لەگەڵ رەنج؛ ئیرادەی سیاسی بۆ جێبەجێکردنی 'یاسای گەڕانەوەی موڵک' لاوازە

 

 

بۆ تاوتوێکردنی ئەم پرسە، بەرنامەکە میوانداریی کۆمەڵێک کەسایەتیی لەخۆگرتبوو کە نوێنەرایەتیی گۆشەنیگا جیاوازەکانیان دەکرد: سۆزان مەنسوڕ (پەرلەمانتاری عێراق)، سەعدییە عەباس (نوێنەری وەزارەتی دادی عێراق)، عەبدوڵڵا میروەیس (سەرۆکی لیژنەی کشتوکاڵ لە ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک)، لەگەڵ محەممەد ئەمین و ساتع ناسح وەک نوێنەری جووتیارانی زیانلێکەوتوو.

 

 

وێنەی راستەقینەی دۆخەکە لە زمانی جووتیارانەوە تاڵ و پڕ ئازار بوو. نوێنەرانی جووتیاران باسیان لە واقیعێک دەکرد کە تیایدا، سەرەڕای دەرچوونی یاساکە، هێشتا لەسەر زەویی باوباپیرانیان رووبەڕووی گوشاری هێزە ئەمنییەکان و عەرەبی هاوردە دەبنەوە. یەکێک لە جووتیارەکان گوتی: "لەسەر زەویی خۆمان، سەرباز بێزارمان دەکەن و سکاڵامان لەسەر تۆمار دەکەن." جووتیارێکی دیکە ئاشکرای کرد کە تەنها لەبەرئەوەی ویستوویەتی زەوییەکەی بکێڵێت، سزای شەش مانگ زیندانی بۆ دەرچووە. ئەمە لە کاتێکدایە کە وەڵامی بەرپرسان بۆیان ئەوە بووە کە "ئەو یاسایە بۆ ئێمە نەهاتووە."

 

سۆزان مەنسوڕ، پەرلەمانتاری عێراق، جەختی لەوە کردەوە کە ئەمە "شەڕی خاکە" و مێژووەکەی بۆ ساڵی 1968 دەگەڕێتەوە. ئەو بە توندی پرسیاری کرد: "ئایا رەوایە تا ئێستا بە بڕیارەکانی بەعس کار بکرێت؟" و رایگەیاند کە "لەیەک سانتیمی ئەو خاکە خۆشنابین." ئاماژەی بەوەش کرد کە ئەم ستەمکارییە تەنها لە کەرکووک نییە، بەڵکو لە خانەقین و ناوچەکانی دیکەش بە هەمان شێوە بەردەوامە و تەنانەت پارێزگاری سەلاحەدین پشتگیریی داگیرکاریی هەزاران دۆنم زەوی جووتیارانی کورد دەکات.

 

 

لەلایەکی دیکەوە، نوێنەری وەزارەتی داد، سەعدییە عەباس، گەشبینیی خۆی نیشان دا. وەک ئەندامێکی لیژنەی نووسینەوەی رێنماییەکانی یاساکە، دڵنیایی دا کە "رێنماییەکان زۆرترین قازانجی بۆ جووتیاران تێدایە." بە گوتەی ئەو، دوای پەسندکردنی لە ئەنجوومەنی شورا و واژۆکردنی لەلایەن سەرۆکوەزیرانەوە، پێشبینی دەکرێت لە ماوەی مانگێکدا یاساکە بچێتە بواری جێبەجێکردنەوە.

 

بەڵام ئەم گەشبینییە لەلایەن نوێنەرانی کەرکووکەوە بە گومانەوە وەرگیرا. عەبدوڵڵا میروەیس، سەرۆکی لیژنەی کشتوکاڵی ئەنجوومەنی پارێزگاکە، رایگەیاند: "گرفتەکە ئەوەیە یاسا دەرکراوە بەڵام جێبەجێ ناکرێت." هۆکارەکەشی بۆ نەبوونی "نێتێکی باش بۆ پێکەوەژیان" گەڕاندەوە. خاتوو سۆزان مەنسووریش هاوڕا بوو کە "دەرکردنی بڕیار مانای ئەوە نییە وەک خۆی جێبەجێ دەکرێت" و پێویستیی بە فشاری سیاسیی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی هەیە.

 

 

ئەزموونی تاڵی جێبەجێنەکردنی ماددەی 140ی دەستوور، سێبەرێکی قورسی بەسەر ئەم یاسا نوێیەدا کردووە. ساتع ناسح، نوێنەری جووتیارانی تۆپزاوا، ئاماژەی بەوە کرد کە "18 ساڵە چاوەڕێی ماددەی 140 دەکەین،" ئەمەش وایکردووە متمانەیان بە بەڵێنەکانی حکومەتی عێراق نەمێنێت. هەروەها ئاماژەی بە بڕیارەکانی پێشووتر وەک بڕیاری ژمارە 29ی ساڵی 2012 کرد کە ئەگەری جێبەجێکردنی هەبووایە، کێشەی نزیکەی 700 هەزار دۆنم زەوی چارەسەر دەکرد. ئەم ئەزموونانە وایکردووە جووتیاران بە گومانەوە بڵێن "واقیع وەها ناڵێت."

 

 

یەکێک لە خاڵە هەرە دیارەکانی بەرنامەکە، هاواری جووتیاران بوو بۆ یەکریزیی لایەنە کوردییەکان. یەکێک لە جووتیارەکان بە پەرۆشەوە سێ جار گوتی: "تکایە، حیزبە کوردییەکان لە کەرکووک یەکریز بن." ئەوان پێیان وابوو "ئەگەر یەکریز بین، کەس ناتوانێ بستێک زەویمان داگیر بکات."

 

گلەییەکان تەنها ئاراستەی لایەنە سیاسییەکان نەبوو، بەڵکو داواکارییان لە وەزیرە کوردەکانی دیکەی بەغداش هەبوو کە بێنە سەر خەت. لە هەمان کاتدا رەخنەیان لەو ئەندامە کوردانەی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک گرت کە بەشداریی کۆبوونەوەکان ناکەن. محەممەد ئەمین، نوێنەری جووتیارانی سەرگەڕان، هۆکاری سەرەکیی هەموو کێشەکانی بۆ نەبوونی "ئیرادەیەکی بەهێزی سیاسی" گەڕاندەوە و گوتی: "ئەگەر ئەم ئیرادەیە هەبێت، هەموو یاسا و بڕیarێک جێبەجێ دەبێت."

 

 

بەرنامەکە بە روونی دەریخست کە کێشەی زەویوزاری جووتیارانی کورد و تورکمان لە ناوچە جێناکۆکەکان، پرسێکی ئاڵۆز و فرەڕەهەندە. لە کاتێکدا یاسایەک بۆ گەڕانەوەی مافەکان دەرچووە و هیوایەکی یاسایی دروست کردووە، لە واقیعدا ئیرادەی سیاسی بۆ جێبەجێکردنی لاوازە و رێگرییە ئەمنی و ئیدارییەکان بەردەوامن. دۆخەکە وەک هەڵواسراوێک لە نێوان بەڵێنی یاسا و بێدەنگیی سیاسی دەردەکەوێت، لەم نێوەندەشدا جووتیاران باجی دابەشبوون و نەبوونی فشارێکی یەکگرتوو دەدەن، لە کاتێکدا چاوەڕوانییەکەیان رۆژ لەدوای رۆژ درێژتر دەبێتەوە.