Quteybe Îdlibî: Êdî tiştekî bi navê civînên Parîsê nemaye

Berpirsê Birêvebiriya Kar û Barên Amerîkayê yê Wezareta Karên Derve yê Sûriyeyê Quteybe Îdlibî ragihand ku dan û standinên di navbera şandeyên Hikûmeta Sûriyeyê û Rêveberiya Xweser a Rojavayê Kurdistanê û li şûna Parîsê, dê li paytext Şamê yan jî dê li Rojavayê Kurdistanê bên kirin.

Quteybe Îdlibî bû mêvanê Rûdawê û derbarê Sûriye, Rojavayê Kurdistanê û bipêşketinên dawî yên li Sûriyeyî bersiv da pirsên Nalîn Hesenê.

Quteybe Îdlibî diyar kir ku dan û standinên di navbera her du aliyan de "berdewam dikin" lê civînên ku dê li Parîsê bihata kirin hatine betalkirin û anî zimên:

“Dan û standin û civînên me yên bi Rêveberiya Xweser re berdewam dikin û em dê dest bi qonaxa pratîk bikin.”

“Êdî tiştekî bi navê civînên Parîsê nemaye”

Îdlibî di bersiva pirsa li ser civînên Parîsê yên ku dê di navbera şandeyên Rêveberiya Xweser û hikûmeta Sûriyeyê de bihata lidarxistin got:

“Êdî tiştekî bi navê civînên Parîsê nemaye.

Em civînên xwe li Şamê û Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê didomînin. Me îro gavên pratîk avêtin da ku komîteyên teknîkî bi awayekî bibandor dest bi kar bikin, çi li Şamê be, çi li Hisîçayê be yan jî li her cihekî din ê Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê be.”

Hevpeyvîna Quteybe Îdlibî û Nalîn Hesenê wisa ye:

Rûdaw: Di vê qonaxa hestiyar û çarenivîsaz a dîroka Sûriyeyê de, li gel têkiliyên aloz ên dosyeyên navxweyî û derve, girîngiya fêmkirina helwesta fermî ya dewleta Sûriyeyê ya li hemberî dosyeyên çarenivîsaz derdikeve pêş. Ji bo ku em van helwestan baştir fêm bikin, em bi dilxweşî mêvandariya birêz Quteybe el-Îdlibî, Rêveberê Karûbarên Amerîkayê yê Wezareta Karên Derve ya Sûriyeyê dikin. Em ê hevpeyvîneke berfireh li ser xêzên sereke yên paşeroja Sûriyeyê, ji destûr û nasnameya niştimanî bigire heta sîstema dewletê û peywendiyên wê yên herêmî û navneteweyî, pêk bînin. Birêz Quteybe ji Şamê mêvanê min e. Hûn bi xêr hatin Birêz Quteybe. Em ji xalekê dest pê bikin ku dibe bala gelek kesan bikişîne, ew jî neteweya te ye. Bi taybetî we berê di hevpeyvîneke bi Rûdawê re gotibû ku hûn bi eslê xwe Kurd in. Ez dixwazim bizanibim, tu ji kîjan malbata Kurd î? Tu bi eslê xwe ji bajarê Idlibê yî yan hûn ji devereke din a Kurdistana Sûriyeyê hatine?

Quteybe Îdlibî: Rast e, ez bi eslê xwe ji malbata Bakîr Axa me. Eşîra me di destpêka sala 1804an de ji Kirmanşanê, ji bakurê Îranê hatiye. Ew bi awayekî pratîkî beşek ji rûbirûbûna Împaratoriya Osmanî ya li hemberî artêşên Mihemed Elî yên wê demê bûne. Wekî ku hûn dizanin, Împaratoriya Osmanî wê demê bi gelek eşîrên Kurd re kar dikir ji bo parastina sînorên başûrê xwe. Lewma, xelkê me di wê demê de, bi destpêka sala 1804an re, ji bo ku li Sûriyeyê bi cih bibin hatin.

Rûdaw: Ev jî zanyariyeke nû ye li ser te birêz Quteybe. Di dema civînên te de li Wezareta Karên Derve, yan jî li gel Wezîrê Karên Derve yê Sûriyeyê, gelo tu daxwaza mafên neteweyî yên Kurdan dikî?

Quteybe Îdlibî: Em îro, wekî min berê jî got, Kurdên Sûriyeyê yan jî Kurd li Sûriyeyê xwedî serpêhatiyeke dîrokî ne, ku ew beşeke resen a serpêhatiya gelê Sûriyeyê, beşeke resen a hebûna gelê Sûriyeyê û beşeke resen a çanda gelê Sûriyeyê ne. Pirsa îro bêguman ew e ku em çawa dikarin tiştên ku rejîma Esed xera kirine, bi taybetî di derbarê civakên Kurdî yên li Sûriyeyê de, sererast bikin. Ji sala 1963an heta îro, tiştên ku Baasiyan bi awayekî pratîkî xera kirine. Helbet, di vî warî de gelek kar pêwîst in. Hin tişt hene ku rejîma Esed û Partiya Baasê di derbarê civaka Kurd bi xwe de xera kirine, û hin tiştên din jî hene ku rejîma Baasê û rejîma Esed di derbarê hemû Sûriyeyiyan de têk birine.

Tişta ku ji bo me bi awayekî bingehîn girîng e, ew e ku em çawa dikarin van rewşan ji nû ve sererast bikin; çi di derbarê civaka Kurd bi taybetî de be, çi jî di derbarê mafên ku rejîma Esed ji hemû Sûriyeyiyan standine de be. Helbet ev rojeva ku Hikûmeta Sûriyeyê îro li ser dixebite ye. Em çawa dikarin bi awayekî mentiqî û aqilane, û di çarçoveyeke demkî ya pêkan de, tiştên ku sererastkirina wan mimkin e sererast bikin? Û ji bo qerebûkirina ziyanên di mijarên ku dem bi ser wan re derbas bûye û dibe ku di vê demê de sererastkirina wan pir zehmet be, bixebitin.

Wekî ku hûn dizanin, rejîma Esed bi rastî mîrateyeke giran a pirsgirêkan di navbera Sûriyeyiyan de li pey xwe hişt, ne tenê di navbera Ereb û Kurdan de li bakurê rojhilatê Sûriyeyê, lê belê di navbera hemû civakên Sûriyeyê de. Niyet û vîn ji bo temamkirina vî karî heye. Pirsa rasteqîn helbet ew e ku em çawa dikarin vê yekê di çarçoveyeke demkî de bikin.

Rûdaw: Ev jî pirsa min e, birêz Quteybe. Bi taybetî, wekî ku tu dizanî, Kurd daxwaza naskirina fermî ya nasnameya neteweyî û cografî û mafên çandî di destûrê de dikin. Her wiha daxwaza federalîzmê yan jî herî kêm desthilateke xweser a ku di destûrê de hatibe pesendkirin, dikin. Gelo ev yek di çarçoveya vê desthilata niha ya li Sûriyeyê de pêkan e?

Quteybe Îdlibî: Ez bawer dikim ku danezaneke destûrî heye ku Adara borî derket û bi awayekî zelal mafên welatîbûnê yên wekhev dide hemû Sûriyeyiyan. Pirsa pratîkî ez bi awayekî bingehîn wiha dibînim: em çawa dikarin mijarên siyasî bi awayekî bingehîn sererast bikin? Pirsgirêkên civakên Kurdî yên bi rejîma Esed re bi mijarên siyasî dest pê kirin û ne bi qada qanûnî an destûrî. Mînak, dema ku rejîma Esed Kurd ji mafê wergirtina nasnameya Sûriyeyê bêpar hiştin û gelek ji wan xistin kategoriya biyaniyan, wê bi awayekî bingehîn pişta xwe neda destûrê.

Di rastiyê de, ev xeteke siyasî bû ku wê dimeşand, û çarçoveyeke qanûnî yan siyasî ji bo wê afirand da ku vê mijarê derbas bike. Dema ku rejîma Esed û Partiya Baasê li ser "Kembera Erebî" û erdên Xamûr û tiştên li pey wê xebitîn, wan pişta xwe neda destûrê, biryareke siyasî hebû ku di vî warî de bimeşin û çarçoveya qanûnî ya ku li pey wê hat afirandin. Ez hewcedariyê fêm dikim, ji ber zilma ku rejîma Esed û Partiya Baasê afirandiye, ez hewcedariya bi garantiyên zêde û garantiyên taybet ji bo Kurdên li Sûriyeyê fêm dikim. Lê ez bawer dikim ku îro qadeke mezin ji bo danûstandinê bi rêveberiya nû ya Sûriyeyê re heye. Rêveberiya nû ya Sûriyeyê ne ji nêrîneke neteweperest a Erebî, lê belê ji nêrîna berjewendiya Sûriyeyê ya herî bilind a ku hemû Sûriyeyiyan li hev dicivîne derdikeve.

Rûdaw: Tu vê xalê piştrast dikî, birêz Quteybe? Bi taybetî, têbîniyên gelekan li ser navê komarê hene û dibêjin ev ragihandina destûrî, ku wekî destûreke demkî tê bikaranîn, tenê neteweya Ereb nîşan dide û ji aliyê hin netewe û pêkhateyên din ve nayê qebûlkirin. Gelo helwesta niha ya hikûmetê ji bo nivîsandina destûreke nû ya giştî û berfireh ji bo hemû Sûriyeyiyan çi ye?

Quteybe Îdlibî: Bila ez xala berê temam bikim. Ez bawer dikim ku pêdivî bi afirandina atmosfereke erênî di navbera civaka Kurd û civakên din ên li Sûriyeyê de heye, û ez bawer dikim ku şert û merc ji bo vê yekê guncaw in û ev tişt dê bi rastî qadeke baweriya hevpar biafirîne ji bo sererastkirina ziyanên berê, ku dibe ku bi rastî gelek tiştên ku dikarin wekî "bendên zêde" an "rêyên zêde" bên binavkirin, ku hinek tenê ji ber nebûna baweriyê daxwaz dikin, ji holê rake.

Em vegerin ser mijara navê Komara Erebî ya Sûriyeyê. Helbet danezana destûrî, wekî min got, bi temamî zelal dike ku çarçoveyeke wekhev ji bo hemû Sûriyeyiyan heye. Helbet ez fêm dikim, û ev ne tenê tiştek e ku partiyên siyasî yên Kurdî an komeke din tîne ziman, ez bawer dikim ku gelek kom hene ku di çarçoveya Sûriyeyê de vê yekê daxwaz dikin. Tişta ku rêveberiya Sûriyeyê di destpêkê de dibêje ew e ku dê komîteyeke berfireh ji bo dariştina destûra Sûriyeyê hebe û ev mijar dê ji bo giştpirsiyê pêşkêşî tevahiya gelê Sûriyeyê bibe, û ez bawer dikim ku di dema dariştinê de derfetek heye ku ev mijar were pêşniyarkirin.

Ez bawer dikim ku gava qonaxa veguhêz li Sûriyeyê bi dawî bibe, û gava ku parlameneke Sûriyeyê ya ku ji aliyê Sûriyeyiyan ve hatî hilbijartin hebe û mekanîzmayên hilbijartinê û nûnertiyê yên zelal hebin, derfeteke rasteqîn heye ku hemû ev mijar ji gelê Sûriyeyê re bên pêşkêşkirin da ku hemû Sûrî biryarê bidin ka em ê navê komarê biguherînin an em ê mijarên din ên ku nûnertiya hemû Sûriyeyiyan dikin biguherînin.

Ez bawer dikim ku pabendbûna bi van rêyan ya herî baş e, bi rastî, wekî min berê jî got, da ku em bi rastî pabendî serpêhatiya dîrokî ya Kurdan li Sûriyeyê bimînin, ku li ser bingeha hevkariyê, piştevaniyê û lihevkirina hevpar bi hemû pêkhateyên civaka Sûriyeyê re hatiye avakirin, da ku em bizanibin em ê çawa ber bi paşerojê ve biçin.

Rûdaw: Birêz Quteybe, kengî dê destûra nû ji bo Sûriyeyê were nivîsandin?

Quteybe Îdlibî: Bê guman, wekî ku di destpêka salê de hate ragihandin, piştî avakirina parlamenê dê komîteyek ji bo nivîsandina destûrê were avakirin û dê li ser pêşnûmaya destûrê were xebitîn, ku tê payîn berî dawiya qonaxa veguhêz ji bo giştpirsiyê pêşkêşî Sûriyeyiyan bibe.

Rûdaw: Em werin ser civîna Parîsê. Çima hikûmetê civîna li Parîsê red kir, piştî ku kongreya Hesekê hat lidarxistin?

Quteybe Îdlibî: Ez bawer dikim du çarçoveyên bingehîn hene. Çarçoveya yekem konferansa Hisîçayê ye û ez bawer dikim ku di amadekarî û lidarxistina wê konferansê de bi şêweya ku hat lidarxistin şaşiyek hebû. Bi taybetî ku wê platformek da gelek aliyên ku ji aliyekî ve bi rejîma Esed ve girêdayî bûn, lewma wê bi awayekî pratîkî kesayetên girêdayî rejîma Esed ji nû ve pêşkêş kirin piştî ku ew di çarçoveyeke taîfî, olî an etnîkî de hatin pêşkêşkirin. Ez bawer dikim ev di rêvebirina konferansê de bi xwe şaşiyek bû, û bi rastî ew di çarçoveyekê de hate pêşkêşkirin ku bi taybetî bi riya hin ji van beşdaran hewl dide hin tiştan li ser gelê Sûriyeyê ferz bike, di bin tiştê ku wekî "îradeya navneteweyî" tê pêşxistin.

Lewma peyama Hikûmeta Sûriyeyê bi awayekî bingehîn ew bû ku divê ev çarçove di navbera Sûriyeyiyan de pêk werin. Bê guman ez bawer dikim ku bi riya lihevkirin û pêwendiyên di navbera Hikûmeta Sûriyeyê û Rêveberiya Xweser de, me dît ku pêwendiya rasterast û axaftina rasterast li ser çawaniya lihevkirina di navbera Serok Ehmed Şer û General Ebdî de, me dît ku pêwendiya rasterast bi rastî derfetên pir baştir vekirin ji bo lêgerîna çawaniya pêkanîna vê peymanê. Bêyî ti bandoreke derve bi awayekî pratîkî, û bi rastî da ku em peyameke zelal ji Sûriyeyiyan re bişînin ku em wek Sûrî dikarin li ser maseyê rûnin û pirsgirêkên xwe bêyî ti destwerdaneke navneteweyî çareser bikin, û ku em ê bi rûniştina rasterast encamên pir baştir bi dest bixin, baştir ji wan civînên ku di bin serperiştiya navneteweyî de tên birêvebirin.

Rûdaw: Ez ji axaftinên te fêm dikim ku êdî tiştekî bi navê civîna Parîsê nema?

Quteybe Îdlibî: Mebesta we ew e ku dê li Parîsê li ser peymanê civînek çênebe?

Rûdaw: Mebesta min, min ji axaftinên te fêm kir ku civîna ku biryar bû li Parîsê were kirin, dê li Şamê were lidarxistin. Gelo tiştekî bi navê civîna Parîsê nemaye?

Quteybe Îdlibî: Rast e, erê rast e. Em ê bi rastî civînên xwe li Şamê û li bakurê rojhilatê Sûriyeyê bidomînin, û me îro gavên li ser erdê hene da ku komîteyên teknîkî bi awayekî çalak bixebitin, çi li Şamê be, çi li Hesekê an li herêmeke din a bakurê rojhilatê Sûriyeyê be, ji bo lêkolîna hûrgiliyên pêkanîna peymanê û destpêkirina gavên pratîkî ji bo pêkanîna peymana 10ê Adarê.

Rûdaw: Birêz Quteybe, HSD naxwaze çekên xwe radest bike û xwe hilweşîne. Çima Şam razî nabe ku HSD weke lîwayeke serbixwe di nava artêşa Sûriyeyê de be û hemû hêzên girêdayî HSDyê di nava pergaleke taybet de werin komkirin?

Quteybe Îdlibî: Di destpêkê de, ez bawer dikim divê ez tiştekî ku di pirsê de hatibû behskirin rast bikim. Komên din wekî koman di nav Artêşa Sûriyeyê de nînin. Helbet, komên çekdar qebûl kirin ku tevlî Artêşa Sûriyeyê bibin û proseya tevlîbûnê hîn jî berdewam e, hîn bi dawî nebûye. Ji ber vê yekê, niha ne pêkan e ku li ser rewşa komên çekdar were hikumkirin da ku şêwaza bingehîn a tevlîbûnê were guhertin. Şêwaza bingehîn a tevlîbûnê ev e ku divê ev pisporî li gorî pêdiviyên Artêşa Sûriyeyê û li gorî yekîneyên Artêşa Sûriyeyê werin belavkirin û divê bi rastî were lêkolînkirin da ku li gorî pêdiviyên hemû Sûriyeyiyan û pêdiviyên Sûriyeyê wek welat di cihê xwe de werin danîn. Helbet, ev mijar di derbarê Hêzên Sûriya Demokratîk (HSD) de bêtir pêwîst e.

Ji ber ku pisporiyên ku HSD û şervanên HSD bi dest xistine, pir baş e ku werin belavkirin da ku hemû yekîneyên Artêşa Sûriyeyê û şervanên din ku dibe ne xwediyê heman pisporiyê bin, jê sûd werbigirin. Ji aliyekî din ve, wekî min got, çarçoveya giştî yekbûna komên çekdar e, ew ê wekî koman wekî xwe nemînin. Wekî min got, proseya yekbûnê dê bêguman dem bigire, ev yek ji bo komên çekdar derbas dibe û dê ji bo HSD jî derbas bibe. Lê ji aliyekî din ve, ya herî girîng ew e ku me ezmûnên welatên din dîtine ku tê de komên çekdar ên ne-dewletî di çarçoveya dewletê de nayên yekkirin.

Em naxwazin modela "dewlet di nav dewletê de" ku Hizbullahê li Libnanê afirandiye an aliyên din di nav welatên din de afirandine, dubare bikin. Ezmûna Sûriyeyê nikare mezin bibe, geş bibe û aram bibe heya ku artêşek yek, hikûmetek yek û dewletek yek nebe, û beşdarbûna di vê artêşê, vê dewletê û vê hikûmetê de bi rastî garantiya sereke ye. Ev mijar ne tenê bi civaka Kurd ve girêdayî ye, ew bi hemû civakan ve girêdayî ye da ku bibe garantî ji bo me û civakên me, li şûna ku em çarçoveyên teng bikar bînin ku bi rastî tenê dê dijminatî û meylên taîfî û etnîkî gur bikin.

Rûdaw: Birêz Quteybe, te behsa ezmûnên dewletan kir. Gelek kes vê pirsê dipirsin, çima hikûmeta Sûriyeyê sûdê ji ezmûna Îraqê wernagire? Pêşmerge di nava sîstema berevaniyê ya Îraqê de cih digire, lê ne di nava artêşa Îraqê de ye.

Quteybe Îdlibî: Helbet, her welatek şert û mercên xwe yên taybet û pîvanên xwe hene. Tiştê ku li Îraqê derbas dibe, li Sûriyeyê derbas nabe û tiştê ku li Sûriyeyê derbas dibe, li Îraqê û welatên din derbas nabe. Em dixwazin ji ezmûna Sûriyeyê, şert û mercên wê û hûrgiliyên wê dest pê bikin. Ji ber vê yekê pirsa îro helbet ew e ku welatên din û hemû modelên din xwedî aliyên erênî û neyînî ne. Em dixwazin ji tiştê ku li gorî ezmûna Sûriyeyê, li gorî şert û mercên Sûriyeyê yên îro û li gorî rastiya civaka Sûriyeyê ye, dest pê bikin. Ne tenê ji aliyê belavbûna wê ya erdnîgarî û cûrbecûriya etnîkî, nijadî û olî ve, lê her weha em ji ezmûna xwe ya di nav 14 salên borî de dest pê dikin, ku em bi rastî hewce ne ku birînên xwe yên di dema desthilatdariya rejîma Esed û Partiya Baasê û salên vî şerî de derman bikin û ji van serpêhatiyan fêr bibin da ku careke din van birînan venekin û birînên nû an valahiyên nû di navbera civakên Sûriyeyiyan de neafirînin.

Rûdaw: Birêz Quteybe, Endamê Parlamentoya Amerîkayê Îbrahîm Hemade yê ku peywendiyên wî bi HSDyê re hene û di vê dema dawî de serdana Şamê jî kiribû, danûstandinên wî bi we re li Şamê çawa bûn?

Quteybe Îdlibî: Helbet, serdana endamê Kongresê Hemade di çarçoveya pêwendiyên di navbera endamên Kongresê û Hikûmeta Sûriyeyê de hat. Serdan erênî bû û ez bawer dikim armanca bingehîn jê ew bû ku wêneyek zelal li ser rewşa li Waşîngtonê veguhezîne û ka Kongres çawa dikare bi rastî berdewam bike li ser pêkanîna siyaseta Serok Trump a ku di konferansa Riyadê de diyar kiribû. Helbet endamê Kongresê Hemade pêşniyar kir ku bi riya wî kanaleke pêwendiyê ya zelal di navbera Serok Ehmed Şer û Hikûmeta Sûriyeyê û Kongresê de bimîne da ku piştrast bibe ku hemû peyam û ramanên Hikûmeta Sûriyeyê digihîjin biryarderên li Waşîngtonê. Bi giştî, serdan erênî bû û em pir li hêvî ne ku bi endamên Kongresa Amerîkî re hevkariyê bikin. Dê di dema pêş de gelek serdanên şandeyên Kongresê ji bo Sûriyeyê hebin û em li hêvî ne ku hevkariyê xurt bikin û helbet wê ne tenê veguherînin hevkariyek di navbera Hikûmeta Sûriyeyê û Hikûmeta Amerîkî de, lê her weha hevkariyek di navbera gelê Sûriyeyê û gelê Amerîkî de.

Rûdaw: Pirseke min li ser dosyeyên Peravê û Siwêdayê heye. Gelo hikûmeta niha di danûstandina li gel van herdu dosyeyan de serkeftî bû? Gelo pêwîstiyê bi sîstemeke federalî li Sûriyeyê nabîne, da ku ev hemû doz bêne çareserkirin?

Quteybe Îdlibî: Di destpêkê de, ez bawer dikim di derbarê serkeftin an têkçûnê de, helbet pîvanek yekane tune. Ez bawer dikim divê em li hûrgiliyên her yek ji van dosyayan binêrin. Bêguman, gelek şaşî hene ku mirov dikare jê sûd werbigire û ez bawer dikim serkeftinên ku Hikûmeta Sûriyeyê bi dest xistine jî hene ku mirov dikare li ser wan ava bike. Helbet, her ezmûnek xwedî taybetmendiyên xwe ye. Û ez bawer dikim ku ezmûna herêma Peravê (Sahil), mînak, tiştê ku li Peravê rû daye, li Siwêdayê derbas nabe û berevajî. Ez bawer dikim ku di destpêkê de divê em tiştekî bingehîn ji hev cuda bikin, ew jî çarçoveya siyasî ya tiştê ku li Peravê an li Siwêdayê rû daye. Çarçoveya siyasî ya vê mijarê ev e ku bermayên rejîma Esed hene, komên leşkerî an siyasî yên girêdayî rejîma Esed. Pirsgirêk ne ew e ku ew berê girêdayî rejîma Esed bûn. Ez bawer dikim em wek Sûrî hemû li ser wê yekê li hev kirine ku em rabirdûyê li pey xwe bihêlin û li paşerojê binêrin û hewl bidin vî welatî bi hev re ava bikin. Pirsgirêk bi rastî di bermayên komên rejîma Esed de ye.

Yên ku hîn jî tiştê ku di 8ê Kanûnê de rû daye red dikin û dixwazin demjimêrê paşde bizivirînin, çi ew komên Firqeya Çaremîn û îstixbaratê bin ku di Adarê de li herêmên Peravê dest bi serhildana çekdarî kirin, çi jî ew komên girêdayî Luey Elî û Hesen Lûqa û yên din ji istixbarata leşkerî yên girêdayî rejîma Esed bin ku bi awayekî pratîkî tiştê ku di 8ê Kanûnê de rû daye red kirin. Wan red kir ku serî li ber Hikûmeta Sûriyeyê bitewînin û hîn jî di kiryarên revandin, kuştin û bazirganiya Kaptagonê de berdewam in, ne tenê ber bi bazarên Sûriyeyê ve lê her weha ber bi welatên cîran ve. Ev çarçoveya bingehîn a tiştê ku rû daye. Van koman helbet kirasê taîfî bikaranîn û bûn sedema vî şerê taîfî yê xemgîn ku di her du rewşan de rû da. Ez bawer dikim dersa bingehîn a ku divê em hemû li vir fêr bibin ew e ku divê em van pirsgirêkên siyasî heta ku pêkan e ji çarçoveyên taîfî yên ku hewl didin xwe li pişt wan veşêrin, îzole bikin, da ku em Sûriyeyiyan ji her encamên van pevçûnên siyasî dûr bixin. Di derbarê sîstema federal de, wekî min got, ezmûna Sûriyeyê xwedî taybetmendiyên xwe ye û ez bawer dikim yek ji taybetmendiyên wê yên herî girîng ew e ku ne pêkan e mirov behsa herêmeke Sûriyeyê bike ku ji aliyê pêkhateya etnîkî, olî an nijadî ve temam be.

Ez bawer dikim ezmûnên pêkvejiyana Sûriyeyiyan bi sedan, heke ne hezaran sal be, û têkiliya wan û hebûna wan li hemû herêmên Sûriyeyê, di destpêkê de nîşana şiyana wan a pêkvejiyanê û hebûna bi hev re ye. Lê ji aliyekî din ve, ew jî nîşan dide ku ramanên ku li ser federalîzmê li ser sînorên etnîkî an nijadî tên pêşniyarkirin, ne pêkan e ku werin pêkanîn.

Îro ti parêzgeheke Sûriyeyê tune ku pêkhateya wê temam be, çi ji aliyê olî be çi jî ji aliyê nijadî be û heta dibe ku ne pêkan be mirov bibêje herêmek bi temamî yek reng be, ji ber vê yekê ne pêkan e ku ev sînorên federal li ser bingeheke etnîkî, nijadî an olî werin avakirin. Di heman demê de, wekî min got, ezmûna Sûriyeyê ya ku em bang dikin ku jê ronahî werbigirin, ezmûnek e ku Sûriyeyiyan bi sedan salan bi hev re tê de jiyane û ez bawer dikim serkeftina vê ezmûnê bi sedan salan ji bo me ronahiyek e da ku em hewl bidin di dema pêş de jî wê pêk bînin. Zordestiya rejîma Esed bû ku tovên taîfetî û şerê taîfî li Sûriyeyê çand, çi taîfî be çi nijadî, û gava ku me ev tov rakirin û tiştê ku hatibû xerakirin sererast kir, ez bawer dikim qada pêkvejiyanê pir mezin e.

Rûdaw: Ev jî pirsa min e, birêz Quteybe. We di hevpeyvîneke berê de ya bi Rûdawê re got ku hûn li gel sîstemeke nenavendî ya rêveberiyê ne. Lê ev di destûra berê de jî hebû, ya serdema rejîma rûxiyayî, û serkeftî nebû û encama wê rûxandina Sûriyeyê bû. Bi nêrîna we çareserî çi ye, di kîjan sîstemê de ye?

Quteybe Îdlibî: Tam, û ev tiştê ku min di destpêkê de got. Pirsgirêka li Sûriyeyê ne pirsgirêka çarçoveyeke qanûnî bû, pirsgirêk pirsgirêka pêkanîna siyasî bû. Mînak, destûra Sûriyeyê berê îşkence qedexe dikir û heta bang li hesabpirsînê dikir û behsa azadî û rûmeta mirovê Sûrî dikir, lê rejîma Esed di nav 60 salan de rêz li rûmeta mirovê Sûrî negirt. Ji ber vê yekê pirsgirêk ne di nivîsê de ye, pirsgirêk di pêkanînê de ye. Lewma, tiştê ku em îro dibêjin ev e: bila em nivîsê deynin aliyekî, bêyî ku em li nivîsê binêrin, û em li pêkanînê binêrin. Tiştê ku em dixwazin balê bikişînin ser ew e ku em çawa dikarin çarçoveyên heyî bi şêweya herî baş pêk bînin, ku rêzê li çarçoveyên herêmî û çanda herêmî bigire, û ku endamên her civakê hest bikin ku ew nûnertiya civakên xwe dikin.

Di heman demê de, piştî ku em vê yekê biceribînin, eger em bibînin ku pêdivî bi guhertina çarçoveyên qanûnî heye, ez bawer dikim derî ji bo guhertina van çarçoveyan vekirî ye. Lê pirsgirêk, wekî ku min bi awayekî bingehîn got, ew e ku rejîma Esed baştirîn qanûn û baştirîn destûrên cîhanê amade kirin, lê pêkanîna wan li ser erdê xirabtirîn pêkanîna pêkan bû ku mirov dikare xeyal bike, ji ber ku çarçoveyeke siyasî hebû ku rejîm di nav de dixebitî. Ji ber vê yekê, bila em vê tecrûbeyê deynin aliyekî û em bi rastî bibînin ka em çawa dikarin tecrûbeyeke nû di nav çarçoveyên heyî de pêk bînin. Û ez bawer dikim ev pêkanîn dê bibe nimûne, da ku em di nav salek, du salan an sê salan de di vê qonaxa veguhêz de bibînin ka em ê bi awayekî daîmî ji bo demeke dirêj di jiyana Komara Sûriyeyê de hewceyê çi bin.

Rûdaw: Ez bi vê hevpeyvîna li gel we, birêz Quteybe Îdlibî, Rêveberê Karûbarên Amerîkayê yê Wezareta Karên Derve ya Sûriyeyê, kêfxweş bûm. Hûn ji Şamê mêvanê min bûn. Gelekî spas.

Quteybe Îdlibî: Ez jî kêfxweş bûm. Gelek spas ji te re.

Rûdaw: Spas.

• Parve bike li ser
• Share on Facebook
• Share on Twitter
• Share on Whatsapp
• Share on Telegram
• Share on Viber
• Share on Messenger