کوردستان
هێمن هەورامی، ئەندامی مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان لە ئەنجوومەنی ئەتڵانتیک پانێڵێکی ئۆنلاینی لەژێر ناوی "دەستووری عێراق دوای 20 ساڵ" بەڕێوەبرد.
رووداو دیجیتاڵ
هێمن هەورامی، ئەندامی مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان و جێگری سەرۆکی پێشووی پەرلەمانی کوردستان رایگەیاند، "فیدراڵیزم لە عێراقدا شکستی هێناوە" و هۆکارەکەشی بۆ نەبوونی "ئیرادەی سیاسیی" لە بەغدا گەڕاندەوە. ئاشکرایکرد، لە کۆی 144 مادەی دەستوور، نزیکەی 62 مادە کە زۆربەیان پەیوەستن بە فیدراڵییەوە، "یان پێشێل کراون یان هەر جێبەجێ نەکراون."
هێمن هەورامی جەختیکردەوە، کێشە سەرەکییەکە لە دەقی دەستوورەکەدا نییە، بەڵکو لە خواستی سیاسیی لایەنە باڵادەستەکانی بەغدایە، کە ئێستا هەست دەکەن هێندە بەهێزن کە دەتوانن دەستوور پشتگوێ بخەن.
رۆژی پێنجشەممە، 23ی تشرینی یەکەمی 2025، لقی دەستپێشخەریی عێراق لە ئەنجوومەنی ئەتڵانتیک پانێڵێکی ئۆنلاینی لەژێر ناوی "دەستووری عێراق دوای 20 ساڵ" بەڕێوەبرد، کە تێیدا چەندین پسپۆڕ و شارەزای بواری دەستووری و سیاسی بەشداربوون.
هێمن هەورامی، کە یەکێک بوو لە میوانەکان رایگەیاند، کاتێک دەستوور لە ساڵی 2005دا پەسەند کرا، سەرۆک بارزانی رایگەیاند هەرچەندە کورد هەموو ئەوەی ویستوویەتی بەدەستی نەهێناوە، بەڵام دەستوورەکە چوارچێوەیەکی بۆ پاراستنی مافەکانی هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی عێراقێکی نوێدا دابین کردووە. بەڵام دوای دوو دەیە، هێمن هەورامی گوتی: "بەداخەوە، دەبێت بڵێم فیدراڵیزم سەرکەوتوو نەبووە."
هێمن هەورامی چەندین نموونەی لەسەر پێشێلکردن و جێبەجێنەکردنی دەستوور هێنایەوەو گوتی:
پێکنەهێنانی ئەنجوومەنی فیدراسیۆن: کە دەبوو مافی هەرێمەکان بپارێزێت و بە "یەکێک لە شکستە گەورەکانی سیستمی فیدراڵی" وەسفکرد.
جێبەجێنەکردنی مادەی 140: کە تایبەتە بە کەرکووک و ناوچە کێشەلەسەرەکان.
پشتگوێخستنی زمانی کوردی: کە وەک زمانی فەرمی لە مادەی 4ـدا دانپێدانراوە.
پابەندنەبوون بە دابەشکردنی داهات و نەبوونی یاسای نەوت و گاز: کە بووەتە هۆی دروستبوونی کێشەی بەردەوام لەنێوان بەغدا و هەرێمی کوردستان.
هێمن هەورامی هۆکاری ئەم شکستانەی بۆ ئەوە گەڕاندەوە، کە عێراق هێشتا لە "قۆناخی گواستنەوە"دایە و گوتی: "نەبوونی سیاسەت لەسەر بنەمای سازان لە بەغدا و زیادبوونی ناوەندگەرایی، سیستمی فیدراڵییان لاواز کردووە."
"بەغدا ئێستا هەست دەکات بەهێزە"
هێمن هەورامی ئاماژەی بەوەکرد، کێشەکان تەنیا یاسایی نین، بەڵکو سیاسین. روونیکردەوە، "زۆر لە هێزە سیاسییەکانی بەغدا ئێستا پەشیمانن لەوەی کە دەستووری 2005ـیان بەم شێوەیەی ئێستا قبووڵ کردووە. ئەوکات، ئەوان زۆر لاواز بوون بۆ رەتکردنەوەی؛ ئێستا هەست دەکەن زۆر بەهێزن بۆ جێبەجێنەکردنی تەواوەتی."
هێمن هەورامی رووداوەکەی ساڵی 2010ـی هێنایەوە یاد، کە تێیدا حیزبەکەی ئەیاد عەلاوی زۆرینەی بەدەستهێنا، بەڵام رێگەی پێنەدرا حکومەت پێکبهێنێت، ئەمەش بەهۆی "لێکدانەوەیەکی نوێی سیاسییانەی دەستوورەوە."
سەرۆکی پێشووی پەرلەمانی کوردستان جەختیکردەوە، "رۆحی دەستوور لەسەر بنەمای سازان، هاوبەشی و هاوسەنگی بوو؛ نەک تەنیا فەرمانڕەوایی زۆرینە." بەڵام گوتی، "ئێستا ئەوەی هەیە تەنیا بەشدارییە بەبێ هاوسەنگی."
بۆ نموونە، ئاماژەی بە مادەی 9 کرد، کە جەخت لەسەر هاوسەنگیی نەتەوەیی لە سوپای عێراقدا دەکاتەوە و گوتی: "کورد نزیکەی 14٪ـی دانیشتووان پێکدەهێنێت، کەچی کەمتر لە 1٪ـی سوپای عێراق پێکدەهێنێت."
"میراتێکی تێکەڵ"
زەید عەلی، توێژەر لە زانکۆی پرینستن لە ئەمریکا رایگەیاند، دەستوورەکە "میراتێکی تێکەڵ"ـی هەبووە. ئەو گوتی، دەستوورەکە لە رێگریکردن لە گەڕانەوەی دیکتاتۆری، بەتایبەتی لە سەردەمی دەسەڵاتی نووری مالیکیدا، "سەرکەوتوو بووە"، بەڵام لە دروستکردنی "پەیمانێکی کۆمەڵایەتیی نوێ"دا شکستی هێناوە و زمانی ناڕوون و دژ بەیەکی دەستوورەکە ناکۆکییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و بەغدای قووڵتر کردووەتەوە.
عەباس ئەنبۆری، سەرۆک و دامەزرێنەری ناوەندی "بەغدا ریواق" بۆ سیاسەتی گشتی رایگەیاند، کێشە سەرەکییەکە لە دەستوورەکەدا نییە، بەڵکو لە "سیستمی هەڵبژاردنی عێراق"دایە، کە نەیتوانیوە حکومەتی نیشتمانیی کاریگەر بەرهەم بهێنێت. ئەنبۆری گوتی، "نەریتە سیاسییە نافەرمییەکان" بەسەر دەستووردا زاڵبوون و بوونەتە هۆی لاوازکردنی لێپرسینەوەی دامەزراوەیی.
"متمانەی هاووڵاتییان کەمبووەتەوە"
مارسین شەمەری، مامۆستای زانستە سیاسییەکان لە کۆلێژی بۆستن لە ئەمریکا رایگەیاند، متمانەی هاووڵاتیی ئاسایی عێراقی بە دەستوور و توانای بۆ پاراستنی مافەکان "بە شێوەیەکی بەرچاو کەمبووەتەوە."
شەمەری گوتی، هاووڵاتییان پێشێلکاریی بەردەوامی دەستوور دەبینن بەبێ ئەوەی کەس لێپرسینەوەی لەگەڵدا بکرێت.
هەروەها ئاماژەی بەوەکرد، ریفراندۆمەکەی ساڵی 2017 وای لە هەموو عێراقییەکانی دەرەوەی هەرێمی کوردستان کرد کە فیدراڵیزم وەک "جیابوونەوە" ببینن نەک "پێکەوەژیان،" کە ئەمەش گۆڕینی تێڕوانینەکەی قورس کردووە.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ