راوێژکارێکی سەرۆکوەزیرانی عێراق: وەبەرهێنەرانی کورد روویان کردووەتە نێوەڕاست و باشووری عێراق

 

محەممەد نەجاڕ، راوێژکاری سەرۆکوەزیرانی عێراق بۆ کاروباری وەبەرهێنان لە بەرنامەی رووداوی ئەمڕۆ کە نوێنەر فاتیح پێشکێشی دەکات، گوتی: حکومەتی عێراق لە چوارچێوەی بنیادنانی ژینگەیەکی گونجاو بۆ راکێشانی وەبەرهێنەر یان ژینگەیەکی باشتر بۆ وەبەرهێنان کار دەکات، لەو رووەشەوە رووبەڕووی زۆر ئاستەنگ دەبینەوە، هەندێک لە یاساکان کۆنن و لەسەر بنەمای هاوبەشی دانراون، هەندێکی دیکەیان شەفاف نین و بیرۆکراتین. 

 

بەگوتەی راوێژکارەکەی سەرۆکوەزیرانی عێراق، "ئێستا زۆربەی وەبەرهێنەرە کوردەکان ئاراستەی کارکردنیان بەرەو نێوەڕاست و باشووری عێراقە" و دەڵێت: ئێمە وەک عێراقی سەیریان دەکەین نەک وەک کورد یان عەرەب، بۆ نموونە، چۆن هانی وەبەرهێنەری بیانی دەدین بێت بۆ عێراق، ئەویش مافی خۆیەتی کار بکات و کارئاسانی دەکەین بۆ وەبەرهێنەرە کوردەکان لە چوارچێوەی وەبەرهێنەرانی نێوخۆیی عێراقدا. 

 

 

 

محەممەد نەجاڕ: ئەزموونی عێراق لە هێنانی وەبەرهێنان ئەزموونێکی نوێیە، لە رووی مێژووییەوە ئێمە وڵاتێکین کە بەرهەمی نەوتمان هەبووە، زۆرینەی ئەو وەبەرهێنانەی کراون وەبەرهێنانی حکومی بوون، هەندێ جاریش کەرتی تایبەتمان هەبووە، دوای ئەوەی گەمارۆ خرایە سەرمان هەموو ئەمانە راوەستان، حکومەتی ئێستا لە چوارچێوەی بونیادنانی ژینگەیەکی گونجاو بۆ راکێشانی وەبەرهێنەر یان ژینگەیەکی باشتر بۆ وەبەرهێنان [کار دەکات]، لەم رووەشەوە رووبەڕووی زۆر ئاستەنگ دەبینەوە، هەندێک لە یاساکان کۆنن و لەسەر بنەمای هاوبەشی دانراون، هەندێکی تریان شەفافییەتیان تێدا نییە و بیرۆکراتین، بوونی گەندەڵیش لە هەندێک کاتدا، بەڵام هەموو ئەمانە ئێستا خراونەتە پلانەوە بۆ دانانی ستراتیژێکی راستەقینە و داڕشتنی سیاسەتێکی وەبەرهێنان.

 

پێشتر یاسای وەبەرهێنان لایەنی جێبەجێکردنی دامەزراندبوو بۆ وەبەرهێنان کە دەستەی وەبەرهێنان بوو لەگەڵ دەستەکانی وەبەرهێنان لە پارێزگاکاندا ئەمە بۆ بەرەوپێشبردنی بابەتەکان بوو لەسەر کاخەز، بەڵام وەکو حکومەت بۆشایمان هەبوو لە نەبوونی ستراتیژی وەبەرهێنان و چۆنێتی هاندانی وەبەرهێنان لەسەر بنەمای کەرتە دیاریکراوەکان، ئێمە ئێستا لە تەواوکردنی ئەو ستراتیژەداین پشتیوان بە خودا و پێمانوایە بەشی یەکەمی ئەو وەبەرهێنەرانەی دەهێنرێن بۆ عێراق لە وڵاتانی دراوسێوە دێن، ئەوەش بەهۆی نزیکییان و ئاسانی زمان و شارەزاییان لە بازاڕی عێراقدا، لە ساڵی داهاتووشدا هەوڵ دەدەین بۆ راکێشانی وەبەرهێنەرانی جیهانی بۆ عێراق. 

 

 

محەممەد نەجاڕ: ئێستا لە راستیدا خواستێکی زۆر هەیە لەلایەن زۆربەی وەبەرهێنەرانەوە، وەک راوێژکاری وەبەرهێنان پێشوازی لە زۆر لەو شاند و وەبەرهێنەرانە دەکەم و خواستێکی زۆر هەیە، بەڵام تۆ دەزانی کە ئەو دۆخەی ئێمەی تێداین تەمەنی 6 مانگە سەقامگیری و ئاسایش هەیە سوپاس بۆ خودا، زۆرینەی ئەوانەی ئێستا هاتوون لە قۆناخی کێوماڵکردندان و خواستیان هەیە بۆ جێبەجێکردنی وەبەرهێنان، کارتێکەرە سیاسییەکان و نەبوونی سەقامگیریی پاشەکشێیان کردووە لەم 6 مانگەدا بەتایبەت دوای ئەوەی عێراق ئاراستەیەکی ئابووری گرتووە و ئەو سەردانە رێکخراوانەی کە بەڕێز سەرۆکوەزیران ئەنجامیان دەدات و میحوەری سەرەکییان ئابوورییە، وڵاتانی دراوسێ خواستێکی زۆریان هەیە کە پەیوەندییە ئابوورییەکانیان لەگەڵ عێراق ببێتە بەشێک لە پەیوەندییە گشتییەکان وەک ئەو پەیوەندییانەی کە وڵاتانی ئەوروپایی هەیانە واتا خواستێکی تەواوکاریی هەیە لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکە جا نێوان عێراق و سعودییە بێت یان عێراق و تورکیا و ئێران و ئەوانی دیکە.

 

 

محەممەد نەجاڕ: زۆر گونجاوە کە بنەمای کارکردن ئابووری بێت، چونکە ئەمڕۆ قەبارەی ئەو دەرفەتانەی لە عێراق هەن لە هیچ وڵاتێکی دیکە نین، ئێمە سەردەم بەجێی هێشتین وەک ئەوەی خۆتان دەزانن بۆ ماوەی نزیکە 40 ساڵ، ئەگەر ساڵانە 40 ملیۆنمان دابنایە ئێستا 400 ملیارمان هەبوو، واتا ئێستا عێراق 400 ملیاری ئامادەکردبوو بۆ جیهان لە کۆتایدا. هاوکات ئێستا دەوڵەتەکان تایبەتمەندییان وەرگرتووە، من لە چین ئەزموونێکی تایبەت دەهێنم، ئەزموونێکی تایبەت بۆ بوارێکی تایبەت لە ئەمریکا دەهێنم، وەبەرهێنان لە وڵاتانی کەنداوەوە دەهێنین، مادام بنەمای سەرەکی پەیوەندییەکان ئابوورییە کەواتە لێکتێگەیشتن دەبێت لە بوارە جیاوازەکاندا و بازاڕێکی گەورە هەیە کە خزمەتی هەمووان دەکات بۆیە ئەم ئاڵنگارییانە زۆرینەیان تیۆرین وەک ئەوەی بەرجەستە بن، لە زۆربەی ئەم گرفتانە دەترسن بەڵام لە واقیعدا هەستمان بە هیچ نەکردووە لە هیچ وڵاتێکی نە رۆژهەڵاتی و نە رۆژئاواییەوە کە پێچەوانە بێت لەگەڵ پلانی ئابووری و چۆنێتی مامەڵەکردن لەگەڵیدا.

 

 

محەممەد نەجاڕ: قەبارەی وەبەرهێنانی بیانی پشکی زۆری لە بواری وزەدایە، ئەوە شتێکە کە کۆتایی هاتووە کە دەڵێین بیانی بەسەر دوو بەشدا دابەش دەبن، بەشی عەرەبی کەنداو و بەشی ئەوروپی و بەشێکیش چینی با بڵێین، پشکی گەورە وەک گوتم لە بواری وزەدایە، ئێستا سەقامگیرییەک هەیە لەم 6 مانگەی دوایدا لە زۆربەی کەرتەکانی دیکەوە خواست لەسەر وەبەرهێنان هەیە، داواکاریمان پێدەگات بۆ وەبەرهێنان لە کەرتی ئاو بۆ نموونە، هەندێکی دیکەیان داوادەکەن شاری پیشەسازیی بونیادبنێن یان کرانەوە بەڕووی کەرتەکانی دیکەدا، بەڵام وەک ژمارە ژمارەم لەبەردەستدا نییە ئێستا.. لە راستیدا وەک گوتم ئێمە زۆرینەی وەبەرهێنانەکامان لە بواری وزەدایە. 

 

 

محەممەد نەجاڕ: گرنگیپێدانی یەکەم و بنەڕەتیمان وەبەرهێنی عێراقییە چونکە ئەو وەبەرهێنە ئازایە و لە هیچ دۆخێکدا هیچ وەبەرهێنێک نییە لە جیهاندا پەراوێزی بخات متمانەی ئێمە بە وەبەرهێنی عێراق و پشتیوانیمان بۆیان کاری یەکەممانە، تێڕوانینی کرانەوە بەڕووی وەبەرهێنانی رۆژئاوا یان رۆژهەڵاتدا لەو کەرتانەدایە کە وەبەرهێنەری عێراقیمان نییە کاری تێدا بکات ئێمە ئێستا لەسەر شێوازێکی نوێ کاردەکەین کە وەبەرهێنەری بیانی لە رێگەی وەبەرهێنەری عێراقییەوە بێتە ناو کارەکان بۆ ئەوەی ئاسانکاری بۆ بکات لە شێوازی مامەڵەکردن لەگەڵ عێراقدا ئێمە وەک دەوڵەت زۆر بە جیدی پشتیوانییان دەکەین، دەمانەوێت ئەو ئەزموونەی وەبەرهێنەرێکی بیانی دەیهێنێت لە بوارێکدا ئێمە پارێزگاری لێبکەین، ئەگەر هاوبەشییەکمان دروستکرد لەنێوان کەرتی تایبەتی عێراق و کۆمپانیا و وەبەرهێنەرە بیانییەکاندا، ئەوا ئێمە وەک عێراق زانیارییەکی زۆرمان دەستکەوتووە و سوودمان لێوەرگرتووە، ئێمە نامانەوێت وەبەرهێنەرێک بێت و پرۆژەیەک جێبەجێ بکات و بڕوات و هیچی لێ بەجێنەمابێت بۆ وڵاتەکەمان، ئێمە دەمانەوێت هەموو وەبەرهێنانەکان کاریگەرییان هەبێت لەسەر سەرچاوەی مرۆیی و پشکی کۆمپانیا بچووک و مامناوەندەکانی تێدا بێت، دەمانەوێت پارەدارکردنی کۆمپانیاکان بەرفراوانتر بکرێن.

 

 

محەممەد نەجاڕ:  لە راستیدا ئێمە وەک کوردستان و عەرەبستان سەیر ناکەین و بەوجۆرە لێیان ناڕوانین، ئێمە وەک هاونیشتمانی عێراقی سەیری هەمووان دەکەین، بە پێچەوانەوە ئەمڕۆ ئەگەر خاوەنکارە کوردەکان دەبینیت لە باشوور و ناوەڕاستی عێراق کاردەکەن، بە پێچەوانەوە ئێمە وەک وەبەرهێنانی عێراقی تەماشای دەکەین نەک وەک بەشێک لە عێراق، ئێمە دەوڵەتێکی فیدراڵین، سەرمایە مافی ئازادی جووڵەی هەیە، ئێستا زۆربەی برا وەبەرهێنە گەورەکان بوونیان هەیە لە عێراق وەک کۆمپانیای کار کە یەکێکە لە سپۆنسەرەکانی ئەم کۆنگرەیە لە ناوەڕاست و خوارووی عێراق کاردەکات، پێموانییە کە کۆمپانیایەکی کوردی یان وەبەرهێنەرێکی گەورە تەنیا لە کوردستان کاربکات، ئێمە وەک عێراقی لێیان دەڕوانین نەک شتێکی دیکە، بۆ نموونە چۆن هانی وەبەرهێنەری بیانی دەدەین بێت بۆ عێراق، ئەویش مافی خۆیەتی کار بکات.

 

 

محەممەد نەجاڕ: ئەمە کاتی دەوێت، ئێمە میراتێکی بیرۆکراتیمان بۆ جێماوە میراتێک کە لە دوای 1958ـەوە بۆمان ماوەتەوە لەو کاتەوە تا ئێستا واتا دەوروبەری 65 ساڵ ناتوانرێت بە شەو و رۆژێک کۆتایی پێبهێنرێت بە دڵنیاییەوە رێکارەکانی ئێمە ئێستا بە ئاراستەیەکە لەسەر سێ هەنگاو کاردەکەین؛ هەنگاوی یەکەم بە ئەلیکترۆنیکردن و بەکارهێنانی تەکنەلۆژیایە بە شێوەیەکی بەرفراوان لە مامەڵەکانی حکومەتدا ئەمە گۆڕانکاری دەکات یان با بڵێین رۆتین کەمدەکاتەوە لە قۆناخی یەکەمدا، کاری دووەممان ئەوەیە هەوڵ دەدەین بگەینە ئەو توێژانەی کە دیاریکراون و کارئاسانییان بۆ بکەین بۆ وەرگرتنی قەرز ئێستا پلانمان هەیە بۆ ئەوە لە رێگەی سندووقی عێراق بۆ گەشەپێدان، لەگەڵ سندووقی پەرەپێدانی وەبەرهێنان، شتی سێیەمیش کە ئێستا لەگەڵ کۆمپانیا بچووکەکان کاری لەسەر دەکەین سەرمایەی مرۆییە، ئەوەی کە گەنج توانای دەستپێشخەری هەبێت و کۆمپانیاکەی گەورە بکات تا ئاستێک کە رانەوەستێت، هەوڵ دەدەین دەرفەت بۆ ئەو ئەزموونانە بڕەخسێنین کە لە سنوورێکی بچووکدا نەمێننەوە و گەورە ببن، ئامانجی ئێمە لە راستیدا کاراکردنی کۆمپانیا بچووک و مامناوەندەکانە وەک وەبەرهێنەر، وەک بازرگان، وەک خاوەن دوکان و بازاڕی کار، بیرۆکەی بنەڕەتی ئەوەیە کە مێشکت تا چەند کاردەکات ئێمە پشتیوانی ئەوە بکەین و دەرفەتی بۆ بڕەخسێنین، واتا بۆ نموونە فەیسبووک بیرۆکەی خوێندکارێکی زانکۆ بوو ئەمڕۆ داهاتی بۆ ئەمریکا 150 بۆ 180 ملیار دۆلارە، دەمانەوێت پشتیوانی ئەم جۆرانە بکەین کە زیاترە لە داهاتی نەوتی عێراق، من لەسەر ستەیج گوتم، ئەگەر 5 کۆمپانیا کۆببنەوە دەتوانن سەرمایەکەیان بگەیێننە 300 ملیار دۆلار لە رێگەی چییەوە، لە رێگەی ئەو گەنجانەی کە ئێستا ئێمەش دەمانەوێت پشتیوانی و دەستگیرۆییان بکەین، بەڵام بابەتەکە ئەوەیە ئێمە ئێستا 6 مانگە خەریکین، گۆڕانکاریی گەورە دەبینین پشتیوان بە خودا لە کۆتایدا.

 

 

محەممەد نەجاڕ: لە راستیدا ئەوە بەشێکە لە بودجە، بەپێی مادەی 45، چاوەڕوانی تێپەڕینی بودجە دەکەین پشتیوان بە خودا لە ئامادەکردنیدا ژمارەیەکی زۆر دەوڵەت هاریکارییان کردووین کە سندووقێکی راستەقینە بێت و توانای هەبێت وەبەرهێنەران رابکێشێت و لایەنە ئابوورییەکان بەرفراوان بکات.

 

 

محەممەد نەجاڕ: ئێمە هەوڵ دەدەین لە رێگەی سندووقی عێراق بۆ گەشەپێدان مێشکی کراوە رابکێشین، ئێمە نامانەوێت وەک دەوڵەت بڵێین دەبێ ئەمە بکرێت و ئەمە نەکرێت، ئەو سیاسەتە شکستیهێناوە ئەمڕۆ بیرۆکەیەکی دیاریکراو هەیە بیرۆکەیەک کە کاری لەسەر بکرێت دەبێتە راستی کە تۆ خەڵک بخەیتە سەرکار، خەڵک باج بدات و کارەکان بڕۆن، ئێمە سەرنجمان لەسەر کەرتێک نییە، کەرتەکان بەپێی ئەو کەسانە دەگۆڕێن کە دێن کاربکەن، کەسێک کەرتی کشتوکاڵی دەوێت و کەسێک کەرتی پیشەسازی و تا دوایی، هەندێک سندووقی تایبەتمەند هەن وەک سندووقی ژینگە، سندووقی پیشەسازی، سندووقی کشتوکاڵ، سندووقی نیشتەجێبوون و سندووقی پەروەردە، هەر بیرۆکەیەک هەبێت یەکێک لەم سندووقانە هاوکاریی دەکەن.

 

 

محەممەد نەجاڕ: ناتوانم لەبارەیەوە هیچ بڵێم، لە راستیدا وەزارەتی نەوت و کەسانی پسپۆڕی بواری وزە دەتوانن قسەی لەسەربکەن، چونکە ئەوە رەهەندی زۆریی هەیە و لە دەرەوەی چوارچێوەی کاری منە، وەک وەبەرهێنان شتێکی زۆر باشە و ژمارەیەکی زۆر دەرگا دەکاتەوە، بەڵام وەک خۆتان دەزانن لەو قەبارە گەورەیەی وەبەرهێناندا وردەکارییەکان زۆر زۆرن زۆرکات لە قۆناخەکانی کۆتایدا هەست بە هەندێک وردەکاریی دەکرێت.

 

ئەوە رێککەوتنی دەوڵەتە لەگەڵ دەوڵەتێکی دیکەدا، لایەنی باشی تێدایە لەکاتێکدا ئەگەر لە چوارچێوەیەکی باشدا بەکاربێت و بۆ پێداویستی دروست بەکاربهێندرێت، ئێستا نازانم و زانیاریم لەبارەیەوە نییە، ئایا پارەی تێدایە پێموایە پارەی تێدابێت، بەڵام من زانیاریم لەبارەیەوە نییە، من پسپۆڕییەکەم لە مایکرۆئیکۆنۆمیدایە واتا ئابووریی تاک، گەنجان کە خوازیارن کار بکەن و پەرەیان پێبدرێت ئەوە پسپۆڕی منە. 

 

 

محەممەد نەجاڕ: یەکەمین دەستپێشخەری جەنابی سەرۆکوەزیران ئەوەبوو کە ئاوەڵناوی "پەتای گەندەڵی" بەکارهێنا تێیدا ئێستا هەوڵ و لێپێچینەوە هەیە بە ئاشکرا کە بە ئاراستەی راگرتنی زۆربەی ئەو حاڵەتانە هەنگاوی ناوە، ئەوە لەپاڵ دەستەکانی چاودێریی دیکەدا کە ئێستا دۆخێکی دڵنیاتر هەیە بۆ وەبەرهێنەران لە رێگەی نووسینگەی سەرۆکوەزیران دەتوانن ئەگەر دەستدرێژی و پێشێلکارییەک هەبێت لە کارەکانیاندا راستەوخۆ بێن و باسی بکەن، ئەگەر لە رێگەی لایەنەکانی چاودێرییەوە گرفتەکەیان چارەسەر نەکرا، ئەم دەستپێشخەرییە بەشدار دەبێت لە چارەسەری کێشەکە نەک چارەسەری کێشەکە دەکات پێموایە تا ساڵی داهاتوو ژمارەیەک لێپێچینەوە دەکرێت کە رۆڵی زۆریان دەبێت لە کەمکردنەوەی ئەم حاڵەتانەدا.