گەرووی هورمز دادەخرێت یان تەنیا كارتێكی گوشارە؟

22 June 2025
گەرووی هورمز دادەخرێت یان تەنیا كارتێكی گوشارە؟
جەنگی ئێران و ئیسرائیل ‌و هەڕەشە ئەتۆمییەكان ‌و لێكەوتە ئابوورییەكانی ‏
گەرووی هورمز دادەخرێت یان تەنیا كارتێكی گوشارە؟


كورتەیەك لە بەرنامەكە
دوای هێرشە راستەوخۆكانی نێوان ئێران و ئیسرائیل، ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ‏ناوەڕاست كەوتووەتە بەردەم ئەگەرێكی مەترسیدارەوە، جەنگێكی فراوان ‏كە رەنگە ئەمریكاشی بە كردار تێوەبگلێت. لە كاتێكدا ئێران وەڵامدانەوەی ‏هێرشەكانی ئیسرائیل بە "مافی خۆی" دەزانێت، بەڵام وەك شارەزایان ‏ئاماژەی پێدەكەن، نایەوێت بكەوێتە "جەنگێكی درێژخایەنەوە". لە ‏بەرامبەردا، ئیسرائیل بە وتەی هەندێك لە شرۆڤەكاران "فراوانبوونی ‏جەنگەكەی لە بەرژەوەندییدایە" و دەیەوێت ئەمریكا بۆ رووبەڕووبوونەوەی ‏ئێران ڕابكێشێت.‏
لەنێو ئەم هاوكێشە ئاڵۆزەدا، دوو هەڕەشەی گەورە سەریان هەڵداوە: ‏یەكەمیان، مەترسیی لێدانی بنكە ئەتۆمییەكانی ئێرانە، كە بە وتەی د. سالار ‏سوار، "بەكارهێنانی چەك بۆ لەنێوبردنیان زۆر ترسناكە" و دەكرێت ‏كارەساتێكی مرۆیی لە ناوچەكەدا بخوڵقێنێت. دووەمیشیان، هەڕەشەی ‏داخستنی گەرووی هورمزە، كە بەپێی قسەی ئابووریناسێك، "نرخی نەوت بۆ ‏‏200دۆلار بەرز دەكاتەوە" و مایەپووچبوونی ئابووریی زۆر وڵاتی ‏لێدەكەوێتەوە. هەرێمی كوردستان و عێراقیش لە دڵی ئەم گێژاوەدان و هەر ‏پەرەسەندنێكی سەربازی یان ئابووری، كاریگەری راستەوخۆی لەسەر بازاڕ و ‏ئاسایشیان دەبێت.‏

ئێران لەنێوان وەڵامدانەوەی سنووردار و جەنگی مان و ‏نەماندا
‏"بڕیاربەدەستی یەكەم و كۆتایی لە ئێراندا، عەلی خامنەیی، رێبەری باڵایە". ‏ئەوە بۆچوونی محەممەد هەورامی، شارەزای كاروباری ئێرانە لە بەشێكی ‏بەرنامەكەدات كردی ئەمەش دوای ئەو گفتوگۆ چڕە هات، ئایا ئێران وەڵامی ‏هێرشەكانی ئەمریكا دەداتەوە بەتایبەت كە چەند بەرپرسێكی ئاسایی ئێرانی ‏هەڕەشی وەڵامدانەوەەیان كردوە، محەممەد هەورامی دڵنیایی ئەوەیدا قسەی ‏كۆتایی لەو پرسە هەستیارانەدا عەلی خامەنەیی دەیدا نەك بە پرسێكی ‏ئاسایی، شارەزاكەی كاروباری ئێرانە ئەوەش ناشارێتەوە كە "بۆچوونی ‏سوپای پاسداران و خامنەیی یەكن" و ئەو گوتیشی "هەرچەندە ئێران ‏وەڵامدانەوە بە مافی خۆی دەزانێت، بەڵام لە هەمان كاتدا نایەوێت بكەوێتە ‏نێو جەنگێكی درێژخایەنەوە". ئەم هاوكێشەیە وایكردووە وەڵامەكانی ئێران ‏تا ئێستا سنووردار بن.‏
زریان ڕۆژهەڵاتی، بەڕێوەبەری ناوەندی لێكۆڵینەوەی رووداو، پشتڕاستی ئەم ‏بۆچوونە دەكاتەوە و دەڵێت "ئێران نایەوێت گرژییەكان زیاد بن". بەڵام لە ‏بەرامبەردا، ئاماژە بەوەش دەكات كە فراوانبوونی جەنگەكە خواستێكی ‏ئیسرائیلییە. محەممەد هەورامی زیاتر روونی دەكاتەوە و پێی وایە ‏‏"نەتەنیاهوو ویستی هەیە دەسەڵاتی ئێران بگۆڕێت"، هەرچەندە "ئیدارەی ‏ئێستای ئەمریكا باوەڕیان بە گۆڕینی دەسەڵاتی ئێران نییە". لەم دۆخەدا، ‏ئێران كە بە وتەی هەورامی "ئاسمانی لەدەستداوە و لە دۆخی بەرگری دایە"، ‏هەوڵ دەدات لە ڕێگەی هێرشی سنووردار و دیپلۆماسییەتەوە هاوسەنگی ‏رابگرێت‎.‎

یەك كیلۆ یۆرانیۆم یەكسانە بە 17 هەزار تۆن‎ TNT ‎
یەكێك لە مەترسیدارترین سیناریۆكان، پەلكێشانی ململانێكە بۆ بنكە ‏ئەتۆمییەكانی ئێرانە. د. سالار سوار ئیسماعیل، پسپۆڕی بواری چەكی ‏ئەتۆمی، هۆشداری دەدات كە "بەكارهێنانی چەك بۆ لەنێوبردنی بنكە ‏ئەتۆمییەكان زۆر ترسناكە". ئەو بە ژمارە باسی سامناكی دۆخەكە دەكات و ‏دەڵێت "یەك كیلۆ یۆرانیۆم یەكسانە بە 17 هەزار تۆن‎ TNT" ‎و ‏‏"تەقینەوەی یۆرانیۆم تیشكدانەوەی ترسناك دروست دەكات" كە ‏كاریگەرییەكەی "تاوەكو 2كیلۆمەتر زۆر ترسناكە بۆ مرۆڤ".‏
سەرەڕای ئەم مەترسییە، لهۆن نەسرەدین، ئیدیتۆر لە دێسكی نێودەوڵەتی ‏تۆڕی میدیایی رووداو، پێی وایە ئێران وڵاتێكی "نیمچە ئەتۆمییە" و "بۆ ‏بەرهەمهێنانی چەكی ئەتۆمی تەنیا پێویستی بە بڕیارێكی سیاسییە". ‏ئەمەش وایكردووە ئەمریكا لە مامەڵەكردنی لەگەڵ ئەم دۆسیەیەدا وریاتر بێت ‏و بە گووتەی د. سالار سوار، "ئەمریكا لێدان لە بنكە ئەتۆمییەكانی ئێرانی ‏دواخستووە". كەواتە، چەكی ئەتۆمی زیاتر وەك كارتێكی رێگری و هەڕەشە ‏لە هاوكێشەكەدایە نەك بژاردەیەكی نزیك.‏

گەرووی هورمز كارتە گوشارەكەی ئێران
لەگەڵ هەر گرژییەك لە كەنداودا، هەڕەشەی داخستنی گەرووی هورمز ‏سەرهەڵدەداتەوە. د. كامەران قادر، ئابووریناس، لێكەوتە كارەساتبارەكانی ‏ئەم هەنگاوە ئەگەر رووبدات دەخاتەڕوو، یەكەمین كاریگەری نەرێنی ‏داخستنی ئەو رێڕەوە ئاوییە لە بەرزبوونەوەی نرخی نەوت خۆی نمایش ‏دەكات د.كامەران گوتی "ئەگەر گەرووی هورمز دابخرێت، نرخی نەوت ‏دەگاتە 200 دۆلار" كە ئێستا نرخی یەك بەرمیل بەنزیكەی 75دۆلارە، ‏ئەمەش "مایەپووچبوونی زۆر وڵاتی لێدەكەوێتەوە، بەتایبەت وڵاتانی كڕیاری ‏نەوت ئەگەر ئەوە رووبدات زەرەمەندی یەكەم ئەمریكا دەبێت، وڵاتێكی وەك ‏نەروجیش كە نەوتێكی زۆری هەیە بەڵام لە رێگای گەرووی هورمزەو ‏هەناردەی ناكات قازانجێكی زۆر دەكات". محەممەد هەورامی دان بەوەدا ‏دەنێت كە "ئێران توانای هەیە گەرووی هورمز دابخات"، چونكە خاوەنی ‏‏"6هەزار مینی دەریاییە دەتوانێ‌ بەكاریان بهێنێ‌ بۆ داخستنی گەروەكە". ‏لەگەڵ ئەوەشدا، هۆشداری دەدات كە "داخستنی گەرووی هورمز دەیان ‏دوژمن بۆ ئێران دروست دەكات". هەر بۆیە د. كامەران قادر پێی وایە ئەم ‏هەڕەشەیە زیاتر "كارتی گوشارە و جێبەجێ ناكرێت". بەڵام ئەگەر ‏ململانێكان بگەنە لوتكە، وەك هەورامی دەڵێت "ئەگەر هەیە ئێران دەست بۆ ‏كارتی داخستنی گەرووی هورمز ببات". بەتایبەت كە پەرلەمانی ئێرانی ‏بڕیارێكی بۆ داخستنی گەروەكەداوە.‏

كاریگەری لەسەر كوردستان و عێراق: لە ئاسمانەوە تاوەكو بازاڕ
هەرێمی كوردستان و عێراق ناتوانن خۆیان لە كاریگەرییەكانی ئەم شەڕە ‏بەدووربگرن بەتایبەت لە رووی ئابوورییەوە، د. كامەران قادر هۆشداری ‏دەدات "نرخی شتومەك لە ئێران گران بێت، لە عێراقیش بەرزدەبێتەوە، ‏بەتایبەت ئەگەر ئیسرائیل لە شوێنە هەستیارەكانی كەرتی وزە بدات ‏بەتایبەت ئەو شوێنانەی وزەی لێبەرهمدێت، نرخی كاڵاكانی لەئێران بۆیە بۆ ‏ئێمە هەرزانە چونكە تێچووی وزە لە ئێران گران نییە، ئەگەر وزە كەم بێتەوە ‏‌و گران بێت ئەو كاتە نرخی كاڵاكانیش بەشێوەیەكی گشتیی گران دەبێت". ‏ئەو پێشی وایە "داخستنی سێ مانگی هورمز، كاریگەریی خراپی لەسەر ‏ئابووریی عێراق دەبێت، بەڵام بۆ وڵاتێكی وەك كوێت كە نەوتەكەشی لەو ‏رێگایەوە دەفرۆشێ‌ زیانی زۆر گەورەی نییە چونكە یەدەگێكی زۆری پارەی ‏هەیە".‏
لەلایەنی ئەمنییەوە، مەترسییەكان جیددیترن. زریان رۆژهەڵاتی ئاماژە بەوە ‏دەكات، ئەگەر ئێران بیەوێت رووبەڕووی ئەمریكا ببێتەوە، "هێرش دەكاتە ‏سەر بنكەكانی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست"، كە ئەمەش راستەوخۆ ‏هەرێمی كوردستان و عێراق دەخاتە ناو بازنەی مەترسییەوە. ئەگەر شەڕەكە ‏درێژە بكێشێت، د. كامەران پێشبینی دەكات "ئیسرائیل لە ژێرخانی ئێران ‏دەدات، ئەمەش دەكرێت ببێتە هۆی ناسەقامگیرییەكی گەورە لە تەواوی ‏ناوچەكەدا".‏

فراوانبوونی شەڕەكە لە بەرژەوەندیی كێیە؟
بە بڕوای ئەو كەسانەی لەم بەرنامەیەدا بۆچوونیان خستەڕوو "ئەمریكا و ‏ئێران نایانەوێت گرژییەكان زیاد بن" یان "بكەونە نێو شەڕێكی درێژخایەن". ‏بەڵام خواستەكانی ئیسرائیل جیاوازە. زریان رۆژهەڵاتی پێی وایە ‏‏"فراوانبوونی جەنگەكە لە بەرژەوەندیی ئیسرائیل دایە"، چونكە دەیەوێت ‏ئەمریكا بە تەواوی بهێنێتە ناو ململانێكەوە. لهۆن نەسرەدین جەخت لەوە ‏دەكاتەوە كە لەم قۆناغەدا "بڕیارەكان لەبارەی هاوكێشەكانی جەنگەوە لە ‏تەل ئەڤیڤەوە دەردەچێت".‏
ئەم ناكۆكییە لە نێوان ستراتیژی ئەمریكا و ئیسرائیلدا دۆخەكەی ئاڵۆزتر ‏كردووە. لە كاتێكدا ئەمریكا هەوڵی كۆنترۆڵكردنی دۆخەكە دەدات، ئەگەری ‏ئەوە هەیە هەنگاوێكی ئیسرائیل یان وەڵامێكی ئێران، هاوكێشەكان تێكبدات ‏و ناوچەكە بەرەو جەنگێكی گشتگیر ببات كە كەس ناتوانێت لێكەوتەكانی ‏پێشبینی بكات‎.‎

ئەم بەرنامەیە شەوی 22-06-2025 راستەوخۆ پێشكێش كراو میوانە ‏سەرەكییەكانیش پێكهاتبوون لە ‏
د. سالار سوار ئیسماعیل، مامۆستا لەبەشی سیاسەت ‌و پەیوەندییە ‏نێودەڵەتییەكان
محەممەد هەورامی، شارەزای كاروباری ئێران
زریان رۆژهەڵاتی، بەڕێوەبەری ناوەندی لێكۆڵینەوەی رووداو
د. كامەران قادر، مامۆستای زانكۆ ‌و ئابووریناس
لهۆن نەسرەدین، ئیدیتۆر لە دێسكی نێودەوڵەتیی رووداو