هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک؛ پارتی بە دەستکەوت و یەکێتی بە مەترسی دەزانێت

 

بەرەبەیانی رۆژی دووشەممە 27ـی ئادار پەرلەمانی عێراق شەو و رۆژێکی سەختی بەڕێکرد، دواجار پێشنیازەیاسای هەڵبژاردنی نوێنەران و پارێزگاکانی پەسند کرد، جگە لە جێگیرکردنی پشتبەستن بە سیستەمی سانت لیگۆی هەموار (1.7) و یەک بازنەیی هەر پارێزگایەکی عێراق و چەند پرسێکی دیکە، هەڵبژاردن لە پارێزگای کەرکووک لە دیارترین ئەو بابەتانە بوو یەکلاییکرایەوە.

 

لە دوای 2003ـەوە سێ جار هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان کراوە، بەڵام تەنیا یەکجار ئەو هەڵبژاردنە لە کەرکووک کرا، ئەویش لە ساڵی 2005 بوو.

 

چۆن هەڵبژاردن لە کەرکووک دەکرێت؟ کێ دەتوانێت دەنگ بدات؟

 

پارێزگای کەرکووک هاوشێوەی پارێزگاکانی دیکەی عێراق یەک بازنەی هەڵبژاردنی دەبێت، پێکهاتەکان لەسەر هەڵوەشاندنەوەی ماددەی 35ـی هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنی ژمارە 12ـی ساڵی 2018 رێککەوتن. هەروەها لەسەر چەند خاڵێک لەبارەی چۆنیەتی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن لە کەرکووک رێککەوتن، لەوانە:

 

 

- ئەو هاووڵاتییانەی لە سەرژمێریی ساڵی 1957دا تۆمارکراون.

 

- ئەوانەی دەرکراون و گەڕاونەتەوە و بەپێی لێژنەی بەدواداچوونی راستییەکانی ماددەی 140ـی دەستوور یان ئەوانەی رێوشوێنەکانیان بەپێی رێکارە کارپێکراوەکان کردووە.

 

- کورسییەک لە ئەنجوومەنی پارێزگە بۆ پێکهاتەی کریستیان "کلدان، سریان، ئاشوورییەکان" تەرخاندەکرێت.

- هەڵگرتنی دابەشکردنی پۆستە باڵاکانی پارێزگاکە بە رێژەی 32٪ بۆ پێکهاتەکانی کورد، تورکمان، عەرەب و رێژەی 8٪ بۆ کریستیانەکان.

 

- وەرگرتنەوەی دەسەڵات لە سەرۆکوەزیران بۆ دواخستنی هەڵبژاردن لە پارێزگای کەرکووک.

 

رۆژی دووشەممە 27ی ئاداری 2023، د. شاخەوان عەبدوڵڵا، جێگری سەرۆکی پەرلەمانی عێراق میوانی بەرنامەی رووداوی ئەمڕۆی تۆڕی میدیایی رووداو بوو، پەسنی رێککەوتنەکەی کرد و گوتی: "عەرەب و تورکمان پرۆژەیان هەبوو کە هەڵبژاردن لە کەرکووک نەکرێت، تا ئەو کاتەی پێداچوونەوە بە تۆماری دەنگدەران دەکرێت و سەرۆکوەزیران بە رێککەوتن لەگەڵ نوێنەرانی کەرکووک، کاتێکی دیکە بۆ هەڵبژاردن دیاری بکات، بەڵام ئێمە رەتمانکردەوە و سەرژمێری ساڵی 1957مان وەکو بنەما بۆ هەڵبژاردنەکە چەسپاند."

 

بە گوتەی جێگری سەرۆکی پەرلەمانی عێراق، هەموو ئەو کوردانەی مامەڵەی مادەی 140یان کردووە و ئەوانەش، کە داواکاری ئەو مامەڵەیان پێشکێشکردووە، مافی دەنگدانیان لە کەرکووک دەبێت، بۆیە دەڵێت: "هیچ هاووڵاتییەکی کورد لە کەرکووک بێبەش نابێت، ئێستا بەپێی یاسا پەسندکراوەکە ئاوارەی کەرکووک و شنگال لە هەر کوێیەک بن، دەتوانن لەو شوێنە دەنگ بدەن." 

 

یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە راگەیێندراوێکدا بە بنەماگرتنی سەرژمێری ساڵی 1957 بۆ دەنگدان لە پارێزگای کەرکووک رەتدەکاتەوە. د. شاخەوان عەبدوڵڵا دەڵێت: "یەکێتی لەم بابەتەدا تووشی هەڵەتێگەیشتن بوون و پرسیاریشیان نەکرد بۆ ئەوەی بۆیان روونبکەینەوە، بۆیە پەلەیان کرد لە دەرکردنی راگەیێندراوەکە، ئێمە لەبەر ئەوە سەرژمێری ساڵی 1957مان کردە بنەما، بۆ ئەوەی هەرچی عەرەبی هاوردەی دوای ساڵی 1957ـە نەتوانێت لە کەرکووک دەنگ بدات." 

 

جێگری سەرۆکی پەرلەمانی عێراق دەشڵێت: "خەڵکیان بە جۆرێک تێگەیاندووە، ئەگەر هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکووک بکرێت و کوردیش تێیدا زۆرینەی دەنگەکان بهێنێتەوە، پارێزگاری کەرکووک بۆ کورد نابێت، ئەو دەنگۆیە بۆ ئەوە بڵاوکرایەوە خەڵک بێهیوا بکەن، ئەگینا یاسای ئەنجوومەنی پارێزگا بەرکارە و هەر لایەنێک زۆرینە بێت، پارێزگار لەو لایەنە دەبێت." 

 

 

دوای پەسندکردنی پێشنیازە یاساکە لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە، یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە رۆژێکدا سێ راگەیێندراوی لەسەر پرسەکە و بەتایبەت هەڵبژاردن لە کەرکووک بڵاوکردەوە، دیارترین تێبییەکانی یەکێتی لەسەر یاساکە بریتییە لە:

 

- جارێکی دیکە دۆخی کەرکووک لە پارێزگاکانی دیکە جیاکراوەتەوە.

- بێبەشکردنی دەیان هەزار دەنگدەری کەرکووک لە چەمچەماڵ، کەلار، کفری و خورماتوو.

- دەنگدانی ئەو عەرەبە هاوردانەی لەپێش ساڵی 2003ـەوە لە کەرکووک بوون و کۆبۆنی خۆراکیان کەرکووکە.

- هیچ واتایەک بۆ ماددەی 140ـی دەستوور ناهێڵدرێتەوە.

 

 

لە راگەیێندراوێکی دیکەدا، سەنتەری هەڵبژاردنەکانی یەکێتی، پارتی دیموکراتی کوردستان تۆمەتباردەکات و 9 خاڵی وەکو تێبینی و رەخنە لەسەر یاساکە ریزکردووە و دەڵێت: "بە داخەوە روون بووەوە کە لایەنێکى سیاسى بەرگرى لەم ماددەیە دەکات و کەرکووک خەڵکەکەى لە چوارچێوەى (سەفقەیەک)دا کرانە قوربانى دوو کورسى کۆتاى مەسیحی و زیادکردنى دەنگى حیزبەکەى لە موسڵ لەسەر حیسابى دەنگدەرانى کوردى کەرکووک! لەوەش مەترسیدارتر ئەوەیە کە ئەو مادەیە وەکو دەستکەوت هەژمار بکرێت!!."

 

راگەیێندراوی سێیەمی یەکێتی دژ بە پەسەندکردنی یاساکە لەلایەن رزگار حاجی حه‌مه،‌ لێپرسراوی ده‌زگای هه‌ڵبژاردنه‌كانی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستانەوە بوو، کە تێیدا دەڵێت: "خۆویستانه‌ مامه‌ڵه‌ی مادده‌ی 140یان كردووه‌ پێكهاتووه‌ له‌ 28 هه‌زار خێزانی عه‌ره‌بی هاورده‌ و له‌و ژماره‌یه‌ش 11 هه‌زار خێزان به‌پێی مادده‌كه‌ قه‌ره‌بووكرانه‌وته‌وه‌، ئه‌مه‌ش بنه‌مای سه‌رژمێری ساڵی 57 پووچه‌ڵ ده‌كاته‌وه‌ و مافی ده‌نگدان به‌ هاورده‌كان ده‌دات و هیچ واتایه‌ك بۆ مادده‌ی 140 ناهێڵێته‌وه‌." 

 

کاروان یاروەیس، ئەندامی فراکسیۆنی یەکێتی لە پەرلەمانی عێراق، باس لەوە دەکات دیاریکردنی لێژنەیەک بۆ وردبینی لە تۆماری دەنگدەران کە زۆرینەیان لە عەرەب و تورکمانن کێشە و مەترسییە بۆ سەر ئەو رێککەوتنەی ئەو بە "لاستیکی" ناوی هێناو و دەڵێت: "گەرەنتی جێبەجێکردنی نییە و ئەوان لە لیژنەکە زۆرینەن."

 

ئەندامەکەی فراکسیۆنی یەکێتی لە پەرلەمانی عێراق، دەشڵێت: "بێ ئەوەی ئێمە و پارتی هیچ رێککەوتنێکمان هەبێت ئەو خاڵانەمان بەسەر سەپێندرا بۆیە ئێمە دەنگمان بۆ نەدا، ئەوەشی هەیە دەوڵەتی یاسا و حەلبووسی و سوننەکان و پارتی رێککەوتبوون. پارتی لە جیاکردنەوەی دوو کورسی بۆ کۆتاکان و گەرەنتیکردنی دەنگدانی ئاوارەکان کە هەمیشە پارتی پێنج بۆ شەش کورسیی لەو دەنگدەران دەستکەوتووە، دەنگی بە پڕۆژەکە دا."

 

 

فراکسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی عێراق، هەر زوو وەڵامی راگەیێندراوەکانی یەکێتی دایەوە و یاساکەی بە گرنگ و پێویست زانی و رایگەیاند: "لە کەرکووک هەموو ئەو رێگرییانەی هەبوون بۆ هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگا هەڵگیران و بۆ یەکەمجار سەرژمێری ساڵی 1957 دەکریتە بنەما بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو، بەمەش زامنی مافی دەنگدەرانی ئەو ناوچانەی بەهۆی سیاسەتی گۆڕینی دیمۆگرافی لە کەرکووک دابڕابوون، وەکو: (چەمچەماڵ و کفری و کەلار و دووزخورماتوو) ناوچەکانی دیکە دەکەین."

 

 

- هەڵگرتنی دابەشکردنی پۆستەکانی کەرکووک لەسەر بنەمای یەکسانی 32٪.

 

- زامنی دەنگی دەنگدەرانی سنووری شارۆچکەی (سەرگەڕان).

 

- ئەو خێزانانەی بەهۆی سیاسەتی تەعریب لە کەرکووک راگوازرابوون بەپێی مادەی 140 دیسان مافی دەنگدانیان دەبێت.

 

- ماددەی 35 لە یاسای ژمارە 12ـی ساڵی 2018 و مادەی 12 لە یاسای ژماره‌ 14ـی ساڵی 2019 هەڵگیران، کە رێگر بوون لە بەردەم هەڵبژاردنی کەرکووک.

 

- گەرەنتیکردنی دەنگی ئاوارەکانی کەرکووک و شنگال کە دەتوانن لەو ناوچانەی لێی نیشتەجێن دەنگی خۆیان بۆ شارەکەیان بدەن.

 

- لەبارەی کۆتایی کریستیانەکانیش دوای هەوڵدانێکی زۆر سەرکەوتووبوین لەوەی کریستییەکانی کوردستان نوێنەری راستەقینەی خۆیان هەبێت و خەڵکی دیکە لە جیاتی ئەوان نەچێتە پەرلەمانی عێراق.  

 

فراکسیۆنی پارتی، بەبێ ئەوەی ناوی هیچ لایەنێکی سیاسیی بهێنێت، دەڵێت: "ئەوەی جێگەی داخە لایەنێکی سیاسی کە خۆی بەشێک بووە لە دانوستاندنەکان و دەنگی لەسەر یاساکە داوە و هیچ هەڵوێستێکی فەرمیان لەسەر هیچ بڕگە و مادەیەکی تایبەت بە کەرکووک نەبووە، بەڵام کاتێک گەیشتە ئەوەی لە دواساتەکاندا لە چەند بڕگەیەکی یاساکە کە پەیوەندی نەبوو بە کەرکووکەوە لە بەرژەوەندی گرووپێک درا کە هاوپەیمان و دۆستی ئەوانن و دژی خەڵکی هەرێمی کوردستانن، هەروەها لە پێناو هەندێک بەرژەوەندی و پەیوەندی ژێربەژێری حیزبی، ئەو لایەنە سیاسییەی هەرێم دەستی کرد بە بڵاوکردنەوەی بەیاننامەی چەواشەکارانە و بێ بنەما."

 

 

زۆرینەی عەرەب و تورکمانەکانی کەرکووک لە رێککەوتنەکە رازی بوون. دوای پەسندکردنی پێشنیازەیاساکە، ئەرشەد ساڵحی، پەرلەمانتاری تورکمان لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق، رایگەیاند" دەنگدان لەسەر ماددەی تایبەت بە هەڵبژاردنی پارێزگای کەرکووک بە سازان لەنێوان سەرکردایەتییەکانی تورکمان و عەرەب و کورد کراوە، لێکتێگەیشتین لەپێناو کەرکووک و بەرپرسیارێتی نیشتمانیمان خستە سەرشان، بە لێکتێگەشتن و هاوئاهەنگیی تەواو هەمواری ماددەی تایبەت بە پارێزگای کەرکووکمان کردەوە، سوپاس بۆ نوێنەرانی پێکهاتەکان."

 

عەرەبەکانی کەرکووک لەنێوان رازی بوون و نەبووندا دابەشبوون، عەزام حەمدانی، گوتەبێژی ئەنجوومەنی یەکگرتووی عەرەبی، رۆژی سێشەممە، 28-3-2023، بە تۆڕی میدیایی رووداوی گوت: "داواکارییمان ئەوەبوو وردبینی لە تۆماری دەنگدەران بکرێت و نزیکەی 300 هەزار دەنگدەری کورد لەوانەی ناسنامەی باری شارستانییان کەرکووک نییە و لەنێو تۆمارەکەدان لابردێت، ئەوەش بەهۆی سیاسەتی گۆڕینی دیمۆگرافی لەدوای ساڵی 2003ـەوە."

 

حەمدانی دژی ئەوەیە سەرژمێریی ساڵی 1957 بکرێتە بنەمای دەنگدان و پێیوایە دەبێتە هۆکارێک بۆ بێبەشبوونی هەزاران دەنگدەری عەرەب بەتایبەت لە سەنتەری قەزای کەرکووک و دووبز و داقوق، بۆیە داوا دەکەن پشت بە سەرژمێریی ساڵی 1977 ببەسترێت.

 

بەپێی دوایین ئەپدەیتی داتاکانی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق، لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لە کۆتاییەکانی ساڵی 2021، ژمارەی دەنگدەدان لە پارێزگای کەرکووک 986 هەزار و 159 کەس بوون.

 

 

لە هەمواری سێیەمی یاسای هەڵبژاردنی پارێزگاکاندا ماددەی 35 هەڵبژاردنی لە کەرکووک رێکخستبوو، بەڵام کورد تێبینیی لەسەر هەبوو و بە هۆکارێک بۆ نەکردنی هەڵبژاردن دەبینی بۆ ئەوەی لەسەر بنچینەی ئەوە گۆڕانکاریی لە پارێزگاکە کە لەدوای رووداوەکانی 16ـی ئۆکتۆبەری 2017ـەوە کورد لە ناوەندی بڕیار دوورخراوەتەوە، نەکرێت.

 

 

- کۆمیسیۆن و چوار وەزارەت وردبینی لە تۆماری دەنگدەران دەکەن.

 

- ئەگەر پێش هەڵبژاردن وردبینی نەکرا، لەماوەی شەش مانگ دوای هەڵبژاردن دەکرێت.

 

- ئەنجوومەن میکانیزمی دابەشکردنی پۆستەکان دیاریدەکات، نوێنەرایەتی پێکهاتەکان گەرەنتی دەکرێت.

 

- لێکەوتەی کارگێڕی و یاسایی لە ئەنجامی هەڵبژاردنە خۆجێیەکان ناکەوێتەوە.

 

-کورسییەک لە ئەنجوومەنی پارێزگای بۆ پێکهاتەی کلدان، سریان و ئاشووری تەرخان دەکرێت.

 

- حوکمەکانی مادەکە بۆ یەک خولی هەڵبژاردن جێبەجێدەکرێت.