زیاتر لە 20 هەزار خانەنشین پێنج مانگە مووچەیان وەرنەگرتووە
زیاتر لە 20 هەزار خانەنشین پێنج مانگە مووچەیان وەرنەگرتووە
گرفتی دواكەوتنی مووچەو مامەڵەی خانەنشینان چارەسەر دەبێت؟
كورتەیەك لە بەرنامەكە
خۆت بخەرە شوینی ژنێكی تەمەن سەروو حەفتا ساڵ، ئەو ژنە نەخۆشییەكانی شەكرە و فشاری خوێن و فەقەرات و خودەو چەندین نەخۆشی دیكەشی هەیە و كرێچیە نیوەی پارەی خانەنشینەكەی بۆ كڕین دەرمان و چارەسەری تەندروستی دەڕوات رۆژانە 16دەنك حەب بۆ چارەسەر نەخۆشییەكانی دەخوات، سەباری ئەوە مووچەی خانەنشینەكەی زۆر كەم و ئەگەر لەكاتی خۆشییدا بدرێت، هێشتا وەك خۆی باسی دەكات بەشی خەرجی مانگاكەی ناكەت، ئەوە نموونەیەكە لەو خانەنشینانەی كە مانگانە مووچەكانیان دوادەكەوێت ئەوان لەم بەرنامەیەدا باس لە كێشەو گرفتی رۆژانەیان دەكەن، ئەو ژنە پێشنیاز دەكات سەرجەم خانەنشینان ناسنامەیەكیان بۆ دروست بكرێت و لە رێگای ئەو ناسنامەیەوە لە ماركێت و بازاڕەكاندا داشكاندنی تایبەتیان بۆ بكرێت.
لەسەرەتای ئەمساڵ سێ تەمەن بەیەكەوە خانەنشین كران ژمارەكەیان گەیشتە سەروو 26هەزار كەس بەشێك لەوانە بەهۆی تەواو نەكردنی مامەڵەكانیان پێنج مانگە مووچەیان پێنەدراوە ئەمەش گرفتێكی گەورەی بۆ دروست كردوون هەرچەندە نوێنەری بەڕێوەبەرایەتی گشتیی خانەنشینی هەرێمی كوردستان لە بەشێكی بەرنامەكەدا باسی لەوە كرد لەو ژمارە زۆری ئەمساڵ خانەنشین بوون مامەڵەی سەروو 10هەزاریان تەواو كراوە، بەڵام گوتەبێژی یەكێتی خانەنشینان گومانی لە دروست ژمارەكە هەبوو، هەر لە بەرنامەكەدا جێگری سەرۆكی كۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەكان ئەوەی خستەڕوو سەروو 1000 پێشمەرگەی دێرینیان خانەنشین نەكراون بە مەرجێك لە ساڵی 2013وە مامەڵەكانیان یەكلایی كراوەتەوە.
بە 500 خانەنشین یەك دەستشۆریان هەیە
گرفتی خانەنشینان هەر دواكەوتنی مووچەو مامەڵەكانیان نییە، بەڵكو چەندین گرفتی دیكەشیان هەی خانەنشینێك لەبەشێكی بەرنامەكەدا باسی لەوە كرد لەسەنتەری خانەنشینی (لەنێو باخی شار)ی هەولێر بە 500كەس یەك دەستشۆریان هەیە ئەو گوتی "بە سەنتەری خانەنشینی دڵخۆشین، بەڵام كەموكوڕی زۆرمان هەیە یەكێك لەوانە نەبوونی دەستشۆری پێویستە، جگەلەوە مەكتەبە و كۆمپیوتەر و تەنانەت هۆڵێكمان بۆ كۆڕو سیمنار نییە".
خانەنشینێكی ئافرەت كە خۆی دەرونناسە جەختی لەوە كردەوە "كەسی خانەنشین پڕە لە زانست و زانیاری نابێت كۆمەڵگا دەستبەرداری بێت"
ئەو دەرونناسە باس لەوەش دەكات، كەسێك كە خانەنشین دەبێت كۆمەڵێك كێشەی دەرونی بۆ دروست دەبێت ئەو دەشڵێت "داواكەوتنی مووچەی خانەنشینی خۆی لە خۆیدا نەخۆشی دەروونی دروست دەكات".
بەشێكی دیكە لەو خانەنشینانەی لەم بەرنامەیەدا ئامادبوون خانەنشینی پێشمەرگە بوون یەكێك لەوانە دەڵێت "پێشمەرگەی دێرین زۆر ماندووەن و زۆرینەشیان نەخۆشی درێژخایەنیان لەگەڵە بۆیە پێویستە نەخۆشخانەیەكی تایبەت بە پێشمەرگەی دێرین هەبێت".
خانەنشینێكی دیكە داواكارە هاوشێوەی گوندە نیشتەجێەكان، گوندێكی نیشتەجێبوونیش بۆ پێشمەرگە دروست بكرێت ئەو دەڵێت "ناڵێم با بێبەرامبەر بێت، بەڵكو هەر لە مووچەكەی خۆمان پارەمان لێببڕنەوە".
خانەنشینێكی هێزەكانی ناوخۆ لەنێو ئامادەبوانی بەرنامەكەدا ئەوەی خستەڕوو وەك هێزەكانی ناوخۆ كە خانەنشیتن دەكرێن، دەرماڵەكانی مەترسی و خواردن و بڕوانامە و خێزان مان لێدەبڕێ ئەو
خانەنشینە گوتی "بە 31ساڵ خزمەت لە 1515هەزار دینار مووچەوە ئێستا خانەنشینەیەكەم بووەتە 316هەزار دینار، بەراستی هەموو كێشەكە یاسای ژمارە 9ی2014یە كە بەتەواوەتی لە زیانی هێزەكانی ناوخۆیە".
لە كۆتاییەكانی بەرنامەكەدا خانەنشینێك تەواو بە چارەسەر كێشەكانیان رەشبینبوو بۆیە گوتی "بڕواناكەم ساڵێكی دیكەش ئەم كێشەیەی خانەنشینان چارەسەر بێت"
1300 پێشمەرگەی دێرین هێشتا خانەنشین نەكراون
بەپێی لێدوانەكانی حەمەڕەشید قەرەداخی، جێگری سەرۆكی كۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەكان، كۆمەڵەكەیان لە ساڵی ٢٠٠٥ـەوە لە شەش حیزب دروست بووە و چەندین كێشە و گرفتیان هەیە یەكێك لەوانە لە ساڵی ٢٠١٣ـەوە ٣٠٠ پێشمەرگە خانەنشین كراون، "بەڵام تاوەكو ئێستا مووچەیان پێنەدراوە، هەروەها لە ساڵی ٢٠١٤ـەوە ٧٥٦ پێشمەرگەی دێرین رەزامەندی خانەنشینبوونیان وەرگرتووە، بەڵام تاكو ئێستا جێبەجێ نەكراوە".
حەمەڕەشید قەرەداخی ئاماژە بەوەش دەكات كە بەگشتی نزیكەی ١٣٠٠ كەس لە پێشمەرگە دێرینەكان شایستەی خانەنشینین، بەڵام پرۆسەكەیان بۆ تەواو نەكراوە. ئەو گوتی "هەرچەندە لە ساڵی ٢٠١٥ـەوە فەرمانی سەرۆك بارزانی هەیە بۆ خانەنشینكردنی ئەو پێشمەرگانە، بەڵام دوای تێپەڕبوونی دوو كابینەی حكومەت هێشتا جێبەجێ نەكراوە". قەرەداخی ئەوەشی روونكردەوە بەشێك لەو پێشمەرگانەی كە شایستەی خانەنشینبوون بوون، بەو ئاواتەوە كۆچی دواییان كردووە "بێ ئەوەی مافەكانیان وەربگرن".
گوتیان خانووتان بۆ دروست دەكەین، كەچی زەویش نەبوو
حەمەڕەشید قەرەداخی، ئاماژە بەوە دەكات كە رەزامەندی دابەشكردنی ٥٧٦٠ پارچە زەوی بۆ پێشمەرگەكان هەیە، بەڵام تاكو ئێستا ئەوەشیان بۆ جێبەجێ نەكراوە ئەو گوتیشی "سەرەتا بەڵێنی دابینكردنی خانوو درابوو لە جیاتی زەوی، بەڵام نە زەوی درا نە خانووش دروستكرا". قسەی ئەو بەرپرسەی پێشمەرگە دێرینەكان لەكاتێكدایە كە پێشمەرگەیەكی خانەنشین داوای دەكرد هاوشێوەی گوندە نیشتەجێیەكان، گوندێكی هاوچەرخیش بەناوی پێشمەرگە دروست بكرێت.
قەرەداخی ئاماژە بە گرفتێكی دەروونی و كۆمەڵایەتی دەكات كە پێشمەرگەكان لە نۆرەی وەرگرتنی مووچەدا كەسانێك دەبینن كە پێشتر لەگەڵ رژێمی پێشوو بوون، "ئەمە ئازاری دەروونی بۆ ئەوان دروست دەكات" هەروەها جەخت لەوە دەكاتەوە كە "خانەنشینی پێشمەرگە دێرینەكان، زۆربەیان بەبێ گەندەڵی و پاكن".
سەبارەت بە هاوتاكردنی خانەنشینی پێشمەرگەكان حەمەڕەشید قەرەداخی ئەوەی روونكردەوە كە ئەگەر خانەنشینی پێشمەرگە هاوتا بكرێت لەگەڵ عێراق ئەوا "بۆ پلە نزمەكان لە قازانجە، بەڵام بۆ پلە بەرزەكان نا".
هەموو دەسەڵاتەكان بۆ بەرێوەبەراتییەكان شۆرنەكراوەتەوە
بەپێی لێدوانەكانی سادق عوسمان، گوتەبێژی یەكێتی خانەنشینانی كوردستان گرفتی گەوروەی خانەنشینان دواكەوتنی مامەڵەی خانەنشینیەكەیانە ئەو باس لەوە دەكات لە سلێمانی مانگی سێ نزیكەی ١٢٠ كەس ناویان چووە لیستی مووچەوە و لە مانگی چواردا نزیكەی ٢٠٠ خانەنشین ناوی چووەتە لیستی مووچەوە. ئەو روونیدەكاتەوە كە لەكۆی سێ موالیدەكەی كە ئەمساڵ خانەنشین بوون كە ژمارەیان نزیكەی 26هەزار كەسە، نزیكەی 16 هەزار كەسیان لە سلێمانی بوون خانەنشین بوون. سادق عوسمان جەختلەوە دەكاتەوە بەرێوەبەرایەتی شارەكان دەستكراوە نین هەموو مامەڵەی خانەنشینان بكەن، چونكە وەك ئەو دەڵێت "هەموو دەسەڵاتەكان بۆ شارەكان شۆڕنەكراوەتەوە". ناوبراو ئەوە ناشارێتەوە كە بەشێك لە فەرمانگەكانیش بە كەموكوڕی مامەڵەی خانەنشینان دەنێرن.
سادق عوسمان ئاماژە بە كێشەیەكی دیكە دەكات كە خانەنشینان وا دەزانن هەموو وەڵامێك لەلای ئەوان هەیە، بەڵام هەروەك خۆی دەڵێت "لەكاتێكدا بەڕێوبەرایەتییەكان زانیاریان پێنادەن و تەنانەت كارمەندانی خانەنشینی لێدوانیشیان لێ قەدەخە كراوە".
پارەی شەش مانگی مۆڵەت و پاداشتی كۆتایی خزمەت
پارەی شەش مانگی كۆكراوەی مۆڵەت لەسەر وەزارەتەكانە بیدەن، هەروەها پاداشتی كۆتایی هێنانی خزمەتیش كە مووچەی ١٢ مانگە حكومەتی عێراق دەیدات. بەپێی ئەو زانیاریانەی لەم بەرنامەیەدا خرایەڕوو لە هەولێر پارەی شەش مانگەكە نەدراوە، بەڵام لە سلێمانی دەستی پێ كردووە. سادق عوسمان ئەوەش دەخاتەڕوو كە لە بەغداش خانەنشین بوونی سێ تەمەن بەیەكەوە كێشەی هەبوو، بەڵام وەك ئەو گوتی "ئەوان كارەكانیان بەش بەش كرد، نەك وەك هەرێمی كوردستان هەموو كارەكەیان پێكەوە كردوە دیارە سەركەوتوو نابێت".
سادق عوسمان، ئەوەش ناشارێتەوە كە پێش ئەم گرفتەش، مامەڵەی خانەنشینی هەبووە چوار مانگی پێچووە. ئەو گوتی "بەشێوەیەكی گشتیی مامەڵەی خانەنشینی پێشتریش هەر دوادەكەوت، ئێستا كە ئەم سێ تەمەنەش پێكەوە خانەنشین بوون گرفتی دواكەوتنەكە زیاتر بووە".
بەشێك لە خانەنشینی ئامادەبووی بەرنامەكە لەوانەبوون كە لە رابردوودا خانەنشین بوون خزمەتیان لە 40ساڵەوە بۆ 35 كەمكراوەتەوە سادق عوسمان گوتی "دەبێت ئەو كێشەیە لە بەغدا چارەسەر بكرێت".
رۆژانە نزیكەی 500 مامەڵەی خانەنشینی تەواو دەكەن
بەپێی قسەكانی رووناك عەبدولخالق، بەڕێوەبەری بەشی یاسا لە خانەنشینی گشتیی هەرێمی كوردستان، ئێستا رۆژانە نزیكەی 500 مامەڵەی خانەنشینی تەواو دەكەن و ئەوەش بەهۆی ئەوەی گۆڕانكاریان لە ستافی كار كردووە ئەو دەڵێت "بۆ ئەوەی كاری خانەنشینان باشتر بڕوات رۆژانە تاوەكو كاژێر ٤ و ٣٠ خولەك لە كاردا دەمێنینەوە". ئەو گلەیی لە وەزارەت و فەرمانگەكانیش هەیە ئەمەش بەهۆی ئەوەی زۆربەی وەزارەتەكان مامەڵەی خانەنشینی بە كەموكوڕی دەنێرنە لایان.
رووناك عەبدولخالق جەختلەوە دەكاتەوە ئەو خانەنشینانەی مامەڵەیان تەواو كرابێت یەكسەر مووچەیان بۆ دەبەسترێ و بەیەكەوە هەموو ئەو مووچانەی وەریان نەگرتووە وەریدەگرن هەروەها ئاماژە بەوە دەكات كە بۆ پارەی ١٢ مانگەكەی خانەنشینان نوسراویان بۆ بەغدا كردووە، بەڵام پارەی شەش مانگی مووچەی كۆكراوەی مۆڵەتی كەسی خانەنشینكراو پەیوەندی بە ئەوانەوە نییە "ئەوە پەیوەندی بە وەزارتەكانەوە هەیە نەك بەڕێوەبەرایەتی گشتیی خانەنشینی".
رووناك عەبدولخالق ئەوە ناشارێتەوە كە مامەڵەی خانەنشینی كاتی دەوێت و ئەو دەڵێت "مامەڵەیەكی خانەنشینی بەیەك و دوو رۆژ ناكرێت مامەڵەی لەدایكبووانی چوار ساڵ بەیەكەوە كاتی زۆری دەوێت".
لە سێ مانگدا مامەڵەی زیاتر لە 10هەزار خانەنشین تەواو بووە
هەروەك ئەو بەرپرسەی بەڕێوەبەرایەتی گشتیی خانەنشینی ئاماژەی پێدا لە سەرەتای مانگی دووی ئەمساڵ مامەڵەی زیاتر لە 10هەزارو 228 كەسیان تەواو كردووە. هەروەها رووناك عەبدولخالق دەشڵێت "سێ تەمەنی جیاواز بەیەكەوە خانەنشین بوون و ئێستا بووەتە چواریش، ئێ ئەوە كاتی دەێت".
رووناك عەبدولخالق ئاماژە بەوەش دەكات كە لە جێبەجێ كردنی یاسا ژمارەی ٩ی ٢٠١٤ لە سلێمانی كێشەیەك هەبوو، بەڵام چارەسەر كرا. هەروەها ئەوانەی بە یاسای ٢٧ی ٢٠٠٦ خانەنشین كرابوون كێشەیان هەیە. جگە لەوە، ئەگەر خانەنشینێك لەدوای ٩٠ رۆژ لە خانەنشینبوونی سكاڵای نەبوو، هیچ بۆ ناكرێت. ناوبراو ئەوەش رووندەكاتەوە لە بەغداوە ئەوەیان پێی گووتوون "هەر كەسێك بە چ یاسایەك خانەنشین بووە هەر ئەوەیە و نابێت گۆڕانكاری تێدا بكرێت". بەرپرسەكەی وەزارەتی دارایی ئەوەشی خستەڕوو كە ئێستا بەپێی رێنماییەك هەژماركردنی خزمەتی سەربازی راوەستاوە.
بیمەی تەندروستی بۆ خانەنشینان
بەپێی لێدوانەكانی د.سەردار رواندزی، سەرۆكی لقی هەولێری یەكێتی خانەنشینی كوردستان، لە وەرگرتنی پارەی شەش مانگەی مۆڵەتی كۆكراوە هەموو كوردستان وەك یەكە. د.سەردار بەوەش دڵخۆشە كە یەكەمجارە نوێنەری بەڕێوەبەرایەتی خانەنشینی لەگەڵیان دادەنیشێت.
د.سەردار رواندزی پێی وایە بیمەی تەندروستی بۆ خانەنشینان زۆر پێویستە و پێویستە چەندین بنكەی تەندروستی تایبەت بە خانەنشینان هەبێت. هەروەها ئاماژە بەوە دەكات كە خانەنشینی زۆر هەیە زەویان وەرنەگرتووە و سوودمەند نەبوون.
د.سەردار رواندزی ئەوەش ئاشكرا دەكات كە "نەسرەیە بۆ یەكێتی خانەنشینان لە سلێمانی هەیە، بەڵام لە هەولێر نییە". هەروەها باس لەوە دەكات كە لقی هەولێریان كابینەیەكیان لەنێو باخی شار هەیە كە جێگای چوار كەس دەبێتەوە. سادق عوسمان هیوای خواستووە كە هاوشێوەی باخی شار لە شارەكانی دیكەش هەبێت و ئەو دەڵێت "دەبێت هەموو شارەكان شوێنی شایستە بە خانەنشینان هەبێت".
ئەم بەرنامەیە شەوی 18-05-2025 پێشكێشكراو میوانە سەرەكییەكانیش پێكهاتبوون لە
- سادق عوسمان، گوتەبێژی یەكێتی خانەنشینانی كوردستان
- د.سەردار رواندزی، سەرۆكی لقی هەولێر یەكێتی خانەنشینی كوردستان
- حەمەڕەشید قەرەداخی، جێگری سەرۆكی كۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەكان
- رووناك عەبدولخالق، بەڕێوەبەری بەشی یاسا لە خانەنشینی گشتیی هەرێمی كوردستان
گرفتی دواكەوتنی مووچەو مامەڵەی خانەنشینان چارەسەر دەبێت؟
كورتەیەك لە بەرنامەكە
خۆت بخەرە شوینی ژنێكی تەمەن سەروو حەفتا ساڵ، ئەو ژنە نەخۆشییەكانی شەكرە و فشاری خوێن و فەقەرات و خودەو چەندین نەخۆشی دیكەشی هەیە و كرێچیە نیوەی پارەی خانەنشینەكەی بۆ كڕین دەرمان و چارەسەری تەندروستی دەڕوات رۆژانە 16دەنك حەب بۆ چارەسەر نەخۆشییەكانی دەخوات، سەباری ئەوە مووچەی خانەنشینەكەی زۆر كەم و ئەگەر لەكاتی خۆشییدا بدرێت، هێشتا وەك خۆی باسی دەكات بەشی خەرجی مانگاكەی ناكەت، ئەوە نموونەیەكە لەو خانەنشینانەی كە مانگانە مووچەكانیان دوادەكەوێت ئەوان لەم بەرنامەیەدا باس لە كێشەو گرفتی رۆژانەیان دەكەن، ئەو ژنە پێشنیاز دەكات سەرجەم خانەنشینان ناسنامەیەكیان بۆ دروست بكرێت و لە رێگای ئەو ناسنامەیەوە لە ماركێت و بازاڕەكاندا داشكاندنی تایبەتیان بۆ بكرێت.
لەسەرەتای ئەمساڵ سێ تەمەن بەیەكەوە خانەنشین كران ژمارەكەیان گەیشتە سەروو 26هەزار كەس بەشێك لەوانە بەهۆی تەواو نەكردنی مامەڵەكانیان پێنج مانگە مووچەیان پێنەدراوە ئەمەش گرفتێكی گەورەی بۆ دروست كردوون هەرچەندە نوێنەری بەڕێوەبەرایەتی گشتیی خانەنشینی هەرێمی كوردستان لە بەشێكی بەرنامەكەدا باسی لەوە كرد لەو ژمارە زۆری ئەمساڵ خانەنشین بوون مامەڵەی سەروو 10هەزاریان تەواو كراوە، بەڵام گوتەبێژی یەكێتی خانەنشینان گومانی لە دروست ژمارەكە هەبوو، هەر لە بەرنامەكەدا جێگری سەرۆكی كۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەكان ئەوەی خستەڕوو سەروو 1000 پێشمەرگەی دێرینیان خانەنشین نەكراون بە مەرجێك لە ساڵی 2013وە مامەڵەكانیان یەكلایی كراوەتەوە.
بە 500 خانەنشین یەك دەستشۆریان هەیە
گرفتی خانەنشینان هەر دواكەوتنی مووچەو مامەڵەكانیان نییە، بەڵكو چەندین گرفتی دیكەشیان هەی خانەنشینێك لەبەشێكی بەرنامەكەدا باسی لەوە كرد لەسەنتەری خانەنشینی (لەنێو باخی شار)ی هەولێر بە 500كەس یەك دەستشۆریان هەیە ئەو گوتی "بە سەنتەری خانەنشینی دڵخۆشین، بەڵام كەموكوڕی زۆرمان هەیە یەكێك لەوانە نەبوونی دەستشۆری پێویستە، جگەلەوە مەكتەبە و كۆمپیوتەر و تەنانەت هۆڵێكمان بۆ كۆڕو سیمنار نییە".
خانەنشینێكی ئافرەت كە خۆی دەرونناسە جەختی لەوە كردەوە "كەسی خانەنشین پڕە لە زانست و زانیاری نابێت كۆمەڵگا دەستبەرداری بێت"
ئەو دەرونناسە باس لەوەش دەكات، كەسێك كە خانەنشین دەبێت كۆمەڵێك كێشەی دەرونی بۆ دروست دەبێت ئەو دەشڵێت "داواكەوتنی مووچەی خانەنشینی خۆی لە خۆیدا نەخۆشی دەروونی دروست دەكات".
بەشێكی دیكە لەو خانەنشینانەی لەم بەرنامەیەدا ئامادبوون خانەنشینی پێشمەرگە بوون یەكێك لەوانە دەڵێت "پێشمەرگەی دێرین زۆر ماندووەن و زۆرینەشیان نەخۆشی درێژخایەنیان لەگەڵە بۆیە پێویستە نەخۆشخانەیەكی تایبەت بە پێشمەرگەی دێرین هەبێت".
خانەنشینێكی دیكە داواكارە هاوشێوەی گوندە نیشتەجێەكان، گوندێكی نیشتەجێبوونیش بۆ پێشمەرگە دروست بكرێت ئەو دەڵێت "ناڵێم با بێبەرامبەر بێت، بەڵكو هەر لە مووچەكەی خۆمان پارەمان لێببڕنەوە".
خانەنشینێكی هێزەكانی ناوخۆ لەنێو ئامادەبوانی بەرنامەكەدا ئەوەی خستەڕوو وەك هێزەكانی ناوخۆ كە خانەنشیتن دەكرێن، دەرماڵەكانی مەترسی و خواردن و بڕوانامە و خێزان مان لێدەبڕێ ئەو
خانەنشینە گوتی "بە 31ساڵ خزمەت لە 1515هەزار دینار مووچەوە ئێستا خانەنشینەیەكەم بووەتە 316هەزار دینار، بەراستی هەموو كێشەكە یاسای ژمارە 9ی2014یە كە بەتەواوەتی لە زیانی هێزەكانی ناوخۆیە".
لە كۆتاییەكانی بەرنامەكەدا خانەنشینێك تەواو بە چارەسەر كێشەكانیان رەشبینبوو بۆیە گوتی "بڕواناكەم ساڵێكی دیكەش ئەم كێشەیەی خانەنشینان چارەسەر بێت"
1300 پێشمەرگەی دێرین هێشتا خانەنشین نەكراون
بەپێی لێدوانەكانی حەمەڕەشید قەرەداخی، جێگری سەرۆكی كۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەكان، كۆمەڵەكەیان لە ساڵی ٢٠٠٥ـەوە لە شەش حیزب دروست بووە و چەندین كێشە و گرفتیان هەیە یەكێك لەوانە لە ساڵی ٢٠١٣ـەوە ٣٠٠ پێشمەرگە خانەنشین كراون، "بەڵام تاوەكو ئێستا مووچەیان پێنەدراوە، هەروەها لە ساڵی ٢٠١٤ـەوە ٧٥٦ پێشمەرگەی دێرین رەزامەندی خانەنشینبوونیان وەرگرتووە، بەڵام تاكو ئێستا جێبەجێ نەكراوە".
حەمەڕەشید قەرەداخی ئاماژە بەوەش دەكات كە بەگشتی نزیكەی ١٣٠٠ كەس لە پێشمەرگە دێرینەكان شایستەی خانەنشینین، بەڵام پرۆسەكەیان بۆ تەواو نەكراوە. ئەو گوتی "هەرچەندە لە ساڵی ٢٠١٥ـەوە فەرمانی سەرۆك بارزانی هەیە بۆ خانەنشینكردنی ئەو پێشمەرگانە، بەڵام دوای تێپەڕبوونی دوو كابینەی حكومەت هێشتا جێبەجێ نەكراوە". قەرەداخی ئەوەشی روونكردەوە بەشێك لەو پێشمەرگانەی كە شایستەی خانەنشینبوون بوون، بەو ئاواتەوە كۆچی دواییان كردووە "بێ ئەوەی مافەكانیان وەربگرن".
گوتیان خانووتان بۆ دروست دەكەین، كەچی زەویش نەبوو
حەمەڕەشید قەرەداخی، ئاماژە بەوە دەكات كە رەزامەندی دابەشكردنی ٥٧٦٠ پارچە زەوی بۆ پێشمەرگەكان هەیە، بەڵام تاكو ئێستا ئەوەشیان بۆ جێبەجێ نەكراوە ئەو گوتیشی "سەرەتا بەڵێنی دابینكردنی خانوو درابوو لە جیاتی زەوی، بەڵام نە زەوی درا نە خانووش دروستكرا". قسەی ئەو بەرپرسەی پێشمەرگە دێرینەكان لەكاتێكدایە كە پێشمەرگەیەكی خانەنشین داوای دەكرد هاوشێوەی گوندە نیشتەجێیەكان، گوندێكی هاوچەرخیش بەناوی پێشمەرگە دروست بكرێت.
قەرەداخی ئاماژە بە گرفتێكی دەروونی و كۆمەڵایەتی دەكات كە پێشمەرگەكان لە نۆرەی وەرگرتنی مووچەدا كەسانێك دەبینن كە پێشتر لەگەڵ رژێمی پێشوو بوون، "ئەمە ئازاری دەروونی بۆ ئەوان دروست دەكات" هەروەها جەخت لەوە دەكاتەوە كە "خانەنشینی پێشمەرگە دێرینەكان، زۆربەیان بەبێ گەندەڵی و پاكن".
سەبارەت بە هاوتاكردنی خانەنشینی پێشمەرگەكان حەمەڕەشید قەرەداخی ئەوەی روونكردەوە كە ئەگەر خانەنشینی پێشمەرگە هاوتا بكرێت لەگەڵ عێراق ئەوا "بۆ پلە نزمەكان لە قازانجە، بەڵام بۆ پلە بەرزەكان نا".
هەموو دەسەڵاتەكان بۆ بەرێوەبەراتییەكان شۆرنەكراوەتەوە
بەپێی لێدوانەكانی سادق عوسمان، گوتەبێژی یەكێتی خانەنشینانی كوردستان گرفتی گەوروەی خانەنشینان دواكەوتنی مامەڵەی خانەنشینیەكەیانە ئەو باس لەوە دەكات لە سلێمانی مانگی سێ نزیكەی ١٢٠ كەس ناویان چووە لیستی مووچەوە و لە مانگی چواردا نزیكەی ٢٠٠ خانەنشین ناوی چووەتە لیستی مووچەوە. ئەو روونیدەكاتەوە كە لەكۆی سێ موالیدەكەی كە ئەمساڵ خانەنشین بوون كە ژمارەیان نزیكەی 26هەزار كەسە، نزیكەی 16 هەزار كەسیان لە سلێمانی بوون خانەنشین بوون. سادق عوسمان جەختلەوە دەكاتەوە بەرێوەبەرایەتی شارەكان دەستكراوە نین هەموو مامەڵەی خانەنشینان بكەن، چونكە وەك ئەو دەڵێت "هەموو دەسەڵاتەكان بۆ شارەكان شۆڕنەكراوەتەوە". ناوبراو ئەوە ناشارێتەوە كە بەشێك لە فەرمانگەكانیش بە كەموكوڕی مامەڵەی خانەنشینان دەنێرن.
سادق عوسمان ئاماژە بە كێشەیەكی دیكە دەكات كە خانەنشینان وا دەزانن هەموو وەڵامێك لەلای ئەوان هەیە، بەڵام هەروەك خۆی دەڵێت "لەكاتێكدا بەڕێوبەرایەتییەكان زانیاریان پێنادەن و تەنانەت كارمەندانی خانەنشینی لێدوانیشیان لێ قەدەخە كراوە".
پارەی شەش مانگی مۆڵەت و پاداشتی كۆتایی خزمەت
پارەی شەش مانگی كۆكراوەی مۆڵەت لەسەر وەزارەتەكانە بیدەن، هەروەها پاداشتی كۆتایی هێنانی خزمەتیش كە مووچەی ١٢ مانگە حكومەتی عێراق دەیدات. بەپێی ئەو زانیاریانەی لەم بەرنامەیەدا خرایەڕوو لە هەولێر پارەی شەش مانگەكە نەدراوە، بەڵام لە سلێمانی دەستی پێ كردووە. سادق عوسمان ئەوەش دەخاتەڕوو كە لە بەغداش خانەنشین بوونی سێ تەمەن بەیەكەوە كێشەی هەبوو، بەڵام وەك ئەو گوتی "ئەوان كارەكانیان بەش بەش كرد، نەك وەك هەرێمی كوردستان هەموو كارەكەیان پێكەوە كردوە دیارە سەركەوتوو نابێت".
سادق عوسمان، ئەوەش ناشارێتەوە كە پێش ئەم گرفتەش، مامەڵەی خانەنشینی هەبووە چوار مانگی پێچووە. ئەو گوتی "بەشێوەیەكی گشتیی مامەڵەی خانەنشینی پێشتریش هەر دوادەكەوت، ئێستا كە ئەم سێ تەمەنەش پێكەوە خانەنشین بوون گرفتی دواكەوتنەكە زیاتر بووە".
بەشێك لە خانەنشینی ئامادەبووی بەرنامەكە لەوانەبوون كە لە رابردوودا خانەنشین بوون خزمەتیان لە 40ساڵەوە بۆ 35 كەمكراوەتەوە سادق عوسمان گوتی "دەبێت ئەو كێشەیە لە بەغدا چارەسەر بكرێت".
رۆژانە نزیكەی 500 مامەڵەی خانەنشینی تەواو دەكەن
بەپێی قسەكانی رووناك عەبدولخالق، بەڕێوەبەری بەشی یاسا لە خانەنشینی گشتیی هەرێمی كوردستان، ئێستا رۆژانە نزیكەی 500 مامەڵەی خانەنشینی تەواو دەكەن و ئەوەش بەهۆی ئەوەی گۆڕانكاریان لە ستافی كار كردووە ئەو دەڵێت "بۆ ئەوەی كاری خانەنشینان باشتر بڕوات رۆژانە تاوەكو كاژێر ٤ و ٣٠ خولەك لە كاردا دەمێنینەوە". ئەو گلەیی لە وەزارەت و فەرمانگەكانیش هەیە ئەمەش بەهۆی ئەوەی زۆربەی وەزارەتەكان مامەڵەی خانەنشینی بە كەموكوڕی دەنێرنە لایان.
رووناك عەبدولخالق جەختلەوە دەكاتەوە ئەو خانەنشینانەی مامەڵەیان تەواو كرابێت یەكسەر مووچەیان بۆ دەبەسترێ و بەیەكەوە هەموو ئەو مووچانەی وەریان نەگرتووە وەریدەگرن هەروەها ئاماژە بەوە دەكات كە بۆ پارەی ١٢ مانگەكەی خانەنشینان نوسراویان بۆ بەغدا كردووە، بەڵام پارەی شەش مانگی مووچەی كۆكراوەی مۆڵەتی كەسی خانەنشینكراو پەیوەندی بە ئەوانەوە نییە "ئەوە پەیوەندی بە وەزارتەكانەوە هەیە نەك بەڕێوەبەرایەتی گشتیی خانەنشینی".
رووناك عەبدولخالق ئەوە ناشارێتەوە كە مامەڵەی خانەنشینی كاتی دەوێت و ئەو دەڵێت "مامەڵەیەكی خانەنشینی بەیەك و دوو رۆژ ناكرێت مامەڵەی لەدایكبووانی چوار ساڵ بەیەكەوە كاتی زۆری دەوێت".
لە سێ مانگدا مامەڵەی زیاتر لە 10هەزار خانەنشین تەواو بووە
هەروەك ئەو بەرپرسەی بەڕێوەبەرایەتی گشتیی خانەنشینی ئاماژەی پێدا لە سەرەتای مانگی دووی ئەمساڵ مامەڵەی زیاتر لە 10هەزارو 228 كەسیان تەواو كردووە. هەروەها رووناك عەبدولخالق دەشڵێت "سێ تەمەنی جیاواز بەیەكەوە خانەنشین بوون و ئێستا بووەتە چواریش، ئێ ئەوە كاتی دەێت".
رووناك عەبدولخالق ئاماژە بەوەش دەكات كە لە جێبەجێ كردنی یاسا ژمارەی ٩ی ٢٠١٤ لە سلێمانی كێشەیەك هەبوو، بەڵام چارەسەر كرا. هەروەها ئەوانەی بە یاسای ٢٧ی ٢٠٠٦ خانەنشین كرابوون كێشەیان هەیە. جگە لەوە، ئەگەر خانەنشینێك لەدوای ٩٠ رۆژ لە خانەنشینبوونی سكاڵای نەبوو، هیچ بۆ ناكرێت. ناوبراو ئەوەش رووندەكاتەوە لە بەغداوە ئەوەیان پێی گووتوون "هەر كەسێك بە چ یاسایەك خانەنشین بووە هەر ئەوەیە و نابێت گۆڕانكاری تێدا بكرێت". بەرپرسەكەی وەزارەتی دارایی ئەوەشی خستەڕوو كە ئێستا بەپێی رێنماییەك هەژماركردنی خزمەتی سەربازی راوەستاوە.
بیمەی تەندروستی بۆ خانەنشینان
بەپێی لێدوانەكانی د.سەردار رواندزی، سەرۆكی لقی هەولێری یەكێتی خانەنشینی كوردستان، لە وەرگرتنی پارەی شەش مانگەی مۆڵەتی كۆكراوە هەموو كوردستان وەك یەكە. د.سەردار بەوەش دڵخۆشە كە یەكەمجارە نوێنەری بەڕێوەبەرایەتی خانەنشینی لەگەڵیان دادەنیشێت.
د.سەردار رواندزی پێی وایە بیمەی تەندروستی بۆ خانەنشینان زۆر پێویستە و پێویستە چەندین بنكەی تەندروستی تایبەت بە خانەنشینان هەبێت. هەروەها ئاماژە بەوە دەكات كە خانەنشینی زۆر هەیە زەویان وەرنەگرتووە و سوودمەند نەبوون.
د.سەردار رواندزی ئەوەش ئاشكرا دەكات كە "نەسرەیە بۆ یەكێتی خانەنشینان لە سلێمانی هەیە، بەڵام لە هەولێر نییە". هەروەها باس لەوە دەكات كە لقی هەولێریان كابینەیەكیان لەنێو باخی شار هەیە كە جێگای چوار كەس دەبێتەوە. سادق عوسمان هیوای خواستووە كە هاوشێوەی باخی شار لە شارەكانی دیكەش هەبێت و ئەو دەڵێت "دەبێت هەموو شارەكان شوێنی شایستە بە خانەنشینان هەبێت".
ئەم بەرنامەیە شەوی 18-05-2025 پێشكێشكراو میوانە سەرەكییەكانیش پێكهاتبوون لە
- سادق عوسمان، گوتەبێژی یەكێتی خانەنشینانی كوردستان
- د.سەردار رواندزی، سەرۆكی لقی هەولێر یەكێتی خانەنشینی كوردستان
- حەمەڕەشید قەرەداخی، جێگری سەرۆكی كۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەكان
- رووناك عەبدولخالق، بەڕێوەبەری بەشی یاسا لە خانەنشینی گشتیی هەرێمی كوردستان
بهشی بكه لە
