هەنارەكەی هەڵەبجە، گەنجینەیەكی ونبوو لە نێوان باخ و بازاڕدا
هەنارەكەی هەڵەبجە، گەنجینەیەكی ونبوو لە نێوان باخ و بازاڕدا
ئایا هەناری هەڵەبجە دەبێتە سەرچاوەیەكی گرنگی داهات بۆ هەرێمی كوردستان؟
كورتەیەك لە بەرنامەكە
هەناری هەڵەبجە، كە بە یەكێك لە باشترین جۆرەكانی هەنار لەسەر ئاستی جیهان دادەنرێت، خاوەنی ناوبانگێكی گەورەیە، بەڵام پرسیاری سەرەكی ئەوەیە، ئایا ئەم بەرهەمە ستراتیژییە توانیویەتی بازاڕی شایستەی خۆی لە ناوخۆ و دەرەوەی هەرێمی كوردستان بدۆزێتەوە و ببێتە سەرچاوەیەكی گرنگی داهات؟ وەڵامی میوانە سەرەكییەكانی ئەم بەرنامەیە ئاماژە بە بوونی پێشكەوتنێكی گەورە و لەهەمان كاتدا ئاستەنگی زۆر دەكەن.
فەرەیدوون نامدار، وەبەرهێنەر و بازرگانی كشتوكاڵی، ئاشكرای دەكات كە خواستێكی گەورە لەسەر هەناری هەڵەبجە لە وڵاتانی ئەوروپا هەیە و دەڵێت "ئیسپانیا و بەریتانیا دەیانەوێت هەناری هەڵەبجەیان بۆ هەناردە بكەین." بە بڕوای ئەو، دەتوانرێت رۆژانە 20 تۆن هەنار هەناردە بكرێت، بەڵام پرۆسەكە بەهۆی نەبوونی پشتیوانی پێویستی حكومەت و ژێرخانی گونجاوەوە خاو بووەتەوە. ئەو پێشنیازی دروستكردنی فڕۆكەخانەیەكی كشتوكاڵی دەكات لە سنووری هەڵەبجە ئەمەش وەك چارەسەرێكی بنەڕەتی.
لەلایەكی دیكەوە، د. سدیق عەزیز، مامۆستا لە كۆلێژی كشتوكاڵی زانكۆی سلێمانی، جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە كەشوهەوا و خاكی كوردستان، بەتایبەت ناوچەی شارەزوور، بۆ بەرهەمهێنانی هەنار "بێ هاوتایە". بەڵام بۆ بەدەستهێنانی بەرهەمێكی كوالێتی بەرز كە شایستەی بازاڕەكانی جیهان بێت، پێویستە جووتیاران و باخەوانان پەنا بۆ رێگای زانستی ببەن لە هەموو قۆناغەكانی بەرهەمهێناندا، لە ئاودانەوە تا هەڵگرتن لە ساردخانەكاندا. هاوكات، هۆشداری دەدات لە مەترسییەكانی وشكەساڵی و دەڵێت: "ئەگەر پلانێكی تۆكمە بۆ وشكەساڵی دانەنرێت كارەسات دروست دەبێت".
لە بەرنامەكەدا، دەنگی جووتیار و خاوەنكارەكانیش دەبیسترێت، كە باس لە باشی بەرهەمی ئەمساڵ و كێشەی بێئاوی و نەبوونی بازاڕێكی مسۆگەر بۆ بەرهەمەكانیان دەكەن. ئەوان داوای هاوكاری لە حكومەت دەكەن بۆ ساخكردنەوەی بەرهەمەكانیان و پاراستنی جۆرە ناوازەكانی هەناری ناوچەكە، كە هەندێكیان لە مەترسی لەناوچووندان.
ئیسپانیا و بەریتانیا داوای هەناری هەڵەبجە دەكەن
بازاڕی ئەوروپا چاوی لەسەر هەناری هەڵەبجەیە. فەرەیدوون نامدار، وەبەرهێنەر و بازرگانی كشتوكاڵی، لە دەستپێكی قسەكانیدا مژدەی ئەوەی دا كە بەرهەمی ئەمساڵی هەنار لە ئاستێكی باشدایە و خواستی نێودەوڵەتیشی لەسەرە و گوتی"ئیسپانیا و بەریتانیا دەیانەوێت هەناری هەڵەبجەیان بۆ هەناردە بكەین." ئەمەش دەرفەتێكی زێڕینە بۆ جووتیاران و ئابووری هەرێمی كوردستان.
بەپێی قسەكانی نامدار، ئاستی ئاستی هەناردەكردن زۆر گەورەیە و دەتوانرێت رۆژانە 20 تۆن هەنار رەوانەی بازاڕەكانی دەرەوە بكرێت. ئەو دەڵێت "بە هەناردەی هەنار دەتوانین پارەیەكی زۆر بۆ كوردستان بگەڕینینەوە." بەڵام بۆ گەیشتن بەم ئامانجە، پێویستی بە پلانێكی تۆكمە و پەرۆشییەكی زیاتر هەیە. نامدار ئاماژەی بەوەش كرد كە جگە لە هەنار، بەرهەمی دیكەی وەك هەنجیر و تەماتەش دەتوانرێت هەناردە بكرێن و نموونەی ئەوەی هێنایەوە كە "یەك تۆن هەنجیری بە 9 هەزار یۆرۆ فرۆشتووە."
پرۆسەی هەناردەكردن خاو بووەتەوە
سەرەڕای بوونی ئەم دەرفەتە گەورەیە، فەرەیدوون نامدار نیگەرانی خۆی لە خاوبوونەوەی پرۆسەی هەناردەكردن ناشارێتەوە. ئەو رەخنەی لە نەبوونی پشتیوانی پێویست گرت و گوتی: "چاوەڕوانین حكومەت زیاتر هاوكارمان بێت". بە بڕوای ئەو، كاتێك خودی سەرۆكوەزیران سەرپەرشتی پرۆسەكەی دەكرد، هەناردەكردن زۆر باشتر بەڕێوە دەچوو، بەڵام ئێستا پێویستە پاڵپشتی لەسەر ئاستی باڵا بۆ ئەم كەرتە بگەڕێتەوە.
یەكێك لە گەورەترین ئاستەنگەكان لەبەردەم هەناردەكردندا، نەبوونی ژێرخانی پێویستە. نامدار جەختی لەسەر پێویستی دامەزراندنی "فڕۆكەخانەیەكی كشتوكاڵی" كردەوە و گوتی "بە 14 ملیۆن دۆلار دەتوانین فڕۆكەخانەیەكی كشتوكاڵی بونیاد بنێین." هەروەها، ئاماژەی بەوەدا كە تاوەكو ئێستا كۆمپانیایەكی نیشتمانیی تایبەتمەند بۆ هەناردەكردنی بەرهەمە كشتوكاڵییەكان بوونی نییە، ئەمەش بۆشاییەكی گەورەیە كە پێویستە پڕ بكرێتەوە.
خاكەكەی بێ هاوتایە و دەبێت هەفتانە دووجار ئاو بدرێن
بۆ ئەوەی هەناری كوردستان بتوانێت كێبڕكێی بازاڕە جیهانییەكان بكات، تەنها خواست بەس نییە، بەڵكو دەبێت خاوەنی كوالێتییەكی بەرز و ستاندارد بێت. د. سدیق عەزیز، مامۆستای زانكۆ، جەختی لەسەر گرنگی بەكارهێنانی ڕێگای زانستی كردەوە و گوتی: "بۆ دەستكەوتنی بەرهەمێكی باش دەبێت هەنگاوی دروست بنرێت".
بە بڕوای د. سدیق، خاكی شارەزوور بۆ باخداری "بێ هاوتایە" و لە خاكی زۆرینەی وڵاتان بە پیتترە، بەڵام دەبێت سوودی لێ وەربگیرێت. ئەو رێنمایی جووتیارانی كرد كە لە كاتی لێكردنەوەی بەرهەمدا، كە پێویستی بە شارەزایی هەیە، هەناری ساخ و شكاو تێكەڵ نەكەن. هەروەها، پێش ئەوەی بەرهەمەكە لە ساردخانە هەڵبگیرێت، پێویستە پاك بكرێتەوە و بە شێوازێكی زانستی هەڵبگیرێت. ئەو گوتیشی "خراپی ئاودان یەكێكە لە هۆكارەكانی تێكچوونی بەرهەمەكە" و پێشنیازی كرد كە هەفتانە دووجار باخەكانی هەنار ئاو بدرێن بۆ كەمكردنەوەی دیاردەی قڵیشانی هەنار.
ئەگەر پلانی تۆكمە بۆ وشكەساڵی دانەنرێت، كارەسات روودەدات
یەكێك لە گەورەترین هەڕەشەكان لەسەر كەرتی كشتوكاڵ لە هەرێمی كوردستان، دیاردەی وشكەساڵییە. د. سدیق عەزیز هۆشدارییەكی توندی دا و دەڵێت "پێویستە پلانێكی چڕ بۆ رووبەڕووبوونەوەی وشكەساڵی دابنرێت، ئەگەرنا كارەسات دروست دەبێت". ئەم مەترسییە تەنها قسەی تیۆری نییە، بەڵكو لە قسەی باخەوانەكاندا رەنگدانەوەی هەبوو.
یەكێك لە باخەوانەكان بە نیگەرانییەوە گوتی: "بێئاوی كێشەی بۆ دروستكردووین، رەزەكانمان وشكبوون و لەنێوچوون." باخەوانێكی دیكەش گوتی "وشكەساڵی كاریگەریی خراپی لەسەر بەرهەمەكانمان هەبووە." ئەمەش ئەوە دەردەخات كە ئەگەر چارەسەرێكی بنەڕەتی بۆ كێشەی ئاو و لێكەوتەكانی گۆڕانی كەشوهەوا نەدۆزرێتەوە، ئەوا نەك هەر هەناردەكردن، بەڵكو ئاسایشی خۆراكی ناوخۆش دەكەوێتە مەترسییەوە.
"باشترین جۆری هەنارمان لە مەترسیدایە"
لە بەشێكی بەرنامەكەدا راپۆرتێكی مەیدانی پیشاندرا لەو راپۆرتەدا جووتیاران و بەرهەمهێنەران، كە پاڵەوانی سەرەكیی ئەم پرۆسەیەن، كۆمەڵێك نیگەرانی و داواكارییان هەبوو. جووتیارێك ئاماژەی بەوەدا كە "هەناری ساڵەخانی لە باشترین جۆرەكانی هەنارە"، بەڵام لە هەمان كاتدا جووتیارێكی دیكە هۆشداریدا كە "باشترین جۆری هەنارمان مەترسی لەناوچوونی لەسەرە". ئەمەش جەخت لەسەر گرنگی پاراستنی تۆوی رەسەنی ناوچەكە دەكاتەوە.
لەلایەكی دیكەوە، خاتوونێكی خاوەنكار بەناوی هەڵاڵە كەمال كە رووبەهەنار بە كوالێتییەكی بەرز بەرهەم دەهێنێت، باس لەوە دەكات كە "بە زەحمەتییەكی زۆر" كارەكەی دەكات و دەڵێت "ئەگەر پاڵپشتی بكرێم، رووبەهەنار هەناردەی دەرەوە دەكەم". ئەمەش پیشاندەری ئەوەیە كە دەرفەتی گەورە لە پیشەسازیی كشتوكاڵی و بەرهەمە لاوەكییەكانیشدا هەیە. لە كۆتاییدا، داواكاری سەرەكی هەموو جووتیاران یەك شت بوو "داواكارین حكومەت هاوكارمان بێت بۆ ساخكردنەوەی بەرهەمەكانمان".
ئەم بەرنامەیە لە شەوی 19-10-2025 پێشكەش كرا و میوانە سەرەكییەكانیش پێكهاتبوون لە:
د. سدیق عەزیز، مامۆستا لە كۆلێژی كشتوكاڵی زانكۆی سلێمانی.
فەرەیدوون نامدار، وەبەرهێنەر و بازرگانی كشتوكاڵی.
ئایا هەناری هەڵەبجە دەبێتە سەرچاوەیەكی گرنگی داهات بۆ هەرێمی كوردستان؟
كورتەیەك لە بەرنامەكە
هەناری هەڵەبجە، كە بە یەكێك لە باشترین جۆرەكانی هەنار لەسەر ئاستی جیهان دادەنرێت، خاوەنی ناوبانگێكی گەورەیە، بەڵام پرسیاری سەرەكی ئەوەیە، ئایا ئەم بەرهەمە ستراتیژییە توانیویەتی بازاڕی شایستەی خۆی لە ناوخۆ و دەرەوەی هەرێمی كوردستان بدۆزێتەوە و ببێتە سەرچاوەیەكی گرنگی داهات؟ وەڵامی میوانە سەرەكییەكانی ئەم بەرنامەیە ئاماژە بە بوونی پێشكەوتنێكی گەورە و لەهەمان كاتدا ئاستەنگی زۆر دەكەن.
فەرەیدوون نامدار، وەبەرهێنەر و بازرگانی كشتوكاڵی، ئاشكرای دەكات كە خواستێكی گەورە لەسەر هەناری هەڵەبجە لە وڵاتانی ئەوروپا هەیە و دەڵێت "ئیسپانیا و بەریتانیا دەیانەوێت هەناری هەڵەبجەیان بۆ هەناردە بكەین." بە بڕوای ئەو، دەتوانرێت رۆژانە 20 تۆن هەنار هەناردە بكرێت، بەڵام پرۆسەكە بەهۆی نەبوونی پشتیوانی پێویستی حكومەت و ژێرخانی گونجاوەوە خاو بووەتەوە. ئەو پێشنیازی دروستكردنی فڕۆكەخانەیەكی كشتوكاڵی دەكات لە سنووری هەڵەبجە ئەمەش وەك چارەسەرێكی بنەڕەتی.
لەلایەكی دیكەوە، د. سدیق عەزیز، مامۆستا لە كۆلێژی كشتوكاڵی زانكۆی سلێمانی، جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە كەشوهەوا و خاكی كوردستان، بەتایبەت ناوچەی شارەزوور، بۆ بەرهەمهێنانی هەنار "بێ هاوتایە". بەڵام بۆ بەدەستهێنانی بەرهەمێكی كوالێتی بەرز كە شایستەی بازاڕەكانی جیهان بێت، پێویستە جووتیاران و باخەوانان پەنا بۆ رێگای زانستی ببەن لە هەموو قۆناغەكانی بەرهەمهێناندا، لە ئاودانەوە تا هەڵگرتن لە ساردخانەكاندا. هاوكات، هۆشداری دەدات لە مەترسییەكانی وشكەساڵی و دەڵێت: "ئەگەر پلانێكی تۆكمە بۆ وشكەساڵی دانەنرێت كارەسات دروست دەبێت".
لە بەرنامەكەدا، دەنگی جووتیار و خاوەنكارەكانیش دەبیسترێت، كە باس لە باشی بەرهەمی ئەمساڵ و كێشەی بێئاوی و نەبوونی بازاڕێكی مسۆگەر بۆ بەرهەمەكانیان دەكەن. ئەوان داوای هاوكاری لە حكومەت دەكەن بۆ ساخكردنەوەی بەرهەمەكانیان و پاراستنی جۆرە ناوازەكانی هەناری ناوچەكە، كە هەندێكیان لە مەترسی لەناوچووندان.
ئیسپانیا و بەریتانیا داوای هەناری هەڵەبجە دەكەن
بازاڕی ئەوروپا چاوی لەسەر هەناری هەڵەبجەیە. فەرەیدوون نامدار، وەبەرهێنەر و بازرگانی كشتوكاڵی، لە دەستپێكی قسەكانیدا مژدەی ئەوەی دا كە بەرهەمی ئەمساڵی هەنار لە ئاستێكی باشدایە و خواستی نێودەوڵەتیشی لەسەرە و گوتی"ئیسپانیا و بەریتانیا دەیانەوێت هەناری هەڵەبجەیان بۆ هەناردە بكەین." ئەمەش دەرفەتێكی زێڕینە بۆ جووتیاران و ئابووری هەرێمی كوردستان.
بەپێی قسەكانی نامدار، ئاستی ئاستی هەناردەكردن زۆر گەورەیە و دەتوانرێت رۆژانە 20 تۆن هەنار رەوانەی بازاڕەكانی دەرەوە بكرێت. ئەو دەڵێت "بە هەناردەی هەنار دەتوانین پارەیەكی زۆر بۆ كوردستان بگەڕینینەوە." بەڵام بۆ گەیشتن بەم ئامانجە، پێویستی بە پلانێكی تۆكمە و پەرۆشییەكی زیاتر هەیە. نامدار ئاماژەی بەوەش كرد كە جگە لە هەنار، بەرهەمی دیكەی وەك هەنجیر و تەماتەش دەتوانرێت هەناردە بكرێن و نموونەی ئەوەی هێنایەوە كە "یەك تۆن هەنجیری بە 9 هەزار یۆرۆ فرۆشتووە."
پرۆسەی هەناردەكردن خاو بووەتەوە
سەرەڕای بوونی ئەم دەرفەتە گەورەیە، فەرەیدوون نامدار نیگەرانی خۆی لە خاوبوونەوەی پرۆسەی هەناردەكردن ناشارێتەوە. ئەو رەخنەی لە نەبوونی پشتیوانی پێویست گرت و گوتی: "چاوەڕوانین حكومەت زیاتر هاوكارمان بێت". بە بڕوای ئەو، كاتێك خودی سەرۆكوەزیران سەرپەرشتی پرۆسەكەی دەكرد، هەناردەكردن زۆر باشتر بەڕێوە دەچوو، بەڵام ئێستا پێویستە پاڵپشتی لەسەر ئاستی باڵا بۆ ئەم كەرتە بگەڕێتەوە.
یەكێك لە گەورەترین ئاستەنگەكان لەبەردەم هەناردەكردندا، نەبوونی ژێرخانی پێویستە. نامدار جەختی لەسەر پێویستی دامەزراندنی "فڕۆكەخانەیەكی كشتوكاڵی" كردەوە و گوتی "بە 14 ملیۆن دۆلار دەتوانین فڕۆكەخانەیەكی كشتوكاڵی بونیاد بنێین." هەروەها، ئاماژەی بەوەدا كە تاوەكو ئێستا كۆمپانیایەكی نیشتمانیی تایبەتمەند بۆ هەناردەكردنی بەرهەمە كشتوكاڵییەكان بوونی نییە، ئەمەش بۆشاییەكی گەورەیە كە پێویستە پڕ بكرێتەوە.
خاكەكەی بێ هاوتایە و دەبێت هەفتانە دووجار ئاو بدرێن
بۆ ئەوەی هەناری كوردستان بتوانێت كێبڕكێی بازاڕە جیهانییەكان بكات، تەنها خواست بەس نییە، بەڵكو دەبێت خاوەنی كوالێتییەكی بەرز و ستاندارد بێت. د. سدیق عەزیز، مامۆستای زانكۆ، جەختی لەسەر گرنگی بەكارهێنانی ڕێگای زانستی كردەوە و گوتی: "بۆ دەستكەوتنی بەرهەمێكی باش دەبێت هەنگاوی دروست بنرێت".
بە بڕوای د. سدیق، خاكی شارەزوور بۆ باخداری "بێ هاوتایە" و لە خاكی زۆرینەی وڵاتان بە پیتترە، بەڵام دەبێت سوودی لێ وەربگیرێت. ئەو رێنمایی جووتیارانی كرد كە لە كاتی لێكردنەوەی بەرهەمدا، كە پێویستی بە شارەزایی هەیە، هەناری ساخ و شكاو تێكەڵ نەكەن. هەروەها، پێش ئەوەی بەرهەمەكە لە ساردخانە هەڵبگیرێت، پێویستە پاك بكرێتەوە و بە شێوازێكی زانستی هەڵبگیرێت. ئەو گوتیشی "خراپی ئاودان یەكێكە لە هۆكارەكانی تێكچوونی بەرهەمەكە" و پێشنیازی كرد كە هەفتانە دووجار باخەكانی هەنار ئاو بدرێن بۆ كەمكردنەوەی دیاردەی قڵیشانی هەنار.
ئەگەر پلانی تۆكمە بۆ وشكەساڵی دانەنرێت، كارەسات روودەدات
یەكێك لە گەورەترین هەڕەشەكان لەسەر كەرتی كشتوكاڵ لە هەرێمی كوردستان، دیاردەی وشكەساڵییە. د. سدیق عەزیز هۆشدارییەكی توندی دا و دەڵێت "پێویستە پلانێكی چڕ بۆ رووبەڕووبوونەوەی وشكەساڵی دابنرێت، ئەگەرنا كارەسات دروست دەبێت". ئەم مەترسییە تەنها قسەی تیۆری نییە، بەڵكو لە قسەی باخەوانەكاندا رەنگدانەوەی هەبوو.
یەكێك لە باخەوانەكان بە نیگەرانییەوە گوتی: "بێئاوی كێشەی بۆ دروستكردووین، رەزەكانمان وشكبوون و لەنێوچوون." باخەوانێكی دیكەش گوتی "وشكەساڵی كاریگەریی خراپی لەسەر بەرهەمەكانمان هەبووە." ئەمەش ئەوە دەردەخات كە ئەگەر چارەسەرێكی بنەڕەتی بۆ كێشەی ئاو و لێكەوتەكانی گۆڕانی كەشوهەوا نەدۆزرێتەوە، ئەوا نەك هەر هەناردەكردن، بەڵكو ئاسایشی خۆراكی ناوخۆش دەكەوێتە مەترسییەوە.
"باشترین جۆری هەنارمان لە مەترسیدایە"
لە بەشێكی بەرنامەكەدا راپۆرتێكی مەیدانی پیشاندرا لەو راپۆرتەدا جووتیاران و بەرهەمهێنەران، كە پاڵەوانی سەرەكیی ئەم پرۆسەیەن، كۆمەڵێك نیگەرانی و داواكارییان هەبوو. جووتیارێك ئاماژەی بەوەدا كە "هەناری ساڵەخانی لە باشترین جۆرەكانی هەنارە"، بەڵام لە هەمان كاتدا جووتیارێكی دیكە هۆشداریدا كە "باشترین جۆری هەنارمان مەترسی لەناوچوونی لەسەرە". ئەمەش جەخت لەسەر گرنگی پاراستنی تۆوی رەسەنی ناوچەكە دەكاتەوە.
لەلایەكی دیكەوە، خاتوونێكی خاوەنكار بەناوی هەڵاڵە كەمال كە رووبەهەنار بە كوالێتییەكی بەرز بەرهەم دەهێنێت، باس لەوە دەكات كە "بە زەحمەتییەكی زۆر" كارەكەی دەكات و دەڵێت "ئەگەر پاڵپشتی بكرێم، رووبەهەنار هەناردەی دەرەوە دەكەم". ئەمەش پیشاندەری ئەوەیە كە دەرفەتی گەورە لە پیشەسازیی كشتوكاڵی و بەرهەمە لاوەكییەكانیشدا هەیە. لە كۆتاییدا، داواكاری سەرەكی هەموو جووتیاران یەك شت بوو "داواكارین حكومەت هاوكارمان بێت بۆ ساخكردنەوەی بەرهەمەكانمان".
ئەم بەرنامەیە لە شەوی 19-10-2025 پێشكەش كرا و میوانە سەرەكییەكانیش پێكهاتبوون لە:
د. سدیق عەزیز، مامۆستا لە كۆلێژی كشتوكاڵی زانكۆی سلێمانی.
فەرەیدوون نامدار، وەبەرهێنەر و بازرگانی كشتوكاڵی.
بهشی بكه لە
