ماڵی کولتووری قەزوان و چەند فیچەرێکی دیکە لە چاوی رووداودا
قەزوان پێشکەشکردنی تامی رەسەنایەتی کوردی
لە هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان، چێشتخانەیەکی تایبەت کراوەتەوە کە گەشتێکە بۆ نێو قووڵایی مێژوو و کەلەپووری کوردی.
"قەزوان" ناوی ئەم چێشتخانە تایبەتەیە کە لەسەر نموونەی دیوەخان و خانەقاکانی هەورامان دیزاین کراوە. بەپێی قسەی سەیوان غەفوور، شێفی چێشتخانەکە، ئەم پڕۆژەیە تەنیا شوێنێک نییە بۆ نانخواردن، بەڵکو "پرۆژەیەکە کە هەموو شتێکی تیدا کۆدەبێتەوە، هەم شتە کولتوورییە کۆنەکان و هەم خواردنە کۆنەکانی ناو کوردەواری."
ئەوەی ئەم شوێنە جیا دەکاتەوە، دیزاین و خواردنەکانییەتی. نەجمەدین محەممەد، ئەندازیاری جێبەجێکاری پڕۆژەکە، روونیدەکاتەوە کە "بەردی زۆربەی ناوچەکانی کوردستانمان هێناوە، دیوارەکانمان بە قوڕ دروستکردووە." سێ جۆر قوڕی جیاواز بەکارهاتووە لەم بینایەدا کە هەریەکەیان لە شوێنێکی جیاوازەوە هێنراون.
خواردنەکانیش لە رەسەنایەتیاندا تایبەتن. کەباب بە قەزوان براندی سەرەکی چێشتخانەکەیە و بەپێی قسەی شێف، بۆ یەکەمجار لەم شوێنە کەباب بە قەزوان تاقیکراوەتەوە. خواردنەکان زۆربەیان خواردنی کوردەوارین کە تامی لەبیرکراوی ناوچەکانی هەورامان و هەڵەبجە دەخەنەوە سەر مێز.
چێشتخانەکە سەردانکاری زۆری هەیە. سەروەر رەشید، سەرپەرشتیاری چێشتخانە، ئاماژە بەوە دەکات کە "جگە لە شارە جیاوازەکانی کوردستان، رۆژانە خەڵکێکی زۆر گەشتیار لە شارە جیاجیاکانی عێراق سەردانمان دەکەن."
قەزوان وەکو پردێکی زیندوو لە نێوان دونیای مۆدێرن و کەلەپووری کوردی کاردەکات، شوێنێک کە ناسنامەی کوردی بە شێوەیەکی سەردەمیانە پێشکێش دەکات.
کۆکردنەوەی بەرهەمی زەیتوون لە گوندی هیروێ
گوندی هیروێی یەکێکە گرنگترین ناوچەکانی بەرهەمهێنانی زەیتوون لە رۆژهەڵاتی کوردستان، دانیشتووانی ئەم گوندە بە نزیکەی 100 کەس دەبن و بە بەرهەمهێنانی زەیتوون ناویان دەرکردووە.
لە ساڵی 1992دا، وەزارەتی کشتوکاڵ هەڵمەتی چاندنی داری زەیتوونی لە هیروێ دەستپێکرد. ئەم هەڵمەتە وەک نموونەیەک لە پارێزگای کرماشان جێبەجێ کرا. ئاووهەوای گەرم و خاکی نەرمی ناوچەکە هەلی گونجاوی بۆ گەشەکردنی زەیتوون دابین دەکردووە.
ئێستا هەموو بنەماڵەکانی گوند باخێکی چڕی زەیتوونیان هەیە. دانیشتووان بۆ ماوەی دوو حەفتە سەرقاڵی چنینی زەیتوون دەبن. ڕۆژانە نزیکەی ۷ کاژێر زەیتوونی سەوز و رەش دەچنن.
لەنێو ئەم باخانەدا، چیرۆکی ژنان سەرنجڕاکێشن. فاتمە، ژنێکی تەمەن 69 ساڵ، نموونەی ئیرادە و خۆڕاگرییە. ئەو دوای کۆچی دوایی هاوسەرەکەی بە تەنیا ئەم باخەی ئاوەدان کردووەتەوە و ژیانی خۆی بۆ تەرخان کردووە. فاتمە دەڵێ ''هەتا لە ژیاندابم خزمەتی باخەکەم دەکەم، کە منیش مردم خاوەنێکی بۆ پەیدا دەبێت''.
زەیتوونی بەرهەمهێنراو بۆ دروستکردنی زەیتی زەیتوون بۆ شاری کرند و شارەکانی باکووری ئێران دەنێردرێت. بەمەش داهاتی ساڵانەی خۆیان دەستدەکەوێت.
گوندی هیروێ وەک یەکێک لە سەرکەوتووترین پڕۆژەکانی کشتوکاڵی زەیتوون لە ناوچەکەدا دەتوانرێت سەیری بکرێت. بەرهەمهێنانی زەیتوون لەم گوندە دەرفەتی دامەزراندنی ئابووری بەردەوام و هاتوچۆی کڕیاری بۆ دانیشتووانی ناوچەکە دابین کردووە.
پڕۆژەیەکی تایبەت بۆ پەرەپێدانی پەلەوەر لە هەڵەبجە
بڕوا جەمال، خاوەن نەمامگەو کێڵگەی پەلەوەرییە لە هەڵەبجە، پڕۆژەیەکی تایبەتی پەلەوەری دامەزراندووە کە ماوەی 15 ساڵە خزمەتی خەڵکی ناوچەکە دەکات.
بڕوا جەمال، دەرچووی پەیمانگەی هونەرەجوانەکانی هەڵەبجەیە لە ساڵی 2013، نەمامگەکەی بە چەند بەشێکی جیاواز کردەوە. کە زیاتر لە 35 جۆر باڵندەی جیاوازی تێدایە. ئەم باڵندانە لە زۆربەی وڵاتانەوە هاوردە کراون و بە پێی کەش و هەوای ناوچەکە گونجاون.
گەلەریەکی بەردەوام کراوەی تێدایە، هەروەها زیاتر لە 13 جۆری پەلەوەری ئاویش لە کێڵگەکە پەروەردە دەکرێن.
کێلگەکە کاریگەریەکی کۆمەڵایەتی گرنگی هەیە. کونسوڵی ئەڵمانیا و چەندین کەسی بیانی سەردانی شوێنەکەیان کردووە و بە چێژەوە سەیری کێلگەکەیان کردووە.
جەمال، پلانی پێشخستنی پڕۆژەکەی بۆ بازرگانیەکی سەربەخۆ هەیە و بەتوانای دانانی کەسانی دیکە وەکو هەلی کار. ئەم پڕۆژەیە نموونەیەکی باشە لە تێکەڵکردنی هونەر، سرووشت و ئابووری لە ناوچەکە.
عەتیق، کۆنترین پردی لە موسڵ
پردی عەتیق، کۆنترین پرد لە شاری موسڵ، ئەم پردە مێژووییە هەردوو بەری ڕووباری دیجلە بە یەکدی دەبەستێتەوە.
سەرەتای دروستبوونی پردی عەتیق بۆ سەردەمی ئەمەوییەکان دەگەڕێتەوە. بەڵام ئەو شێوە ئاسنینەی کە ئەمڕۆ بەچاو دەکەوێت، بەرهەمی سەردەمی پاشایەتییە لە عێراق.
د. ئەحمەد قاسم، مامۆستای زانکۆ ڕوونی دەکاتەوە "مەلیک غازی فەرمانی بە دروستکردنی ئەم پردە کرد. کارکردن تێیدا لە سەرەتای ساڵی 1932 دەستی پێکرد و لە ساڵی 1933 کارەکانی تەواو بوو." درێژیی 305 مەتری ئەم پردە لە شیش و ئاسن دروستکراوە و لە سەرەتا و کۆتایی هەردوو لادا ژووری چاودێری هەیە.
لە کاتێکدا کە پرۆژەکە بە فەرمانی پاشای عێراق جێبەجێ کراوە، نەخشەسازی و جێبەجێکردنی بە دەستی ئەندازیارانی بەریتانی ئەنجام دراوە. د. قاسم تیشک دەخاتە سەر ئەم لایەنە: "لە ڕووی لۆجستی، بیناسازی و دیزاینەوە، زۆربەی ئەندازیارەکان بەریتانی بوون، هەرچەندە ئەندازیاری عێراقیش هاوکاریان بوون."
پردی عەتیق بەشێوەیەکی ئەندازیاری سەرنجڕاکێش دروستکراوە کە شوێنی تایبەت بۆ پەڕینەوەی پیادە، ئۆتۆمبێل و تەنانەت ئاژەڵانیش لە خۆ دەگرێت. بەسام عوبەیدی، چالاکڤانی مەدەنی، یادگاریی منداڵیی لەگەڵ ئەم پردەدا باس دەکات "هەمیشە کە بە پردە کۆنەکەدا تێدەپەڕین، شاری یاریمان بیردەکەوتەوە."
لە سەردەمی داعشدا، پردی عەتیق وەک تەواوی شوێنەوارەکانی دیکەی موسڵ، ڕووبەڕووی وێرانکاری بووەوە. بەڵام دوای ئازادکردنی شارەکە، هەوڵەکان بۆ نۆژەنکردنەوە دەستی پێکردەوە تاوەکو جارێکی دیکە ژیان بۆ ئەم هێما مێژووییە بگەڕێنێتەوە.
لە هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان، چێشتخانەیەکی تایبەت کراوەتەوە کە گەشتێکە بۆ نێو قووڵایی مێژوو و کەلەپووری کوردی.
"قەزوان" ناوی ئەم چێشتخانە تایبەتەیە کە لەسەر نموونەی دیوەخان و خانەقاکانی هەورامان دیزاین کراوە. بەپێی قسەی سەیوان غەفوور، شێفی چێشتخانەکە، ئەم پڕۆژەیە تەنیا شوێنێک نییە بۆ نانخواردن، بەڵکو "پرۆژەیەکە کە هەموو شتێکی تیدا کۆدەبێتەوە، هەم شتە کولتوورییە کۆنەکان و هەم خواردنە کۆنەکانی ناو کوردەواری."
ئەوەی ئەم شوێنە جیا دەکاتەوە، دیزاین و خواردنەکانییەتی. نەجمەدین محەممەد، ئەندازیاری جێبەجێکاری پڕۆژەکە، روونیدەکاتەوە کە "بەردی زۆربەی ناوچەکانی کوردستانمان هێناوە، دیوارەکانمان بە قوڕ دروستکردووە." سێ جۆر قوڕی جیاواز بەکارهاتووە لەم بینایەدا کە هەریەکەیان لە شوێنێکی جیاوازەوە هێنراون.
خواردنەکانیش لە رەسەنایەتیاندا تایبەتن. کەباب بە قەزوان براندی سەرەکی چێشتخانەکەیە و بەپێی قسەی شێف، بۆ یەکەمجار لەم شوێنە کەباب بە قەزوان تاقیکراوەتەوە. خواردنەکان زۆربەیان خواردنی کوردەوارین کە تامی لەبیرکراوی ناوچەکانی هەورامان و هەڵەبجە دەخەنەوە سەر مێز.
چێشتخانەکە سەردانکاری زۆری هەیە. سەروەر رەشید، سەرپەرشتیاری چێشتخانە، ئاماژە بەوە دەکات کە "جگە لە شارە جیاوازەکانی کوردستان، رۆژانە خەڵکێکی زۆر گەشتیار لە شارە جیاجیاکانی عێراق سەردانمان دەکەن."
قەزوان وەکو پردێکی زیندوو لە نێوان دونیای مۆدێرن و کەلەپووری کوردی کاردەکات، شوێنێک کە ناسنامەی کوردی بە شێوەیەکی سەردەمیانە پێشکێش دەکات.
کۆکردنەوەی بەرهەمی زەیتوون لە گوندی هیروێ
گوندی هیروێی یەکێکە گرنگترین ناوچەکانی بەرهەمهێنانی زەیتوون لە رۆژهەڵاتی کوردستان، دانیشتووانی ئەم گوندە بە نزیکەی 100 کەس دەبن و بە بەرهەمهێنانی زەیتوون ناویان دەرکردووە.
لە ساڵی 1992دا، وەزارەتی کشتوکاڵ هەڵمەتی چاندنی داری زەیتوونی لە هیروێ دەستپێکرد. ئەم هەڵمەتە وەک نموونەیەک لە پارێزگای کرماشان جێبەجێ کرا. ئاووهەوای گەرم و خاکی نەرمی ناوچەکە هەلی گونجاوی بۆ گەشەکردنی زەیتوون دابین دەکردووە.
ئێستا هەموو بنەماڵەکانی گوند باخێکی چڕی زەیتوونیان هەیە. دانیشتووان بۆ ماوەی دوو حەفتە سەرقاڵی چنینی زەیتوون دەبن. ڕۆژانە نزیکەی ۷ کاژێر زەیتوونی سەوز و رەش دەچنن.
لەنێو ئەم باخانەدا، چیرۆکی ژنان سەرنجڕاکێشن. فاتمە، ژنێکی تەمەن 69 ساڵ، نموونەی ئیرادە و خۆڕاگرییە. ئەو دوای کۆچی دوایی هاوسەرەکەی بە تەنیا ئەم باخەی ئاوەدان کردووەتەوە و ژیانی خۆی بۆ تەرخان کردووە. فاتمە دەڵێ ''هەتا لە ژیاندابم خزمەتی باخەکەم دەکەم، کە منیش مردم خاوەنێکی بۆ پەیدا دەبێت''.
زەیتوونی بەرهەمهێنراو بۆ دروستکردنی زەیتی زەیتوون بۆ شاری کرند و شارەکانی باکووری ئێران دەنێردرێت. بەمەش داهاتی ساڵانەی خۆیان دەستدەکەوێت.
گوندی هیروێ وەک یەکێک لە سەرکەوتووترین پڕۆژەکانی کشتوکاڵی زەیتوون لە ناوچەکەدا دەتوانرێت سەیری بکرێت. بەرهەمهێنانی زەیتوون لەم گوندە دەرفەتی دامەزراندنی ئابووری بەردەوام و هاتوچۆی کڕیاری بۆ دانیشتووانی ناوچەکە دابین کردووە.
پڕۆژەیەکی تایبەت بۆ پەرەپێدانی پەلەوەر لە هەڵەبجە
بڕوا جەمال، خاوەن نەمامگەو کێڵگەی پەلەوەرییە لە هەڵەبجە، پڕۆژەیەکی تایبەتی پەلەوەری دامەزراندووە کە ماوەی 15 ساڵە خزمەتی خەڵکی ناوچەکە دەکات.
بڕوا جەمال، دەرچووی پەیمانگەی هونەرەجوانەکانی هەڵەبجەیە لە ساڵی 2013، نەمامگەکەی بە چەند بەشێکی جیاواز کردەوە. کە زیاتر لە 35 جۆر باڵندەی جیاوازی تێدایە. ئەم باڵندانە لە زۆربەی وڵاتانەوە هاوردە کراون و بە پێی کەش و هەوای ناوچەکە گونجاون.
گەلەریەکی بەردەوام کراوەی تێدایە، هەروەها زیاتر لە 13 جۆری پەلەوەری ئاویش لە کێڵگەکە پەروەردە دەکرێن.
کێلگەکە کاریگەریەکی کۆمەڵایەتی گرنگی هەیە. کونسوڵی ئەڵمانیا و چەندین کەسی بیانی سەردانی شوێنەکەیان کردووە و بە چێژەوە سەیری کێلگەکەیان کردووە.
جەمال، پلانی پێشخستنی پڕۆژەکەی بۆ بازرگانیەکی سەربەخۆ هەیە و بەتوانای دانانی کەسانی دیکە وەکو هەلی کار. ئەم پڕۆژەیە نموونەیەکی باشە لە تێکەڵکردنی هونەر، سرووشت و ئابووری لە ناوچەکە.
عەتیق، کۆنترین پردی لە موسڵ
پردی عەتیق، کۆنترین پرد لە شاری موسڵ، ئەم پردە مێژووییە هەردوو بەری ڕووباری دیجلە بە یەکدی دەبەستێتەوە.
سەرەتای دروستبوونی پردی عەتیق بۆ سەردەمی ئەمەوییەکان دەگەڕێتەوە. بەڵام ئەو شێوە ئاسنینەی کە ئەمڕۆ بەچاو دەکەوێت، بەرهەمی سەردەمی پاشایەتییە لە عێراق.
د. ئەحمەد قاسم، مامۆستای زانکۆ ڕوونی دەکاتەوە "مەلیک غازی فەرمانی بە دروستکردنی ئەم پردە کرد. کارکردن تێیدا لە سەرەتای ساڵی 1932 دەستی پێکرد و لە ساڵی 1933 کارەکانی تەواو بوو." درێژیی 305 مەتری ئەم پردە لە شیش و ئاسن دروستکراوە و لە سەرەتا و کۆتایی هەردوو لادا ژووری چاودێری هەیە.
لە کاتێکدا کە پرۆژەکە بە فەرمانی پاشای عێراق جێبەجێ کراوە، نەخشەسازی و جێبەجێکردنی بە دەستی ئەندازیارانی بەریتانی ئەنجام دراوە. د. قاسم تیشک دەخاتە سەر ئەم لایەنە: "لە ڕووی لۆجستی، بیناسازی و دیزاینەوە، زۆربەی ئەندازیارەکان بەریتانی بوون، هەرچەندە ئەندازیاری عێراقیش هاوکاریان بوون."
پردی عەتیق بەشێوەیەکی ئەندازیاری سەرنجڕاکێش دروستکراوە کە شوێنی تایبەت بۆ پەڕینەوەی پیادە، ئۆتۆمبێل و تەنانەت ئاژەڵانیش لە خۆ دەگرێت. بەسام عوبەیدی، چالاکڤانی مەدەنی، یادگاریی منداڵیی لەگەڵ ئەم پردەدا باس دەکات "هەمیشە کە بە پردە کۆنەکەدا تێدەپەڕین، شاری یاریمان بیردەکەوتەوە."
لە سەردەمی داعشدا، پردی عەتیق وەک تەواوی شوێنەوارەکانی دیکەی موسڵ، ڕووبەڕووی وێرانکاری بووەوە. بەڵام دوای ئازادکردنی شارەکە، هەوڵەکان بۆ نۆژەنکردنەوە دەستی پێکردەوە تاوەکو جارێکی دیکە ژیان بۆ ئەم هێما مێژووییە بگەڕێنێتەوە.
بهشی بكه لە
