مەسرور بارزانی: بەغدا شاندێک دەنێرێت بۆ گفتوگۆی راستەقینە لەسەر پرسی مووچە

 

ئەمڕۆ چوارشەممە، 25-06-2025، دوای تەواوبوونی کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران، مەسرور بارزانی لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەڤانی دا "سوپاسی خۆڕاگریی مووچەخۆران"ی کرد و رایگەیاند، دوو مانگە مووچەکانیان بە نایاسایی راگیراوە کە نەدەبوو ئەوان تێکەڵی هیچ جۆرە کێشەیەک بکرێن.

 

لە وەڵامی رەنجە جەمال، پەیامنێری تۆڕی میدیایی رووداو لەسەر ئەوەی ئەگەر هەولێر و بەغدا نەگەیشتنە رێککەوتن، هەرێمی کوردستان دەتوانێت مووچە دابین بکات؟ مەسرور بارزانی گوتی، "سەخت دەبێت، چونکە لەم ماوەیە کە نەوت راگیراوە، وایکرد داهات بەشێوەیەکی گشتی کەم بێتەوە".

 

سەرۆکوەزیران باسی لەوەش کرد، "کەمبوونەوەی داهات، جووڵەی بازرگانی و کەرتی تایبەتیش بەرەو لاوازی دەبات، بۆیە بێگومان سەخت دەبێت، بەڵام ئێمە بە هیچ جۆرێک واز لە مافە دەستوورییەکانی خەڵکی هەرێمی کوردستان ناهێنین".

 

مەسرور بارزانی زیاتر لەسەر ئەم پرسە قسەی کرد و گوتی، "بەغدا موڵکی تاکە لایەنێک نییە کە ئێمە بچین سواڵکەر بین و ئەوان خاوەن ماڵ بن، هەموومان لەم وڵاتە دەبێت یەکسان بین. خۆشمان بە خاوەن دەسەڵات دەزانین، هەموو هەوڵێکیش دەدەین بگەین بە رێککەوتن و هەموو مافەکان بە یەکسانی و دادپەروەرانە دابەش بکرێت".

 

مەسرور بارزانی گوتی، ئەگەر هەر نەگەیشتنە ئەنجام لەگەڵ بەغدا، "هاووڵاتییان دڵنیا دەکەینەوە هەرچی پێمان بکرێت لە هەرێمی کوردستان بە داهاتی ناوخۆ، بە کەمکردنەوەی خەرجییەکان، بە هەر جۆرێک بێت، نایەڵین خەڵک پەکی بکەوێت".

 

هەر لە وەڵامی رەنجە جەمال لەبارەی خاڵی ناکۆکی هەولێر و بەغدا لەسەر هەناردەکردنەوەی نەوت، سەرۆکوەزیران گوتی، کۆمپانیا نەوتییەکان داوای دابینکردنی خەرجیی بەرهەمهێنانی نەوت دەکەن. شێوازی بیرە نەوتەکان جیاوازە، خەرجییەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ بەغدا زۆر جیاوازە، کۆمپانیاکان داوای گەرەنتی و حەقدەستی خۆیان دەکەن، ئەمە حکومەتی فیدراڵی پێویستە بۆیان دابین بکات.

 

مەسرور بارزانی خەڵکی کوردستانی دڵنیاکردەوە "ژیان و مردنی ئێمە بەیەکەوەیە" و باسی لەوەش کرد، "هیوادارم لەم چەند رۆژەدا بگەین بە ئەنجامێکی ئەرێنی و ئەم کێشەیە بەرەو چارەسەر بڕوا و مووچەی مووچەخۆران دابین بکرێ، بەڵام لە هەر حاڵەتێکدا بین حکومەت هەرچی لە توانایدا بێت لە خزمەت خەڵکی هەرێمی کوردستاندا دەبێت".

 

لەبارەی مووچەی مانگی پێنج، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان گوتی، "گوشارێکی زۆر خراوەتە سەر هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەی نەتوانێ بووژانەوە بکات و پێشکەوین، بۆیە داهاتی ناوخۆ بەشی هەموو پێداویستییەکان ناکات".

 

مەسرور بارزانی "دڵنیایی"دا لەوەی ئەم قەیرانە بەرەو تەواوبوون دەڕوات و گوتی "هێزی ئێمە لە پشتیوانیی خەڵکی کوردستانە". گوتیشی، "بەهیچ جۆرێک واز لە هیچ مافێکی دەستووریی خەڵکی کوردستان ناهێنین".

 

مەسرور بارزانی لەبارەی پێکهێنانی حکومەت گوتی، "زۆر هەوڵمان دا بە ماوەیەکی زۆر نزیک حکومەت پێکبهێنین، ئەوەی راستی بێت دەمانەوێ حکومەتێک پێکبێت کێشەی تێدا دروست نەبێت، پەنامان نەبردە بەر حکومەتی زۆرینە، ئەگەر نا لە تواناماندا هەبوو ئەو بڕیارە بدەین. لێرەدا هەندێک بۆچوونی جیاواز هەن لەسەر پۆستەکان، لەسەر ئەجێندای حکومەت رێککەوتووین، لەگەڵ یەکێتی بۆچوونێکی هاوبەشمان هەیە و ئێستا خەریکی ئەوەین باس لە دابەشکردنی پۆستەکان دەکەین".

 

سەبارەت بە هەموارکردنەوەی دەستوور و ئەگەری کەمکردنەوەی دەسەڵاتەکانی هەرێمی کوردستان، مەسرور بارزانی گوتی، ئەگەر دەستوور هەموار بکرێتەوە، "داوای مافی زیاتر بۆ خەڵکی هەرێمی کوردستان دەکەین نەک کەمتر".

 

 

بە ناوی خوای گەورە و میهرەبان

 

ئەمڕۆ دوو بابەت هەیە كە ویستم بە كورتی باسیان بكەم و دواتر ئەگەر پرسیارتان هەبوو، وەڵامی پرسیارەكانیشتان بدەمەوە.

 

یەكەم بابەت ئەوەیە كە لە دوو هەفتەی رابردوو، هەموومان بینیمان كە شەڕێكی وێرانكەر و خوێناوی لە نێوان ئیسرائیل و ئێران رووی دا كە مەترسیی ئەوە هەبوو پەرە بستێنێ و هەموو ناوچەكە بگرێتەوە. بەڵام دوای ئەوە بینیمان بە بەشداریی ئەمریكا و دەستپێشخەریی سەرۆك ترەمپ ئاگربەست راگەیاندرا و شەڕەكە راگیرا، ئەمە لە بەرژەوەندیی هەموو ناوچەكەیە و هیوادارین كە ببێتە هۆی گەڕاندنەوەی ئاشتی و سەقامگیری بۆ هەموو ناوچەكە.

 

ئێمە هەموو هەوڵێكمان دا وەك هەرێمی كوردستان كە بەدوور بین لەم شەڕ و ئاژاوەیە. جێی خۆیەتی سوپاسی بەڕێز سەرۆكوەزیران سوودانیش بكەم كە ئەویش هەوڵی دا عێراق لەم شەڕەوە نەگلێت. هەروەها سوپاسی بەڕێز وەزیری دەرەوەی عێراقیش بكەم كە رۆڵێكی كاریگەری هەبوو لە گۆڕەپانی دیپلۆماسی بۆ بەدوورخستنەوەی عێراق لەم شەڕ و ئاژاوانەدا. هیوادارم كە شەڕ بەرەو كۆتایی بڕوا و گفتوگۆ ببێ بە جێگرەوەی شەڕ و پێكدادان و ناوچەكەی ئێمە لە جیاتیی شەڕ و گرژی، بەرەو ئاشتی و بووژانەوەی ئابووری هەنگاو بنێت.

 

بابەتی دووەم بابەتی پەیوەندییەکانی هەرێمی كوردستان و حكوومەتی فیدڕاڵییە، بە تایبەتیی بابەتی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان كە خاڵێكی گرنگە و دەمەوێ لێرە بە ناوی خۆم و بە ناوی حكومەتی هەرێمی كوردستان، سوپاسی گەرمی هەموو هاووڵاتیانی كوردستان، بە تایبەتی مووچەخۆران بكەم كە بەڕاستی زۆر زۆر پشوودرێژ بوون، زۆر تەحەمولیان كرد، خۆڕاگر بوون بەرامبەر بەوەی كە لە ماوەی دوو مانگی رابردوو مووچەكانیان بە شێوەیەكی نایاسایی نەدراوە و ئەمە كارێكی نادەستوورییە و پێمانوایە كە مووچەخۆرانی هەرێم[ی کوردستان] هەر لە سەرەتاوە دەبوایە تێكەڵی هیچ جۆرە كێشە و گرژییەك نەبن و ئەگەر لە حاڵەتێكیشدا لە نێوان حكومەتی فیدڕاڵی و حكومەتی هەرێم[ی کوردستان] لەسەر بابەتێك كێشەیەك هەیە، نابێت بابەتی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم[ی کوردستان] تێكەڵی ئەم شتانە ببێت.

 

بە پشتیوانیی خوا و بە پاڵپشتیی خەڵكی هەرێمی كوردستان، من دڵنیام كە ئەم قەیرانە بەرەو تەواوبوون دەڕوا و دەمەوێ ئەوەش بڵێم كە هێزی ئێمە لە پشتیوانیی خەڵكی كوردستانەوەیە و هەر پشتیوانیی ئەم خەڵكە بووە، متمانەی خەڵكەكە بووە بە حكومەتی هەرێمی كوردستان كە وای كردووە ئێمەش بەردەوام بین لە دەستەبەركردنی هەموو مافەكانی خەڵكی كوردستان.

 

بە هیچ جۆرێك ئێمە واز لە هیچ مافێكی دەستووریی خەڵكی كوردستان ناهێنین و بەردەوامیش دەبین، لەو ماوەیەی رابردووش، رۆژ نەبووە كە خەریك نەبووبین بۆ چارەسەركردنی ئەم قەیرانانە، لەگەڵ بەغداش بەردەوام لە پەیوەندیدا بووین، دوێنێ شەو خۆم لەگەڵ بەڕێز سەرۆكی ئەنجوومەنی دادوەریش قسەم كردووە و لەگەڵ بەڕێز سەرۆك وەزیرانیش قسەم كردووە كە ئێمە بەرەو چارەسەری ئەم قەیرانە بڕۆین. ئەوانیش بە خۆشحاڵییەوە رایانگەیاند كە ئامادەن لە ماوەیەكی زۆر زۆر نزیك لەم یەك دوو رۆژەدا، شاندێك بنێرن بۆ ئەوەی لەگەڵ ئێمە بكەونە گفتوگۆی راستەقینە لەسەر ئەم بابەتە و چارەسەركردنی گرفتی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم[ی کوردستان].

 

دەمەوێ خەڵكی كوردستان دڵنیا بكەمەوە كە ژیان و مردنی ئێمە بەیەكەوەیە، ئەوەی لە توانای حكومەتی هەرێم[ی کوردستان] دا بێ، ئەوەی لە توانای خۆمدا بێ، هەموو هەوڵێك دەدەین بۆ ئەوەی كە بتوانین دەستەبەری هەموو مافەكانی خەڵكی كوردستان بكەین. هیوادارم لە ماوەیەكی زۆر نزیكدا و لەم چەند رۆژە بگەینە ئەنجامێكی زۆر ئەرێنی و ئەم كێشەیە بەرەو چارەسەر بڕوا و مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم[ی کوردستان] دابین بكرێ. بەڵام لە هەر حاڵەتێكدا بین، حكومەتی هەرێمی كوردستان پابەندە لەوەی هەرچی لە توانادا بێ، لە خزمەتی هاووڵاتیانی كوردستاندا دەبێت.

 

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: ئەوەی راستی بێ، لە ئەنجامی سكاڵایەكی حكومەتی فیدڕاڵی لە دژی توركیا لە دادگایەكی پاریس، بوو بە هۆی راگرتنی هەناردەكردنی نەوت لە ساڵی 2023، لەوكاتەوە تا ئێستا زیاتر لە 25 ملیار دۆلار زیان بەر هەرێمی كوردستان كەوتووە كە لە ئەنجامدا ئەم زیانە بۆ حكومەتی عێراقیش دەگەڕێتەوە، چونكە حكومەتی عێراق قەرەبووی خەڵكی هەرێمی كوردستانیشی نەكردووەتەوە لەسەر ئەو زیانە. لەبەر ئەوەی نەوتەكە هەناردە نەدەكرا، زۆر لەو كۆمپانیایانەی كە بەرهەمهێنەری نەوت بوون، نەیانتوانی لە ئاستی پێویستدا لە بەرهەمهێنانی نەوتدا بەردەوام بن، بۆیە ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت زۆر زۆر كەمی كرد. دوای ئەوەش كە بڕیاری دادگای فیدڕاڵی دراوە لەسەر ئەوەی كە هەرێمی كوردستان دەبێ پابەند بێ بە هەناردەكردنی نەوت، هەندێكی كێشەی تەكنیكییە، ئێمە بەردەوام لە گفتوگۆدابووین لەگەڵ دەسەڵاتدارانی حكومەتی فیدڕاڵی لە بەغدا، لەگەڵ وەزارەتی نەوت، كە ئەوان هاتوون و بەردەوام لەگەڵ وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان قسەی پێویستیان لەسەر ئەوە كردووە كە هەرێمی كوردستان توانای چەندی هەیە.

 

لێرەدا دەمەوێ كێشەكە بە راشكاوی باس بكەم، كێشەكە لەگەڵ هەرێمی كوردستان نییە، كۆمپانیا بەرهەمهێنەرەكانی نەوتە كە ئەوان لێرەدا وەبەرهێنانیان كردووە و ئەوان بەشێكن لە كۆی هاوكێشەكە، كەواتە دەبێ رێككەوتنەكە لەگەڵ كۆمپانیاكانیش بێت، هەم كۆمپانیاكان مافیان دەستەبەر بكرێ، هەم حكومەتی فیدڕاڵی و هەم حكومەتی هەرێم[ی کوردستان] هەموویان تێیدا بەشدارن.

 

لەبەر ئەوە كەمهێنانی نەوت هۆكارەكەی ئەوە بووە كە حكومەتی فیدڕاڵی رێگەی گرتووە و بۆتە هۆكاری دابەزاندنی بەرهەمهێنانی نەوت. جگە لەوە، ئەو بەرهەمەی كە لە ناوخۆدا بەرهەم دێت، ئەمە زیاتر بەشێكی هی كۆمپانیاكانە كە خۆیان بۆ ئەوەی بتوانن بەردەوامیی بە دەرهێنانی نەوت بدەن، دەكرێ و مافی خۆیانە بەپێی گرێبەستەكان كە بەشێك لە نەوتەكەیان بفرۆشن، لە بازاڕەكانی ناوخۆ ئەو نەوتە ساخ دەكرێتەوە و بەشێكی زۆریشی دەدرێ بەو پاڵاوگانەی كە بەنزین و پێداویستییەكانی ناوخۆی هەرێمی كوردستان دابین دەكەن، هەروەها بۆ كارەباش. ئنجا بەشێكی زۆری ئەو نەوتە بەم جۆرە لەنێو خودی هەرێمی كوردستانەوە ساخ كراونەتەوە و بەكار هاتووە.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: ئێمە ئەو رێككەوتنانەی لە ئەمریكا واژۆمان كرد، بە مافێكی یاسایی و دەستووریی هەرێمی كوردستانی دەزانین، چونكە پێشتر ئەم دوو رێككەوتنە لەگەڵ دوو كۆمپانیای تر هەبوون، بەڵام بەداخەوە ئەو دوو كۆمپانیایە نەیانتوانی گرێبەستەكانیان جێبەجێ بكەن، لەبەر ئەوە مافی هەرێمی كوردستان بوو دوای ئەوەی كێشەیەكی یاسایی لەگەڵ ئەو كۆمپانیایانە هەبوو، هەردوو گرێبەستەكەیان گەڕاندەوە و دواتر بە دوو كۆمپانیای تر دران كە لە ئەنجامدا بینیتان لە واشنتن ئێمە واژۆی گرێبەستەكانمان كرد لەگەڵ ئەم دوو كۆمپانیا ئەمەریكییە. كەواتە گرێبەستەكان پێشتر هەبوون بەڵام لەگەڵ دوو كۆمپانیای تر بوون.

 

لە لایەكی دیکە، ئەم دوو كۆمپانیایەی كە گرێبەستەكانیان لەگەڵ واژۆ كراوە، هەردووكیان زیاتر لە 15 ساڵە لە هەرێمی كوردستان كار دەكەن، كەواتە هیچ شتێكی نایاسایی نەبووە بۆ ئەوەی كە حكومەتی فیدڕاڵی ئەمە بەكار بهێنێت بۆ بڕینی مووچە.

 

ئەوەی راستی بێ من دەمەوێ ئاماژە بە خاڵێكی گرنگ بدەم، بەپێی قسەكانی دەسەڵاتدارانی بەغدا خۆیان، دادگای فیدڕاڵی لە كاتێك تەداخولی بابەتی مووچەی هەرێمی كوردستانی كرد كە هەندێك لایەنی ناوخۆیی لێرە سكاڵایان كرد و داوایان لە حكومەتی فیدڕاڵی كرد كە دەستێوەردان بكەن لە بابەتی مووچەی خەڵكی كوردستان و راستەوخۆ مووچەكان لە بەغداوە بۆ خەڵك بنێردرێ. ئەوەی مافی خەڵكی كوردستانە و ئەوەی مافی قەوارەی هەرێمی كوردستانە وەكوو قەوارەیەكی دەستووری، دەبێ هەرێمی كوردستان بودجەی هەبێت، نەك دەستوەردان لە بابەتی مووچە بكرێت. ئەمەش بەداخەوە لە ئەنجامی ئەو سكاڵایەی كە هەندێك لایەن كردیان، رێگەیان خۆش كرد بۆ ئەوەی كە دادگای فیدڕاڵی بێت و دەستێوەردان بكات لەم بابەتە. هەر ئەمەش ئەنجامەكەی ئەوە بوو كە ماوە بە ماوە مووچەكان دوادەخران یان نەنێردران و لە 2023 سێ مووچەی هەرێمی كوردستان نەنێردرا و لە 2024 دوو مووچە نەنێردرا، هەرچەندە حكومەتی هەرێمی كوردستان بەپێی تواناكانی خۆی ویستی بەشێك لەمە قەرەبوو بكاتەوە.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: ئەمەی كە بەم دواییە رووی دا، دیارە هەندێك گرفتی یاسایی لە ئەنجوومەنی دادوەری و دادگای فیدڕاڵی خۆی هەبووە و بابەتی دەست لەكاركێشانەوەی ئەو بەڕێزانەی دادگای فیدڕاڵی، من حەز دەكەم پرسیار لەوان بكەن كە بۆچی ئەوان بە كۆمەڵ دەستیان لەكار كێشایەوە؟ ئێمە بەتەما بووین و چاوەڕێی ئەوەشمان دەكرد كە بڕیارێك لە بەرژەوەندیی هاووڵاتیانی كوردستان لە دادگا دەربچێت، بەڵام بەداخەوە ئێستا دادگا خۆی هەڵوەشاندۆتەوە، بۆیەش ئێستا ئێمە چاوەڕوانی ئەوەین كە ئەنجوومەنی دادوەری ببێتە رێگەیەك كە چارەسەرێك بدۆزێتەوە بۆ چارەسەركردنی بابەتی مووچە لە رووی یاساییەوە.

 

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: لەسەر بابەتی یەكەم، بێگومان ئێمە بەردەوام دەبین لە گفتوگۆ و قەت دەرگای گفتوگۆ داناخەین و ناڵێین ئەمە دوادەرفەتە و هەمیشە دەرگای گفتوگۆ بۆ ئێمە كراوەیە و ئامادەین بە گفتوگۆ هەموو كێشەكان لەگەڵ بەغدا چارەسەر بكەین. هاتنی شاندەكە بێگومان لە ئاستێكی بەرزدا دەبێت و لەگەڵ جەنابی سەرۆكوەزیران قسەم كردووە و شاندێك دەبێت كە بێت لێرە بتوانێت بڕیار بدات، تەنیا شاندێكی تەكنیكی نابێت، بەڵكو بەڵێنیان پێداوین بۆ ئەوەی بێن بڕیار بدەن بۆ گەیشتن بە بڕیارێكی ئەرێنی لە بەرژەوەندیی هاووڵاتییانی خەڵكی كوردستان.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: سیاسەتی ئێمە سیاسەتێكی نەگۆڕە و ئێمە دژی شەڕ و تووندوتیژین، دژی ئەوەین هەرێمی كوردستان بۆ بەرژەوەندیی هیچ لایەك دژی لایەكی دیکە بەكار بێت. ئێمە رێزمان لە هەموو دراوسێكانمان گرتووە و ناهێڵین هەرێمی كوردستان ببێت بە مەترسی لەسەر هیچ یەكێك لە دراوسێكانمان، هەروەها بەرژەوەندییەكانی خۆشمان لەگەڵ هەموو وڵاتانی دۆست دەپارێزین، ئەم سیاسەتە وایكردووە كە بتوانین خۆمان بپارێزین و خەڵكی كوردستانیش لەم بەڵایە بەدوور بگرین.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: سەخت دەبێت، چونكە نەوتی هەرێمی كوردستان راگیراوە ئەمەش وایكرد كە داهاتی هەرێمی كوردستان بە شێوەیەكی گشتی كەم ببێت. كەمبوونی داهات جووڵەی بازرگانی و كەرتی تایبەتیش بەرەو لاوازی دەبا و داهاتی نانەوتیش كەم دەكات لە ئەنجامی ئەم هەوڵانە، بۆیە بێگومان سەخت دەبێ، بەڵام یەك خاڵ لێرەدا من دەمەوێ داكۆكی بكەم كە ئێمە بە هیچ جۆرێك واز لە مافە دەستوورییەكانی خەڵكی كوردستان ناهێنین و بە هەموو شێوەیەكیش هەوڵ دەدەین ئەم مافە دەستەبەر بكرێت لە بەغداوە.

 

خاڵێكی تر هەیە من دەمەوێ زۆر بەڕوونی باسی بكەم، بەغدا موڵكی تاكە لایەنێك نییە كە ئێمە بچین سواڵكەر بین و ئەوان خاوەن ماڵ، ئێمە دەبێ هەموومان لەم وڵاتەدا یەكسان بین و خۆشمان بە خاوەنی دەسەڵات دەزانین و هەموو هەوڵێكیش دەبێ بدەین بۆ ئەوەی بگەین بە رێككەوتن كە ئێمە لێرەدا هاووڵاتیی یەكسان بین و هەموو مافەكانیشمان بە شێوەیەكی یەكسان و دادپەروەرانە دەستەبەر بكرێت، ئەگەر ئەوە نەبێت، كەواتە كێشەیەكی جددی لە جێبەجێكردنی دەستوور لە عێراقدا هەیە. بۆیە لەسەر ئەو خاڵە من دەمەوێ هاووڵاتیان دڵنیا بكەمەوە كە ئێمە لەسەر دەستەبەركردنی مافە دەستوورییەكان لە حكوومەتی فیدڕاڵی بەردەوام دەبین، بەڵام ئەگەر نەگەیشتینە ئەنجامیش، هەرچی پێمان دەكرێ لە هەرێمی كوردستان بە داهاتی ناوخۆ و كەمكردنەوەی خەرجییەكان، بە هەر جۆرێك بێت، ناهێڵین پەكی خەڵك بكەوێت، ئەگەریش نەتوانین لە كاتی خۆی یان وەك پێویست لەم سەردەمە و لەم وەختەدا هەموو مافەكانیان دەستەبەر بكەین، ئەوەی بەپێی توانامان بێت، بێگومان ئەوە دەكەین، من دەمەوێ لەمە %100 خەڵك دڵنیا بن.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: خاڵی ناكۆكییەكە ئەوەیە كە كۆمپانیا نەوتییەكان داوای دابینكردنی خەرجیی بەرهەمهێنانی نەوتەكە دەكەن، دەرهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستان لەگەڵ بەغدا جیاوازە. بەغدا زیاتر لە 18 ملیار دۆلاری تەرخان كردووە بۆ بابەتی چاككردنەوە و بەردەوامیپێدان و بابەتەكانی تر، تەنیا دەرهێنانی نەوت بە خەرجی حیساب دەكرێ كەچی 18 ملیار دۆلاری تریان هەیە كە ئەگەر زیاد بكرێت، خەرجییەكان زۆر دەبن. لە هەرێمی كوردستان هەمووی یەك بابەتە، دەرهێنانی نەوت، بابەتی قەرزەكان، بابەتی گواستنەوەی نەوت، بابەتی مافی كۆمپانیاكانە بەپێی گرێبەست كە خۆی بەشی هەیە لەوەی كە سوود وەربگرێت لە دەرهێنانی نەوتەكە، هەموو ئەوانە ئەگەر تێكەڵ بكەی، جگە لەوەش شێوازی بیرەكانی نەوتی هەرێمی كوردستان جیاوازن لەوانەی لە عێراق هەن، هەم جۆری نەوتەكەی ئێمەش جیاوازە، كەواتە خەرجیی هەرێمی كوردستان زۆر زۆر زیاترە لە خەرجیی حكومەتی فیدڕاڵی لە بیرە نەوتییەكانی تر. ئەوان دەڵێن با بە شێوەیەكی دادپەروەرانە خەرجییە راستەقینەكەمان بۆ دابین بكەن، ئەو وەختە ئێمە ئامادەین نەوتەكە دەربهێنین، داوای گەرەنتی دەكەن. ئەو گەرەنتییە پێویستە حكومەتی فیدڕاڵی بۆ كۆمپانیاكانی دابین بكات. ئێمە قۆناغی زۆرمان بڕیوە و گەیشتووینەتە زۆر لە چارەسەرییەكان، یەك دوو خاڵ مابوو لەوەی كە پێی دەڵێن شێوازی كۆمپانیای سێیەم كە بێت پێداچوونەوە بكات، لەسەر ئەمە خاڵێكی ناكۆكی هەیە لە نێوان حكومەتی فیدڕاڵی و كۆمپانیاكان، دیسان داوا دەكەین ئەم خاڵە چارەسەر بكرێت، چونكە بە لای ئێمەوە گرێبەستی ئەم كۆمپانیایانە گرنگن و داكۆكیشمان كردووە و داكۆكیش دەكەین لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵی كە دەبێ مافەكانی ئەو كۆمپانیایانە پارێزراو بێ و حكومەتی هەرێم[ی کوردستان] پابەندە بە گرێبەستەكانی خۆی.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: خانەنشینان مافی خۆیانە، من سوپاسیان دەكەم و سوپاسی پشوودرێژییان دەكەم. مافی خۆیانە و دڵنیا بن مافەكانیان نافەوتێ، ئیشەڵڵا لە كاتێكی نزیكدا هەموو ئەو مووچانەی كە پێشیان نەدراوە بۆیان ئیشەڵڵا تەرخان دەكەین و پێیان دەدرێ.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: بەداخەوە هەروەك باسم كرد، هۆكارەكانی ئەو فشارە ئابوورییەی لەسەر هەرێمی كوردستان بووە، لە راگرتنی هەناردەی نەوت و لە بابەتی گومرگ و لە زۆر رووەوە فشارێكی زۆر خراوەتە سەر هەرێمی كوردستان كە لە رووی ئابوورییەوە نەتوانێ لە ئاستی ئەوەی كە ئێمە تمووحمان هەبوو، بووژانەوەی تێدا بكرێ و پێش بكەوین. لەبەر ئەوە ئاستی داهاتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان بەشی ئەوە ناكات كە ئێمە هەموو پێداویستییەكانی خۆمانی پێ جێبەجێ بكەین. بابەتی مووچەیە و بەڕێوەبردنی حكومەتە و بابەتی پڕۆژەكانە و نەسرییەیە و زۆر لەو شتانە هەن كە بەداخەوە لە ئەنجامی ئەم هەڵسووكەوتەی پێشتری حكومەتی فیدڕاڵی لەگەڵ هەرێمی كوردستان، توانای ئابووری لە هەرێمی كوردستان وەكو پێویست نەبووە. بۆیە ئێمە بێگومان ناتوانین بڵێین كە بە شێوەیەكی تەواو دەتوانین هەموو پابەندییەكانی خۆمان بەرامبەر بە هاووڵاتییان جێبەجێ بكەین،بەڵام ئەوەی ئێمە لە تواناماندا بێت دەیكەین. ئینجا هێشتا نەگەیشتووینەتە ئەو خاڵەی كە بڵێین بێئومێدین لەگەڵ بەغدا، من بێئومێد نیم و زۆر ئومێدەوارم كە بتوانین لەم دوو سێ رۆژەی داهاتوو ئینشاڵڵا بگەینە ئەنجامێكی ئەرێنی لە بەرژەوەندیی هاووڵاتیان.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: ئەگەر ئێوە سەیری بڕیاری دادگای پاریستان كردبێت، دەڵێ كە هەرێمی كوردستان مافی ئەوەی نییە بتوانێ لە جیهان نەوتەكە بار بكات. پێنج سكاڵا هەبووە لە لایەن حكوومەتی فیدڕاڵییەوە لە توركیا، لە پێنجیان تەنیا یەكێكی بردووەتەوە و چوارەكەی تری دۆڕاندووە. ئێستا كە بابەتی ئێمە ئەوەیە خاڵی كۆتایی كە ئێمە بتوانین نەوتەكە بۆ بازاڕی جیهانی بنێرین بەبێ ئەوەی كە لەگەڵ بەغدا بگەینە رێككەوتن و لەگەڵ سۆمۆ، بڕیارەكە لەوێ ئێمەی وەستاندووە. بەڵام ئێمە پێشتریش رەزامەندیمان دەربڕیوە كە سۆمۆ وەك كۆمپانیایەك بێ بەشدار بێ لە فرۆشتنی نەوتی كوردستان. ئێمە مەرجێكمان هەبوو كە دەبێ جێگری سەرۆكی سۆمۆ كورد بێ و ئەو مەرجەیان قبووڵ كردووە و ئێستا بەڕێزێكی كورد جێگری سەرۆكی سۆمۆیە.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: ئێمە لە سەرەتاوە دەستمان كردووە بە بابەتی ئەوەی كە بەغدا پێی دەڵێ تەوتین و ئێمە لە هەرێمی كوردستان پێی دەڵێین (هەژماری من). ئەمە بۆ ئەوەیە كە هەموو هاووڵاتییەك بە تایبەتیی فەرمانبەران ببن بە خاوەنی هەژماری بانكیی خۆیان. ئەوەی جیاوازە لە هەرێمی كوردستان لەگەڵ ناوچەكانی تری عێراقی فیدڕاڵ ئەوەیە كە هەژماری من پڕۆژەیەكە هەموو مافە بانكییەكانی بۆ هاووڵاتی دەستەبەر كردووە. كەواتە تەنیا ئەوە نییە كە بانك ببێتە رێگەخۆشكەر بۆ پێدانی مووچە، واتە تەنیا ئامرازی گواستنەوە نییە و تەنیا مووچە بدات، بەڵكو هەموو هاووڵاتییەكی هەرێم كە بەشدارە لە پرۆژەی هەژماری من، سوودمەندە لە هەموو خزمەتگوزارییەكی بانكی. هەرچیی خزمەتگوزاریی بانكییە دەتوانن تێیدا سوودمەند بن، ئەم پڕۆژەیە زۆر بە رێكوپێكی بەڕێوە دەچێ، ئێستا ئێمە زیاتر لە 800 هەزار فەرمانبەری هەرێمی كوردستان داخیل كراون لە پرۆژەی هەژماری من، هەولێر و دهۆك تەواو بووە، سلێمانی تۆزێك درەنگ دەستیپێكرد، بەڵام ئێستا زۆر بە خێرایی بەڕێوە دەچێ و ئومێدەوارین لە وەختێكی زۆر نزیكدا ئەویش تەواو ببێ. كەواتە بابەتی تەوتین لە هەرێمی كوردستان لەمێژە دەستی پێكردووە و ئێمە بەردەوامین و پێمانوایە ئەمە رێگەیەكی باشە نەك تەنیا بۆ دابینكردنی مووچە، بەڵكو بۆ بووژانەوەی ئابووری و دروستكردنی ژێرخانێكی بەهێزی ئابووری و بەدیجیتاڵكردنی سیستمی بانكی لە هەرێمی كوردستان، هیوادارین هەموو عێراقیش چاو لە هەرێمی كوردستان بكات. هەموو ئەو بانكانەش لە رێگەی بانكی ناوەندیی عێراق رێگەپێدراون، كەواتە هیچ بانكێك كە رێگەپێدراو نەبێت، نەمانهێشتووە بێنە نێو پڕۆژەكەوە، هەموو بانكەكان رێگەپێدراون و ئەو بانكانەن كە ئێستا لە هەرێمی كوردستان كار دەكەن.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: ئێمە بە هیچ جۆرێك ئامادە نین واز لە هیچ یەكێك لەو مافە دەستوورییانەی هەرێمی كوردستان بهێنین كە لە دەستووردا هاتووە. ئەگەر یەكێكیش داوای ئەوە بكات كە دەستوور هەموار بكرێتەوە، بێگومان ئێمە داوای زیاتر بۆ خەڵكی هەرێمی كوردستان دەكەین نەك كەمتر، ئێمە بە هیچ شێوەیەك قەبووڵ ناكەین ئەو مافەی كە دەستەبەر كراوە لە دەستووردا بۆ هەرێمی كوردستان، كەم بكرێتەوە.

 

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: بەداخەوە، ئێمە لە سەرەتاوە، خۆم شەخسی زۆر هەوڵم دا كە لە ماوەیەكی زۆر نزیك ئێمە بتوانین حكوومەتەكە پێك بهێنین. ئەوەی راستی بێت ئێمە ویستوومانە كە حكومەتێك پێكبێت بەبێ ئەوەی كێشەی تێدا دروست بێت، واتە تەنیا ئێمە پەنا نەبەینە بەر زۆرینە یان حكومەتی زۆرینە، هەرچەندە لە تواناماندا بووە و ئێستاش لە تواناماندایە كە حكومەتێكی زۆرینە پێكبهێنین، بەڵام ئێمە دەمانەوێت كە هاوبەشەكانمان و لایەنە سەرەكییەكانی هەرێمی كوردستان هاوبەش بن لە پێكهێنانی حكومەت بۆ ئەوەی ئێمە دوور بین لە هەموو كێشە و گرژییەك.

دیارە لێرەدا هەندێك بۆچوونی جیاواز هەیە لەسەر پۆستەكان، ئەگینا لەسەر ئەجێندای حكومەت ئێمە گەیشتووینەتە رێككەوتن، بە تایبەتی كە من باسی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دەكەم كە روئیایەكی هاوبەشمان هەیە لەسەر چۆنیەتیی بەڕێوەبردنی حكومەت لە ماوەی داهاتوو. ئێستا خەریكی گفتوگۆن لەسەر ئەوەی كە پۆستەكان بە چ شێوەیەك دابەش بكرێت، هەرچەندە زۆری پێچووە، بەڵام بە هیچ شێوەیەك بۆشایی یاسایی دروست نەبووە و ئێمە بەردەوامین لە راپەڕاندنی ئەركەكانی خۆمان و لە خزمەتی خەڵكی خۆمانداین.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: ئەوانە هیچیان هۆكار نین، هۆكارەكە ئەو سكاڵایانەن كە هەندێك لایەنی ناوخۆ داوایان كرد حكومەتی فیدڕاڵی دەستوەردان لە بابەتی مووچەی هاووڵاتیان بكات، ئەمە هۆكاری سەرەكییە و ئەوەی دیکە هەمووی بیانووە. داهاتی نانەوتی لە هەرێمی كوردستان مانگ بۆ مانگ جیاوازە. تۆ ئەگەر جووڵەی بازرگانیت باش بێ، داهاتی نەوتیت هەبێ و مووچە مانگانە بدرێ، بێگومان داهاتی نانەوتی زیاد دەكات، مانگ بۆ مانگ وەك یەك نییە. بەڵام ئەمە دوو مانگە نەوت نەدراوە، لە 2023وە تا ئێستا نەوت نانێردرێ، كەواتە داهاتی نانەوتی چۆن زیاد بكات؟

 

لێرەدا خاڵێكی دەستووری هەیە، دەستوور ناڵێ هەموو داهاتی نانەوتی رادەستی بەغدا بكرێ، دەڵێ 50٪ی داهاتی فیدڕاڵی رادەستی بەغدا بكرێ. حكومەتی هەرێم[ی کوردستان] پابەند بووە بە جێبەجێكردنی ئەركەكەی خۆی و ئەو پابەندییەی لەسەری بووە، هەمیشە داهاتەكەی خۆی داوەتە بەغدا، جگە لەو كاتانەی كە مووچە بۆ خەڵكی هەرێمی كوردستان نەنێردراوە، ئەو كاتە هەرێمی كوردستان پەنای بردووەتە بەر داهاتی ناوخۆیی بۆ دابینكردنی ئەو بڕە مووچەیەی كە خەڵك پێویستییان پێیەتی بۆ تەكمیلكردنی ئەو بڕە مووچەیەی كە خەڵك هەیەتی. كەواتە بە هیچ جۆرێك ئەمە هۆكار نییە.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: لە خوا بەزیاد بێ هیچ زیانێكی گیانی نەبووە، ئەمە لە هەموو شتێك گرنگترە، بەڵام زیانی ئابووری هەبووە. داخستنی فڕۆكەخانەكان وایكردووە كە خەڵك زیانیان پێ بكەوێت و زەحمەتیان بەركەوتووە، زۆر لە حاجیان نەیانتوانی وەك پێویست بگەڕێنەوە و ناچار بوون بە ڕێگەی وشكانی بگەڕێنەوە بۆ هەرێمی كوردستان. ئەمە كاریشی كردووەتە سەر جووڵەی بازرگانی لە خاڵە سنوورییەكان كە ئەمانە هەمووی زیانی ماددی بوون، لە ئەنجامی شەڕێكی نەخوازراو كە ئێمە لە بنەڕەتدا بەشێك نین لەمە، بەر خەڵكی كوردستان كەوتووە، بەڵام لە خوا بەزیاد بێ هیچ زیانێكی گیانی نەبووە بە تایبەتی كەوتنەخوارەوەی درۆن و پاشماوەی مووشەكەكان.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: ئەمە بابەتێكی ئیداری و یاساییە هیوادارم دواتر لەگەڵ وەزارەتە پەیوەندیدارەكان قسەی لێ بكەن چونكە من ئاگاداری وردەكارییەكان نیم، تەنیا ئەوە بووە كە بڕیار دراوە ئەو فەرمانبەرانەی كە شایستەن، زەوییان پێ بدرێت، بڕیاری پێویستمان بۆیان دەركرد كە زەوییان پێ بدرێت، بابەتی وردەكارییەكان هیوادارم دواتر لەگەڵ وەزارەتەكان بەدواداچوونی بۆ بكەن.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: ئێمە هەموو جارێ كۆدەبینەوە، ئەوە نییە یەك جار بێ، چەندین كۆبوونەوە لە نێوان شاندەكانی هەردوولا كراوە، لەم یەك دوو رۆژە دیسان ئەو شاندانەی گفتوگۆ لەسەر پێكهێنانی حكومەت دەكەن دانیشتن دەكەن، بەردەوام دەبین تا دەگەینە ئەنجام. خاڵی دووەم دەرگامان كراوەیە بۆ هەر لایەنێك كە بیەوێ لە پێكهێنانی حكومەت بەشدار بێت. دەبێ لایەنێك بێ كە لە هەڵبژاردنەكاندا بەشدار و براوە بووبێت. ئەگەر ئەوان بەو بەرنامەیەی حكومەت رازی بن كە ئێمە بە تەماین بۆ ئاییندەی هەرێمی كوردستان جێبەجێی بكەن، بەخێربێن و بابەشدار بن، ئەمە لەسەر ویستی خۆیان دەمێنێ.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: قەت لەگەڵ ئەوە نەبووین كە گرژی و ئاژاوە و شەڕ بەردەوام بێت. بێگومان هەموو شەڕێك بەردەوام دەبێت تا لە ئەنجامدا بگەن بە رێككەوتنێكی ئاشتیخوازانە، كەواتە ئەنجامی هەموو شەڕێك گفتوگۆیە، كەواتە بۆ هەر لە سەرەتاوە گفتوگۆ نەكرێت؟ ئێمە لەگەڵ شەڕ نین، لەگەڵ گرژی و پەرەسەندنی ئەم جۆرە شەڕ و ئاژاوانە نین، لە هەموو حاڵەتێكیشدا لە ناوچەیەك كە شەڕ بێت، رێگە خۆش دەبێت بۆ ئەوەی كە لایەنە توندڕەوەكانی تریش بە شێوەیەکی خراپ سوودی لێ وەربگرن، هەروەك پێشتریش بینیمان سەرهەڵدانی ئەلقاعیدە و داعش و ئەوانە، ئێستاش مەترسیی گەڕانەوەی ئەو ڕێكخراوە توندڕەوانە هەیە ئەگەر ئەم كێشە و شەڕانە بەردەوام بن، بۆیە ئێمە لەگەڵ ئەوەین كە گفتوگۆ بكرێ بۆ چارەسەركردنی هەموو كێشەكان بە تایبەتی لە ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست و لایەنەكان بگەنە ئەنجامێك، بگەن بە باوەڕێك كە بابەتی بووژانەوەی ئابووری و خزمەتكردنی زیاتری هاووڵاتیان دەتوانێ زیاتر ئاسایش و سەقامگیری بۆ هاووڵاتیان بگەڕێنێتەوە.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: ئێمە رێزمان بۆ پێكهاتەی كریستیانەكان هەیە و وەك هاووڵاتیانی عێراق و هەرێمی كوردستان مافێكی یەكسانیان هەیە و پێموایە بۆ هەموو لایەنێكیش دیار و روونە كە لە هەموو رۆژهەڵات و نێوەڕاست كۆچ دەكەن،بەڵام بۆ شاری عەنكاوە دێن. ئەمە وەڵامێكی باشە بۆ هەموو ئەوانەی كە گلەیی دەكەن یان رەخنە دەگرن كە بزانن ئەی بۆچی هەرێمی كوردستان بۆتە پەناگەیەك بۆ هەموو كریستیانەكان كە دێن لێرە هەست بە ئاسوودەیی دەكەن؟ چ ئەوانەی لە شەڕ و تووندوتیژی رادەكەن، چ ئەوانەی لەبەر هۆكاری نەبوونی خزمەتگوزاری لە شوێنەكانی تری هەم عێراق و هەم ناوچەكەش بەرەو هەرێمی كوردستان دێن. ئێمە بەردەوام دەبین لە دابینكردنی هەموو مافەكانی كریستیانەكان هەروەكو بۆ هەموو پێكهاتەكانی تر، ئێزدی بن، عەرەب بن، توركمان بن، كورد بن، هەر كەسێك بێت، لە هەر پێكهاتەیەك بێ، مافێكی یەكسانی هەیە و ئێمە پابەندین بە دابینكردنی مافەكانیان. ئەگەر قسەیەكی تر لەملا و لەولا دەكرێ، بێگومان لەوانەیە نیەتێكی تری هەبێ، بەڵام ئەنجامەكەی بۆ هەموو دونیا دیارە و هەرێمی كوردستانیش شانازی بەوە دەكات كە توانیویەتی ببێتە پەناگەیەك بۆ هەموو خەڵكی ناوچەكە نەك تەنیا كریستیانەكان.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: ئێمە هیوادارین كە ئەو چارەسەرە كاتییانەی كە خەریكین لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵی بگەین بە هەندێك ئەنجام، ئەمانە ببنە بنەمایەك بۆ گەیشتن بە چارەسەری بنەڕەتی بۆ هەموو ئەو كێشانەی كە هەن. كەواتە چارەسەری كاتی جیاواز نییە لە چارەسەری بنەڕەتی، ئەمە دەبێتە بەشێك لەو چارەسەرانەی كە دەبێ بدۆزرێتەوە بۆ ئەو كێشانەی كە هەڵواسراون و تا ئێستا نەگەیشتوون بە ئەنجام. بێگومان ئەوەی لەسەر هەرێمی كوردستان هەموو ئەركەكانی خۆی جێبەجێ كردووە و هیوادارین دەسەڵاتدارانی بەغداش بگەن بەو ئەنجامە و بڕوایان بەوە هەبێ كە دەبێ رەفتارێكی دادپەروەرانە لەگەڵ هەرێمی كوردستان بكەن.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: ئەگەر ئێمە سەركەوتین و دەستكەوتمان هەبوو، هەموو لایەنە سیاسییەكان بێگومان پشتیوان دەبن، بە پێچەوانەوە نەخێر، بەڵام لە سەركەوتندا شەریكمان زۆرە، لە هەموو سەركەوتنێكدا هەموو بوون بە شەریكی ئێمە و كێشە نییە.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: ئێمە لایەنێك بووین بۆ ئەوەی بتوانین یارمەتیی پرۆسەی ئاشتی بدەین، بەڵام ئێمە بەشێك نین لەو پرۆسەیە، ئەمە شتێكە لە نێوان حكومەتی توركیا و لایەنی پەكەكەیە، بەڵام رۆڵی كاریگەری جەنابی سەرۆك بارزانی و هەرێمی كوردستان بۆ ئەوە بووە كە ئێمە بتوانین یارمەتیی پرۆسەكە بدەین و ئاشتی بەرقەرار بێت. داوای دیداری جەنابی سەرۆك بارزانیش بە خاڵێكی ئەرێنی دەزانین. جەنابی سەرۆك بارزانی هەمیشە هەوڵی ئەوەی داوە كە گرژی نەمێنێت و بە گفتوگۆ چارەسەری كێشەكان بكرێت. ئەوەی لە توانای ئێمەشدا بێت بۆ یارمەتیدانی ئەم پرۆسەیە، بەڵام لە ئەنجامدا یاریكەرە سەرەكییەكان دەبێ بگەن بە ئەنجامێك بۆ ئەوەی كە كێشەكە چارەسەر بكەن. شەڕەكە پرۆسەكەی دواخستووە یان نا؟ من نازانم، دەبێ لە لایەنەكان بپرسیت بزانیت دوایخستووە یان نا، بەڵام هەرچۆنێك بێت با ئێمە خۆشبین بین و ئامادەبین بۆ پشتیوانیكردن لە پرۆسەی ئاشتی.

 

 

سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان: پەرلەمانی كوردستان دانیشتووە، پەرلەمانی عێراق بە چ مافێك دەتوانێ پەرلەمانی كوردستان پەك بخات؟ پەرلەمانی كوردستان لە ئەنجامی پرۆسەیەكی دیموكراسی بووە و خەڵكەكە نوێنەرەكانیان هەڵبژاردووە و پەرلەمان دانیشتووە، لەبەر ئەوە هیچ رێگەیەك نییە و كەسیش مافی نییە كە بتوانێت پەرلەمانی هەرێمی كوردستان پەك بخات.