شایەتحاڵێکی ئەنفال: ژنێکمان لەگەڵ بوو هەردوو منداڵەکەی لە دوو رۆژدا مردن

 

سەعدیە خورشید مەجید، ژنێکی گەرمیانی باس لە مەینەتییەکانی ئەو رۆژانە دەکات کە ئەنفالکران کە چۆن شاهێدی مردنی منداڵەکانیان بوونە و چۆن کەسوکاریان لێ جیاکراونەتەوە و بۆ مەرگ راپێچیان کردوون.

 

 

بەیانی بوو هەر ئەوەندە زانیمان بووە شەڕ. هەموومان رامانکرد بۆ عەزیز قادر، لەوێش بووە شەڕ و جاش هاتنە سەرمان. شەڕێکی گەورە لە ئۆمەربلوو و عەزیز قادر رووی دا. لەوێشەوە رامانکرد بۆ عەلیان و بنەخە، لەوێشەوە چووینە هەوارە رەقە و هەوارە قووڵە؛ کەس بەکەس نەبوو، ئاخیر زەمانێک بوو کۆپتەر بەسەرماندا دەسوڕایەوە و بۆردوومانی دەکرد، تاوەکو چووینە ملەسوورە. لە ملەسوورە بە ئیڤای سەربازی هەموومانیان بردە تۆبزاوە، لە تۆبزاوە دەستمان بە گریان و هاوارکرد. گوتمان، "پیاوەکانمان لێ جیا مەکەنەوە". یەکێک بە عەرەبی قسەی کرد و یەکێکیش بە کوردی گوتی، "دایکە وامەکەن، دەیانبەن ناویان دەنووسن". هەر ئەو ناونووسینە بوو و هەموویانیان بردن. بە بەرچاوی ئێمە کەلەپەچەیان کردە دەستی پیاوەکان و چاویان بەستنەوە. کەلەپچە بەشی نەدەکرد، بە پشتووێنی پیاوەکان پارچە پارچەیان دەکرد و دەست و چاوی پیاوەکانیان پێ دەبەستەوە و لێیانیان دەدان. ئیتر شەومان بەسەردا هات و ئێمەیان خستە هۆڵێکەوە. زیڕەی ئەو خەڵکە دەهات. یەکێک لەولاوە منداڵی دەبوو، یەکێک لەولاوە گیانی دەدا.

 

ماوەی سێ رۆژ لە تۆبزاوە ماینەوە. لەو سێ رۆژەدا لێیان دەداین و ئەشکەنجەیان دەداین. پاشان ئێمەیان بردە دوبز، هەر سەربازە و کێبڵێکی بە دەستەوە بوو و جیاوازییان لەنێوان منداڵ و گەورەو پیر و گەنجدا نەدەکرد و لە هەموومانیان دەدا. دواتر گواستراینەوە بۆ تۆبزاوە. لە تۆبزاوە بەندیان کردین و پیاوەکانیان جیاکردنەوە. نازانم ئەو پیاوانەیان چی لێکرد و بۆ کوێیان بردن.پاشانیش ئێمەیان گواستەوە. ژیانێکی تا بڵێی سەختمان هەبوو. هەبوو منداڵی دەمرد. خۆم برینداربووم و لە تابووتدا منیان برد. تۆزەتۆزە تەداوییان دەکردم تاوەکو فامم کرد. ئەرێ وەڵا لە ژنان و منداڵانیان دەدا. ژنە گەنجەکان و پێگەیشتووەکانیان لە یەک شوێن کۆکردنەوە، ئەوسا ئێمە گەنج بووین. پیرەژن و پیاوە بەتەمەنەکانیشیان لە شوێنێک کۆکردنەوە. لەنێو ئەو زیندانە بگەیشتبانە هەرکەسێک لێیان دەدا. بە درێژایی ئەو شەش مانگەی لەوێ بووین نە نان هەبوو نە خواردن. دوو سێ رۆژ جارێک سەموونی رەقیان بۆ دەهێناین. بارودۆخمان زۆر خراپ بوو؛ چەندان منداڵ و ژن مردن.

 

دەستدرێژیی نامووسیان نەکردینە سەر، ئەوەیان باشبوو. بەڵام ئەشکەنجەی ژن و منداڵانیان دەدا. یەکێک چووبایە ئاو بهێنێت، لێیان دەدا. ژنێک منداڵەکەی گریابا، لێیاندەدا.

 

ژنێکمان لەگەڵ بوو هەردوو منداڵەکەی لە ماوەی دوو رۆژدا مردن. هەرکەسێک بمردبایە داخی دڵی خۆمان دەردەبڕی و خۆمانمان دەکوشت. ئەفسەرەکانیش بە کێبڵ بەنێومان دەکەوتن و لێمانیان دەدا. شەوان دەبوو پاسەوانی لە منداڵەکانمان بکەین.

 

من منداڵێکم لەوێ مرد. پاسەوانیشم لە منداڵەکانی دیکەم دەکرد. هەریەکە و لەژێر پەنجەرەیەک دانیشتبووین و هەر لەسەر زەوییەکەش دەنووستین؛ ئەویش ئەگەر پارچەیەک کارتۆنمان دەستکەوتبایە.

 

هەر لەدوای ئەوەی پیاوەکانیان لە ئێمە جیاکردنەوە، دەستی پیاوەکەی منیشیان گرت و گوتی، "مەحبووب، ئەو 25 دینارەت لابێ بۆ خەرجیی خۆتان". ئەوە بوو گوتیان، "ناویان دەنووسین و دەیانهێنینەوە". ئەوە بوو چاومان پێیان نەکەوەتەوە. نەمانزانی چییان لێ بەسەر هات.

 

زیندانکراوەکان هەریەکە و دڵیان بۆ خواردنێک دەچوو. هەبوو دەیگوت، "خەیارم دەوێ". هەبوو دەیگوت، "تەماتەم دەوێ". هەبوو داوای چای دەکرد. ئێمەش نەختێک سەموونی رەقمان دەخستە ئاوەکەوە. ئەویش لە دوو بۆ سێ رۆژ جارێک پێیان دەداین و ئەویشمان دەخستە دەمی منداڵەکانەوە.

 

رەزالەت و بەسەرهاتێکی خراپمان بەسەرهات. یەکێک لەولاوە گیانی لەدەستدەدا. یەکێک لەولاوە دەمرد. کەس نەیدەزانی دەیانخستە گۆڕەوە یان نا، بەڵام تەرمەکانیان دەبرد. پێیاندەگوتین، "ئێوە پێشمەرگەتان هەیە و نانتان داوەتە پێشمەرگە". وەرگێڕەکە پێی دەگوتین سەرباز هەبووە سێ مانگ بووە ماڵەکەی خۆی نەبینیوە، کاتێک مۆڵەتی پێدەدرا بۆ ئەوەی بێتەوە ماڵ و منداڵەکانی ببینێت، بەڵام پێشمەرگەی ئێوە رێگەی لێدەگرت و گوللـەبارانی دەکرد. پێیان دەگوتین، "ئەها چۆن جەلال تاڵەبانی خۆی رۆیشت و ئێوەی جێهێشت و ئێوەش لە چ حاڵێکدان!" ئەو قسانەیان پێدەگوتین.

 

رۆژێک پیاوەکەمم لە خەودا بینی کڵاشی دەچنی، گوتم، "بۆ کوێ دەچی؟" گوتی، "هەتا چوارشاخ دەچم و دەگەڕێمەوە". منیش گوتم، "بێستانەکەمان کاڵەکی گرتووە خەریکە گشتی زەرد دەبێت".  گوتی، "هەتا چوارشاخ دەچم و دەگەڕێمەوە". هەرچەند چاوەڕێم کرد نەهاتەوە. خەون بە براکانم و ئامۆزاکانمەوە دەبینم لەنێو ئاواییدا دەگەڕێن.

 

کاتێک لە زیندان گەڕاینەوە ئێمەیان بردە سموود، ئیتر هەرکەسێک کەسوکارەکەی خۆی بناسیبووایە، دەستی دەگرت و دەیبردە ماڵەوە. لەبەر ئەوەی ماوەیەکی زۆربوو نان و ئاو و خواردنمان نەخواردبوو، کاتێک چاومان بە خواردن دەکەوت، خەریک بوو زیڕەمان دەکرد.

 

ئیتر هەرکەسێک یەکێکی بناسیبایە دەیبردەوە بۆ ماڵەکەی، هێشتا گرانییەکە نەهاتبوو خۆم و منداڵەکانم چووینە خانووێکی شڕ، نەک هەر من، گشت ژنە ئەنفالەکان، ئەگەر یەکێک کەسوکارێکی هەبووایە لە شار باش بوو. هەریەکێک بە جۆرێک هاوکارییان دەکردین، هەبوو هەندێک ئارد و هەندێک شەکر و چاییان بۆ دەهێناین. بەو رەزاڵەتە ژیانمان بەسەر دەبرد، ماوەیەکی پێچوو گرانیی بەسەرداهات. گرانییەکە لە ئەنفالەکە خراپتربوو کە بەسەرماندا هات.

 

کاتێک لە دوبز بووین، ئەشکەنجەی زیندانەکانیان دەدا. بە جۆرێک ئەشکەنجەیان دەدان خەڵتانی خوێنیان دەکردن. یەکێک لە ئەفسەرەکان ناوی جومعە بوو لە منداڵێکی دا کە داوای سەموونی کرد. سەموونەکەی لێسەندەوە. یەکێکی دیکەی لێبوو خەڵکی سلێمان بەگ بوو، مەحموود بەحرییان پێدەگوت. خۆیان راستییەکەیان نەدەگوت کە خەڵکی کوێن. بە عەرەبی قسەی دەکرد، من پرسیارم لێکرد گوتم، "خەڵکی کوێی؟" گوتی، "سلێمان بەگ". گوتم، "ماڵی مامێکم لە سلێمان بەگە". گوتی، "کێیە؟" گوتم، "ناوی حەسەنە و هاوژینەکەی ناوی جەمیلەیە". گوتی، "هاوسێمانە". لەوکاتەوە سۆزی بەرامبەرمان هەبوو، ئەشکەنجەی خەڵکەکەی نەدەدا. دوو کەسیان باش بوون کەلوپەلیان بۆ خەڵک دەهێنا، بەڵام دووی دیکەیان خراپ بوون. بۆیان بکرابووایە سەرمانیان دەبڕی. دەیانگوت ئێوە وەک ئەم دار قەلەم تۆزەن، لەبنەوە بتانبڕین هەم دەژیێنەوە. رزگاربوویەکی ئەنفال: 12 کەس بووین 11 مان کەوتینە بەر شاڵاوی ئەنفال

بەیان مەحموود رزگاربوویەکی ئەنفالە و دەڵێت، پێش ئەنفال ژیانمان زۆر خۆشبوو، خەڵک بە گشتی بە بەخێوکردنی ئاژەڵ و ماڵداری و باخداری سەرقاڵبوون. پێش ئەنفال 12 سەر خێزان بووین، لەو 12 کەسە 11مان کەوتینە بەر شاڵاوی ئەنفال. 

 

رزگاربوویەکی ئەنفال: 12 کەس بووین 11 مان کەوتینە بەر شاڵاوی ئەنفال

 

پرسیار: تۆ کێیت و ماڵتان لەکوێ بوو ژیانتان چۆنبوو؟

من بەیان مەحموود مەنسوور لە گوندی تەپە چەرموو، پێش ئەنفال ژیانمان زۆر خۆشبوو، خەڵک بە گشتی بە بەخێوکردنی ئاژەڵ و ماڵداری و باخداری سەرقاڵبوون. ئێمە پێش ئەنفال 12 سەر خێزان بووین، لەو 12 کەسە 11مان کەوتینە بەر شاڵاوی ئەنفال.

ئەوکاتەی سوپا هاتە ناوچەی توکن و شەڕ هەبوو، لە چوار دەورمان هەر شەڕبوو، کاک سلێمان کە پیاوێکی ئاواییەکەمان بوو شەهید بوو، ئەو ئێوارەیە هەموومان چووین بۆ جەوەڵ لە نێوان ئارەقوڵە و تەپە چەرموو، 3 شەو لە خەڵەوەز بووین لەو جەوەڵە، دوای سێ شەوەکە گوتیان کوردستان گیراوە ناچار دەبێت خۆمان رادەستی حکومەتی بەعس بکەین، لەو سێ شەوەی لەوێ ماینەوە باو و بۆران و تۆفان بوو، ئەوەبوو خەڵکەکە هەندێکی بەپێ و هەندێک بە گوێدرێژ و هەندێکی دیکە بە تراکتۆر چووین بۆ ملە سوورە، ماوەی 3 شەویش لە ملە سوورە ماینەوە.

من و برایەکم و 3 بۆ 4 ئامۆزام کە دووانیان پێشمەرگەبوون ئەوان هێشتا لەگەڵ منداڵەکانیان نەهاتبوون، ئێمە چاوەڕێی ئەوانمان دەکرد، 3 شەومان پێچوو تا ئەو 3 شەوە ئێمە لە ملە سوورە بووین، جاش و سوپا خەڵکیان دەبرد، ئێمە دەمانگوت چاوەڕێی پیاوەکانمان دەکەین بێن، گوتیان با پیاوەکانتان بێن بەیەکەوە خۆتان رادەست بکەن، دوای 3 شەو ئەوەبوو پیاوەکانمان هاتن، ئەوان دەیانگوت نایێین، ئامۆزایەکم لەگەڵ هاوژینەکەی ئینکاریان کرد گوتیان هەر دەبی بێن، ئێوە نێن ئێمەش حەقمان بەسەر منداڵەکان نییەو ئێمەش ناڕۆین، وایاندەزانی بۆ شوێنێکی زۆرباش دەمانبەن، درۆیان لەگەڵدا دەکردین و دەیانگوت دەتانبەینە خانوو و ماڵی خۆتان و دەتانبەینە خێوەت با لەو شەڕو کێشەیە لەنێو نەچن، تازە ناچارن خۆتان رادەست بکەن ئۆردوگاتان بۆ کراوەتەوە.

ئەوەبوو لە ملەسوورەوە بە ئیڤایەکی سەربازی ئێمەیان بردە گردە گۆزینە، لەسەر پردەکەی گردە گۆزینە تایەی ئیڤاکە پەنچەر بوو، ئیڤایەکی دیکەیان هێنا، شۆفێرەکەی خەڵکی گردە گۆزینەبوو، ئێمەیان خستە ناوی لە پردەکە پەڕاندنیانەوە ئەوبەر، شۆفێرکە گوتی ئێوە خەریکی چین تا زووە خۆتان رزگار بکەن و خۆتان بخەنە ئەو چەمە، بۆ چاوەڕێی ئەوە دەکەن بتانبەن، گوتمان سەربازەکان بەدیارمانەوە وەستاون و ناوێرین بڕۆین، دواتر پێیانگوتین ئۆردوگاتان بۆ کراوەتەوە ئێمەش هیچ شتێکمان نەماوە و ناچارین بۆ ئۆردوگاکە بچین.

ئەوەبوو ئێمەیان بۆ قۆرەتوو برد، شەوێک لە قۆرەتوو ماینەوە بەیانی ئێمەیان برد بۆ تۆپزاوەی کەرکووک، شەوێکیش لە تۆپزاوە بووین، ئەو شەوە نزیکەی 500 بۆ 600 کەسیان دەکردە یەک هۆڵەوە، هەموومان بەسەریەکدا کەوتبووین، بەیانییەکەی بە ئیڤای سەر داخراو ئێمەیان برد، بەڵام نەماندەزانی بۆ کوێمان دەبەن، کاتێک دابەزین بینیمان شوێنەکە باخ و سەربازەگەی لێبوو، گوتیان ئەمە دووبزە، ئەوەبوو بۆ ماوەی 2 مانگ لە دووبز بووین لەنێو سەربازەکان، پاش دوو مانگەکە ئێمەیان بردە نوگرە سەلمان.

پرسیار: ژیانتان چۆن بوو؟

تا راددەیەک لە دووبز ژیانمان باش بوو، شوێنەکەمان پیسبوو، بەس خەڵکەکە برسیەتی و تێنوێتی دەکێشا، دوای ئەو دوو مانگەی لە دووبز بووین، براین بۆ نوگرە سەلمان، ماوەی 11 کاژێر لەنێو ئیڤاکەدابووین، لە نوگرە سەلمان حاڵی خەڵکەکە باش نەبوو، رۆژی وا هەبوو 25 کەس لە برسیەتی و تێنوێتی و ژێر ئەشەکەنجەدا دەمرد، ئاوێكیان دەدا بەو خەڵکە نازانم هی زێراب بوو هی چبوو؟ تامی تاڵی و سوێر و ترشی دەدا، نەتدەزانی تامی چۆنە. ئەوەبوو ماوەی 7 مانگ و 18 شەو زیندان بووین.

پرسیار: تەمەنت چەندبوو؟

ئەوکات تەمەنم 16 بۆ 17 ساڵان دەبوو.

پرسیار: لەوێ باسی حەجاج دەکرا، ئەو کەسە چی لەو خەڵکە دەکرد؟

جا حەجاج چ شتێک ما پێمان نەکات، شەو نیوەی شەو (زەلامێکی نێرەکەریان) بەردەدایە نێو ژنەکان و هاوری دەکرد کوا لەشفرۆشەکانی باکوور؟ داوای کلیلی دەرگاکەی دەکرد بۆ ئەوەی بێتە نێو ژنەکان، شەوێکیش هات گشتمان رامانکردە ژووەرەو دەرگامان لەسەر خۆمان کلیل دا.

حەجاج لە هەر کەسێکی بدابا راست نەدەبووەوە و دەمرد، شەوێک ناومانیان خوێندەوە، ناوی 10 کچیان خوێندەوە، دەبوو لەکاتی ناو خوێندنەوە هەستیە سەر پێ، جا دەستڕێژیان لێکردبای و بیانکوشتبای دەبوو هەستییەوە سەر پێ، ئەوەبوو ناومانیان خوێندەوە، پیاوێکیشان بانگکرد ناوی مامە عەبە بوو خەڵکی کانی ماران بوو، مام عەبە بە تەمەن بوو سێ کچی مامە عەبەشمان لەگەڵ بوو، ئێمەیان بردە ژووری ئەفسەرەکە، دواتر هەر یەک لە ئێمەیان بردە نێو سەر ئاوێکەوە دەرگایان لەسەر داخستین، گوتیان ئەمە زیندانی تاکە کەسییە، من دوای هەموویان خرامە نێو سەرئاوەکەوە دوای هەمووشیان منیان دەرکرد، من لە هەموویان منداڵتر بووم. دوای ئەوە دەنگی شەقەی کێبڵ دەهات وەکو ئەوەی لە دیوار بدرێت نەک لە کەسێک، من بەبێ ئەوەی لێم بدەن زیڕەم کرد، کاتێک دەرگاکەیان کردەوە بینم ئەوەی لێی درابوو هەمووی بێهۆش کەوتبوون ئەوەندەی لێیان بدرێت، تەنانەت پیاوە بە تەمەنەکەش. ئەفسەرەکە کێبڵێکی رەشی کارەبایی لەشانمداو ویستی کێبڵێ دووەمم لێبدا دەستم بەرزکردەوە گوتم بۆ خاتر خودا، کێبڵەکەی لە دەستی دام و دەستم شۆڕ بووەوە، تاوەکو لە زیندانیش ئازادبووین بۆ ماوەی 6 مانگ چارەسەری سروشتیم بۆ کراوە، ئێستاش ئازاری هەیە و ئازارەکەی داوەتە چاوو ملم و گوێچکەم، دەڵێن ئەمە ئازاری (شەقیقە)یە لاسەرەیە، دکتۆر دەڵێ دوو دەماری باڵت زەبرێکی بەرکەوتووە کەوتووەتە سەر یەک، منیش گوتم ئەو زەبرە هی ئەوەیە لە زیندان بەرمکەوتووە. ئێستاش شتێکی قورس هەڵگرم ماندوو دەبم، تەزییەک دێتە دەستم وەک لێدانەکەی ئەوکات.

پرسیار: چۆن ئەشکەنجەی زیندانییەکانیان دەدا؟

لە زیندان ئەشکەنجەی گشت کەسێکیان دەدا، ئەوەنەبوو بڵێم لە کەسێک دەدەن و لە کەسێکی دیکە نادەن، جاری واهەبوو لە ژنێکیان دەدا کە دەگەڕایەوە ئاسەواری ئەشکەنجەدان بەسەر جەستەوە دیار بوو، شوێنی لێدانەکە وەکو خاڵ بە جەستەیەوە دەمایەوە، شوێنەکەی شین دەبوو.

بەڵام ئەفسەرێکی تێدابوو لەسەر شەرف و نامووس زۆر گران بوو، یەکێک لە ئافرەتەکانی کە لەگەڵ ئێمەبوو عەرەبی دەزانی ناوی حاجی خاوەر بوو لە ئەفسەرەکەی پرسیار کرد بۆچی وامان لێدەکەن، خۆی گڵاسێکی بەدەستەوەبوو چای دەخوارەوە، ئێمەش لە قتووی پیس و ژەنگگرتووی ئاوی تەماتە چایان پێ دەداین، حاجی خاوەر لە ئەفەسەرەکی پرسی بۆچی وامان پێدەکەن؟ ئەویش گوتی ئەگەر ئەو گلاسە بە زەوییەکەدا بدەم و بشکێت چاک دەبێتەوە؟ گوتیان نەوەڵا. گوتی ئێوە 500 ئافرەت دەبن نیوەیان کچن ئێوە کەس و کارتان و باوک و براتان لەگەڵ نییە، ئێوە لەنێو ئەو ئەمن و ئیستخباراتانەن کە هیچی ئێوە نین، ئەگەربێت و کچێکیان برد و خەساریان کرد، دوای من بەرپرس دەبم، ئێمە دەمانگوتم بمانبەن بۆ ناو خەڵکەکەی دیکە، ئێمە لە دوای 7 ژوور دەرگامان لەسەر کلیل درابوو، هاوین و زستان لەوێ بووین.

لە رێگادا ئێمەیان بردە شوێنێک بۆ ماوەی 7 رۆژ نە ئاویان پێداین نە نان، شوێنەکە رووناکی لێنەبوو تاریکبوو، دوای 7 رۆژەکە یەکدوو ژووری دیکەیان کردەوە گوتیان لێرە دانیشن، بە بیانووی ئەوەی ئێمە کچین لێنەدەگەڕان دەشت و دەر ببینین، 5 مانگ لە نوگرە سەلمان خۆر و بامان نەبینی، هەر لە ژوورەوە بووین.

پرسیار: خۆت حەجاجت بینی؟

حەجاجم بینی کوڕێکی قۆزی باڵا بەرز بوو، زاڵێمێک بوو زاڵمی وەک خۆی رەنگە لەسەر زەویدا نەبێت، مەگەر سەدام وەکو ئەو زاڵم بێت، ئەویش خاڵۆزای سەدامی گۆڕ بەگۆڕبوو، تکریتی بوو... ئەو و یەکێکی دیکەبوو دەیانگوت سەدام کوڕی خاڵمانە.

حەجاج خواردن و ئاوو پێداویستییەکانی خۆیان لە سەماوەوە دەهێنا، بەڵام ئاوی پیسیان بە خەڵکەکەی ئەوێ دەدا، خەڵکانێک کە لەوێ دەمردن تەرمەکەیان کرمی تێدەکەوت، دایکی شەهید مەحموود لە تەپە چەرموو، ئەوەندە رشک و ئەسپێی تێدابوو ئەوەندە خۆی خوراند لەشی بووە برین و کرم لێیدا تاوەکو لەژێر پەیژەکاندا مرد، کەس نەیزانی تەرمەکەیان چی لێکرد.

ئەو هەموو خەڵکە دەمردن سەیرمان دەکرد تەرمەکانیان ئەوەندە نەدەخستە ژێر خۆڵەکەوە، دەیانگوت زەوییەکەی رەقە، دواتر بە چاوی خۆمان دەمانبینی چۆن ئەو تەرمانە لەلایەن سەگەکانەوە دەردەهێندرا و دەیانخوارد، ئێستا بمبەن بۆ ئەو شوێنە دەزانم خەڵکەکە لەکوێ نێژراون، ئەو شۆفڵانە ئیشیان دەکرد و دەستڕێژی گوللـەیان لێدەکردن، ئێمە لە پەنجەرەکانەوە سەیرمان دەکردن، ئێستا دەزانم شوێنەکانیان لەکوێن.

کاتێک دەستڕێژی گوللـەیان لەو خەڵکە دەکرد، دەهاتنەوە لامان دەیانگوت ئەمە تەقەی خۆشییە و ساترەکانمان پتەو دەکەین. کاتێک لێبووردن درا، گوتیان بڕۆن، ئێمەش چووینە دەرەوە و چووینە دەشت.

کاتێک لێبووردنەکە درا، هێلکەیان دا بە خەڵکەکە. لەو دەشتە شوێنێک وەکو ئەشکەوتێک وابوو بە شۆفڵ دروستکرابوو ئێسک و پروسکێکی زۆری تێدابوو، رەنگە بە چەند بارهەڵگرێت پڕ نەبێت، جا نازانم ئەو ئێسک و پروسکانە هی کەسوکارەکانی ئێمە بووین یان هی جەنگی عێراق و ئێران بوو؟ بەڵام ژمارەیەکی زۆر لە تەرم لەو شوێنە وشک ببوونەوە. ئێستاش دەزانم شوێنەکەی لە کوێیە، ئەوساڵە گوتیان بچم، منیش گوتم بەرگە ناگرم، دوو ئامۆزام چوون بۆ سەر ئەو گۆڕە بە کۆمەڵەی کە تازە دۆزراوەتەوە هێشتا رووفاتەکانیان نەگەڕاندووەتەوە.

 پرسیار: ژنەکان لەو شوێنە چۆن منداڵەکانیان دەشووشت؟

ئەوان لە دەشت بە تانکەر رۆژ نا رۆژێک تانکییەک ئاویان پڕ دەکرد، قەبارەکەی رەنگە 10 بۆ 12 بەرمیلی دەگرت بۆ ئەو 500 کەسە، ئاوەکە زۆر پیسبوو، بەڵام خەڵکەکە لە ناچاری دەیانخواردەوە، هەر بەو ئاوەش منداڵەکانیان دەشووشت، بەڵام لە دوبز تۆزێک سابوونی رەقیان پێدابووین، ئەگەرنا لە نوگرە سەلمان هیچیان پێنەداین، ئاوەکەش ئەوەندە پیسبوو.

خواردنی خەڵک رۆژ نارۆژێک بوو، جاری واهەبوو دوو رۆژ جارێک خواردنیان پێ دەداین، رۆژی واهەبوو ئەگەر کاروانیان بارکردبایە، ئەوا 3 بۆ 4 رۆژ هیچت نەدەبینی، بەشێوەیەکی گشتی رۆژ نارۆژێک دوو سەموونی بەقەد خەیارێکیان پێدەدادین، ئەویش رەق بوو بە کەڵکی خواردن نەدەهات بەڵام لە ناچاری دەیانخوارد.

پرسیار: مامەڵەی حەجاج لەگەڵ خەڵکەکە چۆن بوو؟

حەجاجم بینی شەقێکی لە پشت ملی شێخ ساڵحی سماقەدا، برای شێخ حەسیب لەگەڵ شەقەکە کەوتەسەردەم و هەڵنەستایەوە، کاتێک سەیریان کرد بینیان مردووە، یەكێکی دیکە لە ئەفسەرەکان بە شیش لە سەری کوڕەکەی نەعیمی خەڵکی بنەکەی دا، کاتێک شیشەکەی لەسەری دەرکرد وەکو کانی خوێن لەسەرییەوە دەردەچوو. هەموو رۆژێک یەکە یەکە لە ژوورێکەوە دەیانگواستینەوە بۆ ژوورەکەی دیکە بۆ ئەوەی سەرژمێریمان بکەن. ژنێک ناوی سەلمە بوو کەماڵەییە خەڵکی گۆبانە پیاوەکەی پێشمەرگەبوو ناوی بەکر بوو، کوڕەکەی بەناوی زمناکۆ لەباوەشبوو، حەجاج شەقێکی لە کوڕەکەیدا خوێن لە پەنجەکانی هات، کوڕەکە مرد بۆ ماوەی 3 رۆژ تەرمەکەی هەر لەژێر دەستی دایکیدابوو، کەس بە کەس نەبوو، هەست و سۆز نەمابوو هەرکەس دەیگوت دوای ئەوە نۆرەی ئێمەش دێت، کەس هیوای بە ژیان نەبوو.

دوو ئامۆزام بەناوەکانی نیگار و کوێستان یەک بەدوای یەکدا مردن،  کاتێک نیگار مرد کوێستان بە دایکی گوت کە ناوی ئەسمەر بوو، گوتی بۆ نیگار مەگریێ راکە شتێک بۆمن پەیدا بکە بۆ ئەوەی بیخۆم، منیش خەریکە دەمرم، نیگار بەیانییەکەی مرد کوێستانیش ئێوارەکەی مرد. ئەوەی ئێمە بینیمان لەوێ گێڕانەوەی بەدەم زۆر ئاسانە.

پرسیار: چۆن ئەشکەنجەیان دەدان و سەر ئاوەکانیان پێ پاک دەکردنەوە؟

دەستیان دەخستینە نێو بنکەی سەر ئاوەکە، کچێکی ئامۆزام هەبوو ئیشی زۆر پاکبوو، کاتێک سەرئاوەکانی پاک دەکردەوە حەجاج پێی گوت سەردەستی کراسەکەت هەڵکە، ئەویش لە داخا دەستی کردە ناو پیساییەکە. دەستی خەڵکیان دەخستە نێو زێرابەکان بەو شێوەیە ئاودەستەکانیان بە خەڵک پاک دەکردەوە.

کاتێک لێبووردن درا بۆ ئەوەی دەشت ببینین، گەچیان بە دەوری تەلبەندەکادا کردبوو، بۆ ئەوەی ئەگەر پێیان خستبا سەر گەچەکە ژمارەی ژێر پێڵاوەکە دەردەکەوت بۆ ئەوەی بزانن کێ دەرچووە، دەیانزانی ئەو خەڵکەی لە دەرەوەن باوک و براو مام و کەسوکاری ئێمەن، بەڵام ئێمە دەمانگوت نایانناسین، هەر لە دوورەوە یەکدیمان دەبینی و نەماندەتوانی بە یەکەوە قسە بکەین.

یان ئەگەر چووبایە دەشت بەهۆی ئەو گەچەوە پێیاندەزانی، من جارێک بە دزییەوە چووم بۆ دەشت، بەرمیلیان لەسەر گەچەکە دانابوو، پاڵم بە بەرمیلەکەوە ناو چوومە دەشت بۆ ئەوەی بچم شتێک بۆ براکەم بهێنم، کە بەهۆی خواردنی گەنە گەرچەکەوە تووشی قەبزی ببوو، منداڵ لەبرسان گەنە گەرچەکیان دەخوارد، بەشی هەرە زۆریان پێی دەڕشانەوە، بەڵام ئەو برایەم "کە دوای ئەوەی گەڕاینەوە بەر مین کەوت"، تووشی قەبزی کرد. ئەو ژنانەی بە تەمەن بوون گوتیان مرەباو دۆشاوی بۆ پەیدا بکەن باشە، منیش ئەو ریسکەم کرد و چووم بەڵکو لەنێو بەتەمەنەکان مرەبا یان شتێکم دەستکەوێت، ئەوەبوو پاڵم بە بەرمیلەکەوەنا لەسەر گەچەکە، دوو کراسم لەسەر یەکەوە لەبەر کردبوو، هەردووکی هەر رەش بوو، یەکێکیان گوڵەکەی پەمەیی بوو ئەوەی دیکە گوڵکەی سپی بوو، کاتێک چوومە دەرەوە کراسە گوڵ پەمەییەکەم لەبەر کرد، کاتێک هاتمە ژوورەوە گوڵ سپییەکەم لەبەر کرد گوتم با نەمدۆزنەوە، وەکو چۆن بڵێی سیخوڕێکیان لەنێومان دانابێ یەکێک لە ئەمنەکان پێی زانی و هات و گوتی کوا بەیانە بچکۆڵ؟ کچێکی دیکە ناوی بەیان بوو لە ترسی من هەڵسایەوە سەر پێ و ئەشکەنجەیەکی زۆریاندا، ئێستاش کە دەمبینێت دەڵێ گەردەنت ئازا ناکەم بەبۆنەی تۆە ئەو ئەشکەنجەیە درام، منیش گوتم دانت بەخۆتدا گرتبایە و خۆت ئاشکرا نەکردبووایە، ئەویش گوتی لە خەمی تۆ من هەڵسامەوە گوتم منم.

پرسیار: لەو ماوەیەدا دایک و باوکت هەر لەگەڵتدابوون؟

لە تۆبزاوە باوکمان لە ئێمە جیاکرایەوە، تاوەکو لە قۆرەتوو براینە تۆبزاوە لامانبوو، کاتێک لە تۆبزاوە جیاکراینەوە ژن و پیاوە بە تەمەنەکانیان لەیەک جیاکردنەوە، پیاوو ژنە گەنجەکانیشیان لەیەک جیاکردنەوە، لەوکاتەدا باوکم گەنج بوو تەمنی نزیکەی 45 ساڵ دەبوو، ئەوکاتە بینیم کە ئەوانیان کردە هۆڵێکەوە، پاشان نەمانبینیەوە، دایکم لەگەڵمانبوو، پێش دوومانگ بەر لە ئێستا کۆچی دوایی کرد.

پرسیار: چۆن گەڕانەوە؟

گوتیان لێبووردن دراوە، لە نوگرە سەلمانەوە ئێمەیان هێنایەوە بۆ تۆبزاوە، ماوەی 5 شەو لە تۆبزاوە بووین، ماوەی ئەو 5 رۆژە هەرچی خراب بوو بەو خەڵکەیان کرد، دەچوون دوو کەسیان دەخستە ژێر عەبایەکەوە کامێرایان لەسەر لادەدا کاتێک عەباکەیان لا دەدا دەیانگوت ئێستا بووەتە 3 کەس، توانجیان لە خەڵکەکە دەدا و دەیانگوت ئێو دووکەستان بە سێ کەس گەڕاوەتەوە، یان بە تەمەنەکانیان دەگوت لاسایی گوێدرێژ بکەنەوە و بزەڕێنن، یان وەکو کەڵەشێر بقوڕێنن ئێمەشیان دانابوو سەیریان بکەین، ئێمەی گەنجەکان سەیری پیرەکانمان دەکرد، یانیش دەیانگوت وەکو گوێدرێژ یەکێک دانیشێت و ئەوەی دیکە لەسەر پشتییەوە دابنیشێت و دەشبوو وەکو گوێدرێژ بزەڕێنێت، هەرچی خراپبوو بە کوردیان دەکرد. دەمانگوت بۆچی وامان پێدەکەن؟ دەیانگوت با نەوەی نەوەی ئێوەش نەڵێ کوردم.

دوای ئەو 5 شەوە ئێمەیان بردە تۆبزاوە شەوێکیش لە تۆبزاوە ماینەوە بۆ بەیانییەکەی گوتیان ئازادتان دەکەین تاوەکو ئێمەیان نەبردە سلێمانی باوەڕمان نەدەکرد، تەنانەت لە سلێمانیش بڕوامان نەدەکرد.. ئێمەیان بردە گۆڕەپانێکی وەرزشی کە تەلبەند کرابوو، گوتیان هەرکەس بۆخۆی بگەڕێتەوە ماڵەوە، ئێمەش لە زیندان دەرچووبووین هیچمان پێ نەبوو، ئەوەبوو ئێمەیان کردە نێو پاسێکەوە، تاوەکو دەربەند ئێمەی برد گوتیان پاسەکە تێکچووە، لەوێشەوە ئێمەیان خستە نێو بارهەڵگرێت تاوەکو ئەودیو دەربەندی بردین، لەوێشەوە پاسێکیان لە کەلارەوە هێنا و ئێمەیان بردە سموود، کەسوکارەکانی یەکدیان رادەستی یەک دەکردەوە و نووسراوێکیان پێ پڕ دەکردینەوە و دەیانگوت هەر کاتێک لە خاکی قەدەخەکراو بتانبینین وەکو ئەوجارەتان لێدەکەینەوە.

ئەوکاتە ئێمە 11 کەس بووین رادەستی ئەو برایەمان کراین بووینە 12 کەس. بە گشتی 500 کەس دەبووین بە یەکەوە لە زیندان دەرچووین، دوای ئەو 500 کەسە ئیتر کەسی دیکە نەهاتەوە. 

کاتێکیش هاتینەوە ئەوکاتە ناخۆشیمان زیاتر بینی، نە ماڵمان مابوو، نە پارەمان هەبوو نە نێو ماڵیشمان هەبوو، ئێمە 11 منداڵ بووین من لە هەموویان گەورەتربووم، براکەشم لەمن بچووکتربوو، بەڵام لەوانی دیکە گەورەتربوو، نە ماڵمان هەبوو، نە پارە و نە باوکمان هەبوو. ئەو منداڵانە لەلایەن دایکمەوە بەخێوکراین، بۆ ماوەی 15 رۆژ لای کەسوکارەکانمان بووین بەڵام بۆ شەو دەگەڕاینەوە ماڵی خاڵم، دوای 15 رۆژەکە زۆر بێتاقەت بووم گوتیان چیتە؟ گوتم دەمەوێت ماڵی خۆمان هەبێت، نەنکیشم گوتی ئێوە هیچتان ماوە تاوەکو ماڵی خۆتان هەبێ؟ گوتم نەنە هەرچیمان هەبێت و نەبێت دەمەوێت ماڵی خۆمان هەبێت، گوتم ئێمە زۆرین و ئێوەش زۆرن، گوتیشم ئێوە خانووێکتان نییە بچینە ناوی؟ گوتیان لە سموود ژوورێکمان هەیە بەکەڵکتان دێ؟ گوتمان بەڵێ، ئەوەبوو 12 سەر خێزان لە یەک ژووردابووین، تەنها سەر ئاوێکی بۆ کرابوو، لەگەڵ حەوزێک بۆ ئەوەی ئاوی تێبکەن، تاوەکو نزیکەی 3 ساڵ تەنها لەو ژوورەدابووین، من و دایکم و خوشکێکم دەستمان کردە کرێکاری، جوامێر و حوسێنی برامان ناردنە شوانی لە کاتێکدا تەمەنیان زۆر بچووک بوو، وێنەیان هەیە لەوکاتدا کە بە حاڵ سەریان لە مەڕەکان دیاربوو، بەو دەردەسەرییە ژیانمان بەسەر برد، لە سموود 18 جار ماڵمان بارکردووە، وای لێهاتبوو حەسەنی برام دەیگوت با بە شەو ماڵمان بار بکەین، ماڵەکەمان ئەوەندەبوو جێگای لەنێو عارەبانەیەکی مۆتۆرەکانی ئەو سەردەمە دەبووە، بۆیە دەیگوت با بەشەو بار بکەین، پێشتر بینیبووی چ ماڵێکمان هەبوو ئێستاش چیمان هەیە، پێی ناخۆش بوو.. خەڵکیش ئێمەی دەبینی دەیگوت بۆ وا پیر بوونە و بۆ واتان لێهاتووە؟ ئێمە ئەگەر زووخاومان هەڵبڕێژین بۆ خەڵک ناو سکمان رەشە بەخوا. 

 

رزگاربوویەکی ئەنفال: ئەوەی بەسەر نوگرە سەلماندا هات، هیچ زاڵمێک لە جیهان نەیکردووە

رەزا حەسەن مارف رزگاربوویەکی دیکەی ئەنفالە و دەڵێت، خۆم حەوت کەسم ئەنفالە، هی ئامۆزا و خاڵۆزاکانیشم 40 بۆ 50 کەس دەبن.

ئەو رزگاربووەی ئەنفال باسی ئەو کاتە دەکات کە لە نوگرە سەلمان بوون و دەڵێت، ئەوەی بەسەر نوگرە سەلماندا هات، هیچ زاڵمێک لە جیهان نەیکردووە "کابرایەکی لێبوو ناوی حەجاج بوو، ئەو حەجاجە کێبڵێکی بەدەستەوەبوو هاتە ناومان، ئەو کێبڵەی لە هەر کەسێک بدابایە گیانی دەردەچوو، هاتە ناومان و لەمسەر بۆ ئەمسەر بەناوماندا دەگەڕا و قسەشی نەدەکرد، ئەوەی ئەقڵی نەیبڕیبوایە کێبڵێکی لێدەدا".

 

دەقی قسەکانی رەزا حەسەن مارف، رزگاربوویەکی ئەنفال

ئێوارەبوو گوندەکەمان بۆمبێکی بەرکەوت، ئێمە وامانزانی بۆردوومانە، بەڵام بۆمبی کیمیایی بوو. دووکەڵەکەی بەسەر ئاسمانی گۆپتەپە و ئەسکەر و بەشێکی کانی هەنجیریش بڵاوبووەوە، کاتێک لە گوندەکەی خۆمانەوە سەیرمان دەکرد بینیمان سوپای عێراق لە کلکە سماق و ئاغجەلەرەوە دەهاتن، گۆپتەپە کیمیاباران کرا، ئێمە نەماندەزانی کیمیا بارانە، هەروەها لە خاخەرانەوە گوتیان سوپا بەڕێکەوتووە بۆ سەرووی خاخەران، لە تەقتەقەوە هاتن بۆ قەمیشە و گرد خەبات، واتە سوپای عێراق لە چوار قۆڵەوە هێرشی هێنا، بەهەرشوێنێکدا دەهاتن دووکەڵ و خانوو سووتاندن و هاوار و تاڵان و رۆ رۆ بوو، هەرچوار دەورمان گیرا، ئێمەش لە دێیەکەمان ئەوەی گوێدرێژی هەبوو، ئەوەی دیکە بە کۆڵ بەرەو چەمی بابڕشە چووین بۆ ئەوەی لە نێو گوند نەمێنین و بەر بۆردوومان نەکەوین، چەمەکەش 4 بۆ 6 کیلۆمەتر لە ئاواییەکەمانەوە دوور بوو، شوێنەکی سەخت و شاخاوی و هەڵدێر و پڕ قەمیش بوو، خەڵک لە تەلانەوە لە ترسان خۆی رووتدەکردەوە تاوەکو بەیانی رۆشتنە خوارێ بۆ چەمەکە. ئەو شەوە فەردە ئارد و شەکر و ساج و ئەو کەرستانەی ژیانیمان هێنا بۆ ئەوەی ماڵ و منداڵی پێ بەخێو بکەین و پێمانوابوو ئەو سوپایە ماوەی 10 رۆژی پێدەچێت تاوەکو دەگەڕێتەوە، ئێمەش لەو چەمە ژیان بەسەر دەبەین و پاشان دەگەڕێینەوە ئاواییەکەمان.

ماوەی دوو بۆ سێ رۆژی پێچوو لەو چەمە ماینەوە، کاتێک بینیمان جەیش و جاش هاتوونەتە دیارمان و هەرچوار دەوری چەمەکەیان بە تانک و زرێپۆش گرتووە، ئێمەش ئاگامان لە هیچ نەبوو.من مێگەلێک مەڕم پێبوو منداڵەکانمان شەو دەچوون خۆیان دەشاردەوە، ئەو چەمە نزیکەی 500 کەسی لێدەبوو، شەو کە نانمان دەخوارد دەچووین خۆمان دەشاردەوە، بەیانییەک هەستام پیاوێکمان لەگەڵبوو چەکێکی بڕنۆی پێبوو، گوتم ئەوە بۆ کوێ دەچی؟ گوتی هەندێک عەلەشیش و قازم هەیە دەچم ئاویان دەدەم، من لەو چەمە بەستراومەتەوە بە خودا لە کیمیا دەخنکێن، وەرزەکە بەهاربوو دونیا گەرم بوو، گوتی هەم پارێزگاری لە ئێوە دەکەم و هەمیش عەلەشیش و قازەکانم ئاو دەدەم، منیش گوتم درەنگە سوپا دەتبینێت، گوتی نابەخوا بەو دۆڵە سەردەکەومە سەر شاخەکە.. ئەوبوو بەبەرچاومەوە سەرکەوت و گەیشتە سەرەوە چەند سەباز و جاشێکی لێپەیدابوو تەقەیان لێکرد، ئەویش بڕنۆیەکی پێبوو تاوەکو فیشەکی پێبوو لەقەت پاڵ ئەو شاخە شەڕی کرد، جاش و جەیشەکە دەڕۆیشتنە ئەودیوی شوێنەکە، لە کۆتاییدا فیشەکی پێنەما تەقەیەکی زۆریان لێکرد و لەوێ کوشتیان، دوای کوشتنی سوپا سەر شاخەکە کەوت، ئینجا بۆ ئێمە بەدیارکەوت کە جەیش جاش دەورەمانی داوە.

چۆن دەڵێن ئاخیر زەمان دونیا خراپ دەبێت، ئەو رۆژەش هەروابوو، 3 بۆ 4 ئارپیجیان بەنێو قامیشەکەوەنا، لەو شاخە بوو بە گرمەو لرمەیەک منداڵ زراوی رژا، 125 مێگەل مەڕ لەو چەمەدابوون، کە هەر هی دێیەکەی ئێمە نەبوو بە تەنها، هی دێیەکانی دیکەشی لێبوو، نزیکەی هەزار دانە وڵاغی لێبوو. ئەو رۆژە رۆژە رەشەکەبوو، تاوەکو هاواریان کرد گوتیان وەرنە خوارەوە ئەوەی بەدەم بانگەوازەکەمانەوە نێت و ئێمە بیگرین گوللـەبارانی دەکەین، خەڵکەکەش هەر لە خۆیەوە لە ترسان هاتنە دەرەوە بۆ سەرباز و جاشەکان، ئێمەیان بە شێوەی بازنەیی وەکو شایی لە تەک یەک ریز کرد، ژنەکان لەلای چەمەکە و پیاوەکانیش لای دارەبەنەکان، ئەفسەرێکی لێبوو، دوو سەربازی بە دوو کیسەوە رەوانەی لای ئێمە کرد، ئەفەسەرەکە دەمانچەیەکی بەدەستەوە بوو، گوتی بە کوردی و عەرەبی پێیان بڵێن ئێمە بەدوای ناسنامە و رەگەزنامەو پارە دەگەڕێین، ئەوەی یەک دیناری پێ بمێنێت و نەیداتە دەست ئەو دوو سەربازە بەو دەمانچەیە لەسەری دەدرێت، ئەفسەرە کوردەکەش بە ئێمە گوت دەزانن چی دەڵێت؟ گوتمان نەوەڵا گوتی دەڵێ یەکێک دینارێک لە باخەڵیدابێت و پاشان دەیپشکنین، ئەگەر دیناری لەلا مابێت بەو دەمانچەیە دەیکوژین، گوتمان باشە، دەستیان کرد بە گیرفانمان هەرچی پارە هەبووایە زۆر یان کەم دەیانخستە نێو کیسەکە، هەر ناوە ناوە کیسەکان پڕدەبوون و دەچوون دایاندەنا و دەهاتنەوە، هەر هەموومانیان پشکنی، پاشان ئەفسەرەکە گوتی دەزانن بۆ ئەو پارەیە لە ئێوە دەستێنین، گوتمان نەوەڵا، گوتی بۆیە ئەو پارەیە لە ئێوە دەستێنین چونکە ئەو پارەیە عێراقییەو ئێوە ئێرانین، ئێوە چوون سوپای ئێرانتان هێنا و ئەوانیش چوون لە کۆمپانیای نەوتیاندا، ئێمەش هەموومان وەکو یەک هاوبەشبووین لە داهاتەکە، بەڵام ئێستا ئەو پارەیە بە ئێوە حەرامە، گوتمان باشە، پاشان دەستیان بەسەر مەڕو ماڵاتەکانماندا گرت و لەنێوخۆیاندا دابەشیان کرد، گا گەلەکە بۆ جاشەکان و مەڕەکانیش بۆ سەربازەکان، ئێمەشیان بەپێش خۆیاندا بەرەو دێیەکە، کاتێک گەیشتینە دێیەکەمان بینیمان دوو شۆفڵی لێیە و خەریکن خانووەکان دەڕووخێنن، ئێمە کاتی نیوەڕۆ گەیشتینەوە دێیەکەمان، بەڵام شۆفڵەکان لە بەیانییەوە دێیەکەیان تەخت کردبوو.

کە ئێمەیان بردە ئەودیو ئاواییەکە کە ئامر لیواکەیان لەوێ بوو نای عەقید نوعمە بوو، ژنەکانیان بردە ژێر چەند دار تووێک کە لەوێ هەبوو، ئێمەش بەیار ئەو گەرمایە بووین، عەقید نوعمەش لەسەر کورسییەک دانیشتبوو، گوتی بە حەقی ئەو قورئانە یەک تاکە سەربازم بریندار ببێت و قەمیشێک بە پێدا بچێت بەو چەکە گشتتان گوللـەباران دەکەم، گوتمان سەیدی ئەگەر هەر سەربازێک برینداربێت و پێشمەرگەی لێبێت ئێمە هەژارین و خەڵکی ئەو دێیەین هیچ دەسەڵاتێکمان نییە، جا ئەگەر هەر شەڕێک بکرێت ئێمە هیچ دەسەڵاتێکمان نییە. گوتی نا، ئێوە بارمتەن بە حەقی قورئان یەک تەقە لە یەک سەربازمان بکرێت ئێوە دەکوژم، گوتمان باشە.

ئێمەی لەو شوێنە هێشەوە ژن بە جیاو ئێمەش بە جیا، هەر ئەوەندەمان زانی هەلیکۆپتەرێک بەسەر ئاواییەکدا هات و لەسەر گردەکە نیشتەوە، خەڵکیش لە ترسان و داماوی و هەژاری و گریان هیچ قسەیەکیان پێنەدەکرا، گوتیان ئەوە بارقە. ئێمە نەماندەناسی بەس گوێمان لە ناوەکەی ببوو، دیاربوو لەگەڵ ئامر لیوایەکە قسەیان کردو گوتیان ئەو خەڵکە هەمووی بار بکەن و بڕۆن، ئەوەبوو ئێمەیان خستە نێو ئیڤا سەربازییەکان، بەڵام تاوەکو سەردەکەوتینە نێو ئیڤاکان تاوەکو تاقەتیان هەبوو بە شەق و دار و لوولەی چەک لێیان دەداین و وەک ئاژەڵ باریان دەکردین، 7 ئۆتۆمبێل بوو ملی رێگایان گرت بەرەو چیای خاخەرانەوە بەو شاخە سەرکەوتین لە ئۆمەر مەندانەوە بەرەو شیوە سوور چووین و لەوێشەوە ئێمەیان بردە سەر جادەی تەق تەق، لە جادەی تەق تەق لە پردەکەی قەراتەوە پەڕینەوە ئەوبەر، لەوبەر 3 بۆ 4 دەواجنی لێبوو ئێمەیان بردە نێو ئەو دەواجنانە، بە سەتان سەرباز و جاش دەورەیان داین، ئەوەندەی پێنەچوو دوای 15 بۆ 20 خولەک جارێکی دیکە باریان کردینەوە و ئێمەیان بەرەو کەرکووک برد، لە رێگای کەرکووک بووین کوڕەکەم برسی بوو گوتی باوکە نان باوکە نان، سەربازەکە گوتی بڕۆ سەی کوڕی سەی لە ئۆتۆمبێلەکە کەوتە خوارەو کەوتە ژێر ئۆتۆمبێلەکانی دیکە و گیانی لەدەستدا، کاتێک گەیشتینە شوێنێک گوتمان ئەو شوێنە کوێیە؟ گوتیان تۆبزاوەی کەرکووکە، لەوێ ئێمەیان دابەزاند و لەیەکیان جیا کردینەوە، پیاوە بە تەمەنەکان بە جیا و گەنجەکانیش بە جیا، ژنە بەتەمەنەکان بە جیا، کچ و ژنە گەنجەکانیش بە جیا، کرانە چوار کۆمەڵە. خەڵکانێکی لێبوو جل و بەرگەکانیان لەبەر داکەندرابوو تەنیا یەک دەرپێ کورتیان لەبەر مابووەوە لە پشتەوەش دەستیان بەسترابوو، سەربازەکان بە سۆندە لێیانیان دەدا و بەبەرچاوی ئێمەیان دەگێڕان، پاشان ئێمەیان خستە نێو هۆڵێکەوە، ژنە پیرەکانیان بە یەکەوە خستە نیو هۆڵێکەوە، گەنجەکانیشیان بە یەکەوە کردە هۆڵێکەوە، پیاوە بە تەمەنەکانیشیان کردە هۆڵێکەوە، پاشان ئەوەی پێگەیشتوو بووایە و سمێڵ و ریشی رەشبووایە رووتیان دەکردەوە بە سۆندە ئەشکەنجەیان دەدا، هەتا ماندوو دەبوون لێیان دەدان و دەیانبردن لەنێو ئاویان دەنان و دەیانبردەنەوە هۆڵەکە، ئێمەشیان کردە هۆڵێکەوەو دەرگایان لەسەر کلیل داین و دەبوو هەر لەنێو هۆڵەکە پیسایی بکەین تاوەکو بەری بەیان لەوێ بووین، هێشتا بانگی بەیانی نەدابوو نزیکەی 13 بۆ 14 ئیڤای سەرداخراویان بۆ هێناین هەموومانیان بە یەکەوە خستە نێو ئەو ئیڤایانە، بە رێگادا دەڕۆیشتن نەماندەزانی بۆ کوێمان دەبەن، ژن و منداڵ بۆ قومێک ئاو هاواریان لێ هەستابوو دەگریان، دونیا رووناک بوو گەیشتینە لای سەماوە سەربازەکان دابەزین و بۆخۆیان چوونە سەر دەریاچەکە و ئاویان دەخواردەوە رێگەشیان بە ئێمە نەدەدا ئاو بخۆینەوە، دوویان دەچوون ئاوو و هەنجیر و ترێیان دەهێنا دوو سەربازی دیکە دەمانەوە بۆ ئەوانیشیان دەهێنا، رێگەشیان بە ئێمە نەدا قومێکیش ئاو بخۆینەوە.

ئیڤایەکان لەنێو سەماوە سوڕانەوە و منداڵەکانیشیان بەرەو شوێنێکی دیکە برد، ئینجا لەوێ خەڵکەکەیان هەموو رووتکردەوە گوتیان کێ پارە و زێڕ و شتێکی بە بەهای پێیە جەیش لە پێشەوەیە لێتان دەستێنن، هەندێکیان ئەوەی هەبوو پێیاندابوون، منیش گوتم مردن هەر مردنە نەیاندەنێ بەخودا ئەوانە تاڵانچین، ئەوەی پێیان بدەن ناتاندەنەوە، لەوێش سەربازەکە دوو سێ سۆندەی لێدام لەبەر ئەوەی گوتم نەیاندەنێ.

لە نەفسی سەماوە لێمانیاندا، کاتێک گەیشتینە سەماوە ئێمەیان بەرەو لایەک برد و منداڵەکانیشیان بەرەو شوێنێک برد کە ناوچەکە شاخاوی بوو وەک بانی مەقان. ئێمەش کە لە سەماوە پەڕینەوە شەومان بەسەر داهات، زانیمان گوتمان بە هەقی قورئان ئەم چەکدارانە دەمانبەن گوللـەبارانمان دەکەن، خەمێک لە خۆمان بخۆین و با 10 بۆ 15 کەسیشمان لێبکوژرێت و ئێمەش ئەو سەربازانە بگرین و چەکەکانیان لێبستێنین و بیانکوژین، لە سەروبەندی ئەو پلانەدابووین کاتێکمان زانی گەیشتینە نوگرە سەلمان، کاتێک گەیشتینە نوگرە سەلمان سوێند دەخۆم 20 هەزار کەسی لێبوو، ئێمەشیان لەوێ دابەزاند و بە شەق و دار لێمانیاندا، کاتێک دابەزین هەندێک ئاوو چڵکاوی نوگرە سەلمانی لێبوو بۆن بۆگەنی مرۆڤی دەکوشت، لە توێنوێتی و لە تاوان دەممان بەو ئاوەوە نا بۆ ئەوەی تۆزێک فێنکمان بێتەوە، چونکە گەرمای نوگرە سەلمان گەلێک بە تین بوو، ئەوەبوو هەر 15 بۆ 20 کەسێک یان بەپێی گەورەیی هۆڵەکە دەیانخستینە ژوورەوە. ماوەی دوو شەو و دوو رۆژ نە ئاو هەبوو نە نان، پاش سێیەم رۆژ دوو کەس هاتن فەردەیەک سەموونی رەقیان هێنا لەگەڵ یەک سەتڵ ئاو بۆ هەموومان.

لە نوگرە سەلمان کابرایەکی لێبوو ناوی حەجاج بوو، ئەو حەجاجە کێبڵێکی بەدەستەوەبوو هاتە ناومان، ئەو کێبڵەی لە هەر کەسێک بدابایە گیانی دەردەچوو، هاتە ناومان و لەمسەر بۆ ئەمسەر بەناوماندا دەگەڕا و قسەشی نەدەکرد، ئەوەی ئەقڵی نەیبڕیبوایە کێبڵێکی لێدەدا.

ئێتر لەوێ ماینەوە بەبێ ئاو و نان و خاوەن، خودا نەبێت کەس خاوەنمان نەبوو، ئەوەی دەشمرد، ئەمنەکان دەهاتن هەر شتێکی پێبوایە لە گیرفانی دەریان دەهێناو دەیانبرد، ئێمەش بە بەتانییەک ئەو تەرمەمان دەبرد بۆ گۆڕستانەکە کە خاکەناسێکی لێبوو هەم کلکەکەی هەمیش دەمەکەی شکابوو، بەو خاکەناسە تەرمەکەمان دەخستە ژێر خۆڵەکەوە و داماندەپۆشی، پاشان سەگی رەشی لێبوو دەچوو خۆڵەکەی هەڵدەکۆڵی و تەرمەکەی دەردەهێنا، هەموو رۆژێک 6 بۆ 25 کەس دەمردن، ئەوەی کەسی هەبووایە خەڵک بە تەنگیەوە بوایە دەمانبرد و بەخاکمان دەستپارد.

ئەو رۆژەی تەرمەکەمان دەبرد و دەهاتینەوە شۆفڵێکی لێبوو زەوییەکەی دەپەستایەوە، سوێندت بۆ دەخۆم ئەو بەسەرهاتەی بەسەر ئەو نوگرە سەلمانەدا هاتووە، نە فیرعەون و نە هیچ زاڵمێک لەسەر ئەو دونیایە ئەو حکومەی نەکردووە.

دوای ماوەیەک کەسێکی لێبوو بە ئەمنەکانی گوت خوا قبووڵ ناکات ئەو تەرمانە بە رووتی بخرێنە ژێر ئەو خاکەوە، پارەی پێبوو تۆپێک قوماشی خامی هێنا، تۆپە خامەکەی پارچە پارچە دەکرد و دەیدایە خەڵک، ئێمەش تەرمەکانمان بەبێ شۆردن و هیچ شتێک دەخستە ناو خامەکە و دەچووین بە خاکمان دەستپارد.

خۆم نەبینیبوو تەرمەکان بخەنە بەردەم سەگەکەوە، بەڵام ئەگەر بشمانی خواردبا ئەوان هیچ پەیوەندییەکیان پێوە نەبووە، کاری رۆژانەی حەجاجیش ئەوەبوو رۆژانە دەهاتە نێومان و رۆژانە سێ چوار کەسی لێدەکوشتین، ئەمە پیشەی بوو تاوەکو لەوێ بووین.

من نەمبیینوە هیچ کەسێک لەگەڵ خۆی ببات، بەڵام ئەوەی کوردبوو لەژێر دەستی زیندان بوو، دەیبرد لە ستوونەکە هەردوو پێیەکانی دەبەستەوە و سەرەو ژێری دەکردەوە تاوەکو گیانی دەرنەچووبایە یان نیوە مردووی دەکرد، ژن و پیاو لای ئەو جیاوازی نەبوو، نەمبینیوە بە تەنیا هەر ژن ئەشکەنجە بدات. بەخوا بینیومە بە دارەوە بۆخۆی دەوەستا بە ئەمنەکان ئەشکەنجەی زیندانەکانی دەدا بە بەرچاوی خەڵکەوە تاوەکو گیانی دەردەچوو.

دواتر لێبووردن دەرکرا، کاروان کاروان ئیڤاکانیان پڕ دەکرد و خەڵک دەگەڕێندرایەوە، جاری وا هەبوو بە 10 رۆژ ئیڤایەکیان پڕ دەکرد، جاری وا هەبوو مانگێکی پێدەچوو تا کاروانێکیان دەناردەوە، خۆم 6 مانگ و نیو لەو نوگرە سەلمانە بووم، من دوایین کەس بووم کە دەرچووم.

بە هەقی قورئان، ژێک هەبوو خەڵکی کەرکووک بوو، هاتبوو دوو کوڕی پێشمەرگەبوو هاتبوو بۆ لای کوڕەکانی لەگەڵ ئێمە بە گەردەلوولەوە وەبوو، هەر دەگریا، لەگەڵ ئێمە سووڕیاندا، بەڕۆژوو بوو، ئەو خەڵکە ئەگەر لە 10%ی بەڕۆژوو نەبووبێت، ئەوەی دیکە هەمووی بەڕۆژوو بوو بە ژن و پیاوەوە.

 

ئەو ژنە بانگی من و کابرایەکی کرد کە ناوی ئەحمەد جەمیل بوو، گوتی ئێوە خەڵکی وڵاتەکەن بۆ لای کوڕەکانم هاتووم، 80 دینارم لە گیرفاندایە من وا مردم، ئەگەر کوڕەکانم فڵان و فڵان هاتنەوە ئەو پارەیان بدەنەوە، ئەگەر نەشهاتنەوە بۆمی بکەن بەخێر لە رای خودا. خودا دەیزانێت ئەمنەکە کە گوێی لەو قسانەبوو هەر یەکەو سۆندەیەکی لێمانداو 80 دینارەکەی برد. ئێمەش بەو ژنەمان دەگوت خوشکم وا دەمری وا گیانت دەردەچێ ئەو گڵاسە ئاوە بخۆ، دیگوت سوێند بەخوا کە خاوەنی ئەو رۆژووانەیە کە من بۆی بەڕۆژوو بوومە لەوێ سکاڵا دەکەم، ئاوو زاد ناچێتە سەر زمانم تاوەکو گیانم دەرنەچێت.

دواتر کە گەڕاینەوە بە 6 بۆ 7 قۆناخ گەڕاینەوە، من لە دوایین قۆناخ گەڕامەوە، ژنێکم لەگەڵدابوو ناوی فاتم بوو لەسەر یەک گڵاس ئاو یەک شیشەی سەبەی لێیدا و یەکسەر گیانی دەرچوو، ئەو ژنە لە مەمەڕەکەی ئێمەبوو، ئێمەش کە بەڕێکراین مەمەڕەکەی ئێمەش چۆڵ بوو، ئێمەیان هێنایەوە سەماوە، لە نێو سەماوە خەڵکەکەی عەشایەر بوون بۆ ماوەی 3 رۆژ لێیان نەگەڕا بچینەوە خزمەتیان دەکردین ماسی و نان و سەموونیان پێدەداین، لە کۆتایی ئەو سێ رۆژە، ئێمەیان هێنایەوە هۆڵەکەی تۆبزاوە، لە تۆپزاوە ئەو شەوەی تاوەکو بەرەبەیان ئێمەیان بەناو کەرکووکدا گەڕاندەوە.

کاتێک لە سەماوە بووین، لە نزیک سەربازگەکە دەمویست سۆراغی کەسوکار و منداڵەکانم بکەم، چوومە لای سەربازێک گوتیان شیعەیە، هەندێک کوردیشی دەزانی، لەبارەی ژن و منداڵەکانەوە لێم پرسی، گوتی زیاتر لە 5 هەزار ژن و منداڵ وا لەو بیابانەی سەماوە لە گۆڕی بەکۆمەڵ بە زیندوێتی زیندەبەچاڵ کراون، ئینجا لەوێ دەستم بە ناڵەو گریان کرد و هاتمەوە، کە هاتمەوە برایەکم لەگەڵمدابوو گوتی بۆ دەگری بۆ تاوەکو ئێستا هیچ عەیبت نەبوو و بۆ وادەکەی چیت بیستووە؟ گوتم بە هەقی ئەو قورئانە ئەو پۆلیسە عارەبە گوتی لەو بیابانەی سەماوە نیوەی شەو گۆڕی بەکۆمەڵیان بۆ هەڵکەندرابوو گشتیان زیندە بەچاڵ کران.

دواتر ئێمەیان خستە نێو ئیڤاکان و ئێمەیان گەڕاندەوە بۆ تۆبزاوە، لەوێشەوە بۆ چەمچەماڵ. لە تەکیە عەلی عەزیزێکی لێبوو قائیمقام بوو، لەسەر پەیژەکەوە بەریداینەوە، نێوچەوانم شکاو هەموو لەشم بە خوێن سوور بوو، گوتی  ئەگەر بمزانیبوایە رێگریمان لەو (با)یە دەکرد کە بەسەر دێیە کوردەکانەوە دەهات، رێگەمان نەدەدا بەسەر قەزاو ناحیەکانماندا بێت، پۆلیسەکان کورد بوون لە هەموویان خراپتر بوون، ئێمەیان دایە بەر شەق، تەکیە ناوچەیەکی قەدەخەکراوبوو، دێیەکانمان هیچ نەمابوو، رێگاش نەبوو بچینەوە بۆ دێیەکەی خۆمان، لە تەکیە ئەوماڵ و ئەوماڵ دەگەڕاین ئەگەر یەکێک لە رای خودا تیکەیەک نانمان پێبدات یان شەوێک لای خۆی بمانهێڵێتەوە، دوو ساڵی تەواو ئەمە حاڵمانبوو بەبێ ئەوەی کەس خەممان لێبخوات و سڵاوێکمان لێبکات.

ئەم رووفاتانە کە دەیانهێننەوە، من مەمنوونی ئەو کەسەم ئینجا ئەگەر حیزب بێت یان عەشایەر یان رێکخراو یانیش خێرخوازبێت ئەو رووفاتانە بهێنێتەوە، هەتا دەمرین وادەزانین زیانمان پێنەگەیشتووە، ئەو رووفاتانە لە نیشتمانی عەرەب بێتە دەرەوەو بێتەوە ناو نیشتمان و چەمچەماڵ وڵاتەکەی خۆمان.

ئەگەر رووفاتەکان هی سەماوە بێت هەر وادەزانم منداڵەکانی خۆم لەناو گۆڕستانەکەی خۆمانە. لەوکاتەوەش گوتوومە ئەگەر هەر کەسێک گەرەنتی ژیانم بکات و نەکوژرێم، بمبەن بۆ ئەو ناوچەیە لەو سەربازگەیەوە دەچمە سەر گۆڕی منداڵەکان. کە بەس منداڵەکانی خۆم جیا لە هی خزم و کەسوکارەکەم بە دایکیانەوە 7 کەسم ئەنفالە. هی ئامۆزا و خاڵۆزاکانیشم 40 بۆ 50 کەس دەبن.

 

 

 

 

سابیر عەبدی باسی ئەو کاتانە دەکات کە لە نوگرە سەلمان بووە و دەڵێت، "رۆژێک گوتیان دکتۆر هاتووە، سابیری کەریم بەگ هەبوو خەڵکی قەمیشە بوو نەخۆشبوو، چوو بۆ ئەوەی دەرمانی پێبدەن، بەڵام زۆریان لێداو و سەریشیان شکاند، هاتەوە لە ژوورێک کەوت تاوەکو گیانی لەدەستدا". 


پرسیار: کاتێک لە نوگرە سەلمان بوون، ئەگەر کەسێک نەخۆش بکەوتبایە، چیان لێدەکرد؟ ئایا دەیانبرد بۆ نەخۆشخانە؟

ناوەڵا نەخۆشخانە نەبوو، رۆژێک گوتیان دکتۆر هاتووە، ئەو خەڵکەش کۆبوونەوە.. سابیری کەریم بەگ هەبوو خەڵکی قەمیشە بوو نەخۆشبوو، چوو بۆ ئەوەی دەرمانی پێبدەن گەلێکیان لێداو سەریشیان شکاند هاتەوە لە ژوورێک کەوت تاوەکو مرد.

سابیر عەبدی مەحموود

نادر هەبوو، خەڵکی لای ئێمەبوو، رۆژێک سەتڵێکی برد ئاو بهێنێت، گوتی سەتڵێک ئاومان پێبدەن کەسێکمان مردووە دەیشۆین، سەتڵەکەی لێوەرگرت وایزانی ئاوەکەی دەداتێ، تاوەکو گرتی سەتڵەکەی بەسەریدا کێشاو سەری شکاند، ئەویش بە سەری بریندارەوە هاتەوە.

ئەوانەی کەوا سەرپەرشتیاری هۆڵەکان بوون، خواردنیان دەهێنا بە قاچاخ پێیان دەفرۆشتین، رۆژێک گوتی ئەمە خەتای ئێوەیە ئەوانە خواردن دروست دەکەن و نان دەخۆن، هەموویانی برد لەبەر ئەو هەتاوە دەستیانی بە ستوونێکەوە بەستایەوە بۆ ماوەی چەند کاژێرێکی هێشتنەوە لەبەر ئەو خۆرە گەرمە.

ئاو بە تانکەر دەهات، ناو حەوشەکە چەمەنتۆ بوو، لەوێ تانکیان دانەنابوو ئاویان بۆمان تێدەکرد، ئەگەر یەکێک چووبایە لای ئاوەکە تا پڕ دەبوو، بە قامچی لێیان دەدا، بە خودا رۆژێک من لەدوورەوەش وەستابووم، کەسێکیان کردبووە بەرپرس ناوی مام ساڵح بوو، شانێکی دا لە شانم منی خستە سەر ئەرزەکە و بەر لێوار سەبەکە کەوتم و شوێنی برینەکەم رەنگی شین و مۆر بوو، گوتم مام ساڵح من چیم کردبوو بۆ ئاوات لێکردم، گوتی وەڵا لەو دونیاش بێیتە لای من ئاوت نەدەمێ. ئەوە ژیانمان بوو ئاو نەبوو نان نەبوو، نەدەوێرانی نە دەنگ بکەی نە قسە بکەی.

پرسیار: پرسیارتان دەکرد بۆ واتان لێدەکەن؟

پرسیارمان دەکرد، دەیانگوت بۆ دەجوڵێنەوە، بۆ قسە دەکەن و شەڕ دەکەن؟ ئێ 4 ملیۆن کەس لە شوێنێکدابێت ئەگەر ئەسحابەش بن دوو کەس هەر شەڕ و چەقە چەقیان دەبێت.

پرسیار: ئێوە لە چ ئاواییەک بوون کاتێک ئەنفال کران؟

لە کانی هەنجیر.

پرسیار: چۆن بوو؟ باسی بکە.

ئێمە لە کانی هەنجیر لەبن ئەو شاخانە خۆمان حەشاردابوو، ئەوسا منداڵ بووم، کاتێک جاشەکانی تەحسین شاوەیس هاتن، لە بن ئەو شاخانە کۆمانیان کردەوە و ئێمەیان بردە کانی هەنجیر، خوا هەڵناگرێ لەوێ تەحسین شاوەیس گوتی رێگەنادەم ماڵ و منداڵەکانتان بگیرێت، هەمووی بۆ چەمچەماڵ و تەکیە نارد، ئێمەشیان کردە ناو ئیڤای سەربازی و بۆ چەمچەماڵیان بردین، لەوێشەوە بۆ ئاغجەلەر پاشان بۆ سلێمانی، نزیکەی 10 بۆ 20 شەو لە سلێمانی بووین، پاشان ئێمەیان بردە تۆبزاوەی کەرکووک و چوار شەویش لەوێ بووین، چوارەمین شەو ئێمەیان بردە نوگرە سەلمان، لە نوگرە سەلمانیش ئەو حاڵەمان بەسەر هات، رۆژێک یەک سەموونیان پێدەداین، رۆژێکیش دوو سەموون، ئاوێکی گەرم و پیسیشیان پێدەداین، دوای ئەوەی ئەو ئاوەمان دەخوارد بۆنی نەوتی لێدەهات.

ئێمە 25 بۆ 30 ساڵ پێشمەرگەمان بەخێوکرد، بە هەقی قورئان رەنگە 20 فەردە برنجم بەدەمی پێشمەرگەدا کردبێت، ئەوەش ئەنجامەکەیەتی، وەڵا ئێمە کوردستان رزگار دەکەین بۆ نەوەکەمان.

پرسیار: حاجی کاتێک لە نوگرە سەلمان بوون، مامەڵەی ئەفەسەر و هێزە ئەمنییەکان لەگەڵ ژن و منداڵەکان چۆن بوو؟

من ئاگام لە ژن و منداڵەکان نەبوو، ئەوان دوور بوون لە ئێمەوە، ئەوان لە هۆڵێکی دیکەبوون، دوای نیوەڕۆیان تۆزێک دەرگایان لەسەر دەکردنەوە منداڵەکان لە خۆشیاندا خۆیان لە خۆڵەکە دەگەوزاند.
هەرچی ژن بوو لەو زیندانەبوو سەری خۆی تاشیبوو لەبەر ئەسپێ و کێچ و خۆڵ و تۆز و گەچ، نە ئاو هەبوو خۆت بشۆی نە خۆت بتاشی، ئەو 6 مانگە هەر ئەوە جلوبەرگەی لەبەرمان بوو هەر ئەوەبوو.

پرسیار: بۆ خۆشووشتن چیتان دەکرد؟

پارچە چینکۆیەکیان لەسەر ئاودەستەکە دانابوو، ئەگەر بتویستبا تۆزێک ئاو بەخۆتدابکەی، ئەویش ئەگەر یەکێک پیس بووایە هەر پاکیش نەدەبوویەوە.. مەسینەیەک ئاوی بەسەرخۆیدا دەکرد، بەبێ سابوون. ئەگەر ئاوێکی گەرم نەبێت و سابوون نەبێت و لیفکەیەک نەبێت و بەرگەکەی خۆت نەگۆڕی.. ئەمە کەی دەکاتە خۆشووشتن.

پرسیار: دەگوترێت کاتێک لێبووردن دراو لە نوگرە سەلمان ئازادکران دووبارە لە دووبز بە تەمەنەکانیان کۆکردووەتەوە سووکایەتیان پێکردوون، تۆ ئەمەت لەبیرە؟

من لەگەڵیان نەبوومە تاوەکو بزانم سووکایەتیان پێکردوون.

پرسیار: تۆ لەنێو پیاوە پیرەکان بووی؟

من لەنێو پیاوە پیرەکان بووم، ئێمە کە بەر لێبووردن کەوتین و گەڕاینەوە چەمچەماڵ یەک ژنیشمان لەگەڵ نەبوو، هەمووی پیاو بووین. 50 پیاو لەنێو ئیڤایەکدا بووین، لە شوێنێک رایانگرتین تانکەرێک ئاوی لێبوو چووین دەست و چاومان شووشت، نوێژی بەیانی ببوو یان نەببوو هاتینە تۆبزاوە، لە تۆبزاوە رایانگرتین تاوەکو رۆژ گەرمبووم، لەوێ باریان کردین راستەوخۆ بۆ سلێمانی، کاتێک گەیشتینە سلێمانی خەڵکی سلێمانی نان و ئاو و خواردن و پاکەتیان بۆ هێناین، بەڵام کەس بۆی نەدەخورا، هەموو ریخەڵۆکمان وشکببووەوە.

پرسیار: کاتێک لە نوگرە سەلمان بوون، ئەگەر کەسێک نەخۆش بکەوتبایە، چیان لێدەکرد؟ ئایا دەیانبرد بۆ نەخۆشخانە؟

ناوەڵا نەخۆشخانە نەبوو، رۆژێک گوتیان دکتۆر هاتووە، ئەو خەڵکەش کۆبوونەوە.. سابیری کەریم بەگ هەبوو خەڵکی قەمیشە بوو نەخۆشبوو، چوو بۆ ئەوەی دەرمانی پێبدەن گەلێکیان لێداو سەریشیان شکاند هاتەوە لە ژوورێک کەوت تاوەکو مرد.

پرسیار: ئەگەر یەکێک بمردبایە چیان لێدەکرد؟

هەر بە بەرگەکەی خۆی یان بەتانییەکیان لێ دەئاڵاند، بەبێ ئەوەی بیشۆن و دەیانبردە دەرەوە. من نەمدەتوانی بچمە دەرەوە نەخۆش دەکەوتم، لە دەرەوە هەندێک زەوییەکەیان هەڵدەکەند و دەیانشاردەوە، دوایی دەیانگوت سەگەکان تەرمەکەیان دەردەهێناو دەیانخوارد، بەڵام من ئەوەم بەچاوی خۆم نەبینیبوو، نازانم راستە یان نا.

پرسیار: ئەو خەڵکەی لەو شوێنە زیندانی کرابوون، لەگەڵ نوێژ و رۆژوو چۆن بوون؟

ئێمە مانگی رەمەزان لەوێ نەبووین، نوێژیش ئەوەی بیتوانیبا نوێژی دەکرد، مەسینەیەک ئاوی پەیدا دەکرد و دەستنوێژەکەی هەڵدەگرت، بەڵام من نەمدەتوانی نوێژم نەدەکرد، بەڵام حاجی عەبدوڵڵای خاڵۆزام و حەمەی عەلی نوێژیان دەکرد، حەمەی عەلی ئێستا ماوە لە گۆپتەپەیە.

پرسیار: ئەگەر لە کاتی نوێژکردن بەعسیەکان یەکێکیان ببینایە چیان لێدەکرد؟

پۆلیسەکان هەندێکیان گەلێک باشبوون، هەر دەیانگوت روو لە خودا بکەن و بپاڕێنەوە، بەڵام حەجاج کە دەهاتە ئەوێ بەنێو زیندانەکان دەکەوت، دەیوگت بزانم کێ خواردنی هێناوە، ئیتر دەیبرد و تێری لێدەدا، دەیگوت پێم بڵێ ئەو برنجەت لەکوێ هێناوە و کێ بۆتی هێناوە.

پرسیار: تۆ لەو کاتە چەند منداڵت هەبوو؟

چوار کوڕم هەبوو. ناویان سلێمان، قادر، تاڵب و تۆفیق بوو، لە تۆبزاوە لە ئێمەیان دابڕاندن.

پرسیار: هیچ کاتێک خەون بە منداڵەکانتەوە دەبینی؟

ئەی چۆن، ئەرێ وەڵا ..

پرسیار: ئەگەر ئێستا حەجاج یان سەدام حوسێن بێتە بەردەستت و پێت بڵێن هێشا زیندون، چ هەقێکیان لێدەستێنیەوە؟

وەڵا یەک هەقێکی لێ ناسەنمەوە، ماڵی ئاوا بێ. ئەگەر دەستیشم بڕوات لە پێشمەرگەو کوردستانی دەستێنم، چونکە ئەگەر پێشمەرگە رێگەی پێ بداباین بۆخۆمان بڕۆین بۆ وامان لێدەهات، حکومەت 10 رۆژ پێشتر بانگەوازی کردبوو بۆ ئەوەی خۆمان رادەست بکەین، ئەوکات هیچمان لێنەدەهات.
مەلا مستەفا رەحمەتی خوای لێبێت گوتی کاکە دەسەڵاتم نەما خواحافیز، چووین خۆمان رادەستکردو حکومەت چەکەکانی لێوەرگرتینەوەو 50 لیرەشی پێماندا، بەخوا سەدام حوسێن لەمانە پیاوتربوو رەحمەت لە قەبرەکەشی.

پرسیار: تۆ پێشمەرگەی سەردەمی مەلا مستەفا بووی؟

نەوەڵا قەت پێشمەرگە نەبوومە، بۆ ناوی وەڵا لە ساڵی 1969 چوار پێنج مانگ بۆ 10 مانگ پێشمەرگەی کۆڵوانە سوور جەلالی بووم، ئەویش بە زۆر بردمیان.

پرسیار: دەڵێن حکومەتی بەعس پێشتر بۆ ماوەی 4 مانگ بانگەوازی کردبوو بۆ ئەوەی گوندەکان چۆڵ بکەن؟

بەڵێ بەڵێ، دەیگوت چۆڵی بکەن و وەرنە ناو حکومەت، حکومەت دەرگای لەسەر پشتە، بەڵام پێشمەرگە رێگەی پێنەداین بچین. ئێستا بچیتە ناو هەر فەرمانگەیەک بڵێی پێشمەرگەم بەخێوکردووە، پێت دەڵێن چیت کردووە. 

 

رزگاربوویەکی ئەنفال: هەرگیز تاوانەکانی ئەنفالم لەبیرناچێت

 

پایزە مەحموود مەنسوور، خەڵکی گوندی تەپە سپییە لە سنووری گەرمیان و یەکێکە لە رزگاربووانی ئەنفال و دەڵێت، هەرگیز تاوانەکانی ئەنفالم بیرناچێت. 

پایزە مەحموود حەوت مانگ و 18 شەو لە نوگرە سەلمان بووە و دەڵێت "بەبیرم دێت هۆڵەکەی نوگرە سەلمان دووبەش بوو، گۆڕەپانێک لەنێوانیادابوو ئەوبەرەی هەڵەبجەیی بوون بەرەکەی دیکە گەرمیانی بوون، دوو کوڕی هەڵبەجەییەکان بەناوەکانی شەماڵ و غەریب، کاتێک تانکەری ئاو هات سەتڵێکیان بەدەستەوەبوو بۆ ئەوەی ئاو ببەن، ئەفسەرێک هات و دوو سەربازی بۆ بانگکردن، ئەو دوو کوڕەیان هەڵواسی ئەوەندیان لەژێر پێیەکانیاندا نەیاندەتوانی لەسەر پێ بڕۆن، دواتر هەر بە سەراوژێر لە ستوونی گۆڕەپانەکەیان هەڵواسین و بە کێبل ئەوەندەیان ئەشکەنجەدان تاوەکو نەمردن وازیان لەو دوو کوڕە نەهێنا".

دەقی قسەکانی پایزە مەحموود، رزگاربووی ئەنفال

من ناوم پایزە مەحموود مەنسوورە، خەڵکی گوندی تەپە سپیم، بەر شاڵاوی ئەنفال کەوتین، 7 مانگ و 18 شەو لە نوگرە سەلمان بووین و گەڕاینەوە، ئەوکات تەمەنم لە نێوان 9 بۆ 10 ساڵ دەبوو، هەموو رووداوەکانم بە بیر نەماوە کە لە کوێوە چووین و بۆ کوێ تاوەکو گەیشتینە نوگرە سەلمان. ئەوەی لەبیرم بێت و لەبەرچاوی خۆم روویداوە، ئەوانەم هەرگیز لەبیر ناچێت.

ئێمە کاتێک چووین بۆ نوگرە سەلمان، یەکەمجار لە ملەسوورەوە بارکراین بۆ قۆرەتوو، شەوێک لە قۆرەتوو بووین، لە قۆرەتوو براین بۆ تۆبزاوە، وابزانم دوو شەو لە تۆبزاوە ماینەوە، هەموومانیان کردە نێو گۆڕەپانێکی گەورەوە، خەڵکەکەیان کردە چوار بەشەوە، ژنە بەتەمەنەکان بە جیا، ژنە گەنجەکان بە جیا، پیاوە بە تەمەنەکان بە جیاو پیاوە گەنجەکانیش بە جیا. ئێمە هەر ئەو رۆژە باوکمان بینی، ئیتر نەمانبینییەوە.

ئێمەیان بە ئیڤایەکی سەرداخراو برد، ماوەیەکی زۆر لە رێگابووین نازانم چەند کاژێر بوو نەماندەزانی بۆ کوێمان دەبەن، دواتر ئێمەیان لەنێو دارستان و باخێک هێنایە خوارەوە، گوتیان ئێرە دووبزە.

ماوەی دوو مانگ لە دووبز بووین، پاش دوو مانگەکە هەر بە ئیڤایەکی سەرداخراو ئێمەیان بردە نوگرە سەلمان، نزیکەی 17 بۆ 18 کاژێر لەنێو ئیڤاکەدابووین و بەنێو شارەکاندا ئێمەیان دەسووڕاندەوە، کاتێک گەیشتینە نوگرە سەلمان شەوبوو، ئێمەیان بردە شوێنێک نە کارەبا هەبوو، نە ئاو هەبوو، تاوەکو ئەژنۆ خۆڵی تێدابوو، سێ شەو لەوێ ماینەوە بێ ئاو و کارەبا، دوای سێ شەوەکە هاتن کارەبایان بۆ پێکردین و ئاویشیان بۆ هێناین، ماوەی مانگێک بۆ دوو مانگ هەر لەو شوێنە بووین، دواتر ئێمەیان بردە نێو هۆڵەکە ئیتر لە هۆڵەکان و ژوورەکان دەیانهێناین و دەیانبردین.

دوای مانگێک یان دوو مانگی کە زۆر بە باشی بەبیرم نایێت، گوتیان لێبووردن دەرکراوە، هەرچی پیاوی پیر هەبوو گاڵتەیان پێدەکرد و هەڵیاندەپەڕاندن، دەیانگوت یەڵا گۆرانی بڵێن، ئێمە لە پەنجەرەکەوە سەیرمان دەکردن، تاوەکو بەیانی بە بیرم دێت هەر گۆرانی "ئەی شیرنێ و خانم"یان بە پیاوێک دەگوتەوە، ئەو شەوە ئەو پیاوە کۆچی دوایی کرد، بە سکی برسییەوە ئەو مامەڵەیەیان لەگەڵ ئەو خەڵکە دەکرد. بەیانی تاوەکو کاژێر 10 بۆ 11 تەرمەکەی هەر لەوێ کەوتبوو.

حاڵمان زۆر خراپبوو، خواردن و ئاویان پێنەدەداین. رۆژ نا رۆژێک سەموونێکیان پێدەداین، ئەو سەموونەشیان دەخستە نێو کۆگایەکەوە مشک و پشیلە گیانلەوەری بەسەردا دەگەڕا، سەموونێکی رەق وەک بەرد وابوو، ئاویش نەبوو بۆ ئەوەی بە ئاو بمانخواردبایە، ئاوێکیان پێمان دەدا تاڵ و سوێر و ترشبوو، کاتێک دەمانخواردەوە لووتمان دەگرت، ئاوەکە زۆر پیسبوو، خەڵکەکە هەمووی تووشی نەخۆشی بوون، هەر یەکێک بە دەردێک دەمرد، کاتێکیش دەمردن تەرمەکانیان دەبرد و دەیانگوت بە خاکیان دەسپێرین، بەڵام تۆزێک چاڵیان بۆ هەڵدەکەندن و دوای ئەوان سەگە رەشەکان تەرمەکانیان دەردەهێنا و دەیانخواردن.

بەبیرم دێت هۆڵەکەی نوگرە سەلمان دووبەش بوو، گۆڕەپانێک لەنێوانیادابوو ئەوبەرەی هەڵەبجەیی بوون بەرەکەی دیکە گەرمیانی بوون، دوو کوڕی هەڵبەجەییەکان بەناوەکانی شەماڵ و غەریب، کاتێک تانکەری ئاو هات سەتڵێکیان بەدەستەوەبوو بۆ ئەوەی ئاو ببەن، ئەفسەرێک هات و دوو سەربازی بۆ بانگکردن، ئەو دوو کوڕەیان هەڵواسی ئەوەندیان لەژێر پێیەکانیاندا نەیاندەتوانی لەسەر پێ بڕۆن، دواتر هەر بە سەراوژێر لە ستوونی گۆڕەپانەکەیان هەڵواسین و بە کێبل ئەوەندەیان ئەشکەنجەدان تاوەکو نەمردن وازیان لەو دوو کوڕە نەهێنا، کاتێکیش مردن پەتەکانیان بڕی و تەرمەکانیان کەوتە نێو قوڕاوەکەی ژێر ستوونەکە، تا ماوەیەک لەنێو ئەو قوڕاوەدا مانەوە.

ئەوانەی ئەشکەنجەی غەریب و شەماڵیان دەدا یەکێکیان مامە خڵاسیان پێدەگوت، دەیگوت کورد خڵاس، بۆیە ناویان نابوو مامە خڵاس، ئەوەی دیکەش سەربازێک بوو نازانم ناوی چیبوو، حەجاجیش خۆی بەدیاریانەوە وەستابوو کاتێک ئەشکەنجەی ئەو دوو کوڕەیان دەدا، ئەو فەرمانی بە سەربازەکان دەکرد بۆ ئەوەی ئەشکەنجەی ئەو دوو کوڕە بدات، تەنها لەبەر ئەوەی چووبوون سەتڵێک ئاو بهێنن.

کاتێک لە تۆبزاوە خەڵکەکەیان جیا کردەوە، کیسەیەکی گەورەیان هێنا هەرچی ئاوێنە و شانەو کەل و پەل بوو هەبوو کە لای پیاوەکان بوو گشتیان لێ سەندن. پیاوێکی لێبوو ناوی شێخ حوسێن بوو تەسبیحێکی بەدەستەوە بوو دەستی شۆڕ کردبووەوە، سەربازەکە لە دەستیدا بۆ ئەوەی تەسبیحەکەی لێ بستێنێت ئەویش پێی نەدا، تەسبیحەکەی لەدەست بەربووەوە، منیش منداڵبووم چووم تەسبیحەکەم هەڵگرتەوە، تا ماوەیەکی زۆریش ئەو تەسبیحەم لەلابوو دواترم مامم حاجی ئەحمەد لێمی سەند.

من خۆم نەمبینی، بەڵام باسیانکرد گوتیان ئەویان سەربەست کردووە بۆ ئەوەی بڕوات گوتوویەتی من شێخم و تەکیەم هەیە، پێیان گوتووە بڕۆ.. ئەویش گوتوویەتی تاوەکو ئەو خەڵکە ئازاد نەکرێت من بە تەنیا ناڕۆم، چونکە خێزان و منداڵ و کەسوکارەکەشی گیرابوون، ئەوبوو ئەویشیان ئەنفال کرد.

یاری نەبوو، پێچێک بوو منداڵانیان دەبرد ئەوانەی تەمەنیان لەسەرووی 4 مانگەوە تاوەکو 10 ساڵ ئەوەی بیتوانیبا دابنیشێت بۆ ماوەی 5 کاژێر دەیانخستە بەر خۆر، ئەوەی بیتوانیبا لەسەر ئەو خۆرە خۆی بگرێت و بەرگە بگرێت. چەند جارێک منیشیان بردووە، بێ نان و بێ ئاو، دیوارێکی بەرز بوو تەنها ئاسمانمان لێوە دیاربوو، برایەکم هەبوو ناوی جوامێر بوو زوو زوو دەبواریەوە لەمن بچووکتر بوو، جوامێری برام لەنێو ئەو پێچەدا بورایەوە، خوشكێکی لەخۆم گەورەتر هەبوو لەباوەشی کرد و گریاو گوتی چی بکەم، بانگی دایکمانی دەکرد و دەیگوت دایە دایە جوامێر خنکا.. دایە دایە جوامێر بورایەوە، دایکیشم بەستەزمانە نەیدەزانی چی بکات لە تاوان وەکو شێتی لێهاتبوو، نەیدەتوانی ئاوی بۆ بهێنێت ناچار لە سەربانەوە ئاویان بۆمان شۆر دەکردەوەو دەیانگوت دەمتان بکەنەوە وەکو بەچکە چۆلەکە دەمیان دەکردەوە، ئەوەی ئاو چووبایە بەدەمی ئەوەشی ئاو نەچووبایە بەو شێوەیە ئاومانیان بۆ شۆڕ دەکردەوە.

هەموو رۆژێک بۆ ماوەی 5 کاژێر حەجاج منداڵانی دەکردە ئەو پێچەوە، بەس لێمانی نەدەدا تەنها دەیخستینە نێو ئەو پێچەوە بێ نان و بێ ئاو لەژێر ئەو خۆرە گەرمەوە.

کاتێک حەجاج دەهاتە نێو خەڵکەکەوە، جشداشەکەی هەڵدەکرد و گاڵتەی بە خەڵکەکە دەکردو دەیگوت ئەسپێ هەیە؟ هەمیشە کێبڵێکیشی بەدەستەوە بوو سووچی بەتانییەکانی هەڵدەدایەوە و دەیگوت ئەسپێ هەیە، دەیانگوت ئەرێ وەڵا ئەسپێ هەیە، هی وا هەبوو دەیگوت بۆ خاتر خودا تاکەی بەرمان نادەن؟ دیگوت ئەی ئێوە کورد نین، پێشمەرگە نین.. ئێوە موخەریبن ئەمە شوێنتانە، دەبێت دەمار دەماری دەستتان حیساب بکەین ئەوکات دەڕۆنەوە دەچنە ناو کورد، ئیتر لە منداڵانی دەدا و لە خەڵکی دەدا و لووتی خۆی دەگرت و دەیگوت بۆنی کورد خۆشە، گاڵتەی پێدەکردین.

برایەکم ناوی رزگارە، تازە پێی دەگرت، منداڵیش کە پێی دەگرێت زۆر جوڵە دەکات و نازانێت دابنیشێت، هەر هەڵدەستایەوەو دادەنیشتەوە، ئەویش گوتی ئەمە پشیلەیە، منیش هەستام بچم بیهێنم ئەوەبوو لە هەردووکمانیدا، ئەوەندەی لێماندا دایکم خۆی بەسەرماندادا و گوتی بۆ خاتری خودا ئەوانە منداڵن، دوو سێ کێبڵیشی لە دایکمدا، کێبڵی وای لەسەری دەدام ئاگر لەنێو چاوم دەردەچوو، بەس لەسەر ئەوەی رزگاری برام تازەی پێی گرتبوو هاتووچۆی دەکرد و نەیدەزانی دابنیشێت، دەیگوت ئەمە هەر لە ئێستاوە وا بزۆکە، ئەمە بەیانی دەبێتە پێشمەرگە و شەڕ لە بەرامبەر حکومەت دەکات. 

بەبیرم دێت منداڵ بووین نەماندەزانی، منداڵ چی دەزانێت؟ برسیمان بوو، نە نان هەبوو نە ئاو هەبوو. رۆژێک لە بەیانییەوە تاوەکو ئێوارە گریام بە دایکمم گوت من نانم دەوێ سەموون ناخۆم، داوای نانم دەکرد، دایکیشم دەیگوت نان لە کوێ بێنم، منیش سەرم خستبووە سەر رانی دایکم و دەمگوت من سەموون ناخۆم و نانم دەوێ، ئەویش دڵی دەدامەوە دەیگوت ئێستا نانتان بۆ دێنم. ئەفەسەرەکە گوتی ئەمە بۆچی دەگری؟ دایکم گوتی برسیەتی، لەبری ئەوەی شتێکمان بۆ بێنێ، گوتی برسیەتی؟ یەک لەقەی لە پێمدا.. زۆر زاڵم بوو زۆر.

نیوە شەوێک ئەفسەرێک هات و هاواری دەکرێت کوا لەشفرۆشەکانی باکوور کوا؟ دەیویست بێتە نێومانەوە، بەڵام دەرگاکە کلیل بوو نەیدەتوانی بێتە ژوورەوە... رۆژانە چۆن سەرژمێری ئاژەڵ دەکرێت و دەخرێتە ژوورەوە، هەموو رۆژێک ئەو خەڵکەیان دەبردە دەشت و یەک یەک بە دارلێدان سەرژمێریان دەکردین و دەیانگوت ئەمە یەک ئەمە دوو... بەم شێوەیە سەرژمێریان دەکردین.
کوڕێک ناوی ئاکۆ بوو تەمەنی نەببووە ساڵێک لە باوەشی دایکیدابوو دارێکی بەرکەوت لە باوەشی دایکیدا مرد، بەو شێوەیە جارێکی دیکە سەرژمێریان دەکردینەوە کاتێک دەیانبردینەوە ژوور دارێکی دیکەیان لێدەداینەوە.

کچێکی لێبوو ناوی گوڵاڵە بوو خەڵکی سلێمانی بوو، دایکی لە تەنیشتیەوە بوو، خوشکێکیشی وابزانم دوو منداڵی هەبوو، خوشکێکی دیکەی پێگەیشتوو و برایەکی لە تەنیشتییەوە بوون، دوو براشی پێشمەرگەبوون لە شاخ بوون، ئەوان نەهاتبوونەوە.

بە قسەی خەڵک چونکە من منداڵبووم ئەوکات نەمدەزانی دەیانگوت لەگەڵ حەجاج دۆستی یەک بوون، ژنێکی زۆر بێنامووس بوو، ئێمە باوک و براو مام و کەسوکارمان لەنێو ئەنفالکراوەکاندابوو، یەکێک بە دزییەوە چووبایە سەری لە کەسوکارەکەی دابوایە گوڵاڵە ناوی دەدا، دیگوت فڵان کەس رۆیشتووە بۆلای باوکی یان چووە بۆلای مامی یان ئامۆزاکەی، حەجاجیش دەهات ئەشکەنجەی ئەو کەسەی دەدا، جاری واهەبوو گوڵاڵە لەگەڵ حەجاج دەڕۆیشت بۆ دوو بۆ سێ کاژێر دەڕۆیشت بۆ ژووری ئەو ئەفسەرە، من منداڵ بووم بە چاوی خۆم ئەو شتانەم دەبینی بەس نەمدەزانی چ باسە. دایکی گوڵاڵە زۆر هەوڵی لەگەڵ دەدا، بەڵام ئەو لە دایکی و خوشکی و براکەشی دەدا کە هەرزەکاربوو، بەڵام هیچ دەسەڵاتێکی نەبوو، چونکە حەجاج لە پشتییەوە بوو، لە هەموویانی دەدا و بە ئاسایی دەچووە لای حەجاج.. هەرچی فیتنەیی بوو ئەو دەیکرد.. یەکێک نەیدەوێرا بچێتە لای باوکی یان مامی، گوڵاڵە زانیاری بە حەجاج دەدا و دەیگوت فڵانە کەس چووەتە نێو پیاوەکان.

بەڵێ، ئامۆزایەکم ناوی مەعسومە بوو 3 منداڵی لە زیندان لە برسان مردن، کامەران و شنۆ و هونەر، ئەو ئامۆزایەم منداڵێکی سەری زامدار ببوو چووە ناو پیاوەکان بۆلای خەزووری بۆ ئەوەی مەرهەمێکی بۆ پەیدا بکات، ناویاندا گوتیان مەعسومە چووە بۆ لای خەزووری، حەجاج مەعسومە و سێ بۆ چوار ژنی دیکەی برد بۆ ئەشکەنجەدان، سەرەتا بە مەعسومەی گوت دەستی ئەو ژنانە لە پەنجەرەکە ببەستێتەوە، پاشان خۆی دەستی مەعسومەی بە پەنجەرەکە بەستەوە، ئەوەندە ئەشکەنجەی ئەو ژنانەدا بە قەد پەنجەرەکەوە بێهۆش کەوتن، ئێمە لە پەنجەرەکەوە سەیرمان دەکردن.

ئامۆزایەکی دیکەم 3 منداڵی مردن بە ناوەکانی کامەران، نیگار و کوێستان. کوڕەکەی سەلمە کە لە کاتی سەرژمێرییەکە لەلایەن ئەفسەرەکەوە لێیدرا ئەویش مرد، ماوەی دوو رۆژیش تەرمی ئەو منداڵە هەر لەلای بوو لەسەری دەگریا، بەڵام کاتێک حەجاج دەهات نەدەوێرا بگری، کە حەجاج دەڕۆیش ئەوکات دەستی دەکردەوە بە گریان، بۆت نەبوو بۆ مردووەکەت بگری.

بەیانی خوشکم لەلایەن ئەفسەرەکەوە بە دار لێیدرا ئێستا باڵێکی سەقەت بووە، بۆ ماوەی 6 مانگ لە سلێمانی دکتۆر چارەسەری سروشتیان بۆ کرد، ئێستاش ئازارەکەی داوەتە ملی و چاوی. 

خێزانی ئامۆزایەکم کە ناوی ئەسمەرە حەجاج پێی گوت هەستە دەستت بخە ناو ئاودەستەکە و پاکی بکەوە، ئەویش گوتبووی رووی باوکی سەدام رەشبێت تاوەکو کەی دەستدرێژیمان دەکەنە سەر؟ دە بمانکوژن و نەجاتمان بدەن، کاتێک گوتی رووی بابی سەدام رەشبێت، حەجاج گوتی سەدام کوڕی خاڵمە، ئەسمەری گرت و ئەوەندەی لێدا هەر لێیدەدا هەر دەیگوت رووی بابی سەدام رەشبێت، دایکم و ژنەکانی دیکە گوتیان ئەسمەر بەسە قسە مەکە، ئەسمەریش گوتی قسەی چی نەکەم لەمە زیاتر چیمان پێدەکەن، 3 منداڵم بەبەرچاومەوە لەبرسان مردوون، کەس نازانێت پیاوەکەم چی لێبەسەرهاتووە، ئیتر لەمە زیاتر چیم پێدەکرێت، بە حەجاجی دەگوت بمکوژە هیچ منەتت نەبێت، ئیتر حەجاج لێی دەدا و ئەویش دەیگوت رووی بابی سەدام رەشبێت، تاوەکو بێهۆشی کرد هەر لێیدا، پاشان وازی لێهێنا وایزانی مردووە، پاشان ئەسمەر تووشی نەخۆشییەکی پیسبوو، نەخۆشییەکەی دایە سەر و پشتی، هەتا لە نوگرە سەلمان بوو خەزووری بەخێوی دەکرد.

قەبر نەبوو، دەیانگوت قەبرە، مردووەکانیان نەدەشووشت، تەنها دەیانخستنە سەر عارەبانەیەکی بچووکی 3 تایەو دەیانبرد و دەیانگوت بە خاکیان دەسپێرین، پاشی 3 بۆ 4 رۆژ سەیرت دەکرد دەتبینی تەرمەکە بە دەمی سەگەوە بوو دەیخوارد.

جار جارە رێگەیان پێدەداین بۆ ئەوەی پەڕۆ و کاغەز بهێنین بۆ ئەوەی چای پێ لێبنێین، ئەویش ئەگەر حەجاج لەوێ نەبووایە، سەربازێک بوو مامە خڵاسیان پێدەگوت، دەیگوت کورد خڵاس دەبێت، خەڵکیش ناویانابوو مامە خڵاس، ئەو تۆزێک باشبوو، هەرچ کاتێک حەجاج دیار نەبایە و بچووبایە سەماوە، ئەو خەڵکەکەی ئازاد دەکرد دەیگوت بڕۆن کۆنە پەڕۆ و کاغەز بهێنن بۆخۆتان بە دزییەوە چای پێ لێبنێن. جاری وا هەبوو بۆ ماوەی دوو رۆژ حەجاج نەدەگەڕایەوە.

جارێکیان حەجاج ژنێکی خستە نێو بەرمیلێکی نەوتەوە کە سەرەکەی هەڵگیرابوو، ژنەکە ناوی خۆراسان بوو خەڵکی ئۆمەر بلوو بوو، پیاوەکەشی ناوی مام ئیبراهیم بوو، رۆیشت بۆلای پیاوەکەی کە لەنێو پیاو بە تەمەنەکان، ئەوەبوو حەجاج پێی زانی، خستیە نێو بەرمیلێکی نەوتەوە خۆشی ژنێکی قەڵەو بوو، سەری بەرمیلەکەشی داخست، گوتی هەتا دەچمە سەماوە دەگەڕێمەوە دەبێت ئەو ژنە لەنێو ئەو بەرمیلەدابێت، هەتا چووە سەماوە نازنم 5 بۆ 6 کاژێری پێچوو ئەو ژنە هەر لەنێو ئەو بەرمیلە نەوتەدابوو. زۆر زاڵمبوو، کەسێکی پیس و بێ ویژدان بوو.

حەجاج ئەو رەوشتەی باشبوو، بە شەرەف بوو، دەستدرێژی سێکسی نەکردە سەر خەڵک، بیزانیبووایە هەردوو گەنجێک بە یەکەوە بوونایە دەچوو ئەشکەنجەیانی دەدا، بەڵام تاوەکو بڵێی کەسێکی زاڵم و بێ ویژدان و پیسبوو، بەڵام رەوشتی جوانبوو.

ئەوەندە نەبێت باسی ئەوەیان دەکرد کە لەگەڵ گوڵاڵە بوو، جا نازانم گوڵاڵە دەچوو جل و بەرگی بۆ بشوورێت یان نا، خەڵکی دیکەی نەدەبرد، بەس گوڵاڵە لەگەڵی دەچوو.

خۆم و خوشکێکم کە هێشتا بە تەواوەتی فێری قسەکردن نەببوو، ناوی نازدار بوو، داوای پیازی دەکرد دەیگوت فاس، ئێمەش نەماندەزانی داوای چی دەکات، بەڵام دواتر دایکم گوتی ئەمە داوای پیاز دەکات.

هیچ نەبوو بیخۆین، سەموونێکی رەق و ئاوێکی پیسی شۆراویان دەهێنا دەبوو لووتت بگری تا ئاوەکە بخۆی، تانکەرێک ئاویان هێنا گوتیان ئەمە بەس بۆ هەڵەبجەییەکانە کەس لێی نەبات، هەر کەسێک لەو ئاوەی خواردبایەوە یەکسەر دەیکوشت، بەیان-ی خوشکم چوو سەتڵێک ئاوی هێنا زۆر پێیەوە هیلاک بوو تاوەکو ئاوەکەی هێنا، ماشەڵڵا لە گەورەیی خوا تاوەکو گەیشتەوە لای ئێمە سەتڵە ئاوەکە لەدەست رژا و نەمانخوارد، ئەگەر لەو ئاوەمان خواردبایەوە هەموومانی دەکوشت، هەر کەسێک لەو ئاوەی خواردەوە کوشتی. خەڵکێکی زۆری کوشت.

حەجاج بە بەردەوام یان دارێک یان کێبڵێکی بەدەستەوەبوو، قسەی خۆشی لەگەڵ خەڵک لێدانبوو لەو خەڵکە، بەلای منداڵێک تێپەڕبووبایە کە یاری دەکرد دارێکی لەسەر دەدا، زۆر زاڵم بوو.

لە ئاواییەکەی خۆمان ئەوەی بەبیرم بێت، ئەگەرچی شتەکانم زۆر بەباشی لە یاد نییە تاوەکو باسی ژیانی منداڵی خۆمان بکەم، تەنها ئەوەی لەبیرمە ژیانی منداڵی هەرچۆنێک بێت هەر خۆش بووە، ئەگەر ژیانیش تاڵ بێت مادام منداڵ بێت ژیانە خۆشە. ئێمە پێش ئەنفال ژیانمان ئەوەندە خۆشبوو نەماندەزانی دونیا بۆچی کراوە، خەڵک بە مەڕ و ماڵات بەخێوکردن و جووتیاری و باخداری و کشتوکاڵەوە سەرقاڵ بوون، خەڵکەکە دڵ و دەروونی پاک بوو، منداڵ چاوی منداڵێکی دیکەی دەربکردایە خاوەنەکەی لەسەری بە وەڵام نەدەهات، منداڵ لەکاتی یاریکردندا سەری منداڵێکی دەشکاند خاوەنەکەی لەسەری بە وەڵام نەدەهات.

ئەو شەوەی بۆ یەکەمجار کە براینە نوگرە سەلمان، ئێمە کاژێر 2 و نیوی دوای نیوەڕۆ بوو لە دوبزەوە بۆ نوگرە سەلمان گواستراینەوە، لە دووبز خواردنمان باشبوو، سەربازگە بوو، هەچی بۆ سەربازگەکە بهاتبایە بەسەر خەڵکەکەش دابەشیان دەکرد، ئەگەرچی شوێنەکەمان پیسبوو خەڵکەکە زۆری تووشی نەخۆشی بوو بە تایبەت منداڵ، لە دووبز منداڵێکی زۆر مردن. شوێنی دانیشتن و خواردن و سەرئاوکردن هەمووی لەیەک شوێنبوو، بەڵام خواردنەکەمان عەیبی نەبوو.

ئێمە کاژێر 2 و نیوی دوای نیوەڕۆ بوو لە دوبزەوە بۆ نوگرە سەلمان گواستراینەوە، دوای بانگی عیشا گەیشتینە نوگرە سەلمان، تاوەکو بەیانی چاوەڕێی ئەوەمان دەکرد نانمان بۆ بێت، واماندەزانی وەکو دووبز خواردنمان بۆ دێنن، ئێمەیان برد بۆ ژوورێکی تاریک تاوەکو ئەژنۆ خۆڵی لێبوو، نە رووناکی تێدابوو نە ئاو نە پەنجەرەیەکی تێدابوو، 500 کەسیان کردە ئەو ژوورەوە، تاوەکو بەیانی چاوەڕێی خواردنمان کرد تاوەکو گەیشتە 12ی نیوەڕۆش هەرچاوەڕێی خواردنمان دەکرد، ئێمە لە کاژێر 2 و نیوی دوای نیوەڕۆ بارکراین تاوەکو 12ی نیوەڕۆ هەر چاوەڕێی ئاوو خواردنمان دەکرد، تەنها ئەو شەوە رەنگە 20 بۆ 30 کەس مردبێت چ ئەوانەی لە برسان مردن و چ ئەوانەی کەوتنە ژێر دەست و پێ، منداڵێکی زۆر لە برسان مردن.

کاتێک لە دووبز دەرچووین بە بیرم دێت گەیشتینە تکریت، ئێمەیان بردە باڵەخانەیەکی بەرز و لەوێیان داناین، پاسەوانی بەر دەرگاکە گوتی رێگا نییە بڕۆن، ئێمەیان بردە سەر دەریاچەیەک کاتەکەی شەوبوو تاریکبوو، چەند ئۆتۆمبێلێکی نەژدە هاتن و گەیشتنە لامان گوتیان ئەوە بۆ کوێیان دەبەن، گوتیان رێمان هەڵە کردووە، نیازیان وابوو بمانخەنە نێو دەریاچەکەوە، پاشان ئێمەیان بردە نوگرە سەلمان. ئێمە بۆ مردن بردراین، ئێمە تەنها 5 ئیڤا براین بۆ نوگرە سەلمان ئەوەی پێش ئێمە لە دووبز بردران ئەوان هەر نەهاتنەوە، ئێمەش هەر بۆ کوشتن براین، بەڵام قسمەتمان وابوو بەر لێبووردن کەوتین و گەڕاینەوە. 

 

 

ئەسعەد شکور غەفوور رزگاربوویەکی دیکەی ئەنفالە و دەڵێت، باوکم و برا گەورەکەم ئەنفال کران، ئێستاش خەونیان پێوەدەبینم.
 
پێش هێرشەکە لەسەر قەڵاوە تۆپبارانی نێو ئاوایی دەکرد، لەبیرمە شەوێک لەکاتی تۆپباران هەر ماڵێک ژێر زەمینێکی بۆخۆی دروستکردبوو دەچووە نێو ژێر زەمینەکەوە، دایکم پێمانی دەگوت بڕۆنە نێو ژێر زەمینەکەوە، ئەوکات من تەمەنم 8 ساڵ بوو، ماوەی هەفتەیەک بەم شێوەیە تۆپبارانی نێو ئاواییەکەمان دەکرا، ئیتر سوپا هاتە دەوری ئاواییەکەمان و پێشمەرگە شەڕی کرد، دوای ئەوە سوودی نەبوو ئێمە رامانکرد. بەبیرم دێت لەنێو تاوێر و گەنم بۆ چەند رۆژێک خۆمان حەشار دەدا، دایکم دۆینەو ساواری بۆمان دەکر.

بەبیرم دێت لە ئاواییەکانەوە دووکەڵ هەستا، دایکم گوتی ئەوە ماڵەکەی ئێمەیە دەسووتێت، باوکم گوتی بڕۆین بیکوژێنینەوە، گوتی کوژاندنەوەی چی تەواو تازە ژیانمان نەما دەبێت جێی بهێڵین و بڕۆین.

ئەوەبوو چووینە بنەکە، شەوێکیش لەوێ بووین، بنەکەش هەمووی رایکرد. چووینە عەلیان کۆن، لەوێ سوپا هات و بووە هەڵڵا و قیژە و خەڵک هەمووی بەرەو ملەسوورە رایانکرد. ئێمە کەسوکارەکانمان کە گەلێک زۆربووین بە تراکتۆر چووینە ملە سوورە. لەوێبووین مستەشارێک هات و گوتی زەویتان پێدەدرێت و حکومەت پارەتان پێدەدات، خەڵکەکەش دڵی خۆشبوو، ئیتر هەموویان لە نۆرە وەستان و ناویان نووسرا، پاشان ئیڤای سەربازی هات و ئێمەیان بەرەو مەیدان برد، نازانم دوو سێ شەو لە مەیدان بووین.

پرسیار: چۆن ئەشکەنجەی خەڵکیان دەدا؟

لە مەیدان هێشتا ئەشکەنجەدان دەستی پێنەکردبوو، بەبیرم دێت نان و سەموونیان بۆمان دەهێنا، رۆژێک سەرلەبەیانی هاتن ئیڤایەکی زۆری سەبازی هاتن هەموو خەڵکەکەیان سوار ئیڤاکان کرد و ئێوارەیەکی باراناوی گەیشتینە شوێنێک گوتیان ئەمە تۆبزاوەیە. لەوێ خەڵکەکەیان لە یەک جیاکردنەوە، کاتێک پیاوەکانیان جیاکردنەوە، ژنەکان تێگەیشتن و کردیانە قیژەو گریان گوتیان تەواو ئیتر پیاوەکان نابینینەوە، لەو کاتەوەش باوکم نەبینییەوە.

پرسیار: ئەو ماوەیەی لە دووبز بوون حاڵتان چۆنبوو؟

نان خواردن نەبوو، ئیڤایەک دەهات هەندێک سەربازی تێدابوو خواردنیان دەهێنا بە بێڵ خواردنەکەیان تێدەکرد، هەندێک برنج و هەندێک شۆربایان لەسەر دەکرد و زۆر بە پیسی ئەو خواردنەیان دابەش دەکرد، ئەوەبوو نەخۆشی کەوتە نێومان، بەشێکی زۆر لە منداڵەکان مردن، تەنانەت منداڵانی تەمەن 1 بۆ 12 ساڵانیش گیانیان دەسپارد. بەبیرم دێت کوڕێک ناوی یاسین بوو لە دووبز مێردمنداڵ بوو بردیان، ژنەکان گوتیان دەرزیان لێداوە یەکسەر ئەمری خودای کرد.

ئامۆزایەکم ناوی بەشداربوو، ئەویش هەر لەوێ گیانی سپارد، ژمارەیەک زۆر مردن، باس ناکرێت. نەخۆشی و هیلاکی، ئەشکەنجەی ئەو خەڵکانەیان دەدا، رۆژێک ژنەکان گلەیی ئەوەیان کرد کە خواردنەکەی پێیان دەدرێت پیسە و بە کەڵکی خواردن نایێت، ئەوەبوو هاتن و دەرگایان لەسەر داخستین، بەو گەرمای تەمموزە تاوەکو ئێوارە دەرگایان لەسەرمان نەکردەوە.

پرسیار: لەگەڵ منداڵەکان هەڵسوکەوتیان چۆن بوو؟

 ئەوان وەکو دڕندە وابوون، هیچ مرۆڤایەتییەکیان پێوە دیار نەبوو، بۆ نموونە رۆژێک من لەگەڵ هاوتەمەنەکانی خۆمان بووم، شامیان هێنا، منداکانیش چاویان بەو شامیە کەوت هەر شێت بوون، ئێمە 6 بۆ 7 مانگ لەو زیندانەبووین شامیمان نەبینیبوو، گوتیان بیگوازنەوە بۆلای هۆڵەکە، نێوانەکەی 50 مەترێک دەبوو هەر بە دەست دەمانگواستەوە، منداڵێک ناوی غازی بوو، پێموابێت خەڵکی قەرەداخ بوو هاوڕێم بوو، هەمیشە بە یەکەوە یاریمان دەکرد، شامیەک لە دەستی بەربووەوە شکا، ئەفسەرێک هات کە دوو ئەستێرە و داڵێک بەسەر شانیەوە بوو، لەققەیەکی تێ هەڵدا دوو بۆ سێ مەتر رۆیی خەڵتانی خوێنبوو، پاسەوانەکانیشی بارەکەڵڵایان لێدەکرد.

یەکێکی دیکەی لێبوو ناوی مەحموود بوو، زۆر خراپوو خەڵکی زۆر ئەزیەت دەدا و لە منداڵەکانی دەدا، ئێمە یاریمان دەکرد، تەنکییەک هەبوو لەسەربان بۆ ئاودەست دایاننابوو، ئێمەش منداڵبووین نەماندەزانی دەچووین لەنێویدا مەلەمان دەکرد، رۆژێک دەورەمانیان گرت، هەموومان رامانکرد، کوڕێک ناوی حەیدەربوو ئەویان گرت، زۆریان لێدا، دایکی حەیدەر و ژنەکانی دیکە هەموویان دەستیان بە قیژەلێدان و هاوار کرد وەک جەنازەیەک لەژێر دەستی سەربازەکان دەریان هێنا، بە کێبڵ لەو منداڵەیان دەدا.

ئەو رۆژی ئازادیان کردین، بە کێبڵ لە خەڵکیان دەدا، ژنێکی لێبوو زۆر زیرەک بوو ناوی میم خورشید بوو، دەستیکرد بە جنێودان و گوتی خوا هەڵناگرێ ئەوەتا بەرمان دەدەن بۆ لەو خەڵکە دەکەن، ئیتر ئەگەر یەکێک دواکەوتبایە کاتێک ناوەکەی دەخوێندرایەوە بە کێبڵ دەکەوتنە گیانی.

سەربازەکان بۆخۆیان هەموو خواردنێکیان لابوو، جاری وا هەبوو تەماتە یان خەیاریان دەخوارد، ئێمەش لە دوورەوە سەیرمان دەکرد خەریکبوو گیانمان دەردەچوو. تەماتەیەکمان ببینیبا خەریکبوو گیانمان دەربچێت. جاری واهەبوو ئەگەر فڕێیان دابووایە رەنگە 20 منداڵ خۆی بۆ تێ هەڵبدا.

منداڵ هەبوو بۆ خەیار دەگریا تاوەکو گیانی دەردەچوو، بۆ تەماتە دەگریا تاوەکو گیانی دەردەچوو، داوای نانی دەکرد تاوەکو گیانی دەردەچوو، هۆڵەکە 100 خانەوادەی تێدابوو، ئامۆزایەکەم کە ناوی بەشداربوو گیانی دەرچوو هیچ خواردنێک نەبوو پێی بدەن، چەندین منداڵی دیکە وەکو ئەو لە برسان گیانیان دەرچوو، رۆژانە 3 بۆ 10 منداڵ دەمردن، گۆڕستانێک هەبوو پێیاندەگوت حەویجە، ئەیانبرد بۆ ئەو گۆڕستانە خۆیان و خوای خۆیان نازانین چیان لەو تەرمانە دەکرد.

باوکم و برا گەورەکەم ئەنفال کران، برایەکیشم لەگەڵ خۆمان بوو ئەو لەگەڵ ئێمە گەڕایەوە، برا گەورەکەم کە لەدایکبووی ساڵی 1972 بوو تەمەنیشی زۆر گەورە نەبوو لە تۆبزاوە لەگەڵ پیاوەکان ئەویشان برد. ئەو سەرەتا لەگەڵ سەر ئاژەڵەکان بوو لەگەڵ ئێمە نەبوو، کە هاتە تۆبزاوە ئەویشیان لەگەڵ پیاوەکان برد.
 
خەونیان پێوە دەبینم، بەڵام زۆر بە کەمی، خەون بە باوکمەوە دەبینم، بەڵام خەون بە براکەمەوە نابینم.

 

 

 

ئاوات خورشید، رزگاربوویەکی ئەنفالە و باس لەوە دەکات، لەگەڵ خوشکێکی، سێ برا و دایکیان گەڕاونەتەوەوە، بەڵام باوکی هیچ چارەنووسێکی نەبووە و ئەنفال کرا، دەشڵێ "تاوەکو مردن چاوەڕێی باوکم دەکەین".

 

ئەو رزگاربووە باسی لەوەش کرد، کاتێک دەستبەسەربوون و ئەنفال کراون کەسێک بەناوی حەجاج پێیگوتوون، لێیان نادات بەڵام لەجیاتی ئەوە نانیان پێنادات.

 

 

 

ئێمە پێش ئەنفال لە دێیەکەی خۆمان بووین لە قەڵا چەمەنە لە ناوچەی داودە، ژیانێکی خۆشمان هەبوو، بە ئاژەڵداری و کشتوکاڵ و جووتیارییەوە سەرقاڵ بووین، باوکم ئاژەڵداری و جووتیاریی دەکرد.

 

رۆژێک گوتیان سوپا دێتە ئاواییەکەمان، ئەوەی من بە بیرم دێت فڕۆکە چووە سەنگاو سوپا هات و شەڕ دەستیپێکرد، دوای دوو رۆژ لە بۆردوومانی فڕۆکە، شاڵاوی ئەنفال دەستیپێکرد، من منداڵبووم ئەوکات تەمەنم 10 ساڵان دەبوو، نەمدەزانی مانای ئەنفال چییە. ئەوەبوو سوپا هاتە ئاواییەکەمان، ئێمە چووینە دێیەکی دیکە و بە بەرچاوی خۆمانەوە دێیەکەی ئێمەیان بە شۆفڵ رووخاند، ئێمە لە ماڵەکەی خۆمان حەوت سەر خێزان بووین، بێجگە لە مامم و خێزانەکەی و منداڵێکیان، ئەوان سێ کەس بوون جیابوون لەگەڵ ئێمە.

 

دوای ئەوە هاتینە ملەسوورە، لەوێبووین سوپا و جاش هاتن تەقەیان کرد و گوتیان خۆتان رادەست بکەن، ئێمەش خۆمان رادەستکرد، ئاژەڵەکانمان لەوێ جێما و خەڵک دەگریا، پیاوەکان نیوەیان رایانکرد و نیوەی دیکەش سواری ئیڤا سەربازییەکانیان کردین و ئێمەیان بردە قۆرەتوو، لە قۆرەتوو شەوێک ماینەوە، دوای شەوەکە ئێمەیان بردە شوێنێک لای باخێک بوو، نازانم چ شوێنێک بوو.

 

دوای ئەوە هەلیکۆپتەرێک هات لە کەلارەوە، گوتیان شێخ جەعفەر دەڵێ ئەو خەڵکە بگەڕێتەوە بۆ قۆرەتوو، ئەوانە عایدی منن، ئەو شەوە ئێمەیان بردەوە بۆ قۆرەتوو، ئێمەیان بردە تۆپزاوا لە کەرکووک، کاتەکەی عەسر بوو، باران بوو، باوکمانیان جیاکردەوە لە ئێمە، ئافرەتەکانیش بە جیا، منداڵەکان لە ئیڤایەک بەجێمان، تاوەکو دایکمان چوو منداڵەکان بباتە ژوورەوە و بگەڕێتەوە، باوکم گوتی با منداڵەکان بدەمە دەست دایکیان، سەربازەکە رێگەی نەدا و دەستی باوکمی کەلەپچە کرد و لەگەڵ پیاوەکانی دیکە چاویان بەستن. پاشان ئێمەیان کردە ژوورەوە، باوکم بە دایکمی گوت، ئیتر ئەو منداڵانە نابینمەوە کۆتا جارمە ئەمانەتی تۆ بن.

 

شەوێک لە تۆپزاوە بووین لە ژوورێکی بچووکی زۆر ناخۆش، سەربازەکانیش بەدیارمانەوە پاسەوانییان دەکرد، بەیانی ئێمەیان بردە دووبز، ماوەی دوو مانگ لە دووبز بووین، شوێنەکەمان لە دووبز باش بوو، زۆربەی سەبازەکانی ئەوێ کورد بوون، خەڵکی دووبز و کەرکووک بوون لەگەڵ ئێمە باشبوون، دوای دوو مانگەکە ئێوارەیەک ئیڤایەکی سەرداخراویان هێنا، چوار خێزانیان دەخستە ئیڤایەکەوە و دەیانبرد. پیاوێکی لێبوو ناوی کاک سەباح بوو، نازانم عەرەب بوو یان کورد بوو، بەڵام بە کوردی قسەی دەکرد، گوتی دەتانبەن بۆ شوێنێک 24 کاژێر لێرەوە دوورە، بەڵام ناتوانم ناوی شوێنەکەتان پێبڵێم. ئەوەبوو ئێمەیان بردە نوگرە سەلمان.

 

لە نوگرە سەلمان ئێمەیان بردە ژوورێک کە نزیکەی 400 بۆ 500 کەسی تێدابوو، ئەفسەرێکی لێبوو بە عەرەبی و کوردی قسەی دەکرد، ئەفسەرێکی دیکەش لەسەر ئێمەبوو، قسەی پێدەگوتین و لێمانی دەدات، ئارەقی دەخواردەوە و سەرخۆشبوو. شەوان ئەفسەرەکە دەچووەوە ماڵەوە، ئەفسەرەکەی دیکە دەیویست بێتە گیان ئافرەتەکان، من ئەوکات تەمەنم 10 ساڵ دەبوو. هەوڵی دەدا بێتە ژووری ئافرەتەکان ئێمەش زۆر دەترساین هەندێک لە ترسان لەهۆش خۆیان چوون، بەڵام نەیتوانی بێتە ژوورەوە و قوفڵی دەرگاکەی بۆ نەکرایەوە، دوای ئەوە ئەفسەرەکە کە حەجاجیان پێدەگوت هاتەوە، ئەویان بۆ قەزیەی نامووس باشبوو، ئەوەی من بە چاوی خۆم بینیم، گوتی من بڕیارم بۆ هاتووە ئەشکەنجەتان بدەم، بەڵام لێتان نادەم، بەڵکو نانتان پێنادەم، لە ماوەی 24 کاژێردا سێ سەموونیان پێدەداین، بە غازی ماڵان بۆنی سەموونەکەیان ناخۆش دەکرد بۆئەوەی پێی بمرین، من ماوەی سێ رۆژ نەمتوانی ئەو سەموونە بخۆم، چونکە بۆنی غازی لێدەهات، پاشان شووتیی بۆگەنیان هێنا، من لە پاڵ دایکمەوە دانیشتبووم حەجاج هات و گوتی، بۆچی شووتییەکە ناخۆی، منیش گوتم، سەیدی شووتییەکە بۆگەن بووە، ئەویش یەک سۆندەی لە سەرم دا و دەستیشی شکاندم و گوتی، بۆچی نایخۆی؟ منی خستە سووچێکەوە و گوتی نابێت بێیتە دەرەوە مادام شووتییەکەت نەخوارد. ئێمە ماوەی چوار مانگ بوو وابزانم، لە نوگرە سەلمان ماینەوە، دوای ئەوە لێبووردن درا و گەڕاینەوە.

 

 

خوشک و برایەکم لە زیندان مردن، کاتێک تەرمەکانیان بردن بۆئەوەی بە خاکیان بسپێرن، حەجاج رێگەی بە دایکم نەدا لەگەڵ تەرمەکان بچێت بۆ بەخاکسپاردنیان، تەنانەت لێشی دا. دایکیشم بە ناچاری لە شوێنەکەی خۆی دانیشت و دەستی بە گریان کرد. خوشکەکەم چوار ساڵ بوو، تاوەکو مرد بانگی باوکم و شێرزادی برامی دەکرد، من تاوەکو مردنیش ئەم رووداوەم لەیاد ناچێتەوە. حەجاج رێگەی نەدەدا ئەوان ببینین و ئێمەش لە ژوورێکدا بەندکرابووین.

 

بە چاوی خۆم بینیم ژنێک منداڵەکەی مرد، تاوەکو سێ رۆژ تەرمەکەی لە باوەش بوو، حەجاج رێگەی نەدەدا نە بیخەنە گۆڕ نە لە باوەشی داینێت.

 

ژن و پیاوە بە تەمەنەکانیش لە هۆڵێکی دیکە بەندکرابوون، یەکێک لە ئێمە چووە لای خزمێکی بەڵام حەجاج لە سەرەوە بینیی کە ئەو کەسە چووەتە لای کێ، سێ کەسی هێنا و بە شیشی زیندانەکەی بەستنەوە و ئەشکەنجەی دەدان، حەجاج رێگەی بە هیچ کەسێک نەدەدا کەسێک شتێک بدات بە کەسێکی دیکە.

 

ئێستاش سەیر دەکەی ئەوانەی ئێمەیان ئەنفال کرد، ئەوانە رێزیان زیاترە لە ئێمە، جاش و موستەشار. خەڵک دەناسم باشترین شوێنی هەیە، شوێن و ژیانی لە من خۆشترە. ئێمە وەکو کەسوکاری ئەنفال کارمان بۆ کراوە، بۆ نموونە بۆ نیوەمان، بەڵام بۆ نیوەکەی دیکەمان نا.

 

 

سرووشتی منداڵ وایە داوای شت دەکات، بۆ نموونە داوای سەموون و نان و خەیار و میوەی دەکرد، کەسیش نەیدەوێرا ئەو شتانەمان بۆ بێنێت، کاتێکیش حەجاج دەهات لەترسان زیڕەمان دەکرد، زۆر لێی دەترساین، زۆر زاڵم بوو.

 

 

بە منەوە دایکم حەوت منداڵی هەبوو، برایەکم لە ملەسوورە لای ئاژەڵەکان جێما و ونبوو لە ئێمە، من و دایکم زۆر بێتاقەت بووین بۆ براکەم، یەکێک لە سەربازەکان کە کورد بوو، ناوی مام ئەحمەد بوو، دەیگوت شوانەکان لە کەلارن، کاتێک گەڕاینەوە زانیمان ئاژەڵەکانیان لێسەندووە و لە ماڵی خاڵم بووە، باوکم و دایکم و من و پێنج منداڵیان بردین، خوشک و برایەکم لە زیندان مردن، خوشکەکەم ناوی سوعاد بوو، تەمەنی چوار ساڵان بوو، برایەکەشم ناوی بێستوون بوو، تەمەنی 10 مانگ بوو، نەخۆشکەوتن و تووشی سورێژە بوون، دکتۆر نەبوو چارەسەریان بۆ بکات و لە برسانیش مردن و هەر لە نوگرە سەلمانیش جێمان، من و خوشکێکم و سێ براش لەگەڵ دایکمان گەڕاینەوە. باوکیشم هیچ چارەنووسێکی نەبوو، ئەو ئەنفال کرا، هەر لە تۆپزاوە لە ئێمەیان جیاکردەوە و بردیان، تاوەکو مردنیش چاوەڕێی دەکەین.