برینە قووڵەکانی تووندوتیژی - رۆحی کۆمەڵگە

 

کێ هەیە لە کوردستان گوێی لە راپەڕینەکانی شێخ سەعید، کۆماری کوردستان لە مەهاباد، ئەنفال و هەڵەبجە، شەنگال، رۆژئاوا و تراژیدیاکانی دیکە نەبووبێت؟ ئەمانە تەنیا رووداوی مێژوویی نین، بەڵکو برینی زیندوون کە هۆشیاریی بەکۆمەڵیان پێکهێناوە. چۆن کۆمەڵگەیەک دەتوانێت چەندین سەدە بەرگەی تووندوتیژی بگرێت؟ چ کاریگەرییەکی لەسەر سیاسەت، ئابووری، کولتوور و پەیوەندییە کەسییەکان هەیە؟

 

تووندوتیژی تەنیا دیاردەیەکی جەستەیی نییە کە بە مردن و شیوەن کۆتایی بێت. برینە قووڵەکانی زۆر لەوە زیاترن. رزگاربووان دەبێت لەگەڵ دەرەنجامەکانی بەدرێژایی نەوەکان مامەڵە بکەن؛ زمان، بیرکردنەوە و پێکهاتە کۆمەڵایەتییەکانیان دادەڕێژێت. تووندوتیژی سیستماتیک تەنیا برین لە جەستەدا بەجێناهێڵێت، بەڵکو لە مێشکیشدا بەجێیدەهێڵێت. چارەسەرکردنی ئەم تراومایانە پێویستییان بە تێگەیشتنێکی قووڵە لە سەرچاوەکانیان و رێگەکانی چاکبوونەوە.

 

 

ئەو کۆمەڵگەیانەی تووندوتیژی بەردەوام ئەزموون دەکەن، ستراتیژی تایبەتی مانەوە پەرەپێدەدەن. متمانەی کەم لەنێوان تاکەکان، نائارامیی قووڵ بەرامبەر تاوانباران و دابڕانی سۆزداری ئەنجامی باوە. بیرکردنەوەی قوربانی - هەستکردن بە بێدەسەڵاتی و سکاڵای بەردەوام - خۆڕسک نییە، بەڵکو رەفتارێکی فێربووە کە بەدرێژایی نەوەکان گوازراوەتەوە. بۆچی ستەمکارانمان ستایش دەکەین لەجیاتی بەهێزکردنی خۆمان؟ بۆچی ئازارەکانمان نکۆڵی لێدەکرێت لەکاتێکدا "دووژمن" ستایش دەکرێت؟ ئەمانە میکانیزمی کۆمەڵگەیەکی تراوماتیزەن کە هەوڵی مانەوە دەدات.

 

تراومای بەکۆمەڵ لە بۆشاییدا دروست نابێت. قووڵ لە دۆخی سیاسی، ئابووری و کولتووریدا چەقیوە. کاریگەرییەکانی لە نەخۆشیی دەروونی وەکو خەمۆکی و دڵەڕاوکێوە تاوەکو گۆشەگیریی کۆمەڵایەتی و لەدەستدانی ناسنامەی کولتووری درێژ دەبنەوە. لە تورکیا، زیاتر لە نیوەی دانیشتووانی کورد کەم یان هیچ کوردی نازانن. زیاتر لە 30% نکۆڵی لە ناسنامەی خۆیان دەکەن - تراژیدیایەک کە کاریگەریی قووڵی چەوساندنەوەی سیستماتیک دەردەخات. چ بەسەر کۆمەڵگەیەک دێت کاتێک دەست دەکات بە ستایشکردنی چەوسێنەرانی؟

 

نموونەیەکی بەرچاو تراومای کوردانی ئێزدییە، کە لە ساڵی 2014 تووشی تووندوتیژی زۆر بوون. ئازارەکانیان لە هێرشی جەستەیی زیاترە. کۆچی زۆرەملێ، وێرانکردنی ئابووری و سڕینەوەی کولتووری هەر ئەوەندە وێرانکەرن. برینە دەروونییەکان باس ناکرێن، بەڵام بە درێژایی نەوەکان رەنگدەدەنەوە. ئەگەر گۆڕانکاریی قووڵ نەکرێت، نادیارە ئایا کۆمەڵگەی ئێزدی لە چوار یان پێنج نەوەی داهاتوودا دەمێنێت. ئەمە چارەنووسی زۆر لە کەمینەکانە کە بەبێ پشتیوانیی درێژخایەنی زۆرینە، خەبات بۆ پاراستنی بوونیان دەکەن. لانیکەم، پێویستیان بە تێگەیشتن و رێزە بۆ زیان و خەمەکانیان.

 

تراوما بە سادەیی نامێنێت. خۆی قووڵ لە هۆشیاریی کۆمەڵگەدا دەچەقێنێت، بیرکردنەوە، هەست و رەفتار دادەڕێژێت. زۆر لەو کەسانەی کاریگەریان لیكراوە تەنانەت هەست ناکەن چۆن ئێستا و رابردوویان داڕشتووە. ئەمەش دەبێتە هۆی دینامیکێک کە تێیدا قوربانی و تاوانبار لەڕووی سۆزدارییەوە پێکەوە گرێدراو دەمێننەوە، هەندێک جار لە رێگەی ترسەوە، هەندێک جاریش لە رێگەی ناسینەوەی نائاگایانەوە.

 

کۆمەڵگە بە تەواوی ئەم بارە هەڵدەگرێت. ناسەقامگیریی سیاسی، دابەشبوونی کۆمەڵایەتی و هەستی بەردەوامبوونی نائارامی زۆر جار دێن بەدوایدا. ئەو کۆمەڵگەیانەی شەڕ و پاکتاوی رەگەزییان بینیوە، مەیلی دووبارەکردنەوەی ئەم نەریتانەیان هەیە لە کاتی قەیران دا.

 

 

چۆن دەکرێت ئەم بازنەیە بشکێنرێت؟ هۆشیاری، خۆتێڕامان و بەهێزکردنی ناسنامە گرنگن. چارەسەری دەروونی و پشتیوانیی دەروونی-کۆمەڵایەتی دەتوانن یارمەتی تاکەکان بدەن، بەڵام چاککردنەوەی کۆمەڵگەیەک بە تەواوی پێویستی بە رێوشوێنی قووڵترە. پەروەردە، میدیا و سەرکردە سیاسی و ئایینییەکان رۆڵێکی گرنگ دەگێڕن. کۆمەڵگە دەبێت فێری رێزگرتن لە خۆی بێت و متمانە بە هێزی خۆی پەرەپێبدات.

 

چاکبوونەوەی درێژخایەن تەنیا لە رێگەی پەروەردە و گۆڕانی کۆمەڵایەتییەوە دەکرێت. تێگەیشتن لە مێژووی خۆت، دانپێدانان بە ناهەقییەکانی رابردوو و دروستکردنی پێکهاتەی هاندەری دادپەروەری و یەکسانی گرنگن. تەنیا کاتێک کۆمەڵگەیەک ئامادە بێت رووبەڕووی رابردووی خۆی ببێتەوە، دەتوانێت خۆی لە تراوماکانی رزگار بکات. ئەگەرنا سێبەری تووندوتیژی بەردەوام دەبێت و ئایندەی نەوەکانی داهاتوو دادەڕێژێت.

 

قبووڵکردنی ناسنامەی خۆت، رێزگرتن لە مێژوو و پەرەپێدانی گۆڕان لە ناوەوە و دەوروبەری خۆت شتێکی کردەنییە. تراوما و نەرێنیبوون پێویست نییە ببنە چارەنووسی مرۆڤ.