گوتەبێژی هاوپەیمانیی عەزم لە کەرکووک: تانە لە یاسای گەڕاندنەوەی ماڵ و موڵک دەدەین

 

 

عەزام حەمدانی دەڵێت: "عەرەبی کەرکوک هەڵوێستی رەخنەگرانەیان هەیە و تانەیان لەو بڕیارانە داوە، لەبەرئەوەی پێیان وایە ئەو بڕیارانەی پەیوەندییان بە گەڕاندنەوەی موڵکی دەوڵەتەوە هەیە، ئامانجێکی سیاسییە."

 

 

 

عەزام حەمدانی: بێگومان ئێمە لە هاوپەیمانی عەزم هەمیشە جەختمان لەسەر ئەوە کردووەتەوە کە بۆ هاوکێشەیەکی سیاسی کار بکەین کە رووحی هاوبەشی و هاوکاری لە پرۆسەی دروستکردنی دەوڵەتدا جێگیر بکات. بەمشێوەیە بەرەو پرۆسەیەکی نیشتمانی دەڕۆین کە هەموو لایەک بەشداری تێدا بکەن بەبێ پەراوێزخستن و دوورخستنەوە، هەروەها بەبێ بڕیاری تاکڕەوی سەبارەت بە هەندێک کێشەی چارەنووسساز و هەستیار، بەتایبەت ئەو بابەتانەی پەیوەندییان بە یاسای زەوی و زارەوە هەیە.

کەرکووک پارێزگایەکی عێراقییە و ئێمە هەمیشە جەختمان لەوە کردووەتەوە کە دەبێت بە شێوەیەکی نیشتمانی بەڕێوە ببرێت. ئەو کێشانەی جێی ناکۆکی و مشتومڕن دەبێت بۆ دادگەی عێراقی بگەڕێنرێنەوە، نەک رێککەوتنێکی سیاسی هەبێت کە مافەکانی پێکهاتەی عەرەبی بکاتە قوربانی. 

 

وەک نوێنەری رای گشتی عەرەبی، پێمان وایە ئەمە پێشێلکارییەکە و ئامانجێکی سیاسییە. یاسای موڵکی دەوڵەت بێگومان کاتێک لە پەرلەمانی عێراق خرایە ڕوو، ئامانجێکی سیاسی بوو بۆ ماڵی عەرەبی و بڕیاری عەرەبی و پێکهاتەی عەرەبی. کورد و تورکمانیش هاوبەشن لەم پارێزگایەدا. لە پەنجا یان زیاتر لە شەست ساڵ پێش ئێستاوە، کاتێک بڕیارەکانی ئەنجوومەنی سەرکردایەتی شۆڕش دەرچوون، بۆ بەرژەوەندی گشتی بوون. هەموو ئەو زەوییانەی کە دەستیان بەسەردا گیرا لەسەر بنەمای ئەو بڕیارانە، بۆ وەزارەتی کشتوکاڵ، وەزارەتی بەرگری، وەزارەتی نەوت، وەزارەتی دارایی و وەزارەتی شارەوانی دەستیان بەسەردا گیرا.

 

ئەمڕۆ کاتێک دێین و کار لەسەر هەڵوەشاندنەوەی ئەو یاسا تەشریعییانە دەکەین، کێشەی کۆمەڵایەتی لە پارێزگای کەرکوک دروست دەبێت، لەبەرئەوەی زیاتر لە 600 هەزار دۆنم زەوی کە لە دووبزەوە لە باکوورەوە دەستپێدەکات و لە باشوور لە قەزای داقووق کۆتایی دێت، لە عەرەبەکان دەسەندرێتەوە کە گرێبەستیان لەگەڵ دەوڵەتی عێراق هەیە و بەڵگەی یاساییان هەیە و زیاتر لە حەفتا یان هەشتا ساڵ بەسەر گرێبەستەکانیاندا تێپەڕیوە. سەرەڕای ئەوەش سەدان هەزار هاووڵاتیی عەرەب رادەگوێزرێن. هەروەها گەڕەکی نیشتەجێبوون هەن کە سەدان هەزار هاووڵاتیی عەرەب و کورد و تورکمانی تێدا دەژین.

 

 

عەزام حەمدانی: بەڵێ، عەرەبەکان لە کەرکووک هەڵوێستی رەخنەگرانەیان هەیە و تانەیان لەو بڕیارانە داوە، لەبەرئەوەی پێیان وایە ئەو بڕیارانەی پەیوەندییان بە گەڕاندنەوەی موڵکی دەوڵەتەوە هەیە، ئامانجگرتنێکی سیاسییە. ئەگەر ئەم دۆخە بەردەوام بێت و ئەم یاسایە جێبەجێ بکرێت...

 

 

عەزام حەمدانی: بێگومان نوێنەری عەرەبی هەیە و تانە لەو بڕیارانە دەدات، لەبەرئەوەی ئەو نوێنەری عەرەبە لە پەرلەمانی عێراق. پێویستە نوێنەری عەرەبی لە پەرلەمانی عێراق تانە لەو بڕیارانە بدات. وەک شەقامی عەرەبی، بێگومان نوێنەری هەیە و نوێنەرەکان تانە لەو بڕیارانە دەدەن، ئەمەش ئەگەر نوێنەری عەرەبی پابەند بێت بە دیدی عەرەبی و شەقامی عەرەبی.

لەبەرئەوەی لەوانەیە هاوکاری لەگەڵ هەندێک لایەنی عەرەبی هەبێت، بۆیە لەوانەیە نەیانەوێت بکەونە ناکۆکیی سیاسی لەگەڵ بڕیاری سیاسیی کوردی. هەموو کەس دەزانێت کە بڕیاری سیاسی کوردی، بڕیارێکی بەهێزە و پەیوەندی باشی لەگەڵ هەندێک لایەنی عەرەبی هەیە.

 

بەڵام من باسی روانگەی شەقامی عەرەبی دەکەم. شەقامی عەرەبی ئەو بڕیارانە قبووڵ ناکات، سەرەڕای هێز و حزبە سیاسییەکان کە لەوانەیە لەگەڵ هەندێک هێز و حزبی کوردی هاوکاری بکەن. من لە روانگەیەکی عەرەبی کۆمەڵایەتییەوە قسە دەکەم، دوور لە هەر بڕیارێکی سیاسی.

 

 

عەزام حەمدانی: بێگومان لەگەڵت هاوڕام. ئەوەی عەیبە لە دەوڵەتی عێراق لە ساڵی 2003ـەوە، ئەوەیە کە هاوکێشەی سیاسی لەسەر بنەمای نەتەوەیی و عەقیدەیی دامەزراوە، نەک لەسەر بنەمای هاووڵاتیبوون. بەمشێوەیە عێراق چەندین ماڵی تێدایە - ماڵێکی سیاسیی سوننی، ماڵێکی سیاسیی شیعە و ماڵێکی سیاسیی کوردی. سەرەڕای ناکۆکییەکانی ناو ئەم ماڵە سیاسییانە.

بێگومان یاسای لێبووردنی گشتی وەک پڕۆژەیەکی سوننی سەیر دەکرێت، یاسای موڵکی دەوڵەت وەک پڕۆژەیەکی کوردی و یاسای باری کەسیش وەک پڕۆژەیەکی شیعی. لایەنە نەرێنییەکەی ئەوە بوو کە هەموو ئەم یاسایانە لە یەک سەبەتەدا خرانەڕوو، کە ئەمەش بارودۆخەکەی ئاڵۆزتر کرد.

 

پێمانوایە ئەم شێوازە دروست نەبوو. دەبوایە یاسای لێبووردنی گشتی، یاسای موڵکی دەوڵەت و پاشان یاسای باری کەسی بە جیا چارەسەر بکرانایە. بەڵام هەموو کەس دەزانێت کە رەتکردنەوەیەکی پەرلەمانی هەیە بۆ کۆی ئەم یاسایانە - بڕیاری سیاسی کوردی دەنگ بە لێبوورد نادات تاوەکو نوێنەری عەرەبی و سوننی لە ئاستی عێراق دەنگ بە یاسای گەڕاندنەوەی موڵک نەدەن. هەروەها نوێنەری شیعەش دەنگ بە یاسای موڵک و لێبوورد نادات تاوەکو دەنگ بە یاسای باری کەسی نەدرێت.

ئەم پەیوەندییە لە نێوان هێزە سیاسییەکان وای کردووە عەرەبەکانی کەرکووک ببنە قوربانی. ئێمە ئەو هێز و حزبە سیاسییانە بە بەرپرسیار دەزانین کە کاریان بۆ دامەزراندنی ئەم هاوکێشە ئاڵۆز و دژوارە کردووە، کە لە ئەنجامدا هاووڵاتییانی عەرەب لە کەرکوک بوونە قوربانی.

 

 

عەزام حەمدانی: وا بیر دەکەمەوە کە بارودۆخی سیاسی لە عێراق ناسەقامگیرە و گۆڕانکاری لە ناوچەکەدا هەیە. پێویستە هێزە سیاسییەکان درک بەوە بکەن کە چەندین قۆناخی سیاسی هەن - قۆناخێک پەیوەندی بە شەقامەوە هەیە، قۆناخێک پەیوەندی بە هێزەوە هەیە و، قۆناخێکیش پەیوەندی بە کۆمەڵگەی هەرێمی و نێودەوڵەتییەوە هەیە.

 

پێمان وایە تێپەڕاندنی ئەو یاسایانە بەبێ رەزامەندی جەماوەری، دۆخێکی نەرێنی دروست دەکات. ئەنجوومەنی باڵای دادوەری و دامەزراوەی دادوەری وەک سەرچاوەی دەستووری دەوڵەت هەوڵ دەدەن سیستەمی سیاسی بپارێزن. پێموایە ئەگەر حیزبەکان هەوڵی تێپەڕاندنی یاسای وا بدەن کە تەنیا خزمەت بە بەرژەوەندی خۆیان دەکات، بارودۆخی سیاسی عێراق... بۆ نموونە ئەگەر یاسای موڵکی دەوڵەت لە کەرکووک جێبەجێ بکرێت، عەرەبەکانی کەرکووک رادەپەڕن و کەرکووک دەکەوێتە گێژاوێکەوە و ئاشتیی کۆمەڵایەتی دەکەوێتە مەترسییەوە.

 

سەبارەت بە یاسای باری کەسی، رەوتە مەدەنییەکان رازی نین بەم یاسایە، هەروەها ماڵی سوننی و تەنانەت ماڵی کوردیش رازی نین. سەبارەت بە یاسای لێبووردنی گشتی، هەموو کەس دەزانێت کەسانی بێتاوان هەن کە دەبێت ئازاد بکرێن، بەڵام لە هەمان کاتدا گەندەڵکار و دز هەن کە یاسای لێبووردن دەیانگرێتەوە. پێموایە ئەم سێ یاسایە دەبێت جیا بکرێنەوە و هەر یاسایەک بە جیا گفتوگۆی لەسەر بکرێت. ئێستا لەبەردەم کێشەیەکی سیاسیداین. ئەنجوومەنی باڵای دادوەری هەوڵ دەدات ئەم یاسایانە بە شێوەیەکی نیشتمانی و جەماوەری پەسەند بکات. داوای هەموارکردنی دەستووری عێراقی دەکەین، چونکە کەلێنی زۆری تێدایە. لە 2003ـەوە تا ئێستا، دۆخی سیاسی لە عێراق نادروست و ناسەقامگیرە. عێراق نەیتوانیوە هیچ دەستکەوتێکی ئابووری، سیاسی، ئاوەدانی یان پەروەردەیی پێشکێش بکات. پێویستە دەستوور هەموار بکرێت و بخرێتە بەردەم رای گشتیی عێراقی. دەبێت زۆر دەقی یاسایی چارەسەر بکرێن، لەوانە هەڵوەشاندنەوەی پشکپشکێنە و دامەزراندنی ناسنامەیەکی عێراقی، تاوەکو بتوانین عێراق بە شێوەیەکی نیشتمانی و روون بەڕێوە ببەین و دوور بکەوینەوە لە کەلێنەکان.

 

عێراق لە دۆخێکی باشدا نییە. هەموو لایەک لە مەترسیدان، بڕیاری سیاسی سوننی، کوردی و شیعە لەبەردەم گۆڕانکارییە نێودەوڵەتییەکان کە هەوڵ دەدەن لە رێگەی ئەو کەلێنانەوە بێنە ناو عێراقەوە کە   لە شێوازی کۆمەڵگە دەکەن، چ لە کەرکووک بێت یان پارێزگاکانی دیکەی عێراق.

 

 

عەزام حەمدانی: بەڵێ، تێبینیم هەیە. ئێمە لە کەرکووک باوەڕمان وایە کە کەرکووک بۆ هەمووانە، بۆ عەرەب، کورد، تورکمان و برایانی مەسیحی. بەڵام ئێمە وەک پێکهاتەی عەرەبی لە ساڵی 2003ـەوە رووبەڕووی پەراوێزخستن، دوورخستنەوە، رفاندن، دەستگیرکردن و کوشتن بووینەتەوە. چونکە ئیدارەی کوردی پێش پرۆسەی سەپاندنی یاسا دادپەروەر نەبوو، نەیتوانی پردی هاوبەشی و تێگەیشتن دروست بکات.

 

پەیوەندیی نێوان عەرەب پێش پرۆسەی سەپاندنی یاسا خراپ بوو. رێگە بە عەرەب نەدەدرا ببێتە هاوبەش لە پرۆسەی بنیاتنانی پارێزگای کەرکووک. هیچ رۆڵێکی نەبوو لە داڕشتنی بڕیاری ئەمنی، ئابووری،کۆمەڵایەتی و سیاسی. عەرەب لە کەرکووک پلەی دووەم یان چوارەم بوون، هەروەها کەرکوک بە هێزی دەرەوەی پارێزگاکە بەڕێوە دەبرا، چ پێشمەرگە بن یان ئاسایش. 

ئێمە ئیدارەی کوردیمان تاقیکردەوە، تەنانەت سەرکردەکانی بڕیاری سیاسی کوردی دان بەوەدا دەنێن کە ئیدارەی کوردی پێشوو هەڵەی هەبووە. کەواتە ئەمڕۆ من چۆن وەک عەرەبێک و سەرکردەیەکی سیاسی عەرەب، شەقامی عەرەبی قەناعەت پێبکەم کە دەتوانین بچینە هاوبەشییەوە؟ تەنانەت لە پرۆسەی پێکهێنانی حکومەت لەم ماوەیەدا، رێککەوتنێکی عەرەبی-کوردی لەگەڵ هەندێک لایەنی عەرەبی هەبوو سەبارەت بە بابەتی دامەزراوەکان، بەڵام ئەم رێککەوتنەش سەرکەوتوو نەبوو.

 

ئێمە باوەڕمان وایە کە هاوبەش بووین لەم پارێزگایەدا و دەبێت کەرکووک بە شێوەیەکی نیشتمانی بەڕێوە ببرێت، دوور لە هەر ناوێکی حزبی کە دەستێوەردان لە بەڕێوەبردنی ئەم پارێزگایەدا بکات. بەڵام وەک باسم کرد، ئێمە وەک عەرەب ئیدارەی کوردیمان پێش سەپاندنی یاسا تاقیکردەوە و دادپەروەر نەبوو لەگەڵمان، تا ئەم ساتە هەزاران گیراوی و لاوی عەرەبمان هەیە.

بەڵام لە هەمان کاتدا باوەڕمان وایە کە کەرکووک دەبێت بۆ هەمووان بێت، بەڵام بەو مەرجەی کە بەپێی چوارچێوە یاسایی و عێراقییەکان بێت، دوور لە هەر ناوێکی حزبی.