Ağrı Dağı hem Kürdistan’ın en rakımlı dağı, hem de yakın bölgelerin en yüksek dağı. Çoğrafi heybeti, sürekli ikiz doruklarından bitmeyen kar ile çok uzaklarda varlığını hissettiriyor. Bu özelliği yakın ve uzak alanlara tarım ve hayvancılıkta can damarı oluyor. Tabi Ağrı dağı efsaneleri Kürd milli tarihindeki eşsiz yeri eskiye göre daha çok biliyor. Çok ayrıntılı bilgi, belge, referans ve kitaplar kolaylıkla ulaşılabilir durumda. Bu yazı daha çok bir pratik alan çalışmaları görüntüsü olacak. Tarihi Kürdistan çoğrafyası ve sınırları ile sonra bölünmüş sınırlarda daha çok Kürd Ezidiler’in göç, sürgün ve vatan-yerleşim yerlerinin büyük bir kısmında görülebilen Ağrı Dağı sürekli vatanı hatırlatıyor. Düşünün kapınıza çıktığınızda, pencerenizden dışarı baktığınızda karlı dorukları ile Ağrı Dağı elinizi uzatsanız dokunacakmışsınız gibi yanınızda duruyor. Eğer doğu bölgesinde iseniz Küçük ve Büyük Ağrı fotoğrafı, Kuzey veya Kuzey Batı’dan bakarsanız Büyük Ağrı Dağı bir el uzatımlık hissi veriyor.
Kürdistan sınırlarında Doğubayazıt-Bazid, Iğdır, Kars, Digor ve Arpaçay sürekli Ağrı fotağrafıdır. Aras Nehri Kürdistan Ermenistan sınır çizgisini oluşturuyor. Sınırda hiçbir hareketlilik görünmese de, Kürdistan içerisindeki köylerin canlılığı fark edilebiliyor. Kuzey’de Armavir’den Orta bölge Erivan ve Güney’e doğru bir hat çizdiğinizde Garni’ye kadar her bölge boyunca Ağrı Dağı sizi izliyor. Fakat en dokunaklı görüntü Khor Virap (Derin Kuyu) Manastırı’nın tepeciklerinde oluşuyor. Erivan’da her hangi bir yükseltiye sabah saatlerine çıkarsanız Ağrı’yı görebilirsiniz. Öğleden sonraya kalırsanız, sis ve bulutlar dağı saklar.
Ermenistan coğrafyasının yarısından fazlasında Ağrı’yı izleme fırsatı bulunabilir.
Laliş’ten sonra en büyük Ezidi ziyaretgahının bulunduğu Aknalich’te Ziyarete Quba Mere Dîwane’ye yüzünüzü döndüğünüzde Ziyaretgah sanki Çiyaye Agiri’nin eteklerine kurulmuş görüntüsü oluşturuyor. Ziyaretgah’ın kubbesi kar beyazlığı ile Ağrı’nın beyaz karla kaplı doruğu birbirine karışıyor.
Ağrı Dağı’nın efsaneleri de heybetlidir. Nuh’un Gemisi efsanesine İshak Paşa Sarayı karışır, Ehmedê Xanî sürekli bu ikisinin yanında durur.
Ağrı Bağımsızlık Savaşı ve eşsiz komutanı Biroyê Heskê Têlî; Ağrı Cumhuriyeti, Xoybun ve 1925 sonrası bağımsızlık mücadelelerinin seslerini rüzgar size getirir, hatırlatır.
İhsan Nuri Paşa başlı başına bir efsane olarak karşınızda dolaşır. Kimi tarihçiler 1892, kimisi ise 1893 olarak doğumunu verir. Çok yönlü bir şahsiyet olan İhsan Nuri Paşa ilk dönem Kürd Teali Cemiyeti üyesi ve cemiyetin gazetesi Jin’de yazılar yazar. En göze çarpan, uğruna savaş başlattığı yazısı ise, “Wilson Prensipleri ve Kürdler” makalesidir. Daha sonra Azadi hareketine katıldı ve örgütün isteği üzerine Beytüşşebap’da görevli subay iken birliği ve cephanesi ile 1924 Nisan ayında direniş başlattı. Sonuçsuz kalan direniş yenilgiye uğradı. Daha sonra Mayıs 1926 yılında başlayan Ağrı Bağımsızlık Savaşına, Xoybun’un talimatı ile dahil olur. Eylül 1930 yenilgisine kadar efsane komutan olarak görevini yürütür. Orada Kürdistan Cumhuriyeti ilan eder, çevre köy ve kasabalarda kontrol ve hükümet yürütür. Üç renkli bayrak her yerde dalgalandırılır. Agiri isimli gazete yayınlar.
Ağrı yenilgisi ilginç bir tarihe sahne olur. Savaşçıları çevirme ve kontrol altına almak için, Van’ın bir bölümü İran’a bırakılır karşılığında Küçük Ağrı ‘Türkiye’ sınırları içine alır. Böylece direniş kırılır. Savaşın yükseldiği dönemde bir heyetin isyanın liderine ‘Sana pasaport verelim, istediğin yere yerleş’ isteği üzerine: ‘Benim yurdum burası, bir yere gitmem’ olur.
Xoybun Askeri komutanı, yazar ve diplomat özelliklerinin hepsini bir arada barındırır. Kürdistan Tarihi kitabı, Ağrı savaşını anlattığı eseri ve bir çok makaleleri iyi örneklerdir.
Yenilgiden sonra İran’a geçmek zorunda kaldı, 18 Mart 1976 yılında şüpheli bir kaza sonucu aramızdan ayrıldı.
Yalnızca bu eşsiz Ağrı görüntüsü ve bahsettiğimiz Kürd efsanelerinin sesini duyma hissi için dahi Ermenistan ziyaret edilebilir.
(Yazılar, yazarların görüşlerini yansıtmaktadır. Rûdaw Medya Grubu'nun kurumsal bakış açısıyla örtüşebilir ya da örtüşmeyebilir.)
Yorumlar
Misafir olarak yorum yazın ya da daha etkili bir deneyim için oturum açın
Yorum yazın