د. موحسین ئەدیب: کورد بەر لە جینۆسایدی جەستەیی جینۆسایدی کولتووری کراوە

 

لە پەراوێزی (کۆنفرانسی کوردناسی) لە سلێمانی، ئارێز خالید، پێشکێشکاری رووداو، هەڤپەیڤینێکی لەگەڵ د. موحسین ئەدیب، بەڕێوەبەری گشتیی رۆشنبیری و هونەری سلێمانی ئەنجامداوە.

 

پێشکێشکاری رووداو دەپرسێت، سوودی ئەم جۆرە کۆنفرانسانە چین، لە کاتێکدا کێشەی گەورەتر هەن. د. موحسین ئەدیب، دەروازەی تێزە سەرەکییەکەی کردەوە و رایگەیاند، بنەمای زۆر لەو کێشانە دەگەڕێتەوە بۆ "خۆنەناسین". ئەو جەختی کردەوە: "ئێمە تا ئێستا وەکو پێویست خۆمان نەناسیوە؛ ئاگامان لە جوگرافیا و مێژووی خۆمان نییە". بە بڕوای ئەو، کورد بەر لە جینۆسایدی جەستەیی، رووبەڕووی "جینۆسایدی مەعنەوی و کولتووری" بووەتەوە کە بووەتە هۆی دابڕانێکی مێژوویی و لەدەستدانی بەشێک لە یادەوەریی خۆی.

 

ئارێز خالید بە وردی پرسیاری لەبارەی رۆڵی ناوخۆیی کورد لەم دۆخەدا کرد و ئاماژەی بەوەدا، خۆمان رێگەمان خۆش نەکردووە بۆ کاڵبوونەوەی زمان و کولتوور. ئەم پرسیارە دیالۆگەکەی بەرەو ئاراستەیەکی دیکە برد. بەڕێوەبەری گشتیی رۆشنبیری و هونەری سلێمانی، لە وەڵامدا دانی بە بوونی هۆکاری ناوخۆیی نا، بەڵام پێی وابوو بەبێ تێگەیشتن لە هۆکارە دەرەکییەکان، ناتوانن شیکارییەکی دروست بکەین. ئەو ئاماژەی بە تیۆرییەکی گرنگ کرد: "خاوەندارێتیی رەسەنی خاک، هەم خاڵی بەهێزی و هەم لاوازییە". چونکە داگیرکەر بۆ شەرعیەتدان بە بوونی، ناچارە خاوەنی رەسەنی خاکەکە بسڕێتەوە؛ ئەمەش ئەو فشارە مێژووییە بەردەوامە لەسەر کورد روون دەکاتەوە.

 

یەکێک لە خاڵە هەرە گرنگەکانی گفتوگۆکە، شیکردنەوەی ئەو دیاردەیە بوو کە دکتۆر موحسین ئەدیب ناوی نا "گوتاری خۆبەکەمبینی" و گوتی، کێشەیەکی گەورە لەناو کۆمەڵگەی کوردیدا بریتییە لە تێکەڵکردنی "ناشرینیی دەسەڵات" لەگەڵ "ماهیەتی کوردبوون". ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد: "دەسەڵات لە جەوهەردا ناشرینە، جا چ کوردی بێت یان غەیری کوردی، بەڵام کاتێک ئێمە ئەم ناشرینییە دەخەینە ئەستۆی کوردبوون، تووشی خۆبەکەمبینی دەبین" ئەم دیدە بانگەوازێک بوو بۆ جیاکردنەوەی رەخنە لە سیستەمی سیاسی و حوکمڕانی، لە بەکارهێنانی وەک بیانوویەک بۆ لێدان لە ناسنامەی نەتەوەیی.

 

لەبارەی مێژووی ململانێی ناوخۆیی کورد، ئەدیب ئەم دیدەی بە تەواوی رەتکردەوە و بە "نەناسینی ئەوی دیکە"ـی لە قەڵەم دا. جەختی کردەوە کە "ململانێ تایبەتمەندییەکی سەرەکیی هەموو مرۆڤایەتییە" و تایبەت نییە بە کورد. بەم شێوەیە، بانگەوازی کرد بۆ خوێندنەوەیەکی بەراوردکارانە تا لەو چوارچێوە داخراوەی خۆبەتاوانبارکردن بێینە دەرەوە.

 

گفتوگۆکە بەم دەرەنجامە گەیشت کە چارەسەر و رێگەی دەرچوون، پێش ئەوەی سیاسی بێت، دەبێت فیکری و کولتووری بێت و دووپاتی کردەوە، "کولتوور بەهێزترین و گونجاوترین ئامرازە" بەدەست کوردەوە بۆ ئەوەی بوونی لەسەر ئاستی جیهاندا بسەلمێنێت.

 

رووداو لە رێگەی هەڤپەیڤینەکە کە لە چوارچێوەی رووماڵکردنی کۆنفرانسەکەدا بوو، گەشتێکی فیکری بۆ نێو قووڵایی کێشە و ناسنامەی کورد کرد و بانگەوازێکی بۆ پێداچوونەوە بە شێوازی بیرکردنەوە و خوێندنەوەی خود و ئەوی دیکە خستەڕوو.