On yılı aşkın bir savaş, Suriye'nin ekonomik yapısında derin ve kalıcı yaralar açtı. Bugün ülke, belirsizliklerle dolu ancak aynı zamanda kaderini belirleyecek bir eşikte duruyor. Geçici Cumhurbaşkanı Ahmed Şara gibi isimlerin ortaya koymaya çalıştığı yeni ekonomik planlar, bu kritik dönemde bir umut ışığı arayışını yansıtıyor. Körfez ülkelerinden gelen yatırım vaatleri, yurt dışındaki Suriyelilerin yüklü para transferleri ve komşu ülkelerle yeniden canlanan ticari ilişkiler, geleceğe dair olumlu sinyaller verse de, ülkenin ekonomik temellerindeki sorunlar hala derin.
Suriye ekonomisi 2024 yılını yaklaşık %1,5'lik bir küçülmeyle kapattı. Dünya bankası gibi uluslararası kuruluşlar ise 2025'te yaklaşık %1'lik bir büyüme öngörüyor. Ancak bu büyüme, sanayi, üretim ya da tarım gibi temel sektörlerden değil, büyük ölçüde yurt dışında yaşayan Suriyelilerin gönderdiği paralardan besleniyor. Sadece son altı ayda ülkeye yaklaşık 1 milyar dolarlık havale girişi gerçekleşti.
Özellikle Körfez ülkelerinden Suriye'ye yatırım vaatleri, Ağustos 2024'te 14 milyar dolar ve Temmuz ayında 6 milyar dolar daha yatırım yapılmasıyla manşetlere taşındı. Bunlar büyük rakamlar, ancak bu vaatlerin çoğu, mevcut Suriye geçici hükümet yetkilileriyle bağlantıları olan bilinmeyen şirketler ve kişilerle ilgili. Ekonomist Dr. Masalam Talas'ın bana söylediği gibi, "Bu rakamlar büyük bir yatırımı gösteriyor, kağıt üzerinde cazip görünüyorlar, ancak net bir yasal ve kurumsal çerçeve olmadan, Suriye ekonomisini daha önce felç eden aynı yolsuzluk döngüsünün tekrarlanma riski taşıyor."
Suriye hâlâ stratejik konumu, çeşitli doğal kaynakları ve dirençli nüfusu gibi yeniden yapılanmaya yardımcı olabilecek birçok olumlu yöne sahip, ancak bu güçlü noktalar acı gerçeklerin gölgesinde kalmıştır. Birleşmiş Milletler'in bu yılki Şubat ayı raporuna göre, yoksulluk şu anda nüfusun %90'ını etkilerken, işsizlik %30'un üzerindedir ve ülkenin altyapısının büyük bir kısmı hâlâ çok kötü bir durumda. Dr. Telas’a göre, Bugünkü Suriye ekonomisi iç üretime dayanmıyor, aksine dışarıdan gönderilen paralar ve gayri resmi ticaret üzerine kurulu durumda. Bu kırılgan bir yapı oluşturuyor ve bu dış kaynaklardaki herhangi bir kesinti, çöküş ve yeni bir huzursuzluk dalgası yaratabilir.
Gerçekler karışında Umutlar
Suriye geçici hükümeti bir dizi büyük hedef belirledi aralarında şunlar var: döviz kurunu birleştirme, bankacılık sektöründe reform, küresel finansal sisteme geri dönüş ve altyapının yeniden inşası için yatırım çekme. Bunlar büyük hedefler, ancak gerçekte hükümetin bu beklentileri gerçekleştirmedeki başarısı, hükümet kapasitesi inşa etme ve güven kazanmaya bağlı. Suriye uzun süredir bu özelliklerini yitirmiş durumda. Katar'ın devlet memurlarının maaşlarını sağlamadaki yardımı, Suriye hükümetinin ne kadar dış güçlere dayandığını ve bu ülkelerin etkisi altına girmeye ne kadar açık olduğunu gözler önüne seriyor. Bu durum jeopolitik açıdan Suriye hükümetinin bağımsızlığı ve kapasitesi konusundaki şüpheleri artırıyor.
İç çatışmalar ve ekonomik etkileri
Suriye'nin ekonomik canlanması, siyaset ve iç çatışmaların çözülmesiyle bağlantılı. Son dönemdeki mezhepsel şiddet olayları, özellikle Alevi ve Dürzî topluluklara yönelik kanlı saldırılar, Suriye'nin siyasi istikrarını sarsmış ve yatırımcıların hükümete olan güvenini zayıflatmıştır. Buna karşılık, Mart ayında Demokratik Suriye Güçleri (DSG) ile Şam arasında imzalanan tarihi anlaşma sınırlar, petrol ve gaz sahaları ile havaalanlarının ortak kontrolü için bir çerçeve oluşturulmasına vesile olabilir. Anlaşma uygulanırsa, kaynaklar yeniden inşa için daha etkili şekilde tahsis edilebilir, ancak iki taraf arasındaki güvensizlik nedeniyle anlaşmanın gecikmesi ve uygulanmaması riski bulunuyor.
Türkiye'nin ekonomik genişleme rolü
Türkiye, Suriye ekonomisinde önemli ölçüde yer alıyor. Türk şirketleri altyapı, enerji, lojistik ve inşaat sektörlerinde faaliyet gösteriyor. Türkiye'nin Suriye'ye ihracatı önemli ölçüde artmış ve Ankara ile Şam arasındaki anlaşmalar daha derin ekonomik işbirliğine işaret ediyor. Suriye için bu, iki ucu keskin bir kılıç olabilir. Türk yatırımı Suriye ekonomisine gerekli enerjiyi verebilir, ancak aynı zamanda Ankara'nın Suriye'nin yeniden inşa sürecinde ana oyuncu olma ve diğer ülkelerin faaliyet alanını daraltma riskini de taşıyor.
Irak ve Kürdistan Bölgesi
Irak ve Kürdistan Bölgesi, Suriye ekonomisi için iki önemli partner olarak rol oynayabilir. Kaim-Bukemal sınır kapısının açılması Bağdat ile ticareti canlandırırken, Semalka-Peshhabur kapısı Kürdistan Bölgesi ile Rojava’nın ihtiyaçlarını karşılamaya devam edebilir. Kürdistan Bölgesi önünde çeşitli fırsatlar açılıyor: Suriye mallarının ihracatı için ticaret rotası olma, özellikle rafinaj ve petrol ve petrol ürünlerinin taşınması alanında Suriye enerji sektörüne katılım ve son olarak çimento, cam ve demir gibi ağır sanayinin varlığı nedeniyle bu malzemelerin ana tedarikçisi olarak Suriye'nin yeniden inşa sürecinde önemli rol oynayabilir.
Liranın belirsiz geleceği
Suriye Merkez Bankası döviz kurunu birleştirme ve liranın resmi ve serbest kuru arasındaki farkı azaltma konusunda hazırlıklar yapıyor. Ayrıca liraya yönelik talebi ve güveni artırmaya çalışıyor, ancak bu kolay bir süreç olmayacaktır. Büyük bir döviz rezervi olmadan, ihracat hacminin artırılması ve döviz piyasasının sıkı kontrolü olmadan, Suriye lirasının kur istikrarsızlığının büyük olasılıkla devam edeceği söylenebilir. Dr. Telas bu konuda uyarılarda bulunarak şunları söylüyor: "Suriye lirası sadece merkez bankası duyurusuyla istikrara kavuşmaz. İstikrar, güvenilir reform, gerçek ihracat büyümesi ve merkez bankasının Suriye ekonomisini kontrol eden iktidar sahiplerinden bağımsızlığını gerektirir."
Suriye bir kavşakta duruyor. Havale, ticaret ve yabancı yatırım yoluyla o ülkeye ulaşan mali kaynaklar, o ülkenin yeniden inşasının temel taşı olabilir. Tersine, kaynaklar yolsuzlukla boşa gidebilir ve sadece Suriye'nin mevcut iktidarına yakın özel kişilerin eline geçebilir. Suriye'nin ekonomik geleceği, o ülkenin yeni liderliğinin o ülkede kök salmış eski hastalıklardan kendini uzak tutup tutamayacağına bağlı. Suriye'nin gerçek yenilenmesi, sadece Suriye lirasının kaderini belirlemekle kalmaz, Suriye'nin bölgenin ekonomik haritasındaki konumunu uzun yıllar boyunca belirler.
Rûdaw Ekonomi Bölümü Sorumlusu Omer Ahmed
(Yazılar, yazarların görüşlerini yansıtmaktadır. Rûdaw Medya Grubu'nun kurumsal bakış açısıyla örtüşebilir ya da örtüşmeyebilir.)
Yorumlar
Misafir olarak yorum yazın ya da daha etkili bir deneyim için oturum açın
Yorum yazın