ئاگری جەنگی تاران و تەلئەڤیڤ؛ هەرێمی کوردستان لەبەردەم لێواری مەترسی و دەرفەتدا

 

مێژووی هاوچەرخی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست پڕە لە گرژی و ململانێی ژێربەژێر، بەڵام ئەو سیناریۆیەی ئەمڕۆ لە نێوان ئێران و ئیسرائیلدا دەیبینین، گۆڕانکارییەکی بنەڕەتی و ترسناکە. جەنگی سێبەر و بەکارهێنانی گرووپە وەکالەتەکان، شوێنی خۆی داوە بە پێکدادانێکی راستەوخۆ و راگەیێندراو، کە تێیدا مووشەکەکان سنوورەکان دەبڕن و پایتەختەکان دەکەنە ئامانج. هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران و وەڵامی مووشەکیی ئێران، نەک تەنیا پێشێلکردنی هێڵە سوورەکانە، بەڵکو زەنگی دەستپێکردنی قۆناغێکی نوێی خوێناوییە کە دەرهاویشتەکانی تەواوی ناوچەکە، بەتایبەتیش هەرێمی کوردستان، دەگرێتەوە.

 

ئەوەی ئەم قەیرانە لە ململانێکانی پێشوو جیا دەکاتەوە، سرووشتە راستەوخۆکەیەتی. کوژرانی ژەنەڕاڵە باڵا و زانایانی ئەتۆمیی ئێران، گورزێکی ستراتیژی و سووکایەتییەکی نیشتمانییە، کە تارانی ناچار بە وەڵامدانەوەیەکی بێ پێشینە کردووە. لە بەرامبەردا، ئیسرائیل بە هاندانی خەڵکی ئێران بۆ راپەڕین، ئامانجی خۆی لە تەنیا لێدانی سەربازییەوە بۆ هەوڵی گۆڕینی رژێم فراوان کردووە. ئەم هاوکێشەیە، کە تێیدا خەڵکی سڤیل لە هەردوولا دەبنە قوربانی و بانگەوازە نێودەوڵەتییەکان بۆ ئاگربەست گوێیان لێ ناگیرێت، وێنەیەکی رەشی داهاتوویەکی پڕ لە وێرانکاری نیشان دەدات. دۆخەکە لە کۆنترۆڵی دیپلۆماسی دەرچووە و لۆژیکی هێز و تۆڵەسەندنەوە بووەتە بڕیاردەری سەرەکی.

 

لە راستیدا هەرێمی کوردستان بەهۆی پێگە جوگرافی و سیاسییە هەستیارەکەیەوە، لە چەقی ئەم گێژاوەدایە. مەترسییەکان فرەڕەهەند و جیدین و دەکرێت لە چەند خاڵێکدا کورت بکرێنەوە:

 

1.  گۆڕەپانی جەنگ: گەورەترین مەترسی ئەوەیە خاکی هەرێمی کوردستان و عێراق ببێتە گۆڕەپانی یەکلاکردنەوەی ململانێکان. بوونی بنکە سەربازییەکانی هاوپەیمانان و بەرژەوەندییە جیاوازەکان، هەرێمی کوردستان دەکاتە ئامانجێکی ئەگەری بۆ هێرشی گرووپە چەکدارەکانی سەر بە ئێران، ئەمەش سەقامگیریی ناوخۆیی دەخاتە مەترسییەکی گەورەوە.

 

2. لێکترازانی ئابووری: جەنگێک لەم ئاستەدا، راستەوخۆ کاریگەری لەسەر بژێوی خەڵک دەبێت. داخستنی دەروازە سنوورییەکان لەگەڵ ئێران، کە شادەماری بازرگانیی هەرێمی کوردستانە و راوەستانی وەبەرهێنانی بیانی و هەڕەشە بۆ سەر کەرتی نەوت، دەتوانێت ئابووریی هەرێمی کوردستان تووشی پەککەوتنێکی سەخت بکات.

 

3.  گوشاری سیاسیی دوولایەنە: هەرێمی کوردستان دەکەوێتە نێوان دوو بەرداشەوە؛ لە لایەک گوشاری ئێران و هاوپەیمانەکانی، لە لایەکی دیکەوە داواکارییەکانی ئەمریکا و رۆژئاوا. پاراستنی هاوسەنگی لەم دۆخەدا کارێکی نزیک لە مەحاڵە و هەر هەڵبژاردنێک باجێکی سیاسیی قورسی دەبێت.

 

4. قەیرانی مرۆیی نوێ: ناسەقامگیریی فراوان ئەگەری سەرهەڵدانی شەپۆلێکی نوێی ئاوارەیی لە ناوچەکانی دیکەی عێراق یان تەنانەت لە ئێرانەوە زیاد دەکات، کە بارگرانییەکی زۆر دەخاتە سەر شانی حکومەتی هەرێمی کوردستان.

 

سەرەڕای ئەم وێنە رەشە، لەناو دڵی قەیرانەکاندا هەمیشە دەرفەتیش خۆیان حەشار دەدەن. ئەگەر سیاسەتی ژیرانە پەیڕەو بکرێت، رەنگە هەرێمی کوردستان بتوانێت سوود لە هەندێک گۆڕانکاری وەربگرێت:

 

1. بەرزبوونەوەی پێگەی ستراتیژی: لە کاتێکدا ناوچەکە دەسووتێت، هەرێمی کوردستان دەتوانێت وەک "دوورگەیەکی ئارام" پێگەی خۆی وەک هاوبەشێکی جێی متمانەی رۆژئاوا بەهێزتر بکات. ئەمەش رەنگە ببێتە هۆی زیادبوونی پشتیوانیی سیاسی و سەربازیی نێودەوڵەتی.

 

2. کەمبوونەوەی هەژموونی ئێران: ئەگەر ئێران لەم جەنگەدا تووشی زیانی گەورە بێت و سەرقاڵی کێشە ناوخۆیی و دەرەکییەکانی بێت، رەنگە هەژموون و گوشارەکانی لەسەر عێراق و هەرێمی کوردستان کەم ببێتەوە. ئەمە دەرفەتێک دەڕەخسێنێت بۆ ئەوەی هەرێمی کوردستان هەناسەیەکی سیاسی بدات و سەربەخۆتر بڕیار بدات.

 

3. دەرفەتی ئابووریی مەرجدار: بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا، ئەگەر هەرێمی کوردستان بتوانێت ژێرخانی نەوتی خۆی بپارێزێت، دەتوانێت داهاتێکی زیاتری بۆ دابین بکات، بەڵام ئەمە بەندە بەوەی کە کێڵگە نەوتییەکان نەبنە ئامانجی هێرشەکان.

 

کەواتە پرسیارە سەرەکییەکە ئەوەیە، هەرێمی کوردستان چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم دۆخە نوێیەدا دەکات؟ روون و ئاشکرایە زیانە ئەگەرییەکان زۆر زیاتر و راستەقینەترن لەو دەرفەتە گریمانەییانەی لە ئارادان. بەرژەوەندیی باڵای هەرێمی کوردستان لە ئارامی و سەقامگیریی ناوچەکەدایە، نەک لە جەنگ و ئاژاوەدا.

 

لەم سۆنگەیەوە، ئەرکی سەرشانی سەرکردایەتیی سیاسیی هەرێمی کوردستانە کە بەوپەڕی ژیری و دیپلۆماسییەتەوە مامەڵە بکات. سیاسەتی "بێلایەنیی کارا" و خۆپاراستن لەوەی ببێتە بەشێک لەم ململانێیە، دەبێتە ستراتیژیی سەرەکی. پێویستە هەرێمی کوردستان کار بکات بۆ ئەوەی دەرگای گفتوگۆی لەگەڵ هەموو لایەنەکاندا کراوە بێت و ببێتە فاکتەرێکی هێورکەرەوە، نەک بەشێک لە ئاگرەکە.

 

لە کۆتاییدا سەرکردایەتیی کوردستان رووبەڕووی تاقیکردنەوەیەکی مێژوویی بووەتەوە، ئایا دەتوانێت کەشتیی کوردستان بە سەلامەتی لەم گەردەلوولە سیاسییە دەرباز بکات، یان رێگە دەدات ئاگری جەنگێک کە هی خۆی نییە، دایگرێت.