گرینلاند؛ بۆچی ترەمپ و جیهان چاویان بڕیوەتە ئەو دوورگە جەمسەرییە؟

کاتێک دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی پێشووی ئەمریکا، لە ساڵی 2019 باسی لە خواستی کڕینی گرینلاند کرد و بە "پێویست بۆ ئاسایشی نیشتمانی" وەسفی کرد، زۆر کەس گاڵتەیان بە بیرۆکەکە کرد، بەڵام ئایا ئەمە تەنیا بیرۆکەیەکی کاتیی ترەمپ بوو، یان هۆکاری ستراتیژیی قووڵتر لە پشتییەوە بوو؟

 

سەردانێکی مەیدانیی تیمی رووداو بۆ گرینلاند و گفتوگۆ لەگەڵ بەرپرسان و خەڵکی ناوچەکە دەرخەری کۆمەڵێک راستین کە گرنگیی ئەم دوورگە بەستووە بۆ ئەمریکا و جیهان روون دەکەنەوە.

 

گۆڕانی کەشوهەوا: هەڕەشە و دەرفەت

 

توانەوەی بەستەڵەکەکانی گرینلاند بەهۆی گۆڕانی کەشوهەواوە راستییەکی حاشاهەڵنەگرە. ئەمە کاریگەریی نەرێنی لەسەر ژینگەی ناوچەکە و ژیانی راوچییەکانی گرینلاند داناوە، وەک گۆڕانی کۆچی ماسی و ئاژەڵان و دەرکەوتنی مشەخۆر، بەڵام لە هەمان کاتدا، تواندنەوەی سەهۆڵەکە دەرفەتی نوێی کردووەتەوە وەک:

 

دەستڕاگەیشتن بە کانزا دەگمەنەکان: گرینلاند خاوەنی یەدەگێکی زەبەلاحی کانزا دەگمەنەکانە (Rare Earth Elements) کە بۆ پیشەسازیی تەکنەلۆژیای پێشکەوتوو و بەرگری زۆر گرنگن (مۆبایل، ئۆتۆمبێلی کارەبایی، فڕۆکەی جەنگی). تواندنەوەی بەفر وا دەکات دۆزینەوە و دەرهێنانی ئەم کانزایانە ئاسانتر بێت.

 

کردنەوەی رێڕەوی نوێی دەریایی: توانەوەی سەهۆڵی جەمسەری باکوور، رێڕەوی دەریایی باکووری-رۆژئاوا (Northwest Passage) دەکاتە رێگەیەکی بازرگانیی کورتتر و خێراتر لەنێوان ئەتڵەسی و ئاسیا، بەراورد بە رێگە تەقلیدییەکانی وەک کەناڵی پەنەما یان سوێس. ئەمە دەتوانێت شۆڕشێک لە بواری گواستنەوەی دەریاییدا دروست بکات.

 

گرنگیی ستراتیژی و جیۆپۆلەتیکی

 

شوێنی جوگرافیی گرینلاند لەنێوان زەریای ئەتڵەسی و ئۆقیانووسی ئارکتیکدا، گرنگییەکی ستراتیژیی تایبەتی پێبەخشیوە:

 

ئاسایشی ئەمریکا: بنکەی ئاسمانیی پیتوفیک (پێشتر توولی) لە گرینلاند، بەشێکی سەرەکییە لە سیستمی بەرگریی مووشەکیی ئەمریکا. رادارەکانی ئەم بنکەیە دەتوانن هۆشداریی زوو بدەن لە ئەگەری هێرشی مووشەکی بالیستی (بەتایبەت لە رووسیاوە) کە کورتترین رێگەیان بەسەر جەمسەری باکوور و گرینلانددا تێدەپەڕێت.

 

رکابەریی زلهێزەکان: ئەمریکا نیگەرانە لە زیادبوونی هەژموونی چین لە ناوچەی ئارکتیک. چین خۆی بە "وڵاتێکی نزیک ئارکتیک" دەناسێنێت و هەوڵی وەبەرهێنان لە ژێرخانی گرینلانددا داوە، وەک پڕۆژەی فڕۆکەخانەکان کە لەژێر گوشاری ئەمریکادا هەڵوەشایەوە. کۆنترۆڵکردنی سەرچاوە کانزاییەکانی گرینلاند بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستن بە چین لەم بوارەدا، بۆ ئەمریکا و ئەورووپا گرنگە.

 

گرینلاند: نیشتمانێک لەنێوان دانیمارک و ئاواتی سەربەخۆیی

 

هەرچەندە گرینلاند لەڕووی یاساییەوە بەشێکە لە شانشینی دانیمارک، بەڵام خاوەنی خۆبەڕێوەبەرییەکی فراوانە و زۆرینەی خەڵکەکەی ئاواتی سەربەخۆیی دەخوازن. ئەوان شانازی بە کولتوور و ناسنامەی خۆیانەوە دەکەن و مێژوویەکی تاڵیان لەگەڵ سیاسەتەکانی سەردەمی کۆلۆنیاڵیزمی دانیمارک هەیە (وەک پڕۆگرامی نەزۆککردنی زۆرەملێی ژنان لە رابردوودا).

 

سەبارەت بە خواستی ترەمپ بۆ کڕینی دوورگەکە، وەڵامی گشتیی گرینلاندییەکان رەتکردنەوەیەکی روون بوو. ئەوان جەخت لەوە دەکەنەوە کە "سەردەمی کڕینی خەڵک و زەوی بەسەرچووە" و، گرینلاند نیشتمانی ئەوانە و بۆ فرۆشتن نییە. لەگەڵ ئەوەشدا، زۆرینەیان خوازیاری پاراستنی پەیوەندیی هاوپەیمانیی بەهێزن لەگەڵ ئەمریکا، بەڵام لەسەر بنەمای رێزگرتنی بەرامبەر.

 

بایەخدانی ئەمریکا و جیهان بە گرینلاند تەنیا پەیوەست نییە بە ئاسایشەوە، بەڵکو تێکەڵەیەکە لە بەرژەوەندیی ستراتیژی، سامانی سروشتیی زەبەلاح کە بەهۆی گۆڕانی کەشوهەواوە زیاتر دەردەکەوێت. هەروەها رکابەریی جیۆپۆلەتیکی. کردنەوەی کۆنسوڵخانەی ئەمریکا لە نووک، پایتەختی گرینلاند، لە ساڵی 2020 و بەردەوامبوونی لە سەردەمی بایدن، نیشانەی پابەندبوونی درێژخایەنی ئەمریکایە بەم ناوچە گرنگەوە. بۆ گرینلاندییەکان، ئەمە نیشتمانی ئەوانە و هەر داهاتوویەک پێویستە رێز لە خواستی ئەوان بگرێت.