وەزیری خوێندنی باڵا: پلانێکی تۆکمەمان بۆ وەرگرتنی قوتابییانی 12ی ئامادەیی هەیە

 

 

 

د. ئارام محەممەد، وەزیری خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستیی هەرێمی کوردستان لە هەڤپەیڤینێکدا لەگەڵ تۆڕی میدیایی رووداو کە دیار کوردە لە واشنتن لەگەڵی ئەنجامیدا، گوتی، "چاکسازی تەنیا بە وەزارەتی خوێندنی باڵا ناکرێت. بەڵکو کۆی ئیرادەی کۆمەڵایەتی و کلتووری و سیاسی ئێمەی پێویستە. پێویستە سێکتەرەکانی دیکەش هاوکارمان بن، بازاڕ هاوکارمان بێت، پەرلەمان هاوکارمان بێت.. لە هەندێک بواردا پێویستی بە دەستکاریکردنی رێنمایی هەیە." 

 

د. ئارام محەممەد ئاماژە بەوە دەدات کە پلانێکی "تۆکمەمان" بۆ وەرگرتنی قوتابییانی 12 ئامادەیی هەیە و جێگەیان لەناو زانکۆکاندا دەبێتەوە.

 

سەبارەت بە پاڵپشتی دارایی قوتابییان و خوێندکارانی زانکۆ، د. ئارام محەممەد ئاماژەی بەوە دا کە رەشنووسی پڕۆژەیاسایەکیان ئامادەکردووە بینێرنە پەرلەمان؛ هیواشی خواست پێش کۆتاییهاتنی ساڵی 2022 لە پەرلەمان پەسند بکرێت و بکرێتە یاسا، "ئەوکات لە رێگەی یاسایی پاڵپشتی خوێندکاران بکرێت و دەبێت بە پرسێکی یاسایی." 

 

وەزیری خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستیی ئەوە ناشارێتەوە کە کەموکوڕیی لە بەشەناوخۆیی و کەمپەکاندا هەیە و پێیوایە، "زۆریان پێویستیان بە بیناکردنەوە هەیە." ئاماژە بەوەش دەدات، ساڵانە لەو پارەیەی کە وەکو داهات لە خوێندنی پارالێڵ دەستیان دەکەوێت "نزیکەی 10 ملیار دینار دەدەین بە کرێ خانوو بۆ بەشەناوخۆییەکان." 

 

بە گوتەی د. ئارام محەممەد: "داشکاندن لە خوێندنی پارلێڵ و ئێوارانیش لەناو زانکۆ حکومییەکاندا 45%ـە، ساڵانە ئەو هاوکارییە بە تێکڕایی زیاترە لە 60 ملیار دینار کە دەیگەڕێنینەوە بۆ خەڵک. ئەوەی دیکە کە دەمێنێتەوە بەپێی ساڵەکان جیاوازی هەیە، رەنگە شتێک زیاتربێت یان کەمتربێت. ئەویش 80%ی بۆ خودی زانکۆکانە یشی دەگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی دەوڵەت و وەزارەتی دارایی." 

 

سەبارەت بە ئاستی زانستیی زانکۆکانی کوردستانیش، د. ئارام محەممەد پێیوابوو، بەراورد بە کابینەکانی پێشتر "تێدەگەین وردە وردە ئاستی زانستیی بەرەوپێشچووە. بەڵام زۆر نەچووینەتە پێشەوە." 

 

بە بڕوای د. ئارام محەممەد: یەکێک لە گرفتە گەورەکانیان ئەوەیە، هەموو خوێندکاران دوای دەرچوونیان هەلی کاریان دەستناکەوێت. پێویستیمان بە رێکخستنەوەیەکی دیکەی بازاڕ هەیە، پێویستمان بە رەخساندنەوە و رێکخستنەوەی کەرتی تایبەت هەیە، پێویستمان بە کەرتی بزنسە جارێکی دیکە پێداچوونەوەی بۆ بکرێت، پێویستمان بە کەرتی پیشەسازی هەیە. ئەو کەرتانە دەبێت رێکبخرێنەوە لەگەڵ کەرتی گشتی، حکومەت دەبێت چاودێرییەکی دیکەی بکات، هەندێک یاسا دەبێت بگۆڕێت. 

 

بە مەبەستى سەرخستنى هەنگاوەکانى پڕۆسەى چاکسازى لە کەرتى خوێندنى باڵاى هەرێمی کوردستان، وەزیرى خوێندنى باڵا و توێژینەوەى زانستی لە رۆژی 29-09-2022 بە سەردانێک گەیشتە ویلایەتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا و لەگەڵ زانکۆکانى ئەو وڵاتە و بەرپرسانى حکومى و ناوەندەکانی توێژینەوە و لێپرسراوانى پەروەردەیى و دەزگاکانى دڵنیایی جۆرى و متمانە بەخشین کۆبووەوە.

 

لە دوایین رۆژەکانی سەردانەکەی بۆ ئەمریکا، لەبارەی ئەو ئاستەنگ و کێشانەی رووبەڕووی خوێندنی باڵا دەبنەوە، دیار کوردە، پەیامنێری رووداو لە واشنتن هەڤپەیڤینێکی لەگەڵ د. ئارام محەممەد، وەزیری خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستیی هەرێمی کوردستان ئەنجامدا. 

 

 

 

د. ئارام محەممەد: لە سەرەتای دەستبەکاربوونمەوە لە وەزارەتی خوێندنی باڵا وەکو وەزیر، بە سەرنجدان لە بارودۆخی خوێندن لە هەرێمی کوردستان، تەنانەت پێش ئەوەی دەستبەکاربم وەکو وەزیر. هەندێک سەرنج و تێبینیم لەسەر بەڕێوەچوونی بارودۆخی خوێندن هەبوو لە هەرێمی کوردستان کە دەرفەتەکە رەخسابوو بۆ وەزیر، کاتی ئەوە هاتووە ئیتر ئەو دیدگایانەی خۆمان بکەین بە پلان و کاری لەسەر بکەین بۆ ئەوەی ریفۆرمیزەکردنی خوێندنی باڵا چیتر دوانەکەوێت.

 

بە داخەوە بەهۆی هەر هەلومەرجێکەوە بووبێت لە رابردوودا، کابینەکانی دیکە نەیانتوانی بپرژێنە سەر ریفۆرمکردنی خوێندن. چاکسازی لە کەرتی خوێندندا، واتە چاکسازی لە سەرجەم سێکتەرەکانی وڵاتدا. ئەگەر خوێندن لە هەرێمی کوردستان بە شێوەیەکی گشتی لە پەروەردە و خوێندنی باڵا بە ئاراستەی تەندروستدا بڕوات، ئێمە خۆشنوود و دڵخۆش و گەشبین دەبین کە وڵاتەکەمان لەسەر رێگە راستەکەیە.

 

دەبێت چی بکەین؟ دەبێت ناوەندەکانی ئەکادیمیا و خوێندنی خۆمان بە شێوەیەک بار بێنین و رابێنین کە بتوانێت وەڵامدەرەوەی ئەو داتا و گۆڕانکاری و هەلانە بێت کە لە بازاڕی کاری کوردستان لە ئابووری کوردستاندا دەستبەر دەبێت. ئەگەر وانەکەین، ئەوکاتە دەبێت پشت بە دەستی کاری دەرەکی ببەستین و هزری دەرەکی بێت ئەو کارانە بۆ ئێمە بکات.

 

 

د. ئارام محەممەد: ئێمە سەرنجی زۆرمان لەسەر دوو بوارە، ئەو دیدگا و ئەجێندا ریفۆرمەی کە خۆمان دامانناوە لەناو وەزارەت و دەستەی متمانە بەخشین (دڵنیایی جۆری)، ئەم دەستەیە زۆر گرنگە بۆ ئێمە.

 

لەگەڵ بەرپرسانی وەزارەتی دەرەوە هەروەها لەگەڵ وەزارەتی پەروەردەش هەر دیسان جەختمان لەوە کردەوە، لەگەڵ وەزارەتی دەرەوە جەختمان لەسەر ئەوە کردەوە کە هاوکارمان بن بۆ جێبەجێکردنی ئەو ستانداردە و دروستکردنی ئەو ژێرخانەی کە دەزگای متمانە بەخشین لە هەرێمی کوردستان پێویستیەتی. ئێمە لەوێ رامانگەیاند کە چوار زانکۆ وەکو نموونە وەردەگرین، سێ زانکۆ لە هەرسێ پارێزگاکەی کوردستان و هەروەها زانکۆی موسڵیش بۆ ئەوەی بیکەین بە کەناڵی گەیاندن و گواستنەوەی گۆڕانکارییەکان لە خوێندندا لە هەرێمی کوردستانەوە بۆ عێراقیش.

 

 

د. ئارام محەممەد: وەڵامی ئەو پرسیارەی کە بۆچی چاکسازییەکان نەگەیشتووەتە ئەو ئاکامەی خۆی لە کابینەکانی رابردوودا، بە بڕوای من وەڵامەکە ئەوەیە نابێت چاکسازی پوخت بکرێتەوە لە وەزارەتێک، ئەمە تەنیا بە وەزارەتی خوێندنی باڵا ناکرێت. ئەگەر کۆمەڵگەی ئێمە چاوەڕوان بێت دکتۆر ئارام وەکو ئەوەی گۆچانێکی سحری پێبێت و گلۆپێک On و Off بکات و ئەو چاکسازیانە بکات.. ئەمە ناکرێت. ئەمە کۆی ئیرادەی کۆمەڵایەتی و کلتووری و سیاسی ئێمەی پێویستە. پێویستە سێکتەرەکانی دیکەش هاوکارمان بن، بازاڕ هاوکارمان بێت، پەرلەمان هاوکارمان بێت.. لە هەندێک بواردا پێویستی بە دەستکاریکردنی رێنمایی هەیە.

 

 

د. ئارام محەممەد: پێموایە ئەوانەی لە رابردوودا کراوە تەنیا لەناو وەزارەتێکدا هەندێک کار کراوە، ئەوەندەی پێیان کراوە و توانایان هەبووە کاریان تێدا کردووە. بەڵام وێنە گەورەکە ئەوەیە کە سەرجەمی بە شێوەیەکی گشتی هەموو هاوبەشەکانی دیکە بەشداربن. وەکو گوتم دەبێت ببێت بە ستراتیژێکی نیشتمانی بۆ کابینەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان، دەبێت پەرلەمانی کوردستان لە هەندێک یاسادا هاوکارمان بێت هەمواری بکاتەوە، دەبێت هەندێک رێنمایی کە لە هەندێک وەزارەت داڕێژراوە بەرمەبنای خوێندنە سیستمە تەقلیدییەکە داڕێژراوە. ئێستا ئەو سیستمە کراوەیە پێویستی بە گۆڕانکاریی دیکەیە، پێویستە ئەو رێنماییانە گۆڕانکارییان تێدا بکرێت.

 

 

د. ئارام محەممەد: بەڵێ هەیە، ئێمە لەگەڵ وەزارەتی دارایی هاوئاهەنگی زۆر باشمان هەیە بە سوپاسی زۆرەوە، لەگەڵ وەزارەتی پەروەردە هاوئاهەنگیەکی زۆر باشمان هەیە و دوو دیداری هاوبەشیشمان ئەنجامداوە، لەگەل وەزارەتی کار دیدارێکی هاوبەشمان ئەنجامداوە، هێڵە گشتییەکانی چاکسازیمان بە یەکەوە تاوتوێکردووە، لەگەڵ سێکتەرەکانی دیکە لە کەرتی بزنس و پیشەسازی و کەرتی تایبەتیش گفتوگۆیەکمان هەبووە و گفتوگۆی بەردەوامیش دەبێت لە داهاتوودا بەردەوامی پێبدەین.

 

 

د. ئارام محەممەد: ئێمە بە سوپاسەوە لەگەڵ برای ئازیزم کاک دکتۆر دارا، وەزیری پلاندانان تێگەیشتنی هاوبەش هەیە لەنێوان هەردوو وەزارەت و لەنێوان هەردوو وەزیریش. دیدگای ئەوانیش ئەوەیە کە پێویستمان بەوەیە بە یەکەوە دیسانەوە دیراسەیەکی بارودۆخی خۆمان بکەین و پێداچوونەوە بەو هەلومەرجانە بکەین و بەرنامەیەکی دیکە و پلانێکی دیکە بۆ ئاییندەی خۆمان دابڕێژین. 

 

ئەو تێگەیشتنانە بەشێوەیەکی گشتی دەتوانم بڵێم لەناو هەموو وەزارەتەکان هەیە، لە ئەنجوومەنی وەزیران هەیە، لەناو ئەو سێکتەرانەش کە باسمکرد هاوئاهەنگی و گفتوگۆی زۆر باشمان هەیە. بەڵام ئەمە کارکردنە بۆ رەخساندنی زەمینە، هێشتا پراکتیکەکردنی چاکسازییەکە ماویەتی، دەبێت زەمینەکەی بۆ ئامادە بکەین، زەمینە کلتووری و سیاسی و کۆمەڵایەتییەکەی دەبێت ئامادە بێت. 

 

 

د. ئارام محەممەد:  بۆچی لە کابینەکانی دیکە سەرینەگرت؟ من پێموایە هەندێک سیستم تاقیکرایەوە لە کوردستان لە کاتی خۆی لە کابینەکانی دیکە، چونکە نەتوانرا زەمینەی تێگەیشتنی هاوبەش، زەمینەی کولتووری، ئابووری، سیاسی و کۆمەڵایەتی باشی بۆ بڕەخسێندرێت و ژێرخانێکی باشی بۆ دابین بکرێت. بۆیە کە ریفۆرمەکان دەهات سەرئەنجام سەریان بەر تاشە بەردی قورسی و پاشەکەشە دەبووەوە. 

 

 

د. ئارام محەممەد: پێموایە تێگەیشتنێکی دیکەمان هەیە، کاری هاوبەشی دیکەمان هەیە، لەگەڵ ئەو بوارانەی کە پێویستە رۆڵ و دەنگ و رەنگیان هەبێت لەناو چاکسازیدا قسەمان کردووە، نەهاتووین لە خۆمانەوە راچەتەیەک بنووسین و وەکو دژەزیندەیی  (Antibiotic) بیدەین بە یەکێک و بڵێین ئەوە بخۆ بەیانی چاکدەبیتەوە.. گوتوومانە ئەمە کێشەکانە، ئەمە گرفتی هاوبەشی هەموومانە، ئەمە کێشەی ستراتیژی وڵاتی ئێمەیە. لە گۆشەنیگای ئێمەوە دەتوانین ئەمانە بکەین بۆ دەربازکردنی کۆمەڵێک لەو کێشانە بۆ ئەوەی چارەسەری گرفتەکانی خۆمان بکەین. ئیرادەکە هەیە، پێموایە ئەمەی ئێمە گەشبینم بەو ئاکامانە ناگات، بەوە دەگات کە ئامانجەکانی بپێکێت.

 

 

د. ئارام محەممەد: لە ئاستی سەرەوەی سەرکردایەتی حیزبەکان کەس دەستوەردانی نەکردووە.

 

 

د. ئارام محەممەد: لانیکەم لە رێگەی منەوە نەکراوە وەکو وەزیر، سەرکردایەتی حیزبێک بەمن بڵێت ئەوە بکە و ئەوە بکە، ئەوە نییە. خۆم وەزیرم لە پشکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، سەرکردایەتی یەکێتی بەهیچ شێوەیەک بەمنیان نەگوتووە ئەوە بکە و ئەوە مەکە. برادەرانی پارتیش بە هیچ شێوەیەک دەستوەردانیان نەکردووە و من سوپاسی هەردوو لایەن دەکەم، سوپاسی برایانی گۆڕانیش دەکەم. رێزیان لەو پرەنسیپانە گرتووە کە دەبێت خوێندن سەربەخۆ بێت، ئێمە خۆشمان رامانگەیاندووە و کابینەکەش رایگەیاندووە، کاک مەسرور هێزێکی باشە بۆ ئەوەی دەستوەردان نەکرێت، کاک قوباد هاوکارێکی زۆر باشمانە. حیزب بە دیدگا و فەلسەفەی حیزبی دەستوەردان بکات کارێکی خراپ نییە، بەڵام کەسەکان بە دیدگای کەس کار بکات کارێکی خراپە.

 

هەر وەزیرێک کە دێت، بە بەرمەبنای کۆمەڵێک متمانەوە وەزارەتەکە وەردەگرێت. هەموو متمانەکان دەچنە ناو کارنامەی حکومەت و سەرۆکی کابینەکە لە پەرلەمان رایدەگەیێنێت. ئێمە لەو چوارچێوەیە هەم یەکێتی و هەم پارتی و هەمیش برادەرانی گۆڕان هیچ جۆرە دەستوەردانێکی خراپیان نییە.

 

 

د. ئارام محەممەد: بە هیچ شێوەیەک، رەنگە لە خوارەوە هەندێک ئۆرگانی حیزبی حەز بکەن دۆخەکە بە ئاراستەیەکدا بڕوات، بەڵام ئێمە نەچووینەتە ژێر باری ئەو داواکاریانە لە هیچ ئۆرگانێکی هیچ حیزبێک. ئێمە تەنیا پابەندبووین بە بەرنامەی حکومەت و ئەو متمانەیەی حکومەت داویەتی بە حیزبەکان و حیزبەکانیش داویانە بە ئێمە مانان، ئێمە رێز لەو متمانەیە دەگرین و ناچینە ژێر باری هیچ جۆرە داوایەکی کەسی بۆ هیچ کەسێک. ئێمە چاومان لە پرەنسیپێکە کە پێی دەگوترێت پرەنسیپی دادپەروەری، ئەو پرەنسیپە بە نسبەتی ئێمەوە شێوەی کارکردنی ئێمەیە.

 

 

د. ئارام محەممەد: منداڵانی کوردستان خەونی ئەوەیان هەیە لە وڵاتی خۆیاندا دەرفەتیان بۆ بڕەخسێندرێت، دامەزراوەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەگەر هی خەڵک و هاووڵاتی کوردستان نەبێت چ بەهایەکی دەمێنێت؟ حکومەت لە پێناوی خەڵکدایە لەپێناو بەدیهێنانی ئامانجەکانیدایە، لە پێناوی رەخساندنی دەرفەتیانە، لە پێناوی دروستکردنی سەقامگیری و ئەمن و ئاسایشدایە. هەموو ئەمانە بەشێکن لە کاری حکومەت و دەوڵەتداری. منداڵانی کوردستان ئەگەر لە زانکۆکانی کوردستان بەو هەموو رەنج و تەقەللایەوە، بەو هەموو ئاڵنگاری و ناڕەحەتییەی لە وڵاتی ئێمە هەیە و رووبەڕووی تاک دەبێتەوە وەکو مرۆڤ جا قوتابی بێت یان نا. ئەمانە لەنێو هەلومەرجی ناوەندەکانی خۆیاندا لەناو ئەو بارودۆخەی سەختەی ئابووری و بژێوی توانیویانە نمرەیەکی باش بهێنن ئایا رەوای حەقە بەهەر بیانووێک بیانخەینە کەنارەوە بڵێین وەرنەگیرێن. دیدگای ئێمە ئەوەیە ئەو وڵاتە وڵاتی خۆیانە و دەبێت لە وڵاتی خۆیان دەرفەتیان بۆ بڕەخسێندرێت.

 

 

د. ئارام محەممەد: بەڵێ پلانی تۆکمەمان هەیە و جێگەشیان دەبێتەوە لەناو زانکۆکان، من سوپاسی یەک بە یەک سەرۆکی زانکۆکانی کوردستان بکەم کە هاوکارمانن، مامۆستا بەڕێزەکان لە هەموو ئاستەکان، فەرمانبەران و قوتابییان خۆشیان هاوکارمانن بۆ ئەوەی بتوانین ئەو ئامانجانە بەدیبهێنین، ئەگەر ئەو ئامانجانە بەدینەهێنین.. جێگرەوەکەی چییە؟ ئەگەر وەریان نەگرین.. جێگرەوەکەی چییە؟

 

هەندێک خەڵک پێمان دەڵێن بە نامەیەک یان کۆمێنێتێک دەڵێن جا چی دەبێت تۆ چوار ساڵی دیکە دوای دەخەی پاشان هەر دەچێتە بۆنێو فەزای بێ کارییەکە.. یەکەم شت؛ دروستکردنی کار، کاری وەزارەتی خوێندنی باڵا نییە، سکیڵ کاری وەزارەتی خوێندنی باڵایە. دامەزراندن کاری وەزارەتێک نییە کە ناوی وەزارەتی خوێندنی باڵایە، بەڵکو لە شوێنێکی دیکەیە. کاری وەزارەتی خوێنی باڵا دروسکردنی لێهاتووییە، پسپۆڕییە. ئێمە ئەو پسپۆڕیانە ئامادە دەکەین هیوادارین لە وڵاتی ئێمە بتوانێت بازاڕ رێکبخاتەوە.

 

 

د. ئارام محەممەد: بەگوێرەی ئەو پێداویستیانەی کە وڵاتی ئێمە پێویستیەتی، بەشێکمان هەیە ناوی فەرمانگەی پلانە، وەزارەتێکمان هەیە ناوی پلاندانانە. بارودۆخی هەرێمی کوردستان لای هەموومان زانراوە هیچ شتێکی تێدا نییە نەزانین بیخوێنینەوە کە چی پێویستە و چی پێویست نییە.

 

 

د. ئارام محەممەد: بە سوپاسەوە ساڵی رابردوو جەنابی سەرۆکی حکومەت و جێگری سەرۆکی حکومەت و ئەنجوومەنی وەزیران بە شێوەیەکی گشتی پاڵپشتبوون لەوەی بتوانین ئەو پاڵپشتە داراییە بۆ قوتابییان و خوێندکارانی کوردستان دابین بکەین، لە مانگی یەکەوە بۆ کۆتایی ساڵی ئەکادیمی کە 1ی 6 ساڵی رابردوو دەکات. لەوکاتەوە بە دوو ئاراستە خەریکین، ئاراستەی یەکەم نووسراوێکمان کردووە بۆ ئەنجوومەنی وەزیران بۆ ئەوەی ئەو پاڵپشتییە داراییە بەردەوامبێت. بە ئاراستەیەکی دیکە رەشنووسی پڕۆژەیاسایەکمان ئامادەکردووە بینێرینە پەرلەمان کە لە ئەنجوومەنی شورایە. هیوادارم ئەمساڵ پێش کۆتاییهاتنی ساڵی 2022 بتوانین ئەو پرۆژەیە لەناو پەرلەمان پەسند بکرێت و بکرێتە یاسا، ئەوکات لە رێگەی یاسایی پاڵپشتی خوێندکاران بکرێت و دەبێت بە پرسێکی یاسایی.

 

 

د. ئارام محەممەد: نەک بۆمن کە وەزیری وەزارەتەکەم، پێموایە بۆ هەموو هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستان ئەوە روونە کە توانایی زانکۆکان و بەشەناوخۆییەکان چییە.. کە باڵەخانەکان هی سەردەمی رابردوون. رەنگە پێتان سەیربێت بڵێم ساڵانە نزیکەی 10 ملیار دینار دەدەین بە کرێ خانوو بۆ بەشەناوخۆییەکان، رەنگە کەس ئەو ژمارەیە نەزانێت.

 

 

د. ئارام محەممەد: بەڵێ داهاتی هەیە، لەو داهاتەش ئەو پارەیە دەدەین، بەڵام مەبەستم ئەوەیە بڵێم لە دوای پرۆسەی ئازادییەوە زۆربەی کەمپەکان تازە نەکراونەتەوە، زۆریان پێویستییان بە بیناکردنەوە هەیە، زۆریان پێویستییان بە دروستکردنی بەشەناوخۆییە بەشێوەیەکی مۆدێرن، ژینگەیەک بێت کە مرۆڤ بتوانێت تێیدا هەڵبکات. ئاوی سارد و گەرمی هەبێت، فێنککەرەوە و گەرمکەرەوەی هەبێت، شوێنی چێشتلێنان و ژینگە و هۆڵ و تاقیکردنەوە و کتێبخانە و شوێنی تەرفیهی تێدابێت.. بەداخەوە هیچ یەکێک لە بەشەناوخۆییەکانی ئێمە لایەنی کەمی ئەو پێداویستییەی تێدا نییە.

 

 

د. ئارام محەممەد: داشکاندن لە خوێندنی پارلێڵ و ئێوارانیش لەناو زانکۆ حکومییەکاندا 45%ـە، ئێمە لە سەرەتای کابینەوە بڕیارمانداوە ساڵانە ئەو داشکاندنە بە رەچاوکردنی بارودۆخی خوێندکاران و کەسوکاریان وەکو دیارییەکی حکومەتی هەرێمی کوردستان و کابینەی نۆیەم [بکەین]، بۆ ئەوەی بتوانرێت نەبوونی توانای دارایی نەبێتە لەمپەری گەورە لەبەردەم لەنێوچوونی خەونی گەنجانی وڵاتی ئێمە. ئەمە یەکێکە لە دەستکەوتە هەرە باشەکان و توانیویەتی هاوکارییەکی زۆر باشی کوڕ و کچی وڵاتی ئێمە بکات. ساڵانە ئەو هاوکارییە بە تێکڕایی زیاترە لە 60 ملیار دینار کە دەیگەڕێنینەوە بۆ خەڵک. پارەکەی دیکە 80%ی پارەی داهاتی پارالێڵ بۆ خودی زانکۆکانە، 20%یشی دەگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی دەوڵەت بۆ وەزارەتی دارایی.

 

 

د. ئارام محەممەد: بەپێی ساڵەکان جیاوازی هەیە، رەنگە شتێک زیاتربێت یان کەمتربێت لەوەی کە گوتم.

 

 

د. ئارام محەممەد: پێموایە رازیبوون هەورێکە سەربکات بە ماڵی هەر داهێنانێکدا، وشکی دەکات. ئەگەر بەوە رازی ببین کە دۆخی زانکۆکان باشە، ئەوا ئێمە کۆتاییمان پێهاتووە. ئێمە دەبێت بڵێین، دەبێت باشتری بکەین، ئێمە بەتەمای باشترین و ئومێدی باشترمان هەیە و ئێستا باشە هیچ خراپییەکی نییە.

 

 

د. ئارام محەممەد: رەنگە سەخت بێت هەڵسەنگانێکی لەو شێوەیە بکەم، بەڵام پێموایە لە سەرووی هەشت بێت. دووەکەی دیکە ماوە بۆ هەندێک ئیمکانیەتی خۆیان. زانکۆکان، هەلومەرجەکەیان، بارودۆخی داراییان، ژێرخانیان، بەشەناوخۆییەکانیان، ژینگەی خوێندنیان هەموو ئەمانە پێویستی بە پێداچوونەوە هەیە. کاتێک هەموو ئەمانە پێکەوە ئامادە دەکرێت، واتە نیوەی کارەکانمان تەواو کردووە. نیوەکەی دیکە دەکەوێتە سەر ستانداردەکان، متمانەبەخشین، ستاف.. ئەمانەمان تەواوکرد، پڕۆگرامی خوێندن و فەلسەفەی خوێندن و بەستنەوەی بە بازاڕی کاری کوردستان.. ئەوکاتە دەتوانین بڵێین لەسەر 10 ئەگەر 10 نەهێنێت ئەوا 9.5 دەهێنێت لەسەر 10. بەڵام ئێستا ناکرێت هەموو چاوەکان بخرێتە سەر ئەوەی خەتای زانکۆکەیە خەتای زانکۆکە نییە، خەتای ئێمە لە چوارچێوەیەکی مێژووییداین. 

 

 

د. ئارام محەممەد: خەتاکە هی هەلومەرجێکە کە ئێمە تێیدا بەرگیرین، ئێمە تەنیا کێشەی زانکۆکانمان نییە. کێشەی مووچەمان هەیە، کێشەی سووتەمەنیمان هەیە، کێشەی ژێرخانمان هەیە، کێشەی رێگەوبانمان هەیە، کێشەی کشتوکاڵمان هەیە، دەیان کێشەی دیکە لە وڵاتی ئێمە هەیە. هەموو ئەوانەی کە لەبەردەستدایە کەڤەری ئەو هەموو پێداویستیە ناکات، ناشکرێت بانگەشەی ئەوە بکەین و بڵێین لە پڕێکدا هەموو ئەمانە جێبەجێ بکەین، بەڵام ئیرادەکە هەیە. ئەگەربێت بەراوردی کابینەی 9 بە 7 بکەین، هی 9 بە 6 بکەین.. تێدەگەین وردە وردە بەرەوپێشچووە.

 

 

د. ئارام محەممەد: ئەمە بارتەقای قوربانی و ماڵوێرانی و ئەو نەگبەتیانەی بەسەرماندا هاتووە، نەخێر زۆر نەچووینەتە پێشەوە. خوێنمان، قوربانیمان، ماڵوێرانیمان، هیوای گەنجەکانمان و وڵاتی ئێمە داوای زیاترمان لێدەکات. بەڵام دەبێت هەمیشە لەبیرمان بێت لە چوارچێوەیەکی مێژووییدا کار دەکەین، ئەوە دۆخی عێراقە، ئەوە دۆخی هەرێمی کوردستانە، جار ناجارێک مووچە دەبڕدرێت، جار ناجارێک بودجە دەبڕدرێت، جار ناجارێک مووشەک و کاتیوشامان بۆ دێت.. واتە نابێت ئەمانە نادیدە بگیرێن. ئێمە لە واشنتن حکومڕانی ناکەین، لە کوردستان دەیکەین، ئەوەش بارودۆخی کوردستانە کە بەداخەوە ئێمە قوڵایی نێودەوڵەتیمان هەر ئەو بەهایانەن کە دەمانپارێزن، بەهای پێکەوەژیان، ئازادی، مافی مرۆڤ، دیموکراسیەت.. ئەگەرنا ئێمە لە دەوروبەردا لەنێو جیۆپۆلەتیکێکی خنکاو داین، دەوڵەتێکی کوردیمان نییە پشتگیریمان بکات.

 

 

د. ئارام محەممەد: نابێت بەو شێوەیە خوێندنەوە بۆ ئەو رووپێوەی وێب مێتریک بکرێت.

 

 

د. ئارام محەممەد: بە پێچەوانەوە لە هەندێک شوێن زانکۆکانی ئێمە زۆر باش پێشکەوتوون، سەیری کابینەی رابردوو بکە ساڵی 2017 بزانە ریزبەندی زانکۆکان لە کوێن و ئێستا لە کوێن. ئەگەر نموونە بە زانکۆی سەلاحەدین و سلێمانی بهێنینەوە، تەنانەت دهۆک و سۆران و زانکۆکانی کەرتی تایبەت. پێمان دەڵێت لەسەر رێگە راستەکەین، ناڵێت هەموو ئامانجەکان پێکراوە، بەڵام پێمان دەڵێت لەسەر رێگە راستەکەین، لەسەر ئەو نەخشە رێگەیە دەڕۆین بۆ ئەوەی بگەین بە ئەنجامی داواکراو. لە هەموو دونیادا ئەو بەهایانە بە بەردەوام پێویستی بەوە هەیە ئیمکانیەتی بۆ دابین بکەی بۆ ئەوەی بەدیبهێندرێت.

 

 

د. ئارام محەممەد: زۆر کراوە، بەڵام من نامەوێت شانازییەکە بۆخۆم بگەڕێنمەوە. وەزارەتی خوێندنی باڵا توانی لە سەردەمی کۆرۆنا رۆڵی زۆر گەورە ببینێت، زۆر کەس نەک هەر نەیارەکانمان رەنگە هەندێک لە دۆستەکانیشمان پێیانوابوو دەکەوین و خوێندن رزگار ناکرێت. ئێمە بە ئیرادەیەکی پۆڵایینەوە رووبەڕووبووینەوە، لەگەڵ هەموو سەرۆک زانکۆکان، بە سوپاسەوە مامۆستایانی کوردستان هەموویان هاوکار بوون، فەرمانبەران و خودی خوێندکارانیش. بەمەش توانیمان ئەو ئاڵنگارییە تێپەڕێنین و سەرکەوتنێکی گەورە کە خەڵکانێک پێیانوابوو دەکەوێت، بەڵام ئێمە نەمانهێشت خوێندن بکەوێت. ئەمەش یەکێکە لە دەستکەوت و شانازییەکان کە ئێمە لەناو دەیان ئاڵنگاری و قەیرانی دیکەدا کۆڤید - 19شمان بۆ دروستبوو. کۆڤید – 19 سەرقاپی هەموو قەیرانەکان بوو بۆ ئێمە، بەڵام ئێمە نەکەوتین و خۆم رادەست نەکرد و خۆشبەختانە پرۆسەکەمان دەربازکرد، نەک هەر دەربازمان کرد.. یونسکۆ دەستخۆشی لێکردین، لەلایەن عێراقەوە دەستخۆشیمان لێکرا لە دەوروبەریش. توانیمان بەشێوەیەک رووبەڕووی کێشەکە ببینەوە.

 

 

د. ئارام محەممەد: یەکێک لە گرفتە گەورەکانمان ئەوەیە، بەداخەوە هەموو خوێندکاران کاریان دەستناکەوێت.

 

 

د. ئارام محەممەد: بەشی زۆریان.. بەشی زۆریان زۆر جێگەی شانازین، هەر لەو ئەمریکایە بەشێکی زۆری ئەوانەی لە دیاسپۆرا و لەو وڵاتە دەژین، لە پێگەیەکی زۆر باشدان کە دەرچووی زانکۆکانی کوردستانن. دکتۆرەکانی ئێمە لە هیچ شوێنێکی جیهاندا پەکیان ناکەوێت، لە ئەسکەندەناڤیا، لە ئەوروپا و تەنانەت لە ئەمریکا.

 

 

د. ئارام محەممەد: خەتای کۆمەڵێک شتە، کێشەکە لە هەندێک شوێندا هەیە. ئێمە پێویستیمان بە رێکخستنەوەیەکی دیکەی بازاڕ هەیە، پێویستمان بە رەخساندنەوە و رێکخستنەوەی کەرتی تایبەت هەیە، پێویستمان بە کەرتی بزنسە جارێکی دیکە پێداچوونەوەی بۆ بکرێت، پێویستمان بە کەرتی پیشەسازی هەیە. ئەو کەرتانە دەبێت رێکبخرێنەوە لەگەڵ کەرتی گشتی، حکومەت دەبێت چاودێرییەکی دیکەی بکات، هەندێک یاسا دەبێت بگۆڕێت.

 

 

د. ئارام محەممەد: بەڵێ بێگومان تێبینیمان هەیە. 

 

 

د. ئارام محەممەد: دەبێت ئەوانە هاوکار بن لەوەی باشتر بن، بتوانن لە کێبڕکێ و پێشبڕکێ زانستی لە وڵاتی ئێمە شوێنێکیان هەبێت، لەناو ریزبەندی نیشتیمانی و نێودەوڵەتیدا پێگەیەکیان هەبێت. هەندێکیان باشن، هەندێکیان خراپن، هەندێکیشیان خراپترن.

 

 

د. ئارام محەممەد: پەیوەندی بە سیستمی خوێندنەوە هەیە، یەکێک لە کێشەکانی وڵاتی ئێمە ئەوەیە کە زانکۆکان، بۆ نموونە زانکۆ حکومییەکان بە بۆچوونی من دەبێت زانکۆی حکومی حکومەت راستەوخۆ تەمویلی نەکات، دەبێت ئەو پارەیە بدرێت بە قوتابی، قوتابی خۆی بڕوات چ زانکۆیەکی دەوێت لەوێ بخوێنێت، ئەوکاتە کێشەی کوالێتی چارەسەر دەبێت. بۆ نموونە تۆ دەچیت لە زانکۆیەک یاسا دەخوێنیت، 7 ملیۆن دینارت پێدەدات بۆ ئەوەی بچی خوێندنەکەت تەواو بکەی، بەو 7 ملیۆن دینارە جەنابت دەچیت لە باشترین زانکۆ دەخوێنیت.

 

 

د. ئارام محەممەد: یەکێک لە پرۆژەکان و دیدگای من ئەوەیە، هیوادارم خەڵک هاوکاریم بکات. کاتی خۆی لە کۆنفرانسێک لە دهۆک ئەو قسەیەم کرد، هەندێک پەرلەمانتاری بەڕێز لە چوارچێوەی لۆژیکی خۆی قسەکەیان دەرهێنا و گوتیان دکتۆر ئارام دەیەوێت زانکۆ حکومییەکان بفرۆشێت بە خەڵک.. ئێمە بەنیازی فرۆشتنی زانکۆ نین، زانکۆ لای من حەرەمێکی پیرۆزە. ئێمە دەمانەوێت زانکۆ بکەین بە زانکۆ، ئەکادیمیا بە رۆڵی گرنگی خۆی هەستێت.

 

 

د. ئارام محەممەد: دەبێت میدیا هاوکارم بێت، رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی هاوکارمان بن، حکومەت و پەرلەمان و پەرلەمانتارە بەڕێزەکان هاوکارمان بن. ئەو پرەنسیپە بۆ دکتۆر ئارام نییە و بۆ هیچ کەسێکیش نییە، بۆ وڵاتی خۆمانە، ئەگەر دیدگای من هەڵەیەکی تێدایە داوا لە خەڵک دەکەم راستم بکاتەوە و هاوکارم بێت و دیدگاکەمان دەوڵەمەند بکات بۆ ئەوەی کارێک بۆ خزمەتی وڵاتی خۆمان بکەین. ئەگەر راستیشە پشتیوانیمان بکەن بۆ ئەوەی بتوانین بیکەین. من تا سەر وەزیر نیم، ئەگەر تەمەن باقی بێت تا ئەوکاتە وەزیرم کە تەمەنی کابینەکە تەواو دەبێت.

 

 

د. ئارام محەممەد: زانکۆ تایبەتەکان هەیانە باشە، هەیانە خراپە، هەیانە خراپترە. خراپترەکان کەمتر مامەڵەیان لەگەڵ دەکەین، خشتەیەکمان هەیە بۆ کارکردن لەگەڵیان، پاڵپشتی زانکۆ باشەکان دەکەین، ئەو زانکۆیانەی متمانەمان پێیانە و وزەی سەرکەوتنی باشتریان تێدایە ئێمە پاڵپشتیان دەکەین بۆ ئەوەی باشتر سەرکەون، ئەوانەی دیکەش وردە وردە خەڵک خۆی دەبێت نەڕواتە ئەو شوێنانە.

 

 

د. ئارام محەممەد: ئێمە چاودێری کوالێتییەکەیان دەکەین لە رێگەی پێدانی خوێندکار و جێبەجێکردنی هەندێک رێنماییەوە، بەڵام ئەمانە نابێتە هۆی ئەوەی پێی دابخەیت و بڵێت بڕۆ زانکۆکەت دابخە و خوات لەگەڵ بێت. دەبێت ئەڵتەرناتیڤ دروست بکرێت، لەگەڵیان کار بکەین بۆ ئەوەی بتوانین بەشێوەیەکی باشتر وردە وردە لەناو ئەو کێبڕکێیەی بە سروشتی خۆیان ناتوانن پێشبکەون و جێ دەمێنن. خۆشبەختانە خوێندکارانی کوردستان هۆشیارن دەزانن دەبێت بچنە چ زانکۆیەک. ئەوانەی کە خەون و ئومێدێکیان هەیە بتوانن لە ئاییندە شتێک بن، ناوێک بن، فیگەرێک بن، رۆڵێکیان لە کۆمەڵگەکەی خۆیان هەبێت، ئەوانە دەزانن دەچنە چ زانکۆیەک، تەنانەت لە تایبەتەکانیش.

 

 

د. ئارام محەممەد: ئێمە میراتگری ئەو بارودۆخەین، خۆم تێبینیمی جیددیم لەسەری هەیە، بەڵام رەنگە پێگەکەم رێگەم پێنەدا هەندێک شت بڵێم.

 

 

د. ئارام محەممەد: جێگرەوەکەی دەبێت چی بێت؟ ئێمە چی بکەین و چی بەکاربهێنین لەو پرسە؟ دەبێت پاڵپشتی بکەین، دەبێت سزای بدەین و رێنمایی بەسەردا جێبەجێ بکەین.

 

 

د. ئارام محەممەد: دەزگای متمانە بەخشینە بە دامەزراوە و پڕۆگرامەکانی وەزارەتی پەروەردە و خوێندنی باڵا.

 

 

د. ئارام محەممەد: بۆ دروستکردنی ستانداردە، بۆ ئەوەی ئەو گلەییانەی جەنابت، پشتیوان بە خودا کە کای دروستبوو بگاتە ئەنجامی خۆی، هیچ کەسێک ئەو پرسیارانە ناکات کە جەنابت لەمنت کرد، بۆ کوالێتی وایە؟ بۆ بڕوانامە وایە؟ بۆچی خوێندن وایە؟ بۆچی کار دەستناکەوێت؟ بۆچی هەلی کار دەستناکەوێت؟.. ئێمە لە رێگەی کایەوە بەشێک لەو گرفتانەمان بۆ چارەسەر دەبێت.