هیوای جووتیاران لە کەرکووک رووبەڕووی مەترسیی جێبەجێنەکردن بووەتەوە

لەگەڵ رەنج.. یاسای گەڕاندنەوەی موڵک؛ هیوای جووتیاران لە کەرکووک رووبەڕووی مەترسیی جێبەجێنەکردن بووەتەوە

سەرەڕای تێپەڕبوونی زیاتر لە شەش مانگ بەسەر پەسندکردنی "یاسای گەڕاندنەوەی موڵک بۆ خاوەنە رەسەنەکانیان" لە پەرلەمانی عێراق، هێشتا جووتیارانی کورد و تورکمان لە کەرکووک و ناوچە کێشەلەسەرەکانی دیکە، لە چاوەڕوانییەکی پڕ لە گوماندا دەژین و ترسیان هەیە ئەم یاسایەش چارەنووسی ماددەی 140ی دەستووری هەبێت کە دوای ساڵانێکی زۆر جێبەجێ نەکراوە.

یاساکە کە لە 21-01-2024 پەسند کرا، وەک هیوایەک بۆ کۆتاییهێنان بە دەیان ساڵ لە ستەمی گۆڕینی دیمۆگرافی سەیر دەکرا، بەڵام لەسەر زەوی، راستییەکان جیاوازن و گوشارەکان لەسەر جووتیاران بەردەوامن.

شەڕی خاک و بێئومێدی لەسەر زەوی

دۆخی جووتیاران لە ناوچە کێشەلەسەرەکان ناهەموارە. یەکێک لە جووتیاران دەڵێت: "لەسەر زەویی خۆمان، سەرباز بێزارمان دەکەن و سکاڵامان لەسەر تۆمار دەکەن." یەکێکی دیکەیان ئاشکرای دەکات کە تەنیا لەبەرئەوەی ویستوویەتی زەویی باوباپیرانی بکێڵێت، سزای شەش مانگ زیندانیی بۆ دەرچووە. ئەمە لە کاتێکدایە کە یاسایەکی فەرمی بۆ گەڕاندنەوەی مافەکانیان دەرچووە، بەڵام وەک دەڵێن: "پێمان دەگوترێت ئەو یاسایە بۆ ئێمە نەهاتووە."

سۆزان مەنسوڕ، پەرلەمانتاری عێراق، مێژووی ئەم کێشەیە بۆ ساڵی 1968 دەگەڕێنێتەوە و جەخت دەکاتەوە کە "ئێمە شەڕی خاک دەکەین" و "لەیەک سانتیمی ئەو خاکە خۆشنابین." ئەو دەپرسێت: "ئایا رەوایە تاوەکو ئێستا بە بڕیارەکانی بەعس کار بکرێت؟" و ئاماژە بەوەش دەدات کە ئەم ستەمکارییە تەنیا لە کەرکووک نییە، بەڵکو خانەقین و ناوچەکانی دیکەشی گرتووەتەوە.

یاسا دەرچووە، بەڵام ئیرادەی جێبەجێکردن لە کوێیە؟

لە کاتێکدا نوێنەرانی جووتیاران و بەرپرسانی خۆجێی بە گومانەوە سەیری دۆخەکە دەکەن، نوێنەری وەزارەتی دادی عێراق، سەعدییە عەباس، گەشبینیی خۆی نیشان دەدات. ئەو کە ئەندامی لیژنەی نووسینەوەی رێنماییەکانی یاساکە بووە، دڵنیایی دەدات کە رێنماییەکان "زۆرترین قازانجی بۆ جووتیاران تێدایە" و پێشبینی دەکات دوای پەسندکردنی لە ئەنجوومەنی شوورا و واژۆکردنی لەلایەن سەرۆکوەزیرانەوە، "لە ماوەی مانگێکدا" بچێتە بواری جێبەجێکردنەوە.

بەڵام عەبدوڵڵا میروەیس، سەرۆکی لیژنەی کشتوکاڵ لە ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک، پێی وایە کێشەی سەرەکی نەبوونی "نێتێکی باش بۆ پێکەوەژیان" و ئیرادەی سیاسییە. سۆزان مەنسوڕیش هاوڕایە و دەڵێت: "دەرکردنی بڕیار مانای ئەوە نییە وەکو خۆی جێبەجێ دەکرێت" و پێویستە فشارێکی سیاسی و نێودەوڵەتیی بەهێز بۆ جێبەجێکردنی بەکاربهێندرێت.

ماددەی 140 وەک ئەزموونێکی تاڵ

بێمتمانەیی جووتیاران بەرامبەر بەڵێنە نوێیەکان لە ئەزموونی تاڵی جێبەجێنەکردنی ماددەی 140ی دەستوورەوە سەرچاوە دەگرێت. ساتع ناسح، نوێنەری جووتیارانی تۆپزاوا، دەڵێت: "18 ساڵە چاوەڕێی جێبەجێکردنی ماددەی 140 دەکەین، بۆیە متمانەمان بە بەڵێنەکانی حکومەتی عێراق نەماوە." هەروەها ئاماژەی بە بڕیاری ژمارە 29ی ساڵی 2012 کرد کە ئەگەر جێبەجێ بکرایە، کێشەی نزیکەی 700 هەزار دۆنم زەوی چارەسەر دەکرا، بەڵام ئەویش وەک ماددەی 140 پشتگوێ خراوە.

بانگەواز بۆ یەکڕیزی و فشاری سیاسی

لەنێو گلەیی و بێئومێدییەکاندا، یەک دەنگی هاوبەش لەنێوان جووتیاران و نوێنەرە کوردەکاندا هەیە: پێویستیی یەکڕیزیی لایەنە کوردییەکان. جووتیارێک بە پەرۆشەوە هاواری کرد: "تکایە، حیزبە کوردییەکان لە کەرکووک یەکڕیز بن، چونکە ئەگەر یەکڕیز بین، کەس ناتوانێت بستێک زەویمان داگیر بکات."

هاوکات، محەممەد ئەمین، نوێنەری جووتیارانی سەرگەڕان، هۆکاری سەرەکیی هەموو کێشەکان بۆ نەبوونی "ئیرادەیەکی بەهێزی سیاسی" دەگەڕێنێتەوە و دەڵێت، "ئەگەر ئەم ئیرادەیە هەبێت، هەموو یاسا و بڕیارێک جێبەجێ دەبێت."

بەم شێوەیە، چارەنووسی هەزاران جووتیاری کورد و تورکمان و خاکی ناوچە کێشەلەسەرەکان، لەنێوان دەقێکی یاسایی لەسەر کاغەز و ئیرادەیەکی سیاسیی ونبوودا هەڵواسراوە.