لێبووردنی نێودەوڵەتی: دوور لە یاسا نێودەوڵەتییەکان، خەڵک لە عێراق لەسێدارە دەدرێن

 

 

رۆژی دووشەممە 27-03-2023 رێکخراوی لێبوورنی نێودەوڵەتی راپۆرتی تایبەت بە مافی مرۆڤی لە 156 وڵاتی جیهان بۆ ساڵی 2022 بڵاوکردەوە و تێیدا هاتووە، "ساڵی 2022 شاهێدی چەندین قەیران بوو کە بوونە هۆی زیاترکردنی تراژیدیاکان، بەشێکیان بە تاوانی جەنگ و تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی هەژمار دەکرێن. لە سەرانسەری جیهان دەسەڵات بەردەوام بووە لە سەرکوتکاریی ئازادییەکان، قەیرانە ئابوورییەکان بوونە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی کاڵا و گوشاری سەر خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان."

 

بەپێی راپۆرتەکەی ئەمنستی ئینتەرناشناڵ، |لە ساڵی 2022دا پشتگوێخستن و نایەکسانی و نادادپەروەری زیاتر بوون. راپۆرتی لێبوورنی نێودەوڵەتیی ساڵی 2022، سەرنج دەخاتە سەر رەوشی مافەکانی مرۆڤ لە 156 وڵاتی جیهان و داوای چارەسەر دەکات."

 

لەو بەشەی راپۆرتەکە کە تایبەت کراوە بە عێراق و هەرێمی کوردستان رێکخراوەکە دەڵێت، "لەگەڵ بەردەوامبوونی ناسەقامگیریی سیاسی و روودانی ناوە ناوەی پێکدادانەکان لەنێوان لایەنە چەکدارەکان، دەیان کەس کوژران و هەزاران کەسی دیکەش چوونە پاڵ 1.2 ملیۆن ئاوارەکانی ئەو وڵاتە."

 

رێکخراوەکە هێزە ئەمنییەکانی سەر بە حکومەتی هەرێمی کوردستان بەوە تۆمەتبار دەکات کە "ئازادیی رادەربڕین و گردبوونەوەی ئاشتییانە سەرکوت دەکەن، هەروەها دەربازبوون لە سزا لەسەر کوشتنی ناڕەوا کە لە رابردوودا روویانداوە، هەروەها ئەشکەنجە و جۆرەکانی دیکەی خراپ مامەڵەکردن بەردەوام بووە. زیادبوونی تووندوتیژی لەسەر بنەمای رەگەز لە کاتێكدا ئامراز و رێگەکانی حکومەت لە هەرێمی کوردستان، عێراق و ناوەڕاستی عێراق بۆ پاراستنی خەڵک، لاواز بوون."

 

پرۆژە یاسا پێشنیازکراوەکان، وەکو لێبووردنی نێودەوڵەتی دەڵێت، "هەڕەشەکانی سەر چینی هاوڕەگەزخوازانی زیاتر کرد. سەتان هەزار ئاوارەی نێوخۆییش دەستیان بە خزمەتگوزارییە سەرەکییەکان نەگەیشتووە و نەشیانتوانیوە بگەڕێنەوە ناوچەکانی خۆیان. دادگەکان لە چوارچێوەی دادگەییکردنی ناڕەوا درێژەیان داوە بە دەرکردنی سزای لەسێدارەدان. دەسەڵات کەمتەرخەمیی کردووە لە پێشکێشکردنی پاڵپشتیی پێویست بۆ ئەو کۆمەڵگایانەی زۆرترین زیانی وشکەساڵی، شەپۆلی گەرما و خۆڵبارینیان بەرکەوتووە."

 

 

لە تشرینی یەکەم دا، لەدوای زیاتر لە یەک ساڵ لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، حکومەتی نوێ پێکهێندرا. هۆی دواکەوتنەکە ناکۆکیی نێوان پارتە سیاسییە هاوپەیمانەکان لەگەڵ حەشدی شەعبی و هەروەها رەوتی سەدر بوو (کە براوەی زۆرینەی کورسییەکانی پەرلەمان بوو).

 

ئەمنستی ئینتەرناشناڵ ئاماژە بەوە دەکات، "ئەو قەیرانە سیاسییەی ناوە ناوە سەریهەڵدەدا بووە هۆی پێکدادانی چەکداریی نێوان لایەنە رکابەرەکان، دوای ئەوەی موقتەدا سەدر لە مانگی ئابی ساڵی 2022 داوای کشانەوەی پەرلەمانتارەکانی لە پەرلەمان کرد، لایەنگرانی و چەکدارانی سەرایا سەلام کە سەر بەون، هەڵیانکوتایە سەر پەرلەمان لە ناوچەی سەوز و رووبەڕووی هێزەکانی حەشدی شەعبی بوونەوە و تێیدا هەردوولا مووشەک و گولـلەی هاوەنیان بەکارهێنا و بەهۆیەوە دەیان کەس کوژران و سەتانیش بریندار بوون، ئەو پێکدادانانە درێژەیان کێشا و تەشەنەیان سەند و لە کۆتایی مانگی ئاب و سەرەتای مانگی ئەیلوول شەڕ و پێکدادان لەنێوان لایەنگرانی سەدر و گرووپەکانی حەشدی شەعبی لە بەسرە روویدا و لانیکەم 4 کەس کوژران."

 

 

تورکیا بەردەوام بوو لە بۆردوومان و تۆپبارانکردنی ناوچە سنوورییەکانی هەرێمی کوردستان، کە ئامانج لێیان ئەندامانی پارتی کرێکارانی کوردستان - پەکەکە بوو.

 

سوپای پاسدارانی ئێران، بەرپرسیارێتیی خۆی لە هێرشەکانی سەر پێگەی پارتەکانی ئۆپۆزیسیۆنی کوردی ئێران لە پارێزگای هەولێر راگەیاند؛ کە کوژران و ئاوارەبوونیان لێکەوتەوە.

 

هێرشە پچڕپچڕەکانی داعش بەردەوام بوون کە هێزە ئەمنی و خاڵە پشکنینەکانیان لە ئەنبار، کەرکووک و ئەو پارێزگایانەی عێراق کە پێشتر لەژێر دەستی داعشدا بوون، دەکردە ئامانج. رێکخراوەکە بە پشتبەستن بە راپۆرتە میدیاییەکان دەڵێت، ئاماژەیان بە رفاندنی لانیکەم 10 کەس کردووە لەلایەن داعشەوە لە کەرکووک و دیالە و بە پێدانی پارە رزگار کراون.

 

 

ئەمنستی ئینتەرناشناڵ هێزە ئەمنییەکانی سەر بە حکومەتی هەرێمی کوردستان بەوە تۆمەتبار دەکات کە "بەردەوام بوون لە سەرکوتکردنی مافی ئازادیی رادەربڕین و گردبوونەوە" و دەشڵێت، هێزە ئەمنییەکانی سەر بە حکومەتی هەرێمی کوردستان رۆژنامەڤان، چالاکڤان و رەخنەگرانی "خاوەن گرتە ڤیدیۆییەکانی نێو سۆشیاڵمیدیای دەستگیر کردووە و بە هەڕەمەکی دادگەیی و زیندانیی کردوون."

 

لە ساڵی 2022دا، دوو رۆژنامەڤان و سێ چالاکڤانی سیاسی سێ جار مانیان لە خواردن گرت، ئەوان لە ئابی 2020 دەستبەسەر بوون و لە شووباتی 2021 بە تۆمەتی هەڕەشە بۆ ئاسایشی نیشتمانی سزا دران. مانگرتنەکەیان دژ بە بەردەوامیی زیندانیکردنیان بوو، ئەوە سەرەڕای دەرکردنی فەرمانی سەرۆکایەتی لە مانگی شووبات لەلایەن نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان بە کەمکردنەوەی ماوەکە لە 5 ساڵەوە بۆ 2 ساڵ.

 

لە 6ی ئاب دا، هێزە ئەمنییەکانی سەر بە حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ بڵاوەپێکردنی خۆپێشاندانی ئاشتییانە لە هەردوو شاری هەولێر و سلێمانی دژی دواکەوتنی مووچە و نەبوونی دەرفەتی کار، گازی فرمێسکڕێژ و گوللـەی پلاستیکییان بەکارهێنا و چەند بریندارێکیان لێکەوتەوە.

 

هێزەکانی ئاسایش کە دەزگای ئەمنی و هەواڵگریی سەرەکیی حکومەتی هەرێمی کوردستانە، لانیکەم 20 رۆژنامەڤانیان بۆ ماوەیەکی کورت لەسەر رووماڵکردنی خۆپێشاندانەکان، دەستگیر کردوون.

 

بزووتنەوەی نەوەی نوێ، کە بزووتنەوەیەکی ئۆپۆزیسیۆنە و دوای ئەنجامدانی خۆپێشاندانەکانی کردبوو گوتی، "هێزەکانی ئاسایش دەیان کەس لە ئەندامانی لە کاتی خۆپێشاندانەکان یان لەنێو ماڵەکانیان لە هەولێر و سلێمانی دەرهێناوە و دەستگیر کردوون و لەدوای دەسبەسەرکردنیان بۆ چەند رۆژێک، بەبێ ئاراستەکردنی هیچ تۆمەتێك بە کەفالەت ئازاد کران."

 

لە مانگی ئەیلوول دا، رۆژنامەڤانێک کە کاری بۆ میدیایەکی لایەنگری ئۆپۆزیسیۆن دەکرد، بەهۆی رووماڵکردنی هێرشی درۆنیی تورکیا بۆ سەر چەکدارانی پارتی کرێکاران کوردستان - پەکەکە لە هەولێر، لەلایەن هێزەکانی ئاسایشەوە دەستگیر کرا و لە رۆژی دواتر بەبێ ئاراستەکردنی هیچ تۆمەتێک ئازاد کرا، بەڵام لەدوای واژۆکردنی بەڵێننامەیەک بە دوورکەوتنەوە لە رووماڵکردنی هەواڵ و رووداوی لەو جۆرە لە داهاتوودا.

 

مانگی تشرینی یەکەمی 2022، هێزەکانی ئاسایش لەسەر بنەمای یاسای ساڵی 2008ی تایبەت بە رووبەڕووبوونەوەی خراپ بەکارهێنانی ئامێرە ئەلیکترۆنییەکان، دوو رۆژنامەڤانیان لەنزیک هەولێر دەستگیر کرد و لە کۆتایی هەمان مانگدا ئازاد کران. ئەو یاسایە لەڕووی داڕشتنەوە ناڕوونە و لە رابردوودا دژ بەو کەسانە بەکارهێندراوە کە بابەتیان دەنووسی و رەخنەیان لە بەرپرسانی حکومەت دەگرت.

 

 

کەشوهەوای لەبار بۆ رزگاربوونی لایەنە چەکدارەکان لە سزا، کە خۆپێشاندەر، چالاکڤان و رۆژنامەڤان دەکەنە ئامانج، مافی ئازادیی رادەربڕینی لە عێراق لەناوبردووە. مانگی تشرینی یەکەم، لایەنگرە چەکدارەکانی سەدر هەڵیانکوتایە سەر نووسینگەکانی کەناڵی ئاسمانیی 4 لە بەغدا و کاولیان کرد، ئەوەش لەدوای ئەوەی پێشکێشکارێکی ئەو کەناڵە هەواڵی وێرانکردنی چەند ناوەند و دامودەزگایەکی حکومەتی لەسەر دەستی سەدرییەکانی خوێندەوە و رەخنەشی لە میلیشیای پێشووی سوپای مەهدی گرت.

 

حکومەتی عێراق سەرکۆنەی هێرشی سەر کەناڵەکەی کرد و پەڕاوی لێکۆڵینەوەشی بۆ کردەوە، بەڵام هیچ رێکارێکی دیکە بۆ پاراستنی کارمەندانی میدیا و سزادانی تاوانبارانی رانەگەیاند.

 

لە 5ی کانوونی یەکەم دا، دادگەیەکی بەغدا بە یاسای 226، لەسەر بڵاوکردنەوەی تویتێكی تەنزئامێز لەسەر سەکردەیەکی کۆچکردووی حەشدی شەعبی، سزای 3 ساڵ زیندانیی بەسەر چالاکڤان حەیدەر حامید زەیدی دا سەپاند.

 

لە 7ی کانوونی یەکەم دا، هێزە ئەمنییەکان تەقەیان لە خۆپێشاندەرانی شاری ناسرییە کرد کە دژی بڕیاری سزادانی زەیدی چووبوونە سەر شەقامەکان و بەهۆیەوە لانیکەم دوو کەس کوژران و 17ش بریندار بوون.

 

رزگاربوون لە سزادان سەتان کەسی لە بکوژانی خۆپێشاندانەکانی تشرینی یەکەمی 2019ی گرتووەتەوە، هەرچەندە بەرەوپێشچوونێکی کەم لە لێکۆڵینەوەکانی تایبەت بە بکوژان کراوە. حکومەتی عێراق کەمتەرخەمیی کرد لە راگەیاندنی ئەنجامی لێکۆڵینەوەکانی تایبەت بەو خۆپێشاندانانە و هەروەها سەرجەم پرۆسەکانی تیرۆرکردنی دەیان چالاکڤان لەنێوان ساڵانی 2019 و 2021.

 

لایەنە چەکدارەکان بەردەوام بوون لە هەڕەشەکردن دژ بە چالاکڤان و کەسوکاریان، هەروەها هەڕەشەشیان لە کەسوکاری چالاکڤانە کوژراوەکان یان بێسەروشوێنەکان بە کوشتن یان بێسەروشوێنکردنیان کردووە، ئەوەش کەسوکاری چالاکڤانانی ناچار بە خۆشاردنەوە یان هەڵاتن بۆ دەرەوەی وڵات کردووە.

 

لە مانگی شووبات دا، عەلی بەیاتی، ئەندامی پێشووی لیژنەی باڵای مافەکانی مرۆڤی عێراق، کە دەستەیەکی نیشتمانییە، لەسەر تۆمەتی ناوزڕاندن رووبەڕووی دادگەیەکی بەغدا کرایەوە، ئەوەش لەدوای ئەوەی بەیاتی لە چاوپێکەوتنێكی میدیاییدا لە ساڵی 2020 نیگەرانیی خۆی سەبارەت بە پرۆسەکانی ئەشکەنجەدان خستبووەڕوو.

 

لە مانگی ئەیلوول دا، حکومەتی عێراق دەستی بە لێکۆڵینەوە کرد لە رووداوێكی تەقەکردن کە بووە هۆی کوژرانی زەینەب عیسام ماجید خەزعەلیی تەمەن 15 ساڵ، ئەوەش لەکاتی ئەنجامدانی راهێنانی سەربازی لە بنکەیەکی ئەمریکیی نزیک لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی بەغدا. دەسەڵاتدارانی ئەمریکی دانیان بە رووداوەکەدا نەنا و هیچ راگەیێندراوێک لەبارەی ئەو پەڕاوە بڵاونەکرایەوە.

 

لە تشرینی یەکەم دا، دادگەیەکی دیوانییە لە پارێزگای قادسییە سزای لەسێدارەدانی بەسەر کیفاحی گرێتی ئەندامی پێشووی سەرایا سەلامی سەر بە سەدر سەپاند، لەسەر کوشتنی چالاکڤان سائیر تەییوب لە کانوونی یەکەمی 2019.

 

 

لە 15ی حوزەیران دا، لیژنەی رووبەڕووبوونەوەی ئەشکەنجەدان لە راپۆتێكیدا نیگەرانیی خۆی سەبارەت بە بەربڵاوبوونی ئەشکەنجە راگەیاند. بەگوێرەی ئەو راپۆرتە، لە ناوچە جیاجیاکانی عێراق لە قۆناخە جیاجیاکانی لێکۆڵینەوە لە ناوەندە فەرمی و نافەرمییەکان تۆمەتبار ئەشکەنجە دەدرێت، دەسەڵاتە دادوەرییەکانیش لە بابەتی ئەشکەنجەدان بێلایەن نین.

 

لە مانگی ئاداری 2022دا، زیندانییانی ناسرییە کە سزای لەسێداردانیان بۆ دەرکرابوو، لە بارودۆخێكی خراپدا بوون و لەژێر پێشێلکارییەکی گەورەدا بوون.

 

 

لە عێراق و بە دیاریکراوی لە هەرێمی کوردستان، پرۆسەکانی دادگەییکردنی سەتان کەس، کە گومانی ئەندامێتیی داعشیان لێ دەکرێت، بەردەوام بوون. لەنێو ئەو کەسانە، کوڕی لاو هەن و گومانیش لە بەڕێوەچوونی دادگەییەکی دادوەرانە دەکرێت لەنێویاندا مافی ئەوەی پارێزەریان هەبێت.

 

سزای زیندانیی ماوە درێژ و لەسێدارەدان بەسەر ئەو دەستگیرکراوانەدا سەپێندراوە؛ لە کاتێكدا بڕیارەکان پشتیان بە دانپێدانانی کەسانێك بەستووە لەژێر ئەشکەنجەدا.

 

زیاتر لە 200 لاوی عێراقی لەدوای گواستنەوەیان لە سووریاوە بۆ بەغدا بە گومانی ئەندامبوونیان لە داعش، دەستبەسەر کران و بەبێ دادگایی و تۆمەت لە زیندان هێڵدراونەتەوە.

 

 

پەرلەمانی عێراق بەردەوام بوو لە کەمتەرخەمییەکانی لەئاست سزادانی ئەنجامدەرانی تووندوتیژیی خێزانی، ئەوەش سەرەڕای هەڵکشانی تاوانەکانی ناسراو بە تاوانی شەرەف و جۆرەکانی دیکەی تووندوتیژیی کۆمەڵایەتی.

 

رێکارەکانی حکومەت بۆ رووبەڕووبوونەوەی تووندوتیژییەکان لە عێراق و هەرێمی کوردستان، سنووردار بوون. لە شارەکانی هەرێمی کوردستان، ژمارەیەکی سنووردار پەناگە (شێڵتەر) هەن کە لەژێر چاودێریی وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتیدان. لە کاتێکدا لە ناوەڕاستی عێراق، تەنیا یەک پەناگە هەبووە توانای وەرگرتنی 100 کەسی هەبووە، ئەوەش بە پاڵپشتیی سندووقی نیشتەجێی نەتەوە یەکگرتووەکانە.

 

 

ئەو رێكخراوە ناحکومییانە لە بەغدا کە سەرپەرشتیی پەناگە نافەرمییەکانیان کردووە، رووبەڕووی هەراسانکردنی هەندێک لایەن و پارتی سیاسی بوونەوە و ژمارەیەک لە بەرپرسانی ئەو پەناگەیانە لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە لەسەر بنەمای سکاڵای پەرلەمانتارانی پارتە نەریتخوازەکان لێپرسینەوەیان لەگەڵ کرا.

 

لە ئەیلوولی 2022 دا، وەزارەتی ناوخۆی عێراق رایگەیاند، پۆلیسی کۆمەڵایەتی کە لە ساڵی 2016وە دامەزراوە، زیاتر لە 1100 پەیوەندیی تەلەفۆنیی لە کەسانێک پێگەیشتووە کە رووبەڕووی تووندوتیژیی خێزانی بوونەتەوە، لە کاتێکدا ئەو هێزە بە گوتەی رێکخراوە ناحکومییەکان، تەنیا هێڵێكی گەرمی پەیوەندییە و هیچ کار و رێكارێكی لەو بوارەدا نەگرتووەتەبەر.

 

 

لە هەرێمی کوردستان، کوشتنی ژن و کچان لەلایەن کەسوکاریانەوە زیادی کردووە، لەنێویاندا ئەوانەی کە بڕیاری گۆڕینی ئایین یان رەگەز دەدەن.

 

لەنێوان کانوونی دووەم تاوەکو ئاداری 2022، چەند رێکخراوێكی ژنان کوشتنی لانیکەم 16 ژن و کچێكی تەمەن 15 ساڵانیان تۆمار کردووە، پێشبینیش دەکرێت ژمارەکە زۆر لەوە زیاتر بێت.

 

دەسەڵات لە لێكۆڵینەوەی سەربەخۆ و بێلایەن لە زۆربەی دۆسیەکانی کوشتن کەمتەرخەم بووە، زۆربەی جاریش ژینگەی کۆمەڵایەتی وا رەخساوە کە رەخنە و گلەییەکە دەدرێتە پاڵ قوربانییەکان یان تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان یان بێباکیی پەرلەمانتاران.

 

 

رێکخراوی نێودەوڵەتیی کۆچبەران رایگەیاندووە، زیاتر لە 1.2 ملیۆن ئاوارەی نێوخۆیی لە عێراق هەن. لە ساڵی 2021 حکومەتی عێراق کامپی ئاوارەکانی داخست و 75%ی ئاوارەکان بەبێ هیچ هاوکارییەک بە تەنیا جێهێڵدران.

 

لە 15%ی ئەو ئاوارانە لە 14 کامپ لە هەرێمی کوردستان و بەشێك لە نەینەوا لەژێر کۆنترۆڵی حکومەتی هەرێمی کوردستان دان؛ 10%ی ئەوانەی دیکە توانییان بگەڕێنەوە ناوچەکانی خۆیان.

 

لە پارێزگاکانی ئەنبار، دیالە، نەینەوا و سەلاحەدین، لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە بەربەست بۆ هەزاران ئاوارە دروستکراوە کە رێگربوون لە گەڕانەوەیەکی شکۆمەندانە بەبێ سووکایەتی و هەڕەشەکردن، ئەوەش جگە لە نەبوونی هەلی کار و خزمەتگوزاری.

 

 

منداڵانی ئاوارەی پارێزگاکانی ئەنبار، دیالە، نەینەوا، سەلاحەدین، دهۆک و کەرکووک بەهۆی نەبوونی ناسنامە لەو شوێنانەی ژێر دەستی داعش کە تێیدا لەدایکبوون، رووبەڕووی بەربەستی گەورە لە خوێندن و ناونووسینیان لە قوتابخانەکان بوونەوە.

 

لە ساڵی 2016وە هێزە ئەمنییەکانی عێراق، هەزاران ئاوارەیان رووبەڕووی سزای بە کۆمەڵ کرد لەسەر بنەمای گومانکردن لەوەی کە ئەوانە ئەندامی داعش بوونە، ئەوەش لە وەرگرتنی ناسنامە، جووڵەی ئازاد و گەشتکردن بێبەشی کردن.

 

سەتان خێزانی عێراقیی هەڵاتووی شەڕی داعش، لە سووریاوە گەڕانەوە وڵاتەکەیان، بەشی زۆریان لە ناوەندەکانی پێشوازیکردن لە نەینەوا بەبێ خزمەتگوزاری و لە بارودۆخێكی پڕ لە نیگەرانی و ناجێگیر هێڵدرانەوە. لەو کاتەوە حکومەتی عێراقی کەمتەرخەمیی کردووە لە هەوڵدان بۆ گەڕاندنەوەی خێزانە بێکێشەکان بۆ ناوچەکانی خۆیان و تێکەڵکردنەوەیان بە کۆمەڵگە.

 

لە ئایاری 2022دا پێکدادان لەنێوان هێزە عێراقییەکان و گرووپێكی چەکداری ئێزدیی نێو حەشدی شەعبی روویدا و بەهۆیەوە زیاتر لە سێ هەزار کەس لە قەزای شنگال لە پارێزگای نەینەوا ئاوارە بوون و لە کامپەکانی دهۆک و ناوچەکانی دیکەی هەرێمی کوردستان جێگیر بوون.

 

 

وشکەساڵی، خۆڵبارین و بەبیابانبوون، کاریگەریی گەورەیان کردووەتە سەر ملیۆنان کەس لە عێراقییەکان. رێکخراوی نێودەوڵەتیی کۆچبەران رایگەیاند، تاوەکو مانگی ئەیلوولی 2022 زیاتر لە 10 هەزار خێزان ئاوارەی وشکەساڵی، تێکچوونی زەوی و زیادبوونی خوێی نێو رووبارەکان بوون لە 10 پارێزگای ئەو وڵاتە.

 

ژێرخانی خراپی تەندروستیی عێراقی بە پەتای کۆرۆنا و چەندین ساڵ لە گەندەڵی و پشتگوێخستن گەیشتووەتە سەر لێواری داڕمان، لە وەڵامدانەوەی خواستی ئەو خەڵکانەی کە بەدەست گەردەلوولی بیابانی و خۆڵبارینی دوورودرێژ دەناڵێنن شکستی هێنا.

 

 

لە تشرینی یەکەمی 2022، وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق رایگەیاند، لە ساڵی 1932ەوە، واتە لە 92 ساڵی رابردوودا هیچ ساڵێک هێندەی ساڵی 2022 وشک و کەم باران نەبووە.

 

کەمیی ئاو بەهۆی وشکەساڵی، پەککەوتنی وێستگەکانی ئاوی خواردنەوە بەهۆی گەندەڵی و وشکبوونی رووبار و زۆنگاوەکان، دەرهاویشتەی کارەساتباری بۆ سەر خەڵکی عێراق و مافەکانی مرۆڤی ئەو وڵاتە هێناوە، بە دیاریکراوی مافی ملیۆنان کەس لە تەندروستی، کار، ئاو و ئاوەڕۆ.

 

حکومەتی عێراق لە گرنگیدان و چارەسەرکردنی زیانلێکەوتووان کەمتەرخەم بووە، لەنێویاندا دانیشتووانی زۆنگاوەکان کە هەزاران کەسیان بەرەو شارەکان کۆچیان کرد.

 

 

لەو کاتەی عێراق واژۆی لەسەر رێککەوتنی پاریس کرد، بە ویستی خۆی پابەند بوو بەوەی تاوەکو ساڵی 2030 رێژەی دەردانی کاربۆن بەراورد بە ساڵی 2021 بە 1% تاوەکو 2% کەم بکاتەوە، بەڵێنیشی دا بە مەرجی وەرگرتنی هاوکاریی دارایی، تەکنیکی و نێودەوڵەتی، ئەو رێژەیە بۆ 15% بەرز بکاتەوە.

 

 

دادگەکانی عێراق، لەسەر تاوانی کوشتن، دەستدرێژیکردنە سەر منداڵ و تیرۆر، سزای لەسێدارەدانی سەپاندووە. زۆربەی ئەو سزایانە بە پرۆسەیەکی دادگایی تێپەڕیون کە پشتیان بە پێوەرە نێودەوڵەتییەکانی تایبەت بە ئەنجدامدانی دادگاییەکی دادوەرانە، نەبەستووە.

 

ژمارەی ئەو کەسانەی لەسێدارە دەدرێن بە شێوەیەکی بەرچاو کەمی کردووە، بەڵام بە هەزاران کەسی دیکە هەن کە چاوەڕێی سەپاندنی سزای لەسێدارەدانن.