کوالێتی خوێندن لە قوتابخانە حکومی و ناحکومییەکاندا
كوالێتی خوێندن لە قوتابخانە حكومی و ناحكومییەكاندا
پەروەردە و فێركردن لەنێوان كەرتی گشتی و تایبەتدا
كورتەیەك لە بەرنامەكە
ئەم راپۆرتە بە وردی لە بابەتی كوالێتی خوێندن لە قوتابخانە حكومی و ناحكومییەكانی هەرێمی كوردستان دەكۆڵێتەوە، بە تیشك خستنە سەر ئەو جیاوازییانەی كە بوونەتە هۆی دروستبوونی چینایەتی لە سیستەمی پەروەردەدا. سەرجەم میوانەكانی ئەم بەرنامەیە، كە بریتی بوون لە د. سەروەر عەبدولڕەحمان (سەرۆكی دامەزراوەی پەی)، رەوا هەژار (پەروەردەكار و سەرپەرشتیاری پەروەردەیی لە بەڕیتانیا)، هاوكار عەبدوڵڵا (شارەزایی سیستەمی فێركاری) و هادی میكائیل (لە دەستەی بەڕێوەبەرانی قوتابخانەی كامبریج)، هاوڕا بوون لەسەر ئەوەی كە پەروەردە لە هەرێمی كوردستان رووبەڕووی چەندین ئاستەنگ و كەموكوڕی گەورە بووەتەوە. د. سەروەر عەبدولڕەحمان بەپێویستی دەزانێت كە "خەمی یەكەمی دەسەڵات پەروەردە بووایە" و رەخنە لەوە دەگرێت كە "دەسەڵات بەرامبەر كەرتی پەروەردە بێباك بووە" و "سیستمی پەروەردەمان تەنیا لەسەر كاخەز جوانە". رەوا هەژار بە دیمەنی خراپی كەرتی پەروەردە "هەست بە شەرمەزاری دەكات" و پێی وایە "حكومەت لە كەرتی پەروەردە لە بەرەی خەڵكدا نییە". هاوكار عەبدوڵڵا ئاماژە بەوە دەكات "فەلسەفەیەكی فێركاری دروستمان لە هەرێمی كوردستان نییە". لە بەرامبەردا، هادی میكائیل جەخت لەوە دەكاتەوە كە "زمانی كوردی لە قوتابخانە ناحكومییەكان پەراوێز نەخراوە" و "پڕۆگرامەكانی وەزارەتی پەروەردە پێویستی بە چاكسازییە". لەم راپۆرتەدا، بە درێژی باسی بۆچوون و پێشنیازەكانی میوانەكان و هاونیشتمانیان دەكرێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی كەرتی پەروەردە.
خوێندنی حكومی و دۆخە نەگونجاوەكەی
لەسەرەتای بەرنامەكەدا راپۆرتێكی مەیدانی پێشكێشكار رەنج سەنگاوی هەبوو ئەو كە چووبووە دوو قوتابخانە هەر دووكیان قوتابییەكانی لە كابینەدا وانەیان دەخوێند، لە راپۆرتەكەدا هاونیشتمانیان و قوتابیانی خوێندنی حكومی بە شێوەیەكی گشتی گلەیی زۆریان لە دۆخی قوتابخانەكانیان هەیە. هاونیشتمانییەك بە ئاشكرا دەڵێت "خوێندنی حكومی و ناحكومی جیاوازی چینایەتی دروستكردووە"، ئەمەش نیشانەیەكی روونە لە ناهاوسەنگی لە دەرفەتەكانی خوێندندا. قوتابییانی خوێندنی حكومی لە قوتابخانەی ژیار لە شاری سلێمانی كە لە كابینەدا دەخوێنێ، باس لە چەندین كێشەی بنەڕەتی دەكات كە كاریگەری لەسەر كوالێتی خوێندنیان هەیە. قوتابییەكە ئاماژە بەوە دەكات "یاریگە و شوێنی یاریكردنمان نییە"، كە ئەمەش پێداویستییەكی سەرەكییە بۆ گەشەی جەستەیی و دەروونی منداڵان. قوتابییەكی تر باس لەوە دەكات "بە زستان كتێبەكانمان تەڕ دەبێت" و قوتابییەكی دیكەش دەڵێت "لەكاتی بارانبارین قوتابخانەكەمان دڵۆپە دەكات"، ئەمەش خراپی ژێرخانی بینای قوتابخانە حكومییەكان نیشان دەدات. دۆخی خوێندنیش بە "سەخت" پێناسە دەكات، بەو پێیەی "بە زستان و هاوین لە دۆخێكی سەختدا وانە دەخوێنین". نەبوونی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەكان كێشەیەكی دیكەیە، وەك قوتابییەك دەڵێت "قوتابخانەكەمان خزمەتگوزاری نییە و خۆمان پاكی دەكەینەوە". داواكاریی قوتابیانی قوتابخانەی ژیار بۆ "باڵەخانەیەكی نوێ" و قسەی خانەنشینێكیش كە دەڵێت "قوتابخانە حكومییەكان بێ خزمەتگوزارین"، هەموویان پشتگیری ئەوە دەكەن كە قوتابخانە حكومییەكان پێویستیان بە چاكسازیی و گرنگیدانێكی زۆرترە. بەڕێوەبەری قوتابخانەیەكی حكومیش جەخت لەوە دەكاتەوە "دەبێت گرنگی زیاتر بە قوتابخانە حكومییەكان بدرێت"، چونكە بە بڕوای هاونیشتمانییەك، "خوێندنی حكومی پشتگوێ خراوە".
پەروەردە لە نێوان بێباكی دەسەڵات و دەستێوەردانی حیزبدا
د. سەروەر عەبدولڕەحمان، سەرۆكی دامەزراوەی پەی، بە شێوەیەكی رەخنەگرانە لە دۆخی پەروەردەی هەرێمی كوردستان دەڕوانێت. ئەو دەست بە قسەكانی بەوە دەكات كە "دەبوو خەمی یەكەمی دەسەڵات پەروەردە بووایە"، بەڵام بە پێچەوانەوە "دەسەڵات بەرامبەر كەرتی پەروەردە بێباك بووە". ئەو پێی وایە پەروەردە "پرسێكی ئاڵۆزە و پێویستی بە هەمووانە". بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی، بەڵام بەداخەوە "پەرلەمانی كوردستان نەیتوانیوە یاسایەكی باش بۆ پەروەردە دەربكات". د. سەروەر عەبدولڕەحمان جەخت لەوە دەكاتەوە "پڕۆگرامەكانی خوێندن پێویستیان بە نوێبوونەوە هەیە" و "پەروەردە دەبێت هاوتەریب بێت لەگەڵ بازاڕی كار". چونكە سیستمی ئێستا تەنیا "لەسەر كاخەز جوانە". یەكێك لە خاڵە هەرە هەستیارەكانی قسەكانیشی ئەوە بوو كە "حیزب و سیاسەت دەستیان لەنێو كەرتی پەروەردە هەیە"، كە ئەمەش بە بڕوای ئەو "قوتابخانە ناحكومییەكان چینایەتی دروست دەكەن". ئەو ئاماژە بەوە دەكات "زۆرینەی قوتابخانە حكومییەكان تاقیگە و كتێبخانەیان نییە" و بەپێویستی دەزانێت "نابێت خوێندنی ناحكومی ببێتە شوێنگرەوەی خوێندنی حكومی". سەبارەت بە زمانی دایك، د. سەروەر بە "دڵی پەروەردە" ناوی دەبات و بە نیگەرانییەوە باس لەوە دەكات "زمانی دایك لە بەشێكی خوێندنگە ناحكومییەكان ناخوێندرێت" و "نابێت لە خوێندنی ناحكومی پشتگوێ بخرێت". لە كۆتایی قسەكانیدا، ئەو رەخنە لەوە دەگرێت كە "پەروەردە لەوە بچووككراوەتەوە قوتابی نمرەی بەرز بهێنێت"، لە كاتێكدا دەبوو ئامانجێكی گشتگیرتری هەبوایە.
"بە دیمەنەكان هەست بە شەرمەزاری دەكەم"
رەوا هەژار، پەروەردەكار و سەرپەرشتیاری پەروەردەیی لە بەڕیتانیا، بە شێوەیەكی هەستیارانە لە دۆخی پەروەردە دەڕوانێت و پێی وایە "فەلسەفەی پەروەردەیی لەژێرخانی ئابووری گرنگترە". ئەو بە ئاشكرا دەڵێت "بە دیمەنی خراپی كەرتی پەروەردە هەست بە شەرمەزاری دەكەم"، ئەمەش نیشانەیەكی روونە لە قووڵیی كێشەكان. رەوا هەژار جەخت لەوە دەكاتەوە "دەبێت پەروەردە ببێتە پرسێكی گشتی و خەمی هەمووان بێت". بە بڕوای ئەو، "خوێندنی ناحكومی دابڕانێكی لەگەڵ كۆمەڵگە دروست كردووە" و رەخنە لەوە دەگرێت كە "حكومەت لە كەرتی پەروەردە لە بەرەی خەڵكدا نییە". ئەو نیگەرانە لەوەی "پەروەردە مرۆڤی جووڵێنەری دروست نەكردووە" و پێی وایە "لەم قۆناخە پەروەردە بەشێكی تاكی كۆمەڵگەكەی فڕێداوە"، ئەمەش مەترسی گەورە لەسەر داهاتووی كۆمەڵگە دروست دەكات.
نەبوونی دیدگایەكی روون
هاوكار عەبدوڵڵا، شارەزایی سیستەمی فێركاری، لە قسەكانیدا جەخت لەسەر نەبوونی دیدگایەكی رۆشن و فەلسەفەیەكی دروست بۆ پەروەردە دەكاتەوە. ئەو سەرەتا ئاماژە بەوە دەكات "هەموو قوتابخانەیەكی كەرتی گشتی خراپ نییە"، بەڵام دەستبەجێ جەخت لەوە دەكاتەوە كە "فەلسەفەیەكی فێركاری دروستمان لە هەرێمی كوردستان نییە". بە بڕوای ئەو، كێشەی سەرەكی ئەوەیە "دیدگەیەكی رێكخراومان بۆ باشتركردنی كەرتی پەروەردە نییە" و بە گشتی "دیدگەیەكی روونی پەروەردەییمان نییە". هاوكار عەبدوڵڵا هۆشداری دەدات لەوەی "ئەوەی قوتابی لە قوتابخانە ئەزموونی دەكات، لە دەرەوە دووبارەی دەكاتەوە"، ئەمەش كاریگەری لەسەر گەشەی كەسایەتی و بیركردنەوەی قوتابیان دەبێت. سەبارەت بە خوێندنی ناحكومیش، ئەو روونی دەكاتەوە "خوێندنی ناحكومی بەمانای بەئینگلیزیكردنی قوتابییان نایەت"، بەڵكو دەبێت ئامانجێكی فراوانتری هەبێت
زمانی كوردی لە قوتابخانە ناحكومییەكاندا
هادی میكائیل، لە دەستەی بەڕێوەبەرانی قوتابخانەی كامبریج، بە پێچەوانەی هەندێك لە میوانەكانی تر، لە هەندێك خاڵدا بەرگری لە خوێندنی ناحكومی دەكات. ئەو جەخت لەوە دەكاتەوە "زمانی كوردی لە قوتابخانە ناحكومییەكان پەراوێز نەخراوە". بەڵام هاوڕا لەگەڵ میوانەكانی تر، پێی وایە "پڕۆگرامەكانی وەزارەتی پەروەردە پێویستی بە چاكسازییە".
بۆچوونەكانی قوتابیان و مامۆستایان نیگەرانییە جیاوازەكان
لە كۆتاییدا، بۆچوونی قوتابی و مامۆستایان لەسەر بابەتەكە، رەهەندێكی دیكەی بە راپۆرتەكە بەخشیوە. قوتابییەك ئاماژە بەوە دەكات "خوێندنی ناحكومی خەرجی زۆرە"، ئەمەش وایكردووە تەنیا بۆ چینێكی دیاریكراو دەستڕاگەیشتبێت. مامۆستایەكیش دەڵێت "دەرچووانی خوێندنگە ناحكومییەكان هەلیكاریان زووتر دەستدەكەوێت"، ئەمەش نیشانەی جیاوازیی كوالێتی و كاریگەریی سیستەمی خوێندنە لەسەر داهاتووی پیشەیی قوتابیان. هەروەها، مامۆستایەكی تر نیگەرانی خۆی دەردەبڕێت كە "دابڕانێك لەنێوان خوێندنی پەروەردە و خوێندنی باڵا هەیە"، كە ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی دەرچووانی زانكۆ و پەیمانگەكان نەتوانن بە شێوەیەكی كاریگەر لە بازاڕی كاردا جێگەی خۆیان بگرنەوە.
ئەم بەرنامەیە شەوی 05-10-2025 پێشكێشكرا و میوانە سەرەكییەكانیش پێكهاتبوون لە:
* د. سەروەر عەبدولڕەحمان، سەرۆكی دامەزراوەی پەی
* رەوا هەژار، پەروەردەكار و سەرپەرشتیاری پەروەردەیی لە بەڕیتانیا
* هاوكار عەبدوڵڵا، شارەزایی سیستەمی فێركاری
* هادی میكائیل، لە دەستەی بەڕێوەبەرانی قوتابخانەی كامبریج
بهشی بكه لە
