سەرهەڵدانی قەیرانێكی نوێ لە عێراق

هێزە ئەمەریكییەكان كە ساڵی 2003 بۆ رووخاندنی رژێمی بەعس هاتنە ناو عێراق، هەتا ساڵی 2011 ژمارەیان دەگەیشتە 170 هەزار سەرباز، بەڵام پاش رێككەوتنی ئەمنی لە نێوان عێراق و ئەمەریكا لە ساڵی 2008، بەشێكی زۆری ئەم هێزانە تا كۆتایی ساڵی 2011 كشانەوە. پاش هێرشی داعش لە ئابی 2014 سەرلەنوێ ئەم هێزانە لە چوارچێوەی هاوپەیمانێتی دژ بە داعش گەڕانەوە و ژمارەیان لە عێراق لە كاتی ئێستادا دەگاتە پتر لە پێنج هەزار كەس. سەرەتا، سوننەكانی عێراق كە بەهۆی هاتنی هێزەكانی ئەمەریكاوە دەسەڵاتی عێراقیان لەدەست دابوو، زۆر بە توندی دژایەتی مانەوەی هێزەكانی ئەمەریكایان دەكرد. شیعەكانیش پاش ئەوەی كە دەسەڵاتی وڵاتیان بەدەستەوە گرت و جێی خۆیان قایمكرد، بەرەبەرە خوازیاری كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا بوون لە عێراق، چونكە بە ئاستەنگیان دەزانی بۆ دەسەڵاتە نوێیەكەی خۆیان و، رێككەوتنی ئەمنیی نێوان هەردوو وڵاتیش هەر بۆ ئەو مەبەستە بوو.

 

پاش جەنگی داعش لە ساڵی 2014 و فراوانبوونی نفووزی ئێران لە عێراق و توندتربوونەوەی ململانێی تاران-واشنتن (بەهۆی كشانەوەی ئەمەریكا لە رێككەوتنی ئەتۆمی) و بە وردیی پاش كوشتنی قاسم سولەیمانی و جدیتربوونی مەترسی مانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لەسەر دەسەڵاتی شیعە لە عێراق و ئێران، لایەنە شیعییەكان هەوڵەكانی خۆیان بۆ وەدەرنانی هێزە ئەمەریكییەكان لە عێراق چڕتر كردەوە، هەربۆیە لە 5/1/2020 بڕیارێكی نامولزەمیان لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق دەركرد كە سێ خاڵی بنەڕەتی لەخۆدەگرێت: ناچاركردنی حكومەتی عێراق بۆ هەڵوەشانەوەی داوای هاوكاری لە هاوپەیمانێتیی دژ بە داعش و كۆتاییهێنان بە وجودی هێزە بیانییەكان لە عێراق، رێگری لەبەكارهێنانی ئاسمانی عێراق بە هەر هۆكارێك بێت و سكاڵای فەرمی عێراق بۆ بەردەم نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەنجوومەنی ئاسایش دژ بە كرداری سەربازیی ئەمەریكا لەناو خاكی عێراق.

 

ناكۆكییە ستراتیژییەكان لەنێوان كورد، شیعە و سوننە لە كاتی دەنگدان بۆ پرۆژە بڕیاری كشانەوەی هێزە بیانییەكان (كە دیارە نووكی خەنجەرەكە رووی لە ئەمەریكایە) لە ئەنجوومەنی نوێنەران بە روونی دەركەوت، كورد و سوننە نەچوونە ناو دانیشتنەكە و بایكۆتیان كرد. ئەمەش دڵی شیعەكانی عێراق و حكومەتی ئێرانی لە كورد رەنجاند. نامانەوێ باسی ئەوە بكەین كە ئایا ئەم بڕیارە لەڕووی یاساییەوە چەند بایەخی هەیە، چونكە پێشتر دادگای باڵای فیدراڵی لە عێراق لە بڕیارەكانی ژمارە (57/ اتحادیە/2011) و (89/ اتحادیە/2019)ی خۆیدا ئەمەی بڕاندووەتەوە و بڕیاری لەسەر ئەوە داوە كە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق دەسەڵاتی دەركردنی بڕیاری تەشریعی نییە بەدەر لەو حاڵەتانەی كە لە دەقی دەستووردا دیاریكراوە.

 

ئەوەی كە لێرەدا مەبەستمانە باسی بكەین، ئەوەیە كە لە عێراقی تەژی لە ناكۆكی و ململانێ و قەیرانی جۆراجۆر، بابەتی كشانەوەی هێزە ئەمەریكییەكان لە عێراق بووەتە خاڵێكی نوێی ناكۆكی لەنێوان كورد و سوننە لەگەڵ شیعە. هەڵوێستی كورد و سوننە لەم بارەیەوە، ئەو راستییەی سەلماند كە كورد و سوننە دەرچوونی هێزە ئەمەریكییەكان بە مەترسی لەسەر ئایندەی خۆیان و فراوانتربوونی هەژموونی شیعە دەزانن، هەربۆیە مانەوەی ئەمەریكا وەك گەرەنتییەك دەبینن بۆ پاراستنی مافەكانیان و راگرتنی هاوسەنگیی هێز لەنێوان پێكهاتە سەرەكییەكانی عێراق. ئەمەش نیشانەی ئەوەیە كە هەتا ئێستا حكومەتێكی نیشتمانی لە بەغدا دروست نەبووە جێی متمانەی هەموو هاووڵاتیان بێت، بەڵكوو ئەوەی كە هەیە حوكمێكی تایفییە، واتە شیعەش بە شوێن هەمان ئادرێسە هەڵەكەی سوننەدا چوون لە ماوەی هەشتا ساڵ حوكمڕانییان لە عێراق.

 

ناكۆكیی ئەو سێ پێكهاتەیە لەسەر بابەتی كشانەوەی هێزە ئەمەریكییەكان نیشانەی ناكۆكی ستراتیژیی ئەو سێ لایەنەیە و لە ئەگەری پێداگریی شیعە لەسەر ئەم بابەتە، پێدەچێ ناكۆكییەكان قووڵتر ببنەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی خولقاندنی قەیرانێكی نوێ لە عێراق و لە ئەگەری چارەسەرنەبوونی ئەم قەیرانە لە ڕێگەی گفتوگۆ و رێكاری سیاسی و نەگەیشتن بە چارەسەرێكی تەوافوقی، دوور نییە هێز و لایەنە عێراقییەكان (كورد، سوننە و شیعە) بە هاندانی دەرەكی و ئامادەیی چەك لە كایەی سیاسی عێراق، جارێكیتر بیانەوێ ئەم ناكۆكییە لە ڕێگای سەربازییەوە چارەسەر بكەن، ئەمەش وڵات بەرەو ئایندەیەكی نادیار دەبات. 

 

لەم سەروبەندەدا، ئەمەریكییەكان رایانگەیاندووە كە نەك هەر بە نیازی كشانەوە نین لە عێراق، بەڵكوو هەندێ دەنگوباسیش هەیە كە بنكەكانیان لە هەرێمی كوردستان زیاتر دەكەن، ئەمەش لە ئەنجامدا قووڵتربوونەوەی ناكۆكی نێوان هەولێر- بەغدا و تارانی لێدەكەوێتەوە. هەربۆیە وا چاوەڕوان دەكرێ لە ئەگەری بەردەوامیی ئەم ناكۆكییە گوشارەكانی تاران و بەغدا لەسەر هەولێر زیاتر بێت و ناكۆكییە ستراتیژییەكانی نێوانیان پتر دەركەوێت، بەڵام سەرەڕای بێمتمانەیی ستراتیژی پێدەچێت هاوكاریی تاكتیكی نێوانیان بەهۆی ئیلزاماتی دراوسێتییەوە بەردەوام بێت.  

 

هەروا پێدەچێ لە ئەگەری قووڵتربوونەوەی ناكۆكی نێوان كورد و سوننە و شیعە، مانەوە و بەردەوامییان لە چوارچێوەی دامودەزگاكانی حكومەتی عێراقدا دژوارتر ببێت، كە لەسەر بنەمای سازانی نێوان ئەو سێ پێكهاتەیە دروستبووە. جگە لەمەش، دوور نییە كاریگەری نەرێنی لەسەر رەوتی پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراقی هەبێت، كە وا بڕیارە لەلایەن محەممەد تۆفیق عەلاوییەوە پێكبێت.