نهێنییەکانی رێککەوتنی غەززە؛ کێ شوێنی حەماس دەگرێتەوە؟

 

د. بەحبەح تیشک دەخاتە سەر داهاتووی کەرتی غەززە لە دوای ئاگربەستەکە، لەوانە پرسی چەکدانانی حەماس و پێشنیازی پێکهێنانی لیژنەیەکی تەکنۆکراتی فەڵەستینی بۆ بەڕێوەبردنی کاروباری غەززە. هەروەها ئاماژە بە پلانێک دەکات بۆ هاتنەناوەوەی هێزێکی ئەمنی عەرەبی-ئیسلامی بە چاودێری نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کۆنترۆڵکردنی دۆخی ئەمنی، کە بە گوتەی ئەو، حەماسیش ئامادەیی بۆ ئەم گۆڕانکارییە نیشانداوە تاوەکو رۆڵی لە بەڕێوەبردنی غەززەدا نەمێنێت.

 

ئەو نێوەندگیرە چارەنووسی چارەسەری دوو دەوڵەت و هەڵوێستی ئیدارەی ترەمپ لەم بارەیەوە دەخاتەڕوو، هاوکات نیگەرانی خۆی لەبارەی دۆخی کەرتی رۆژئاوا و چالاکییەکانی ئیسرائیل دەردەبڕێت بەردەوامن لە هێرشکردنە سەر فەڵەستینییەکان.

 

 

 

بەشارە بەحبەح: کاتێکی زۆرمان پێچوو تاوەکو گەیشتینە ئەم رێککەوتنە. حەماس، یەکەمجار کە لە مانگی ئاداری ئەمساڵ پەیوەندیم پێوەکردن، ئامادەبوون هەموو بارمتەکان رادەست بکەنەوە لە بەرامبەر کۆتاییهێنان بە شەڕ لە غەززە، بەڵام ئیسرائیل رەتیکردەوە. ئیسرائیل گوتی، دەیەوێت بەرەو رێککەوتنێکی لاوەکی بڕوات. بۆیە بۆ ماوەی چەند مانگێک کارمان کرد، واتە لە مانگی ئایاری ئەمساڵدا رێککەوتنێکی لاوەکی ئامادەبوو و هەمووان لەسەری رێککەوتبوون، بەڵام بەداخەوە ئەو رۆژەی گەیشتە ئیسرائیل، ئیسرائیل هەڵیوەشاندەوە. ئێستا دوای ئەوە قسەی نوێ هاتە ئاراوە، دواترینیان لە مانگی ئابی ئەمساڵ بوو، ئیسرائیل بە رێککەوتنێکی لاوەکیی رازی بوو. حەماس دوای هەفتەیەک بە هەمان رێککەوتن رازی بوو، بەڵام ئەو کاتە ئیسرائیل رای خۆی گۆڕی و گوتی 'ئێمە رێککەوتنی لاوەکیمان ناوێت، رێککەوتنێکی گشتگیرمان دەوێت'. واتە داوای کۆتاییهێنان بە شەڕ لە بەرامبەر ئازادکردنی هەموو دیلەکان، هەر لە مانگی ئادارەوە هەبوو، بۆیە ئەمە شتێکی نوێ نییە، چونکە حەماس دەیویست شەڕ کۆتایی پێبێت. سوپاس.

 

 

بەشارە بەحبەح: بەداخەوە، ئەزموون لەگەڵ ئیسرائیل دڵنیاکەرەوە نییە. بۆ نموونە، ئەو رۆژەی لە مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵ ئاگربەست راگەیێندرا و بۆ ماوەی دوو مانگ بەردەوام بوو، حەماس پێی راگەیاندم کە یەک فیشەکیشیان بە ئاراستەی ئیسرائیلییەکان نەتەقاندووە، لە کاتێکدا لەو ماوەیەدا زیاتر لە 77 هاووڵاتیی سڤیل لە غەززە کوژران. واتە ئەوەی روودەدات، بەداخەوە بەپێی ئەزموونی ئێمە لەگەڵ ئیسرائیل پێشبینیکراوە، بەڵام لە هەمان کاتدا هیوادارین هەمووان پابەند بن، چونکە ئاگربەست زۆر زۆر گرنگە و خەڵکی غەززە ماندوو بوون و پێویستە غەززە دەست بە ئاوەدانکردنەوە و گەڕاندنەوەی ژیانی ئاسایی بکاتەوە. بۆیە ئەگەر لە هەفتەی داهاتووشدا ئەم پێکدادانانە رووبدەن، پێم سەیر نابێت.

 

 

بەشارە بەحبەح: بارمتە زیندووەکان گەیێندرانە ئیسرائیل، بەڵام حەماس گوتی (هەمووانیش ئەمەیان دەزانی، بە لایەنی ئەمریکی و ئیسرائیلیشەوە) کە دۆزینەوەی تەرمەکان کارێکی قورسە. هۆکاری سەرەکیش ئەوەیە کە هەندێک تەرم لەلایەن چەکدارانی حەماسەوە لەژێر خاک نێژراون و دواتر ئەو کەسانە تیرۆر کراون یان کوژراون. بۆیە لێرەدا تاوەکو ئیسرائیل هەموو 28 تەرمەکە بەدەستدەهێنێتەوە، کاتی دەوێت. منیش سەرم سوڕماوە، هەموو جیهان گرنگی بە دیلە ئیسرائیلییەکان و تەرمەکانیان دەدات و لە بیریان کردووە کە ئیسرائیل 11 هەزار زیندانیی فەڵەستینی هەیە، نزیکەی 1950 کەسیان ئازادکران و نزیکەی 9000 زیندانیی فەڵەستینی ماونەتەوە، ئەوانیش هەر بارمتەن. ئایا ئەوان بە ویستی خۆیان چوونەتە زیندانەکانی ئیسرائیل؟ ئایا بە پێی خۆیان چوونەتە ژوورەوە؟ نەخێر، ئیسرائیل رفاندوونی و خستوونیەتە زیندانەکانەوە.

 

 

بەشارە بەحبەح: پێشتر قسەکە لەسەر ئەوە بوو کە بابەتەکە پەیوەستە بە پێناسەی چەککردنەوە، واتە ئایا چەککردنەوە تەنیا بە واتای رادەستکردنی چەکی قورس دێت؟ پەرەپێنەدانی هیچ چەکێک؟ بەقاچاخنەبردنی هیچ چەکێک؟ ئایا چەککردنەوە رێگە بە مانەوەی چەکی تاکەکەسی دەدات لەگەڵ خەڵک لە غەززە؟ بیرکردنەوەی ئەمریکییەکان ئەوە بوو کە رادەستکردنی چەکە قورسەکان بە لایەنێکی عەرەبیی فەڵەستینی و بەڵێنی حەماس بە پەرەنەدان بە هیچ چەکێک یان بەقاچاخنەبردنیان، بە جێبەجێکردنی پێناسەی چەککردنەوە دادەنرێت لەلایەن حەماسەوە. بەڵام سەبارەت بە چەکی تاکەکەسی، وەکو تفەنگ، رەنگە کەسێک بتوانێت لە کاتی هێرشدا بەرگریی پێ لە خۆی بکات. بۆیە ئەمە سەبارەت بەو پێناسەیەی کە باسی لێوەدەکرا، قبووڵکراو بوو.

 

 

بەشارە بەحبەح: حەماس چەند مانگێک لەمەوبەر، پێش رێککەوتنە ئێستاییەکە، پێشنیازی کردبوو کە کاروباری بەڕێوەبردنی غەززە رادەستی لیژنەیەکی سەربەخۆی تەکنۆکراتی فەڵەستینی بکرێت. ئەم پێشنیازە لە هەندێک لە رەشنووسی ئەو رێککەوتنانەدا هەبوو کە کارمان لەسەر دەکردن، بەڵام باوەڕ بکەیت یان نا، ئیسرائیل ئەو بڕگەیەی سڕییەوە. بۆچی؟ چونکە ئیسرائیل دەیەوێت حەماس بمێنێتەوە بۆ ئەوەی پاساو بۆ بەردەوامبوونی شەڕ لە غەززە بهێنێتەوە. بۆیە لە روانگەی منەوە، حەماس ئامادەبوو و دووبارە ئامادەیی خۆی نیشاندا بۆ رادەستکردنی ئەم کاروبارانە بە لێژنە تەکنۆکراتەکە. من بەم دواییانە زانیومە کە لیژنەیەک لە 15 کەسی سەربەخۆی فەڵەستینی پێکهێنراوە و لەسەر ناوەکانیان رێککەوتوون، هەروەها لەلایەن رێکخراوی رزگاریخوازی فەڵەستین و دەسەڵاتی فەڵەستینی و حەماس و میسرییەکانیشەوە پەسندکراون، ئیسرائیلیش سەیری ناوەکانی کردووە و دژیان نەوەستاوەتەوە. کەواتە لایەنەکە چییە؟ مەبەستم لایەنی بەڕێوەبردنی رۆژانەی غەززەیە، هەمووان لەسەر ئەوە کۆکن کە بەرپرسیاریێتییەکە لە حەماس وەربگیرێتەوە و بدرێتە ئەو لیژنەیە.

 

ئێستا بابەتەکە پەیوەندی بەو رۆڵەوە هەیە کە حەماس لە کۆنترۆڵکردنی ئاسایشی غەززەدا دەیگێڕێت. ئێستا دۆخی غەززە لە کۆنترۆڵ دەرچووە و پێشتریش هەر وا بووە. واتە ئیسرائیل هانی گرووپ و چەند باندێکی سەر بە خێڵ و عەشیرەتەکانی داوە و پارەی بۆ دابینکردوون بۆ ئەوەی دژی حەماس بوەستنەوە. ئێستا خاڵی یەکلاکەرەوە بۆ هەنگاوی داهاتوو، چوونەژوورەوەی هێزێکی عەرەبی - ئیسلامی و هێزی پۆلیسی فەڵەستینییە بۆ غەززە بەمەبەستی کۆنترۆڵکردنی ئاسایش. ئەوەی ئەمڕۆ پێمگەیشتووە ئەوەیە کە باس لەوە دەکرێت ئەمریکا پێشنیازێک بخاتە بەردەم ئەنجوومەنی ئاسایش کە رێگە بە دامەزراندنی ئەم هێزە عەرەبی - فەڵەستینی - ئیسلامییە سەربەخۆ یان ئەمنییە بدات، چونکە هەندێک وڵات رایانگەیاندووە کە بەبێ رەزامەندیی نەتەوە یەکگرتووەکان و بەبێ بانگهێشتی رێکخراوی رزگاریخوازی فەڵەستین و دەسەڵاتی فەڵەستینی، رەتیدەکەنەوە بچنە نێو غەززە یان هێزی ئەمنی رەوانە بکەن.

 

 

بەشارە بەحبەح: هێزێکی ئەمنیی نێودەوڵەتی، واتە ئیدارەی کەرتی غەززە لە دەستی لێژنە سەربەخۆ فەڵەستینییەکەی 15 کەسیدا دەبێت، بەڵام ئیدارەیەکی ئەمنییش دەبێت. ئیدارە ئەمنییەکە لەژێر چاودێریی نەتەوە یەکگرتووەکاندا دەبێت و پێکهاتەکەی زۆربەی میسری و هەندێک وڵاتی دیکەی عەرەبی و فەڵەستینی و رەنگە هەندێک وڵاتی ئیسلامیش بن. ئەمانە کاروباری غەززە لە رووی ئەمنییەوە بەڕێوەدەبەن، هەروەها لێژنە فەڵەستینییەکەش هەیە کە کاروباری ژیانی رۆژانەی غەززە بەڕێوەدەبات.

 

 

بەشارە بەحبەح: بەو پێیەی تۆ عێراقیت، دەزانیت کە ناوی تۆنی بلێر بەوەوە لکاوە کە لە عێراق روویدا و کوژرانی ملیۆنێک هاووڵاتیی سڤیلی عێراقی لێکەوتەوە. بۆیە چەندین پێشبینی هەن. واتە هیچ حاکمێک بۆ غەززە نابێت، هیچ کەسێک نابێتە حاکمی غەززە. رەنگە رۆڵی لە لیژنەی جێبەجێکار یان لیژنەی ئاشتیدا هەبێت کە سەرۆک ترەمپ سەرۆکایەتیی دەکات، رەنگە رۆڵی هەبێت چونکە ماوەی چەندین مانگە کار لەسەر پلانی ئاوەدانکردنەوەی غەززە دەکات و ئەم پلانانە لەگەڵ سەرۆکی ئەمریکادا باسکراون و گوتوویەتی کە بەدڵی بووە. لەم سۆنگەیەوە، ئەگەر رۆڵێکی هەبێت، رۆڵێکی جێبەجێکاری دەبێت نەک وەکو حاکمی غەززە، هەروەها لە سەرەتا و کۆتاییدا لە غەززە نابێت.

 

 

بەشارە بەحبەح: بەپێی زانیارییەکانی من، سەرۆک ترەمپ هیچ گرفتێکی ئایدیۆلۆژی یان کرداریی نییە بۆ داننەنان بە دەوڵەتی فەڵەستین. ئیدارەی ئێستای ئەمریکا پێیوایە هەر دانپێدانانێک رەنگە وەکو پاداشتێک بۆ حەماس و ئەو کارانەی کردوویەتی لێکبدرێتەوە. ئەمەش شتێکی ئاساییە کە هەڵەیە؟ واتە ئەوەی حەماس لە 7ی ئۆکتۆبەر کردی، هەڵە بوو. بۆیە ئەوەی بڵێین داننەنان بە دەوڵەتی فەڵەستین سزادانی هەموو گەلە لەبەرامبەر ئەوەی حەماس کردوویەتی، ئەمەش هەڵەیە. من پێموایە پلانی ترەمپ کە پەسەند کراوە و لە 20 خاڵ پێکدێت، باسی رێڕەوێک دەکات کە دەبێتە هۆی دروستبوونی دەوڵەتی فەڵەستین. ئەمەش هیوای ئێمەیە کە کۆتایی بە چیرۆکی غەززە بهێنین، کۆتاییهێنان بە جەنگی غەززە و دەستپێکردنی ئاوەدانکردنەوەی، دواتر تیشک خستنە سەر ئەوەی لە کەرتی رۆژئاوا روودەدات. کەرتی رۆژئاوا رۆژانە لەلایەن ئیسرائیلییەکانەوە وردە وردە داگیر دەکرێت، بەم دواییانە ئامارێکم بینی ئاماژەی بەوە دەکرد کە لە 7ی ئۆکتۆبەرەوە تاوەکو ئێستا، نیشتەجێیە ئیسرائیلییەکان 38 هەزار چالاکییان دژی فەڵەستینییەکان لە کەرتی رۆژئاوا ئەنجامداوە. ئەمەش قبووڵکراو نییە. واتە لە کۆتاییدا تاکە گەل لە جیهاندا کە دەوڵەتی نییە، گەلی فەڵەستینە و ئەم پرسە دەبێت کۆتایی پێبێت.

 

 

بەشارە بەحبەح: سوپاس بۆ میوانداریتان، زۆر سوپاس بۆ ئێوە، سڵاوم بۆ خەڵکی عێراق هەیە.