چیرۆکی فەرەیدوون غوڵامی وەستای دووتار و چەند فیچەرێکی دیکە لە چاوی رووداودا
فەرەیدوون غوڵامی: پاسەوانی میوزیکی ڕەسەنی کوردی
لە ناوەندی کوێستانەکانی شاری شێروان، هونەرمەندێکی دەستڕەنگین بە ناوی فەرەیدوون غوڵامی زیاتر لە 50 ساڵە سەرقاڵی دروستکردن و ژەنینی دووتارە، ئامێرێکی میوزیکی دێرین و پیرۆز لە کولتووری کوردی و بەتایبەت لای ئایینی یارسان.
فەرەیدوون لە ساڵی 1951 لە گوندی فەجرئاباد لەدایکبووە و ئێستا وەک یەکێک لە ناودارترین وەستاکانی دروستکردنی دووتار لە ناوچەکە ناسراوە. ئەو پیشەیەی لە باوک و مامییەوە بۆ ماوەتەوە و زیاتر لە پێنج دەیەیە خەریکی ئەم هونەرەیە.
"دووتاری کوردی مێژوویەکی دێرینی هەیە کە بۆ سەدان ساڵ دەگەڕێتەوە و دەنگێکی سروشتی و تایبەتی هەیە،" وەک فەرەیدوون باسیدەکات.
غوڵامی جگە لە دروستکردنی ئەم ئامێرە میوزیکییە، ئەرشیڤێکی زیندووی میراتی میوزیک و فۆلکلۆری ناوچەکەیە. ئەو سەدان چیرۆک، ئەفسانە و گۆرانی ناوچەکەی کۆکردووەتەوە و پاراستوویەتی کە بەشێکی گرنگن لە میراتی کولتووری کوردی.
لە ناوچەی شێروان، فەرەیدوون غوڵامی نموونەیەکی زیندووی پارێزگاریکردنە لە میراتێکی دەنگی کە هەزاران ساڵە لە دڵی ئەم کوێستانانەدا بەردەوامە، میراتێک کە ئەو وەک پاسەوانێکی دڵسۆز خزمەتی دەکات.
قەڵای باشتاپیا: میراتێکی مێژوویی لەسەر کەناری دیجلە
لەسەر کەناری راستی رووباری دیجلە لە شاری موسڵ، قەڵای مێژوویی باشتاپیا وەک شایەتحاڵێکی بەردین ماوەتەوە، گێڕەرەوەی چیرۆکی خۆڕاگری و بەرگری شارێک کە بەرەنگاری هێرشی زلهێزەکانی مێژوو بووەتەوە.
"باشتاپیا" کە لە زمانی تورکیدا واتای "بورجی سەرەکی" دەگەیەنێت، لە سەردەمی خەلافەتی ئەمەوی دروستکراوە، بەتایبەتی لە سەردەمی حوکمڕانی سەعیدی کوڕی عەبدولمەلیک کە ئەوکات والی موسڵ بووە.
د. ئەحمەد قاسم، مامۆستای زانکۆ، باسی تایبەتمەندییەکانی قەڵاکە دەکات: "ئەم قەڵایە شوێنێکی ستراتیژی هەیە لە دوورترین بەشی باکووری رۆژهەڵاتی شارەکە، لەسەر رووباری دیجلە و دەڕوانێتە سەرجەم ناوچەکانی شار."
سەرەڕای کاریگەری سروشت و کات، هێشتا دوو بورجی قەڵاکە ماون: بورجی خوارەوە و بورجی سەرەوە. بورجی خوارەوە بە شێوەی بازنەیی و بە دیزاینی کۆنی سەردەمی ئەمەوییەکان ماوەتەوە، کە تایبەتمەندە بە مەزغەلەکانی، واتا ئەو کونانەی کە بۆ تیرهاوێژی بەکارهاتوون.
قەڵای باشتاپیا رۆڵێکی یەکلاکەرەوەی لە بەرگری لە شاری موسڵ بینیوە. د. ئەحمەد قاسم دەڵێت: "کاتێک مەغۆلەکان لە ساڵی 660ی کۆچی هێرشیان کردە سەر شار، بۆ ماوەی ساڵێکی تەواو نەیانتوانی بێنە ناو شارەکە بەهۆی ئەم قەڵایەوە." هەروەها قەڵاکە رۆڵی هەبووە لە بەرگریکردن لە هێرشەکانی تەیمورلەنگ لە ساڵەکانی 796 و 804ی کۆچی.
ئێستا، حکومەتی عێراق لەگەڵ رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان پڕۆژەیەکی گەورەیان بۆ نۆژەنکردنەوەی قەڵاکە دەستپێکردووە. ئەحمەد فەکاک بەدرانی، وەزیری رۆشنبیری عێراق، ئاماژە بەوە دەکات کە "پڕۆژەکە گەیشتووەتە قۆناغی سێیەم بە هاوکاری یەکێتی ئەورووپا، یونسکۆ، پارێزگای نەینەوا و وەزارەتی رۆشنبیری."
قەڵای باشتاپیا ئێستا بووەتە ناوەندێکی گرنگی گەشتیاری. حارس فیراس، رێبەری گەشتیاری، دەڵێت: "ئەم قەڵایە کە تەمەنی زیاتر لە 1200 ساڵە، بووەتە یەکێک لە گرنگترین قەڵاکانی ناوچەکە کە گەشتیارانی بیانی و ناوخۆیی بۆ لای خۆی رادەکێشێت."
بەم شێوەیە، قەڵای باشتاپیا وەک هێمایەکی مێژوویی لە شاری موسڵ دەمێنێتەوە، سیمبولێکی خۆڕاگری و میراتێکی نیشتمانی کە هەموو هاووڵاتیانی ئەم شارە شانازی پێوە دەکەن.
لە ناوەندی کوێستانەکانی شاری شێروان، هونەرمەندێکی دەستڕەنگین بە ناوی فەرەیدوون غوڵامی زیاتر لە 50 ساڵە سەرقاڵی دروستکردن و ژەنینی دووتارە، ئامێرێکی میوزیکی دێرین و پیرۆز لە کولتووری کوردی و بەتایبەت لای ئایینی یارسان.
فەرەیدوون لە ساڵی 1951 لە گوندی فەجرئاباد لەدایکبووە و ئێستا وەک یەکێک لە ناودارترین وەستاکانی دروستکردنی دووتار لە ناوچەکە ناسراوە. ئەو پیشەیەی لە باوک و مامییەوە بۆ ماوەتەوە و زیاتر لە پێنج دەیەیە خەریکی ئەم هونەرەیە.
"دووتاری کوردی مێژوویەکی دێرینی هەیە کە بۆ سەدان ساڵ دەگەڕێتەوە و دەنگێکی سروشتی و تایبەتی هەیە،" وەک فەرەیدوون باسیدەکات.
غوڵامی جگە لە دروستکردنی ئەم ئامێرە میوزیکییە، ئەرشیڤێکی زیندووی میراتی میوزیک و فۆلکلۆری ناوچەکەیە. ئەو سەدان چیرۆک، ئەفسانە و گۆرانی ناوچەکەی کۆکردووەتەوە و پاراستوویەتی کە بەشێکی گرنگن لە میراتی کولتووری کوردی.
لە ناوچەی شێروان، فەرەیدوون غوڵامی نموونەیەکی زیندووی پارێزگاریکردنە لە میراتێکی دەنگی کە هەزاران ساڵە لە دڵی ئەم کوێستانانەدا بەردەوامە، میراتێک کە ئەو وەک پاسەوانێکی دڵسۆز خزمەتی دەکات.
قەڵای باشتاپیا: میراتێکی مێژوویی لەسەر کەناری دیجلە
لەسەر کەناری راستی رووباری دیجلە لە شاری موسڵ، قەڵای مێژوویی باشتاپیا وەک شایەتحاڵێکی بەردین ماوەتەوە، گێڕەرەوەی چیرۆکی خۆڕاگری و بەرگری شارێک کە بەرەنگاری هێرشی زلهێزەکانی مێژوو بووەتەوە.
"باشتاپیا" کە لە زمانی تورکیدا واتای "بورجی سەرەکی" دەگەیەنێت، لە سەردەمی خەلافەتی ئەمەوی دروستکراوە، بەتایبەتی لە سەردەمی حوکمڕانی سەعیدی کوڕی عەبدولمەلیک کە ئەوکات والی موسڵ بووە.
د. ئەحمەد قاسم، مامۆستای زانکۆ، باسی تایبەتمەندییەکانی قەڵاکە دەکات: "ئەم قەڵایە شوێنێکی ستراتیژی هەیە لە دوورترین بەشی باکووری رۆژهەڵاتی شارەکە، لەسەر رووباری دیجلە و دەڕوانێتە سەرجەم ناوچەکانی شار."
سەرەڕای کاریگەری سروشت و کات، هێشتا دوو بورجی قەڵاکە ماون: بورجی خوارەوە و بورجی سەرەوە. بورجی خوارەوە بە شێوەی بازنەیی و بە دیزاینی کۆنی سەردەمی ئەمەوییەکان ماوەتەوە، کە تایبەتمەندە بە مەزغەلەکانی، واتا ئەو کونانەی کە بۆ تیرهاوێژی بەکارهاتوون.
قەڵای باشتاپیا رۆڵێکی یەکلاکەرەوەی لە بەرگری لە شاری موسڵ بینیوە. د. ئەحمەد قاسم دەڵێت: "کاتێک مەغۆلەکان لە ساڵی 660ی کۆچی هێرشیان کردە سەر شار، بۆ ماوەی ساڵێکی تەواو نەیانتوانی بێنە ناو شارەکە بەهۆی ئەم قەڵایەوە." هەروەها قەڵاکە رۆڵی هەبووە لە بەرگریکردن لە هێرشەکانی تەیمورلەنگ لە ساڵەکانی 796 و 804ی کۆچی.
ئێستا، حکومەتی عێراق لەگەڵ رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان پڕۆژەیەکی گەورەیان بۆ نۆژەنکردنەوەی قەڵاکە دەستپێکردووە. ئەحمەد فەکاک بەدرانی، وەزیری رۆشنبیری عێراق، ئاماژە بەوە دەکات کە "پڕۆژەکە گەیشتووەتە قۆناغی سێیەم بە هاوکاری یەکێتی ئەورووپا، یونسکۆ، پارێزگای نەینەوا و وەزارەتی رۆشنبیری."
قەڵای باشتاپیا ئێستا بووەتە ناوەندێکی گرنگی گەشتیاری. حارس فیراس، رێبەری گەشتیاری، دەڵێت: "ئەم قەڵایە کە تەمەنی زیاتر لە 1200 ساڵە، بووەتە یەکێک لە گرنگترین قەڵاکانی ناوچەکە کە گەشتیارانی بیانی و ناوخۆیی بۆ لای خۆی رادەکێشێت."
بەم شێوەیە، قەڵای باشتاپیا وەک هێمایەکی مێژوویی لە شاری موسڵ دەمێنێتەوە، سیمبولێکی خۆڕاگری و میراتێکی نیشتمانی کە هەموو هاووڵاتیانی ئەم شارە شانازی پێوە دەکەن.
بهشی بكه لە
