سەرۆک بارزانی لە یادی 100 ساڵەی رێککەوتننامەی لۆزان: دەرگەی بۆ ناسەقامگیرییەكی دوورودرێژ لە ناوچەكەدا كردەوە

 

 

ئەمڕۆ شەممە، 27-05-2023، بارەگای بارزانی دەقی گوتاری سەرۆک بارزانی بڵاوکردەوە کە لە دیداری یەکەمی کۆنفیدراسیۆنی رەوەندی کوردستانی لە لۆزان لە لایەن شیفا بارزانی، سەرپەرشتیاری گشتیی رەوەندی کوردستانی خوێندرایەوە. سەرۆک بارزانی دەڵێت، "واقعی دروستكراوی دوای لۆزان بارودۆخێكی جیۆسیاسیی زۆر ئاڵۆزی دروست كرد و دەرگەی بۆ ناسەقامگیرییەكی دوورودرێژ لە ناوچەكەدا كردەوە."

 

سەرۆک بارزانی لە پەیامەکەیدا باسی لەوە کردووە، "كێشانی سنووری تازە و دابەشكردنی كوردستان وایكرد هەر بەشێكی كوردستان تایبەتمەندیی خۆی وەربگرێت. بەداخەوە لە هیچ پارچەیەك دان بە مافە رەواكانی كورد نەنرا و نكۆڵی لە هەبوونی كرا." داواش دەکات کە كێشەی هەر پارچەیەك بەپێی تایبەتمەندییەكانی خۆی و بارودۆخی خۆی لە چوارچێوەی دیالۆگ و ئامرازی ئاشتییانە و دیموكراتیانەدا چارەسەربكرێت.

 

لە 24ـی تەممووزی ساڵی 1923، رێککەوتنێک لە نێوان حکومەتی ئەوکاتی تورکیا بە سەرۆکایەتیی مستەفا کەمال ئەتاتورک و هێزی هاوپەیمانان بە سەرۆکایەتیی بەریتانیا و فەرەنسا، لە شاری لۆزانی باشووری سویسرا بە ناوی "رێککەوتنی لۆزان" واژۆ کرا.

 

رێککەوتنەکە تایبەت بوو بەو ناوچانەی کە لەژێر دەستی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی بوون، بەر لە شکستە سەربازییەکەی لە شەڕی جیهانیی یەکەمدا لەنێوان ساڵانی 1914 تاوەكو 1918.

 

"ئەم واقعە ناتەندروستە 100 ساڵەیە كە زیان و ناسەقامگیریی بەدوای خۆیدا هێناوە پێمان دەڵێت دەبێ هەر دوولا (هەم دەوڵەتانی ناوچەكە و هەمیش لایەنە كوردیەكان) پێداچوونەوە بە بەرنامە و ستراتیژی خۆیاندا بكەن" ئەمە گوتەی سەرۆک بارزانییە و دەشڵێت، "لەبری شەڕ و گرژی بیر لە چارەسەری دیموكراتی و ئاشتییانە بكەنەوە. هەر بەم پێیەش دەبێ كێشەی هەر پارچەیەك بەپێی تایبەتمەندییەكانی خۆی و بارودۆخی خۆی لە چوارچێوەی دیالۆگ و ئامرازی ئاشتیانە و دیموكراتیانەدا چارەسەربكرێت."

 

لە بەشێکی پەیامەکەی سەرۆک بارزانیدا هاتووە، "كاریگەری و دەرهاوێشتەكانی رێككەوتنی لۆزان لەسەر چارەنووسی گەلی كوردستان لە هەژمار نایەت و تژییە لە كارەسات و بێبەشبوون و پەراوێزخستن و نكۆڵیكاری. زیانمەندی سەرەكیی ئەو رێككەوتننامەیەش گەلی كوردستان بوو، چونكە رەچاوی مافە بنەڕەتییەكان و ئیرادەی ئەو گەلە نەكرا كە هەزاران ساڵە ریشەی لە خاك و جیۆگرافیای ناوچەكەدا هەیە، رێككەوتنی لۆزان لە یاددانی كورددا هەمیشە مانای زوڵم و بێبەشكردن و دەستپێكی سەردەمێكی تاریك دەدات."

 

وەکو لە راگەیێندراوەکەدا هاتووە، "لە رێككەوتننامەی (سیڤەر)ـدا كە سێ ساڵ بەر لە رێككەوتننامەی لۆزان لە ئابی 1920 مۆر كرابوو، رێگەی ئەوە هەبوو كورد بتوانێ بە مافی سەربەخۆیی شاد ببێت كە مافێكی رەوا و رەهای هەر نەتەوەیەكە، بەڵام لە رێككەوتننامەی (لۆزان)ـدا ئەو ئومێدەی كورد كوژایەوە و كۆتوبەندی دژواری بۆ دانرا. لەدەرئەنجامدا چارەنووسی گەلی كوردستان بە چارەنووس و یاسا و كڵێشەی ئەو دەوڵەتانە بەسترایەوە كە بەسەریاندا دابەشكرابوو."

 

 

بەناوی خودای بەخشندە و میهرەبان

بەڕێزان نوێنەر و ئەندامانی كۆنفیدراسیۆنی ڕەوەندی كوردستانی

میوانانی بەڕێز

ئامادەبوانی قەدەرگران

زۆر بەخێر بێن

 

زۆر سوپاسی ڕێكخەرانی ئەو دیدارە گرنگە دەكەم، ئامادەبوونی ژمارەیەكی بەرچاوی كەسایەتی سیاسی و نوخبەی كوردستانی و ئاڵوگۆڕكردنی بیروڕا لەسەر رووداوێكی مێژوویی و لە شوێنێكی مێژوویی، هەنگاوێكی گرنگ و پێویستە، بەتایبەتیش رووداوەكە كاریگەرییەكی زۆری لەسەر چارەنووسی گەلی كورد لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەجێهێشتووە. ئێمە لە كاتێكدا لێرە كۆبووینەتەوە كە سەد ساڵ بەسەر رێككەوتننامەی (لۆزان)ـدا تێدەپەڕێت.

 

كاریگەری و دەرهاوێشتەكانی رێككەوتنی لۆزان لەسەر چارەنووسی گەلی كوردستان لە هەژمار نایەت و تژییە لە كارەسات و بێبەشبوون و پەراوێزخستن و نكۆڵیكاری. زیانمەندی سەرەكیی ئەو رێككەوتننامەیەش گەلی كوردستان بوو، چونكە رەچاوی مافە بنەڕەتییەكان و ئیرادەی ئەو گەلە نەكرا كە هەزاران ساڵە ریشەی لە خاك و جیۆگرافیای ناوچەكەدا هەیە. رێككەوتنی لۆزان لە یاددانی كورددا هەمیشە مانای زوڵم و بێبەشكردن و دەستپێكی سەردەمێكی تاریك دەدات.

 

لە رێككەوتننامەی (سیڤەر)ـدا كە سێ ساڵ بەر لە رێككەوتننامەی لۆزان لە ئابی 1920 مۆر كرابوو، رێگەی ئەوە هەبوو كورد بتوانێ بە مافی سەربەخۆیی شاد ببێت كە مافێكی رەوا و رەهای هەر نەتەوەیەكە، بەڵام لە رێككەوتننامەی (لۆزان)ـدا ئەو ئومێدەی كورد كوژایەوە و كۆتوبەندی دژواری بۆ دانرا. لەدەرئەنجامدا چارەنووسی گەلی كوردستان بە چارەنووس و یاسا و كڵێشەی ئەو دەوڵەتانە بەسترایەوە كە بەسەریاندا دابەشكرابوو. 

 

لێكەوتە و كاریگەرییەكانی رێككەوتننامەی لۆزان، پێشكەوتن و پێكەوەژیان و تەبایی بۆ گەلانی ناوچەكە بەدی نەهێنا و بە تایبەتی بۆ گەلی كوردستان بووە هۆی سەپاندنی واقعێكی ناتەندروست و ناسروشتی. واقعی دروستكراوی دوای لۆزان بارودۆخێكی جیۆسیاسیی زۆر ئاڵۆزی دروست كرد و دەرگەی بۆ ناسەقامگیرییەكی دوورودرێژ لە ناوچەكەدا كردەوە. كێشانی سنووری تازە و دابەشكردنی كوردستان وایكرد هەر بەشێكی كوردستان تایبەتمەندیی خۆی وەربگرێت. بەداخەوە لە هیچ پارچەیەك دان بە مافە رەواكانی كورد نەنرا و نكۆڵی لە هەبوونی كرا. لە ئەنجامی ئەو سیاسەتە چەوتەی دەوڵەتانی ناوچەكە، كورد كەوتە بەرگریكردن لە خۆی و ناسنامەی خۆی و ململانێیەكی دوورودرێژ دەستی پێكرد كە هەتا ئێستاش هەر بەردەوامە. لەو ململانێیەدا نە دەوڵەتەكان توانییان گەلی كوردستان لەناو بەرن و نە كوردیش توانی ئەو دەوڵەتانە بڕووخێنێ كە كوردی بەسەردا دابەش بووە.  لەمەدا زەرەرمەندی سەرەكی گەلانی ناوچەكە و ئاشتی و سەقامگیری بوون. هەروەها خوێنێكی زۆر رژا و كات و وزەی زۆریش بەفیڕۆ رۆیشت.

 

بەداخەوە سەرجەم ئەو دەوڵەتانەی كە كوردستانیان بەسەردا دابەشكرابوو بە شێوازی جۆراوجۆر دەستیان بۆ پلانی گۆڕینی دیموگرافی و سیاسەتی نكۆڵیكردن و سەركوتكردن و تواندنەوەی گەلی كورد برد. هەروەك گوترا گەلی كورد لە بەرانبەر ئەو زوڵمەدا بێدەنگ نەبوو و رێگەی شۆڕش و سەرهەڵدان و ناڕەزایەتی لە شوێنە جیاجیاكانی كوردستان گرتەبەر. چارەنووسی ئەو بەشەی كوردستانیش كە بە دەوڵەتی عێراقەوە لكێندرابوو، پڕ بوو لە كارەسات و تڕاژیدیا. تەنانەت كار گەیشتە ئەوەی حكومەتەكانی عێراق لە سەدەی بیستەمدا پلانی تواندنەوەی گەلی كوردستان لە چوارچێوەی سیاسەتی تەعریب و راگواستن و ئەنفال و كیمیاباران و جینۆسایددا جێبەجێ بكەن.

 

بەڵام گەلی كوردستان و بزووتنەوەی رزگاریخوازی كورد لە بەرانبەر ئەو رەفتارە دڕندانەیەی رژێمەكانی عێراق خۆی بەدەستەوە نەدا و دلێرانە رووبەڕووی سیاسەتی نامرۆڤانە و شۆڤینیانەی حكومەتەكانی عێراق بوویەوە. لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا لە عێراقدا لەچاو وڵاتانی تر، دەرفەتی رێككەوتن و هەوڵدان بۆ چارەسەركردنی دۆزی كورد زیاتر بووە و بزووتنەوەی رزگاریخوازی كورد لەو بەشەی كوردستاندا گەشەی زیاتری بەخۆیەوە بینیوە.

 

ئەم واقعە ناتەندروستە سەد ساڵەیە كە زیان و ناسەقامگیریی بەدوای خۆیدا هێناوە پێمان دەڵێت دەبێ هەر دوولا (هەم دەوڵەتانی ناوچەكە و هەمیش لایەنە كوردیەكان) پێداچوونەوە بە بەرنامە و ستراتیژی خۆیاندا بكەن. لەبری شەڕ و گرژی بیر لە چارەسەری دیموكراتی و ئاشتییانە بكەنەوە. هەر بەم پێیەش دەبێ كێشەی هەر پارچەیەك بەپێی تایبەتمەندییەكانی خۆی و بارودۆخی خۆی لە چوارچێوەی دیالۆگ و ئامرازی ئاشتییانە و دیموكراتییانەدا چارەسەربكرێت.

 

جێگەی خۆشحاڵییەكی زۆرە لەو ململانێیە دوورودرێژ و سەد ساڵەیەی لەنێوان حكومەتەكانی ناوچەكە و گەلی كوردستاندا دروست بووە، بە هیچ شێویەك گرفتەكان رەنگی ناكۆكیی نەتەوەیی نەگرتووە و كورد هەمیشە لەنێو نەتەوەكانی ناوچەكەدا دۆست و هاوسۆزی گەورەی هەبووە. گرفتی سەرەكیی گەلی كوردستان لەگەڵ رژێمەكان و سیاسەتی هەڵە و سەركوتكاری و دیكتاتۆرییەتدا بووە نەك نەتەوە و گەلانی ناوچەكە. بیریشمان نەچێت مامەڵەكردن لەگەڵ لێكەوتە خراپەكانی لۆزان و راستكردنەوەی هەڵەكان تەنیا لەسەر شانی گەلی كوردستان نییە، بەڵكو دەبێ دەوڵەتانی ناوچەكە و زلهێزەكان و ئەو وڵاتانەی لە هاوكێشە نێودەوڵەتییەكاندا كاریگەرییان هەیە و هەروەها رێكخراوە ناحكومییەكان و ناوەندە ئاكادیمی و كۆمەڵایەتی و چالاكوانان و كەسایەتییە جیهانییەكان لە دروستكردنی چوارچێویەكی ئاشتیانە و دیموكراتیانە و نیازپاكانە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بەشدار بن. 

 

رەوندی كوردستانی لە دەرەوەی وڵات دەتوانن رۆڵێكی یەكجار گەورە لە ناوەندە سیاسی و كۆمەڵایەتی و زانستییەكانی وڵاتان ببینن، ئەوەش بە ئاراستەی ناساندنی دۆزی كورد و گەیاندنی راستییەكان و بەرگریكردن لە مافەكانی گەلی كوردستان و پەیداكردنی زۆرترین دۆست و لایەنگر لەناو خەڵكی وڵاتانی تر و كەمكردنەوەی لێكەوتەكانی ئەو زوڵمە مێژووییەی لە كوردستانیان كراوە. بە دڵنیاییەوە ئەوە ئەركێكی پیرۆزیشە و جێبەجێكردنی ئەو ئەركەش پێویستی بە برایەتی و هاوبەشی و پێكەوەیی هەمووتانە. لەو ئەركەدا پێویستە دەستبەرداری بەرژەوەندییە بەرتەسكەكان بن و كوردستان لەسەرووی هەموو بەرژەوەندییەكی تر ببینن.

 

هیوادارم ئەو دیدارە گرنگە دەرئەنجامی بەسوودی هەبێت و راسپاردە و بەرچاوڕوونیی لەسەر چۆنیەتیی مامەڵەكردن لەگەڵ كاریگەری و لێكەوتەكانی ڕێككەوتننامەی لۆزان، بداتە هەموو لایەكمان و هیوای سەركەوتنتان بۆ دەخوازم. زۆر سوپاس و بمێنن لە خێر و خۆشیدا.

 

مسعود بارزانی

27ی ئایاری 2023