پێنجەم کۆنترین مزگەوت و چەند فیچەرێکی دیکە لە چاوی رووداودا

ناهیدە شابۆیی: دەنگێکی ڕەسەن لە خزمەتی میوزیکی کوردیدا

لە جیهانی هونەری کوردیدا، بەتایبەت لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، ناوی "ناهیدە شابۆیی" وەک ئەستێرەیەکی دیار دەدرەوشێتەوە. ئەم خانمە هونەرمەندە بە دەنگە خۆش و پڕ لە هەستەکەی توانیوییەتی سنووری ئاستەنگە کۆمەڵایەتییەکان تێپەڕێنێت و وەک گۆرانیبێژێکی سەرکەوتوو ناوبانگ پەیدا بکات.
بنەماڵەی ناهیدە شابۆیی کە بە ڕەچەڵەک خەڵکی شاری "خۆی"ن و ناهیدە لە شاری ورمێ لەدایکبووە، هەر لە تەمەنی حەوت ساڵییەوە سەودای گۆرانی گوتن لەسەری داوە. 
لەو تەمەنە بچووکەدا، بەردەوام لە ماڵەوە ڕاهێنانی کردووە و گوێی لە دەنگی هونەرمەندە ناودارەکانی کورد گرتووە. خۆی دەڵێت: "زۆر هۆگری دەنگی دەنگبێژ شاکرۆم" کە ئەمە نیشانی دەدات چەندە کاریگەری لە هونەرمەندانی پێش خۆی وەرگرتووە.
ئەوەی جێگای سەرنجە، ناهیدە لە تەمەنی سیانزە ساڵیدا یەکەم هەنگاوی نایە نێو دنیای هونەری، ئەو کاتەی بۆ یەکەمجار لە ئاهەنگێکدا گۆرانی گوت و هەر لەوێوە ڕێگای هونەریی خۆی دەستپێکرد.
ڕێگای هونەری بۆ ناهیدە شابۆیی هەموار نەبووە. وەک زۆربەی ژنە هونەرمەندەکانی کوردستان، ئەویش بەرەنگاری کۆمەڵێک کۆسپی کۆمەڵایەتی و خێزانی بووەتەوە. 
لە سەرەتادا، خانەوادەکەی ڕێگربوون لە گۆرانی گوتنی، بەڵام بە پشتگیری یەکێک لە براکانی کە ئەویش هونەرمەند بووە، توانیویەتی بەردەوام بێت و بەرەو پێش بچێت.
ئاستەنگەکان دوای هاوسەرگیریش کۆتاییان نەهاتووە. هەرچەند هاوژینەکەی متمانەی بە بەهرەکەی کردووە و پشتگیری لێکردووە، بەڵام ماڵی خەزوورانی پێیان ناخۆش بووە کە بووکەکەیان لە بواری گۆرانی گوتندا چالاک بێت. 
سەرەڕای ئەم هەموو ئاستەنگانە، ناهیدە توانیویەتی بەردەوام بێت و سەرکەوتن بەدەست بهێنێت.
ئەمڕۆ ناهیدە شابۆیی وەک یەکێک لە دەنگە دیارەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان ناسراوە. بەشداری ئەو لە ئاهەنگەکاندا تەنها بۆ خۆشی نییە، بەڵکو خەباتێکە بۆ پاراستنی ڕەسەنایەتی کەلتووری کوردی و زیندوو ڕاگرتنی میوزیکی کوردی لە سەردەمێکدا کە زۆربەی ئاهەنگەکان بە دیجەیی بەڕێوەدەچن.
ناهیدە بە دەنگە خۆش و کاریگەرەکەی سەرنجی تەواوی گوێگرانی ڕادەکێشێت و وایکردووە لە زۆربەی ئاهەنگ و بۆنە و یادە نەتەوەییەکان بانگهێشت بکرێت بۆ گۆرانی گوتن. 
بەتایبەت لە ئاهەنگەکانی بووک گواستنەوەدا، دەنگی ناهیدە بووەتە بەشێکی جیانەکراوە لە خۆشی و شادی ئەم بۆنانە.
ناهیدە شابۆیی نموونەیەکی بەرجەستەیە لە خۆڕاگری و بەردەوامبوون لە ڕێگای هونەردا سەرەڕای هەموو ئاستەنگەکان. ئەو بە دەنگە دڵنشینەکەی، نەک تەنها شادی دەبەخشێتە ئاهەنگەکان، بەڵکو ڕۆڵێکی گرنگیشی هەیە لە پاراستنی میراتی میوزیکی کوردی و گەیاندنی بە نەوەکانی داهاتوو.
ناهیدە شابۆیی تەنها گۆرانیبێژێک نییە، بەڵکو هەڵگری مەشخەڵێکی کولتوورییە کە لە دڵی ڕۆژهەڵاتی کوردستاندا دادەگیرسێت و ڕێگا بۆ ژنانی دیکەش ڕووناک دەکاتەوە تا بێنە نێو دنیای هونەرەوە و دەنگیان بەرز بکەنەوە.

مزگەوتی موسەفی: پێنجەم مزگەوتی ئیسلام و مێژوویەکی 17 سەدەیی

لە موسڵی کۆن، مزگەوتێکی مێژوویی هەیە کە 1400 ساڵە شاهیدی شارستانییەتی ئیسلامییە. مزگەوتی موسەفی، بە چەندین ناوی جیاواز ناسراوە، سیمبولی پیرۆزی پێکەوەژیانە لە ناوچەیەکدا کە زۆر ئازاری چەشتووە.

کۆنترین مزگەوتی موسڵ و پێنجەمین مزگەوتی جیهانی ئیسلام
مزگەوتی موسەفی لە ساڵی 16ی کۆچی (637ی زایینی) بە فەرمانی خەلیفە عومەری کوڕی خەتاب دروستکراوە. د. ئەحمەد عەبدولغەفوور، پێشنوێژ و گوتاربێژی مزگەوتەکە دەڵێت: "کاتێک موسڵ لە سەردەمی عومەر کوڕی خەتتاب فەتح کرا، فەرمانی بە عوتبە دا ئەم مزگەوتە دروست بکات."
ئەم مزگەوتە پێنجەمین مزگەوتە لە مێژووی ئیسلامدا دروستکراوە، دوای مزگەوتی حەرام، مزگەوتی پێغەمبەر (د.خ)، مزگەوتی قوبا و مزگەوتی بەسرە. هەروەها یەکەم مزگەوتە لە موسڵ و دووەم کۆنترین مزگەوتە لە عێراق.
لە سەرەتادا، مزگەوتی موسەفی بەرفراوان بوو. د. ئەحمەد عەبدولغەفوور دەڵێت: "ئەم مزگەوتە دروستکرا و فراوانتر کرا، تاوەکو 20 هەزار نوێژخوێنی تێدا جێ دەبۆوە."

ناوگۆڕکێ و ناسنامەی مێژوویی
مزگەوتی موسەفی بە چەندین ناو ناسراوە، وەکو مزگەوتی کۆن، مزگەوتی گەورە، مزگەوتی ئەمەوی، مزگەوتی جامع و مزگەوتی موصەفی. ناوی "موسەفی" دەگەڕێتەوە بۆ حاجی محەممەد موصەفی کە نزیکەی 255 ساڵ پێش ئێستا، مزگەوتەکەی نۆژەن کردەوە.
د. ئەحمەد عەبدولغەفوور دەڵێت: "ئەم مزگەوتە هێمای خەڵکی موسڵە. دوای داگیرکاری مەغۆل و تەتار زیانی بەرکەوت و تەنیا بینای هاوەڵان مابووەوە."

ململانێ لەگەڵ کاولکاری مێژوودا
مزگەوتی موسەفی رووبەڕووی چەندین پەلامار و کاولکاری بووەتەوە. لە هێرشی مەغۆل و تەتارەوە تاوەکو هێرشەکانی داعش لە 2014، ئەم بینا مێژووییە خۆڕاگر بووە.
نەجاح عەبدوڵڵا نعێمی، خانەنشینێکە لە موسڵ، دەڵێت: "موسڵ سیمبولی ئایینییە، مزگەوتەکانی لە کاتە تاریکەکاندا کراونەتە ئامانج."
دوای هێرشی داعش، مزگەوتەکە زیانی گەورەی بەرکەوت. بەڵام لە 2024دا، یونسکۆ دەستی بە نۆژەنکردنەوەی کرد بە سەرپەرشتی رێکخراوی ئەلیف. د. ئەحمەد عەبدولغەفوور دەڵێت: "پشکنینیان بۆ بەردەکان کرد، دەرکەوت کە تەمەنیان زیاتر لە 1400 ساڵە."

گەڕانەوەی ژیان بۆ ناوچەکە
دوای نۆژەنکردنەوەی مزگەوتەکە لە 2024، ژیان بۆ ناوچەکە گەڕایەوە. نەجاح عەبدوڵڵا نعێمی دەڵێت: "ئێستا بە هەوڵی خێرخوازان و کەسایەتییەکانی موسڵ و گەنجانی موسڵ، زۆربەی مزگەوتەکان دروستکرانەوە."

هێمای پێکەوەژیان و شانازی نەتەوەیی
مزگەوتی موسەفی تەنیا بینایەکی ئایینی نییە، بەڵکو هێمایەکی گرنگی شارستانی و نەتەوەییشە. د. ئەحمەد عەبدولغەفوور دەڵێت: "هەر کەسێکی مووسڵاوی شانازی بە شارستانییەتی خۆیەوە دەکات، کە مزگەوتێکی هەبێت کە زیاتر لە هەزار و چوارسەد ساڵ بێت، ئەوە هێمایە بۆ شاری موسڵ و هەروەها هێمایە بۆ عێراقییەکان و ئوممەتی ئیسلامیش."

مزگەوتی موسەفی وەکو نیشانەیەکی بەردەوامبوون و خۆڕاگری دەردەکەوێت. ئەم بینا مێژووییە، کە بەرگەی 1400 ساڵی پڕ لە رووداوی گرتووە، بەردەوامە لە گێڕانی رۆڵی خۆی وەکو ناوەندێکی ئایینی و کۆمەڵایەتی بۆ خەڵکی موسڵ و سیمبولێکی شارستانی بۆ هەموو عێراقییەکان.