دەریاچەكان بەتاڵ و حەوزەكان پڕن لە ماسی
ماسیی دەریاچەكان لە پاشەكەشە و هی پرۆژەكان لە برەودایە
دەریاچەكان بەتاڵ و حەوزەكان پڕن لە ماسی
كوردستان دەبێتە پایتەختی ماسیی عێراق
كورتەیەك لە بەرنامەكە
لەم بەرنامەیەدا گفتوگۆیەكی گەرم لەسەر سامانی ماسی لە هەرێمی كوردستان كرا، لە دەریاچە و بەنداوە سروشتییەكانی كوردستان بەهۆی راوی نایاسایی و گۆڕانكارییە ژینگەییەكانەوە ماسییەكانیان بەردەوم لە كەمبوونەوەدایە وەك بەرپرسی رێكخراوێكی تایبەت بە گەشەی سامانی ماسی باسی دەكات بەراوورد بە 10ساڵ پێش ئێستا ماسی دەریاچەكان بەرێژەی 45% كەمی كردوە، ئەوە لە كەرتێكدا بەخێوكردنی ماسی لەنێو حەوزی دەستكرد بەشێوازێكی سەرسوڕهێنەر گەشە دەكات و هەزاران حەوزی بەخێوكردنی ماسی خەریكە كوردستان دەكەنە پایتەختی ماسی لەسەر ئاستی عێراق.
لەم بەرنامەیەدا پسپۆڕان و بەرپرسان و خاوەن پڕۆژەكان بەشداربوون. سەرۆكی ماسیگرانی دووكان، عەلی محەممەد، بە ئازایەتییەوە پەردەی لەسەر "گرووپی مافیایی" هەڵدایەوە كە بە پشتیوانیی "كەسانی دەستڕۆیشتوو" بە ژەهر و كارەبا سامانی سروشتیی ئاوەكان لەناودەبەن. لە بەرامبەردا، سەرۆكی كۆمەڵەی گەشەپێدانی سامانی ماسی، سەڵاح مەجید، ئاماری دڵخۆشكەری خستەڕوو كە رۆژانە نزیكەی 75تۆن ماسی لە پڕۆژەكانی كوردستانەوە دەخرێتە بازاڕەوە و 20 تۆنیشی هەناردەی شارەكانی دیكەی عێراق دەكەن.
بەرنامەكە كێشە سەرەكییەكانی بەخێوكردنی ماسی خرانەڕوو، لەوانە نرخی گران و كوالێتی نزمی عەلەف، گرفتی كارەبا كە دەبێتە هۆی لەناوچوونی هەزاران ماسی لە یەك شەودا، هەروەها بوونی هەزاران حەوزی بێ مۆڵەت كە تاوەكوئێستا بەردەوامن لەكاركردن. لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا، ئومێدێكی گەورە هەیە كە ئەگەر ئەم كەرتە بەشێوەیەكی زانستی و سیستەماتیك بەڕێوەببرێت، دەتوانێت "زیاتر لە نیو ملیۆن هەلی كار بڕەخسێنێت". بەو جۆرەش ئاسایشی خۆراكی هەرێمی كوردستان مسۆگەر بكات.
كوردستان دەبێتە پایتەختی ماسیی عێراق
بەپێی قسەی بێستوون نەجمەدین، بەڕێوەبەری سامانی ماسی لە وەزارەتی كشتوكاڵ، هەرچەندە هێشتا كوردستان نەگەیشتووەتە ئاستی خۆبژێوی لە بەرهەمی ماسیدا، بەڵام پڕۆژە تایبەتەكان توانیویانە 65%ی پێداویستیی نێوخۆیی دابین بكەن. زیاتر لە پێنج هەزار حەوزی ماسی لە هەرێمدا هەن كە رووبەرەكەیان دەگاتە 14هەزار دۆنم، هەرچەندە بەشی زۆریان بێ مۆڵەتن و زۆرترینیشیان لەسەر زێی بچووكن.
د. شكوری عومەر، پسپۆڕی بواری ماسی، ئاماژەی بەوەدا كە كوردستان لە ماوەی 10 ساڵی رابردوودا پێشكەوتنێكی بەرچاوی لە وەبەرهێنانی زیندەوەرانی ئاویدا بەخۆوە بینیوە. ئەو گوتی"لەسەر ئاستی جیهان تەنیا 4%ی وەبەرهێنان لەم بوارەدا كراوە، واتە 96% ی دیكەی وەك دەرفەتێكی زێڕین ماوەتەوە". د. شكوری پێی وایە ئەگەر ئەم كەرتە بە شێوەیەكی سیستەماتیك رێكبخرێت "دەتوانرێت500 هەزار هەلی كار لە كوردستاندا بڕەخسێنێت".
سەڵاح مەجید، سەرۆكی كۆمەڵەی گەشەپێدانی سامانی ماسی، ئەم بۆچوونە پشتڕاست دەكاتەوە و دەڵێت "لەسەر ئاستی عێراق، هەرێمی كوردستان لە پلەی یەكەمدایە بۆ بەرهەمهێنانی ماسی". ئامارەكانیشی ئەوە دەسەلمێنن كە رۆژانە 75 تۆن ماسی لە پڕۆژەكانی كوردستانەوە دەچێتە بازاڕەكان و 20 تۆنیشی هەناردەی ناوەڕاست و باشووری عێراق دەكرێت.
قەیرانی ماسیی دەریاچەكان: ژەهر، كارەبا و دەستی پشت پەردە
هاوكات لەگەڵ گەشەسەندنی پڕۆژەكان، ماسیی دەریاچەكان لە پاشەكشەیەكی مەترسیدایە. سەڵاح مەجید دەڵێت بەراورد بە 10 ساڵ لەمەوبەر، رێژەی ماسی لە دەریاچەكاندا 45%كەمی كردووە. هۆكارەكەشی بۆ راوی نایاسایی و گۆڕانكارییە ژینگەییەكان گەڕاندەوە.
عەلی محەممەد، سەرۆكی ماسیگرانی دووكان، بە ئازایەتییەوە پەنجەی خستە سەر برینەكان و گوتی "چەند گرووپێك هەن راوی نایاسایی دەكەن و كەسی دەستڕۆیشتوویان لە پشتە". ئەو ئاشكرای كرد كە ئەم گرووپانە لە وەرزی قەدەخەی راودا، كە كاتی گەرادانانە، بە ژەهر و كارەبا و تۆڕی ورد هێرش دەكەنە سەر ئاوەكان ئەو گوتی "ئەو ژەهرەی بەكاریدەهێنن، هەرچی رۆحلەبەر لە ئاوەكەدا هەبێت لەناوی دەبات".
عەلی محەممەد باسی لەوەش كرد كە ماسی لە كاتی زاوزێدا "عاشق دەبێت و ئاگای لە خۆی نامێنێت" بۆیە بە ئاسانی راو دەكرێت و راوكردنی یەك ماسی لەو كاتەدا بە واتای لەناوبردنی یەك ملیۆن گەرایە. سەڵاح مەجیدیش هۆشداری دەدات كە راوكردن بە كارەبا "زیانی لە ژەهر زیاترە، چونكە ئەگەر ماسییەكە نەشیكوژێت، تووشی نەزۆكی دەكات".
حەوزە پلاستیكییەكان؛ چارەسەرێكی كەمئاو و بەرهەم زۆر
لە بەرامبەر كێشەی كەمئاویی هەرێمی كوردستاندا، پسپۆڕان جەخت لەسەر چارەسەری نوێ دەكەنەوە. د.ئومێد ئیدریس، پزیشكی ڤێتێرنەری، لە بەشێكی بەرنامەكەدا رایگەیاند "حەوزی پلاستیكی باشترین جێگرەوەی حەوزی گڵینەیە، چونكە ئاوێكی كەم و بەرهەمێكی زۆرمان دەستدەكەوێت". ئەو نموونەی هێنایەوە كە بە دوو ملیۆن دینار دەتوانرێت حەوزێكی پلاستیكی دابنرێت كە كاری دۆنمێك زەوی حەوزی گڵین دەكات و لە ماوەی پێنج مانگدا سێ تۆن ماسی بەرهەم دەهێنێت.
د. شكوری عومەریش پشتگیریی ئەم بۆچوونە دەكات و جەخت دەكاتەوە كە پێویستە حەوزەكان لە ماددەی "فیبەرگلاس" دروست بكرێن بۆ ئەوەی كوالێتیان بەرز بێت. ئەم تەكنەلۆژیایە رێگە خۆش دەكات تەنانەت بە ئاوی بیریش ماسی بەخێو بكرێت، بە مەرجێك سیستەمەكە داخراو بێت و ئاوەكە دووبارە بۆ كشتوكاڵ بەكاربهێنرێتەوە.
ریقنەی مریشك وەك عەلەف
گەورەترین ئاڵنگاریی بەردەم خاوەن پڕۆژەكان، دابینكردنی عەلەفە. بەپێی قسەی د. ئومێد ئیدریس، 60%ی عەلەفی ماسی لە دەرەوە هاوردە دەكرێت. خاوەن پڕۆژەیەكیش دەڵێت "لە پڕۆتینی عەلەفدا جۆرەها فێڵ دەكرێت."
د. شكوری عومەر روونیكردەوە كە باشترین جۆری پڕۆتین لە عەلەفدا "فیشمێڵ"ە (هاڕاوەی ماسی) كە نرخی تۆنێكی دەگاتە 2300 دۆلار، بەڵام "فیشمێڵی چینی هەیە كە هەرزانە، بەڵام تەنیا 20%ی فیشمێڵی راستەقینەیە".
هەروەها مشتومڕێك لەسەر بەكارهێنانی "ریقنەی مریشك" لە دروستكردنی عەلەفدا دروست بوو. هەرچەندە د. شكوری ئاماژەی بەوەدا كە لە هەندێك شوێن ئەم كارە دەكرێت، بەڵام سەڵاح مەجید و خاوەن پڕۆژەیەكی ماسی بە توندی رەتیانكردەوە و جەختیان كردەوە كە "بەهیچ جۆرێك ریقنەی مریشك ناكرێتە عەلەفی ماسییەوە،" چونكە كاریگەریی لەسەر تام و كوالێتی گۆشتەكە دەبێت.
بێ مۆڵەتی و بێ كارەبایی؛ دوو كێشەی سەرەكی
كێشەیەكی دیكەی گەورەی ئەم كەرتە، بوونی هەزاران حەوزی بێ مۆڵەتە. بێستوون نەجمەدین، بەڕێوەبەری سامانی ماسی، دانی بەوەدا نا كە بەشی زۆری حەوزەكان بێ مۆڵەتن، بەڵام بەڵێنی دا "بە هاوكاریی وەزیری كشتوكاڵ، بەنیازین چارەسەرێكی بۆ بدۆزینەوە". گوتیشی "لە ماوەی كەمتر لە مانگێكدا كێشەی حەوزە بێ مۆڵەتەكانی تەقتەق چارەسەر دەكەین".
لەلایەكی دیكەوە، گرفتی كارەبا خەریكە خاوەن پڕۆژەكان مایەپووچ دەكات. خاوەن حەوزێكی ماسی بەدەم ئاخ هەڵكێشانەوە گوتی "بەهۆی نەبوونی كارەباوە زیانی نۆ هەزار ماسیم كرد. لە شەودا ئەگەر تەنها 20 خولەك كارەبا لە حەوزەكان ببڕدرێت، ماسییەكەی نامێنێت". خاوەن حەوزێكی دیكەش گووتی لە 24 كاتژمێردا تەنها دوو كاتژمێر كارەبایان هەیە، ئەمەش وایكردووە پشت بە مۆلیدە ببەستن كە تێچووی بەرهەمهێنانی زۆر زیاد كردووە.
پێشنیاز و چارەسەرەكان
سەرەڕای كێشەكان، پسپۆڕان و بەشداربووان كۆمەڵێك پێشنیازیان بۆ چارەسەری خستەڕوو:
پشتگیریی بەرهەمی ناوخۆ: پێشنیاز كرا كە باج لەسەر ماددە خاوەكانی دروستكردنی عەلەفی ماسی هەڵبگیرێت و هانی دامەزراندنی كارگەی ناوخۆیی بدرێت. د. ئومێد ئیدریس گوتی"بە 30 دەفتەر دۆلار دەتوانین كارگەیەكی باشی عەلەفی ماسیمان هەبێت".
بەكارهێنانی وزەی خۆر: بۆ چارەسەری كێشەی كارەبا، پێشنیاز كرا سوود لە سیستەمی سۆلار وەربگیرێت. بەپێی قسەی د. ئومێد، "بە سێ هەزار و 500 دۆلار، 20 بۆ 25 ئەمپێر كارەبای سۆلار بەرهەم دێت".
تونكردنی سزاكان: عەلی محەممەد داوای كرد سزای راوچییە نایاساییەكان قورس بكرێت، چونكە سزاكانی ئێستا "زۆر سووكن" و ناتوانن رێگری لە تاوانكارەكان بكەن.
رێكخستنەوەی كاتی قەدەخەی راو: سەڵاح مەجید پێی وابوو كاتی قەدەغەی راوكردن هەڵەیە و داوای كرد "ئەمساڵ لە یەكی مانگی سێوە راوەماسی قەدەخە بكرێت،" واتە چەند هەفتەیەك پێش وەرزی گەرادانان، نەك لە كاتی گەراداناندا.
زیادكردنی پەنجەماسی: بێستوون نەجمەدین بەڵێنی دا كە "بەمنزیكانە زیاد لە ملیۆنێك پەنجەماسیی جۆری كراب دەخەینە ناو بەنداوەكانەوە" بۆ بووژاندنەوەی سامانی سروشتی.
فۆڕمالین هۆكارێك بۆ شێرپەنجە و بەكارهێنانی لە حەوزەكاندا
لە دوا بەشی ئەم بەرنامەیەدا د.ئومێد ئیدریس، پزیشكی ڤێتێرنەری و پسپۆڕی نەخۆشییەكانی ماسی ئەوەی خستەڕوو بەشێك لە خاوەن حەوزەكانی ماسیی ماددەی فۆڕمالین بۆ چارەسەر نەخۆشی ماسییەكانیان بەكاردەهێنن "بەداخەوە كەس هەیە 20لیتر فۆڕمالین كە هۆكاری شێرپەنجەیە دەخاتە یەك دۆنم زەویەوە، خراپەكەی ئەوەیە ئەو ماددەیە لە لەشی ماسییەكەدا دەمێنێتەوە ئەو كاتە بۆ ئەو كەسەش خراپە كە دەیخوات"
هەر چەندە بەڕێوەبەری سامانی ماسیی بێستوون نەجمەدین باس لەوە كرد كە دەمێكە هاوردەكردنی ئەو ماددەیەیان قەدەخە كردوە، بەڵام خاوەن حەوزێكی ماسیی جەختی لەوە كردەوە كە "بە تۆن لە بازاڕەكاندا دەست دەكەوێت".
ئەم بەرنامەیە شەوی 03-08-2025 پێشكێش كراو و میوانە سەرەكییەكان پێكهاتبوون لە
- بێستوون نەجمەدین، بەڕێوەبەری سامانی ماسی لە وەزارەتی كشتوكاڵ
- سەڵاح مەجید، سەرۆكی كۆمەڵەی گەشەپێدانی سامانی ماسی
- د. شكوری عومەر، پسپۆڕ و شارەزای بواری ماسی
- د. ئومێد ئیدریس، پزیشكی ڤێتێرنەری و پسپۆڕی نەخۆشییەكانی ماسی
- عەلی محەممەد، سەرۆكی ماسیگرانی دەریاچەی دووكان
دەریاچەكان بەتاڵ و حەوزەكان پڕن لە ماسی
كوردستان دەبێتە پایتەختی ماسیی عێراق
كورتەیەك لە بەرنامەكە
لەم بەرنامەیەدا گفتوگۆیەكی گەرم لەسەر سامانی ماسی لە هەرێمی كوردستان كرا، لە دەریاچە و بەنداوە سروشتییەكانی كوردستان بەهۆی راوی نایاسایی و گۆڕانكارییە ژینگەییەكانەوە ماسییەكانیان بەردەوم لە كەمبوونەوەدایە وەك بەرپرسی رێكخراوێكی تایبەت بە گەشەی سامانی ماسی باسی دەكات بەراوورد بە 10ساڵ پێش ئێستا ماسی دەریاچەكان بەرێژەی 45% كەمی كردوە، ئەوە لە كەرتێكدا بەخێوكردنی ماسی لەنێو حەوزی دەستكرد بەشێوازێكی سەرسوڕهێنەر گەشە دەكات و هەزاران حەوزی بەخێوكردنی ماسی خەریكە كوردستان دەكەنە پایتەختی ماسی لەسەر ئاستی عێراق.
لەم بەرنامەیەدا پسپۆڕان و بەرپرسان و خاوەن پڕۆژەكان بەشداربوون. سەرۆكی ماسیگرانی دووكان، عەلی محەممەد، بە ئازایەتییەوە پەردەی لەسەر "گرووپی مافیایی" هەڵدایەوە كە بە پشتیوانیی "كەسانی دەستڕۆیشتوو" بە ژەهر و كارەبا سامانی سروشتیی ئاوەكان لەناودەبەن. لە بەرامبەردا، سەرۆكی كۆمەڵەی گەشەپێدانی سامانی ماسی، سەڵاح مەجید، ئاماری دڵخۆشكەری خستەڕوو كە رۆژانە نزیكەی 75تۆن ماسی لە پڕۆژەكانی كوردستانەوە دەخرێتە بازاڕەوە و 20 تۆنیشی هەناردەی شارەكانی دیكەی عێراق دەكەن.
بەرنامەكە كێشە سەرەكییەكانی بەخێوكردنی ماسی خرانەڕوو، لەوانە نرخی گران و كوالێتی نزمی عەلەف، گرفتی كارەبا كە دەبێتە هۆی لەناوچوونی هەزاران ماسی لە یەك شەودا، هەروەها بوونی هەزاران حەوزی بێ مۆڵەت كە تاوەكوئێستا بەردەوامن لەكاركردن. لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا، ئومێدێكی گەورە هەیە كە ئەگەر ئەم كەرتە بەشێوەیەكی زانستی و سیستەماتیك بەڕێوەببرێت، دەتوانێت "زیاتر لە نیو ملیۆن هەلی كار بڕەخسێنێت". بەو جۆرەش ئاسایشی خۆراكی هەرێمی كوردستان مسۆگەر بكات.
كوردستان دەبێتە پایتەختی ماسیی عێراق
بەپێی قسەی بێستوون نەجمەدین، بەڕێوەبەری سامانی ماسی لە وەزارەتی كشتوكاڵ، هەرچەندە هێشتا كوردستان نەگەیشتووەتە ئاستی خۆبژێوی لە بەرهەمی ماسیدا، بەڵام پڕۆژە تایبەتەكان توانیویانە 65%ی پێداویستیی نێوخۆیی دابین بكەن. زیاتر لە پێنج هەزار حەوزی ماسی لە هەرێمدا هەن كە رووبەرەكەیان دەگاتە 14هەزار دۆنم، هەرچەندە بەشی زۆریان بێ مۆڵەتن و زۆرترینیشیان لەسەر زێی بچووكن.
د. شكوری عومەر، پسپۆڕی بواری ماسی، ئاماژەی بەوەدا كە كوردستان لە ماوەی 10 ساڵی رابردوودا پێشكەوتنێكی بەرچاوی لە وەبەرهێنانی زیندەوەرانی ئاویدا بەخۆوە بینیوە. ئەو گوتی"لەسەر ئاستی جیهان تەنیا 4%ی وەبەرهێنان لەم بوارەدا كراوە، واتە 96% ی دیكەی وەك دەرفەتێكی زێڕین ماوەتەوە". د. شكوری پێی وایە ئەگەر ئەم كەرتە بە شێوەیەكی سیستەماتیك رێكبخرێت "دەتوانرێت500 هەزار هەلی كار لە كوردستاندا بڕەخسێنێت".
سەڵاح مەجید، سەرۆكی كۆمەڵەی گەشەپێدانی سامانی ماسی، ئەم بۆچوونە پشتڕاست دەكاتەوە و دەڵێت "لەسەر ئاستی عێراق، هەرێمی كوردستان لە پلەی یەكەمدایە بۆ بەرهەمهێنانی ماسی". ئامارەكانیشی ئەوە دەسەلمێنن كە رۆژانە 75 تۆن ماسی لە پڕۆژەكانی كوردستانەوە دەچێتە بازاڕەكان و 20 تۆنیشی هەناردەی ناوەڕاست و باشووری عێراق دەكرێت.
قەیرانی ماسیی دەریاچەكان: ژەهر، كارەبا و دەستی پشت پەردە
هاوكات لەگەڵ گەشەسەندنی پڕۆژەكان، ماسیی دەریاچەكان لە پاشەكشەیەكی مەترسیدایە. سەڵاح مەجید دەڵێت بەراورد بە 10 ساڵ لەمەوبەر، رێژەی ماسی لە دەریاچەكاندا 45%كەمی كردووە. هۆكارەكەشی بۆ راوی نایاسایی و گۆڕانكارییە ژینگەییەكان گەڕاندەوە.
عەلی محەممەد، سەرۆكی ماسیگرانی دووكان، بە ئازایەتییەوە پەنجەی خستە سەر برینەكان و گوتی "چەند گرووپێك هەن راوی نایاسایی دەكەن و كەسی دەستڕۆیشتوویان لە پشتە". ئەو ئاشكرای كرد كە ئەم گرووپانە لە وەرزی قەدەخەی راودا، كە كاتی گەرادانانە، بە ژەهر و كارەبا و تۆڕی ورد هێرش دەكەنە سەر ئاوەكان ئەو گوتی "ئەو ژەهرەی بەكاریدەهێنن، هەرچی رۆحلەبەر لە ئاوەكەدا هەبێت لەناوی دەبات".
عەلی محەممەد باسی لەوەش كرد كە ماسی لە كاتی زاوزێدا "عاشق دەبێت و ئاگای لە خۆی نامێنێت" بۆیە بە ئاسانی راو دەكرێت و راوكردنی یەك ماسی لەو كاتەدا بە واتای لەناوبردنی یەك ملیۆن گەرایە. سەڵاح مەجیدیش هۆشداری دەدات كە راوكردن بە كارەبا "زیانی لە ژەهر زیاترە، چونكە ئەگەر ماسییەكە نەشیكوژێت، تووشی نەزۆكی دەكات".
حەوزە پلاستیكییەكان؛ چارەسەرێكی كەمئاو و بەرهەم زۆر
لە بەرامبەر كێشەی كەمئاویی هەرێمی كوردستاندا، پسپۆڕان جەخت لەسەر چارەسەری نوێ دەكەنەوە. د.ئومێد ئیدریس، پزیشكی ڤێتێرنەری، لە بەشێكی بەرنامەكەدا رایگەیاند "حەوزی پلاستیكی باشترین جێگرەوەی حەوزی گڵینەیە، چونكە ئاوێكی كەم و بەرهەمێكی زۆرمان دەستدەكەوێت". ئەو نموونەی هێنایەوە كە بە دوو ملیۆن دینار دەتوانرێت حەوزێكی پلاستیكی دابنرێت كە كاری دۆنمێك زەوی حەوزی گڵین دەكات و لە ماوەی پێنج مانگدا سێ تۆن ماسی بەرهەم دەهێنێت.
د. شكوری عومەریش پشتگیریی ئەم بۆچوونە دەكات و جەخت دەكاتەوە كە پێویستە حەوزەكان لە ماددەی "فیبەرگلاس" دروست بكرێن بۆ ئەوەی كوالێتیان بەرز بێت. ئەم تەكنەلۆژیایە رێگە خۆش دەكات تەنانەت بە ئاوی بیریش ماسی بەخێو بكرێت، بە مەرجێك سیستەمەكە داخراو بێت و ئاوەكە دووبارە بۆ كشتوكاڵ بەكاربهێنرێتەوە.
ریقنەی مریشك وەك عەلەف
گەورەترین ئاڵنگاریی بەردەم خاوەن پڕۆژەكان، دابینكردنی عەلەفە. بەپێی قسەی د. ئومێد ئیدریس، 60%ی عەلەفی ماسی لە دەرەوە هاوردە دەكرێت. خاوەن پڕۆژەیەكیش دەڵێت "لە پڕۆتینی عەلەفدا جۆرەها فێڵ دەكرێت."
د. شكوری عومەر روونیكردەوە كە باشترین جۆری پڕۆتین لە عەلەفدا "فیشمێڵ"ە (هاڕاوەی ماسی) كە نرخی تۆنێكی دەگاتە 2300 دۆلار، بەڵام "فیشمێڵی چینی هەیە كە هەرزانە، بەڵام تەنیا 20%ی فیشمێڵی راستەقینەیە".
هەروەها مشتومڕێك لەسەر بەكارهێنانی "ریقنەی مریشك" لە دروستكردنی عەلەفدا دروست بوو. هەرچەندە د. شكوری ئاماژەی بەوەدا كە لە هەندێك شوێن ئەم كارە دەكرێت، بەڵام سەڵاح مەجید و خاوەن پڕۆژەیەكی ماسی بە توندی رەتیانكردەوە و جەختیان كردەوە كە "بەهیچ جۆرێك ریقنەی مریشك ناكرێتە عەلەفی ماسییەوە،" چونكە كاریگەریی لەسەر تام و كوالێتی گۆشتەكە دەبێت.
بێ مۆڵەتی و بێ كارەبایی؛ دوو كێشەی سەرەكی
كێشەیەكی دیكەی گەورەی ئەم كەرتە، بوونی هەزاران حەوزی بێ مۆڵەتە. بێستوون نەجمەدین، بەڕێوەبەری سامانی ماسی، دانی بەوەدا نا كە بەشی زۆری حەوزەكان بێ مۆڵەتن، بەڵام بەڵێنی دا "بە هاوكاریی وەزیری كشتوكاڵ، بەنیازین چارەسەرێكی بۆ بدۆزینەوە". گوتیشی "لە ماوەی كەمتر لە مانگێكدا كێشەی حەوزە بێ مۆڵەتەكانی تەقتەق چارەسەر دەكەین".
لەلایەكی دیكەوە، گرفتی كارەبا خەریكە خاوەن پڕۆژەكان مایەپووچ دەكات. خاوەن حەوزێكی ماسی بەدەم ئاخ هەڵكێشانەوە گوتی "بەهۆی نەبوونی كارەباوە زیانی نۆ هەزار ماسیم كرد. لە شەودا ئەگەر تەنها 20 خولەك كارەبا لە حەوزەكان ببڕدرێت، ماسییەكەی نامێنێت". خاوەن حەوزێكی دیكەش گووتی لە 24 كاتژمێردا تەنها دوو كاتژمێر كارەبایان هەیە، ئەمەش وایكردووە پشت بە مۆلیدە ببەستن كە تێچووی بەرهەمهێنانی زۆر زیاد كردووە.
پێشنیاز و چارەسەرەكان
سەرەڕای كێشەكان، پسپۆڕان و بەشداربووان كۆمەڵێك پێشنیازیان بۆ چارەسەری خستەڕوو:
پشتگیریی بەرهەمی ناوخۆ: پێشنیاز كرا كە باج لەسەر ماددە خاوەكانی دروستكردنی عەلەفی ماسی هەڵبگیرێت و هانی دامەزراندنی كارگەی ناوخۆیی بدرێت. د. ئومێد ئیدریس گوتی"بە 30 دەفتەر دۆلار دەتوانین كارگەیەكی باشی عەلەفی ماسیمان هەبێت".
بەكارهێنانی وزەی خۆر: بۆ چارەسەری كێشەی كارەبا، پێشنیاز كرا سوود لە سیستەمی سۆلار وەربگیرێت. بەپێی قسەی د. ئومێد، "بە سێ هەزار و 500 دۆلار، 20 بۆ 25 ئەمپێر كارەبای سۆلار بەرهەم دێت".
تونكردنی سزاكان: عەلی محەممەد داوای كرد سزای راوچییە نایاساییەكان قورس بكرێت، چونكە سزاكانی ئێستا "زۆر سووكن" و ناتوانن رێگری لە تاوانكارەكان بكەن.
رێكخستنەوەی كاتی قەدەخەی راو: سەڵاح مەجید پێی وابوو كاتی قەدەغەی راوكردن هەڵەیە و داوای كرد "ئەمساڵ لە یەكی مانگی سێوە راوەماسی قەدەخە بكرێت،" واتە چەند هەفتەیەك پێش وەرزی گەرادانان، نەك لە كاتی گەراداناندا.
زیادكردنی پەنجەماسی: بێستوون نەجمەدین بەڵێنی دا كە "بەمنزیكانە زیاد لە ملیۆنێك پەنجەماسیی جۆری كراب دەخەینە ناو بەنداوەكانەوە" بۆ بووژاندنەوەی سامانی سروشتی.
فۆڕمالین هۆكارێك بۆ شێرپەنجە و بەكارهێنانی لە حەوزەكاندا
لە دوا بەشی ئەم بەرنامەیەدا د.ئومێد ئیدریس، پزیشكی ڤێتێرنەری و پسپۆڕی نەخۆشییەكانی ماسی ئەوەی خستەڕوو بەشێك لە خاوەن حەوزەكانی ماسیی ماددەی فۆڕمالین بۆ چارەسەر نەخۆشی ماسییەكانیان بەكاردەهێنن "بەداخەوە كەس هەیە 20لیتر فۆڕمالین كە هۆكاری شێرپەنجەیە دەخاتە یەك دۆنم زەویەوە، خراپەكەی ئەوەیە ئەو ماددەیە لە لەشی ماسییەكەدا دەمێنێتەوە ئەو كاتە بۆ ئەو كەسەش خراپە كە دەیخوات"
هەر چەندە بەڕێوەبەری سامانی ماسیی بێستوون نەجمەدین باس لەوە كرد كە دەمێكە هاوردەكردنی ئەو ماددەیەیان قەدەخە كردوە، بەڵام خاوەن حەوزێكی ماسیی جەختی لەوە كردەوە كە "بە تۆن لە بازاڕەكاندا دەست دەكەوێت".
ئەم بەرنامەیە شەوی 03-08-2025 پێشكێش كراو و میوانە سەرەكییەكان پێكهاتبوون لە
- بێستوون نەجمەدین، بەڕێوەبەری سامانی ماسی لە وەزارەتی كشتوكاڵ
- سەڵاح مەجید، سەرۆكی كۆمەڵەی گەشەپێدانی سامانی ماسی
- د. شكوری عومەر، پسپۆڕ و شارەزای بواری ماسی
- د. ئومێد ئیدریس، پزیشكی ڤێتێرنەری و پسپۆڕی نەخۆشییەكانی ماسی
- عەلی محەممەد، سەرۆكی ماسیگرانی دەریاچەی دووكان
بهشی بكه لە
