆبكینەوە دەتوانین بە پارەی نەوت و ناوخۆ مووچە دابین بكەین، ئەزموونی پێشترمان هەیە 21مانگ بە داهاتی نەوتی و نانەوتی مووچەیان دابینكرد".
كەسێك 67مووچەی هەبووە
لە بارەی كێشەكانی كارگێڕییەوە، ئاوات شێخ جەناب روونكردنەوەیەكی ورد پێشكەشكردووە. ئەو ئاماژەی بەوە كردووە كە لە ساڵێكدا نزیكەی پێنج هەزار كەس خانەنشین دەبن و ئەو گوتیشی "ئەوش گرفتێك بوو ئێمە كە سێ تەمەنی جیاواز بەسەر یەكەوە خانەنشین بوون بەغدا ئەوەی سەپاند كە بەیەكەوە لەسەرەتای ئەمساڵ خانەنشین ببن".
بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشەیەی خانەنشینان، وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستان پلانی جێگرەوەیان هەیە ئەمەش لەپێناوی بەزوویی رایكردنی مامەڵەكان ئەو گوتی "سەرباری شۆڕكردنەوەی دەسەڵاتەكان بۆ بەڕێوەبەرایەتییەكانی خانەنشینی دەوامی فەرمانبەرانی خانەنشینیشمان زیادكردووە. هەر بەو هۆیەوە تاوەكو ئێستا مامەڵەی خانەنشینی نزیكەی 10هەزار كەس تەواو بووە و چاوەڕوان دەكرێت لە دوو مانگدا مامەڵەی سەرجەم خانەنشین تەواو بكرێت، كە بە خانەنشینەكانی ئەمساڵەوە ژمارەكە بۆ سەروو 30هەزار كەس زیادی كردوە".
ئاوات شێخ جەناب باسی لەوەش كرد لە پرسی خانەنشینی و مووچەدا گەندەڵی سەیر لە عێراقدا هەیە ئەو گوتی "لە عێراق یەك كەس هەبووە 67 مووچەی هەبووە، كە ئەمەش نیشانی هەبوونی گەندەڵی زۆرە لە سیستەمی كارگێڕیدا". هەروەها ئاماژەی بەوەشدا عێراق لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا دوو ملیۆن كەسی دامەزراندووە كەهیچ بۆ هەرێمی كوردستان نەبووە.
چەند كەس لە پڕۆژەی "هەژماری من" تۆمار كراوە
تەوەرێكی دیكە كە وەزیری دارایی باسی لێوە كرد پرۆژەی "هەژماری من"ە. ئەو روونیكردەوە كە تاوەكوئێستا 800 هەزار كەس لە پڕۆژەی "هەژماری من" تۆماركراون و تاوەكوئێستا 400 هەزار كەس لە ڕێگەی "هەژماری من"ـەوە مووچە وەردەگرن.
ئاوات شێخ جەناب ئەوەش روودەكاتەوە پرۆژەی (هەژماری من) لەگەڵ "تەوتین" لە جەوهەردا یەكن و گوتیشی "ئەم ساڵ هەموو مووچەخۆران لە "هەژماری من" تۆمار دەكرێن. ئەمەش دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ شەفافتر كردنی سیستەمی مووچە و كەمكردنەوەی گەندەڵی".
دامەزراندنی سی یەكەمەكان و پزیشكان
لە بارەی سیستەمی بانكییەوە، ئاوات شێخ جەناب ئاماژەی بەوە كردووە كە ناوبانگی بانكی رەشید و رافیدەین باش نییە. هەروەها باسی لەوەش كرد "بەهۆی خراپی دۆخی داراییەوە پارەی بەڵێندەرانی بڕاوە، بەڵام بە هەر جۆرێك بێت توانیومانە بەشێكی پارەی بەڵێندەران بدەینەوە".
لە بابەتی دامەزراندنیشەوە، ئاوات شێخ جەناب ئەوەی خستەڕوو كە داوایان لە عێراق كردووە سێ یەكەمەكانی زانكۆ دابمەزرێنن، بەڵام عێراق داوای ئەوانی بۆ دامەزراندنی سێ یەكەمەكان رەتكردووەتەوە. هەروەها داوایان لە عێراق كردووە بۆ دامەزراندنی دەرچووانی كۆلێژی پزیشكی، بەڵام عێراق دامەزراندنی دەرچووانی كۆلێژی پزیشكیش رەتكردووەتەوە.
سەرەڕای ئەمانەش، دوو خولی دەرچووانی سێ یەكەمەكانی زانكۆیان دامەزراندووە، بەڵام عێراق دامەزراندن، پلەبەرزكردنەوە و سەرمووچەی لە ئەوان راگرتووە.
پارێزگاری دهۆك زۆرترین داهاتی هەیە
هەرلەم بەرنامەیەدا ئاوات شێخ جەناب ئاماژەی بە چەندین كێشەی تایبەتی كرد لەوانە كێشەی میلاكات لە پارێزگای هەڵەبجە هەیە بۆچارەسەركردنیشی هەوڵی زۆریان داوە، سەبارەت بەوەش كە لە بەشێك لە بازگەكانی هەرێمی كوردستان بە نایاسایی پارە وەرگیرێ ئەو روونیكردەوە كە ئەوە پەیوەندیی بە ئەوانەوە نییە. لەبارەی ئەوەش چ خاڵێكی سنووری داهاتی زۆرە گوتی "بەو پێیەی خاڵی سنووری گومرگی ئبیراهیم خەلیل لە دهۆكە پارێزگای دهۆك زۆرترین داهاتی نێوخۆی هەیە".
لە بارەی چاكسازیشەوە، روونیكردەوە كە لەم كابینەیە كاریان بۆ چاكسازی لە خەرجیدا كردووە گوتیشی "بۆ تەواوی مووچەی ساڵێك 13ترلیۆن دینارمان پێویستە مانگانە تریلیۆنێك و 200 ملیار دینار دەكات".
پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا
یەكێك لە گرنگترین بابەتەكان كە ئاوات شێخ جەناب خستیەڕوو پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدایە. ئەو ئاماژەی بەوە كردووە كە لە هەرێمی كوردستان و عێراق یش كێشەی گەندەڵی هەیە و هیچ كاتێكیش هێندەی دەسەڵاتدارانی ئێستای عێراق ستەم لە خەڵكی كوردستان نەكراوە.
ناوبراو جەختی لەوە كردەوە كە 90%ـی داواكارییەكانی بەغدایان جێبەجێكردووە، ئەو گوتیشی "بۆیە ناڵێم 100% چونكە شتی ئامار و ژمارە بەردەوام لە گۆڕانكاریدایە، دەبێت ئەوەش روون بێت، بەشێك لە داواكارییەكانی بەغدا نایاسایین و بەغدا پابەندی رێككەوتنەكان نابێت".
لە بارەی هاوكارییە فەرمیەكانیشەوە، وەك وەزیری دارایی باسی كرد وەزارەتی داراییی عێراق زانیارییان پێنادات و وەڵامی بەشێكی نووسراوەكانیان ناداتەوە. لەگەڵ هەموو ئەو گرفتانەی لە بەرنامەكەدا باس كرا ئاوات شێخ جەناب هێشتا ئومێدی بەوە هەیە كە كێشەكان چارەسەر بكرێن ئەو گوتیشی "هیچیم نییە بەرامبەر میللەتەكەم بیشارمەوە".
بهشی بكه لە
