بوونی داعش لە چەند وڵاتێک و مەترسیی سەرهەڵدانەوەیان

05-02-2025
سیروان عەباس
A+ A-
 
رووداو دیجیتاڵ

هەرچەندە لە ساڵی 2017وە ناوچەی قەڵەمڕەویی داعش نەماوە، بەڵام بە شێوەی گرووپی بچووک و مەفرەزە لە چەند وڵات و ناوچەیەکی جیاواز هەن و ناوەناوە کردەی تووندوتیژی دەکەن.
 
داعش، کورتکراوەی (دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام)ە، بەڵام تەنیا لەو دوو وڵاتە نییە و لە چەند وڵاتێکی دیکەش هەن، یاخود گرووپی چەکدار هەن کە پەیمان (بەیعەت)یان پێداوە.
 
ئەو وڵاتانەی داعش یان گرووپی سەر بە داعشیان تێدا ماوە
 
سووریا
 
لە چەند ناوچەیەکی دوورەدەست یاخود لەنێو گرووپە چەکدارە جیاوازەکانی سووریا هەن، زیاتر لە بیابانی ناوەڕاست و رۆژهەڵاتی وڵاتەکە جموجۆڵیان هەیە، کە کەوتووەتە سنووری عێراق.
 
بەگوێرەی وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا، نزیکەی 2000 سەربازی ئەمریکی لە رۆژئاوای کوردستان هەن، کە لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعشدان.
 
ئیلهام ئەحمەد: هێرشەکانی داعش لە زیادبووندان
 
رۆژی یەکشەممە، 02-02-2025 ئیلهام ئەحمەد، هاوسەرۆکی پەیوەندییەکانی دەرەوەی بەڕێوبەرایەتیی خۆسەر لە رۆژئاوای کوردستان چاوپێکەوتنێکی لەگەڵ میدیایی ئیسرائیل کرد، لەبارەی مانەوەی هاوپەیمانان و داعشەوە گوتی، "سەرەتای ئەم ساڵ، ژمارەیەک هێرشی داعش بۆ سەر بنکەکانی ئەمریکا هەبوون. ژمارەیەک هێرش بۆ سەر ناوچەکانی ئێمەش هەبوون و ژمارەیان لە زیادبووندان."
 
ئاماژەی بەوەش کرد، "هێرشەکانی تورکیا [بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان] هانی داعش دەدەن. بە رەچاوکردنی هەموو ئەو بابەتانە پێموایە هەڵوێستی ئیدارەی ترەمپ لەو بارەیەوە روون دەبێت."
 
جموجۆڵەکانی داعش لە کاتێکدایە، ئەو وڵاتە بە سەرۆکایەتیی ئەحمەد شەرع سەرقاڵی ئامادەکارین بۆ هەڵبژاردن و پێکهێنانی حکومەتێکی نوێ بۆ سووریا؛ بەڵام تاوەکو ئێستا شەڕ لەو وڵاتە نەبڕاوە و گرووپێکی سەر بە سوپای نیشتمانیی سووریا، لەگەڵ هەسەدە لە شەڕدایە.
 
چەکدارانی داعش لە عێراق '300-500 چەکدار دەبن'
 
لە ساڵی 2014وە چەکداری داعش لە ناوچە جیاوازەکانی عێراقدا بە ئاشکرا هەن، بەتایبەتی دوای ئەوەی لە حوزەیرانی 2014 شاری موسڵ و دواتریش زۆربەی شار و ناوچە سوننی نشینەکان و بەشێک لە باشووری کوردستانیشی گرت.
 
هەرچەندە لە ساڵی 2017وە، واتە دوای سێ ساڵ، هیچ خاکێکی عێراق بە دەستی داعشەوە نەما، بەڵام هێشتا بە شێوەی گرووپ و مەفرەزەی بچووک لە سنووری ئەنبار، سەلاحەدین، باشووری کەرکووک و سنووری دیالە هەن.
 
کاوە شێخانی، راوێژکاری ئەمنی و سەربازیی پارێزگاری سەلاحەدینە، لەبارەی داعشەوە بە رووداوی راگەیاند، "لە پارێزگای سەلاحەدین داعش جموجۆڵی هەیە، بەڵام هێزە ئەمنییەکان بەردەوام چاودێریی دۆخەکە دەکەن و ئاگادارن."
 
کاوە شێخانی گوتی، "هێزە ئەمنییەکان زۆربەی پیلانەکانی داعش هەڵدەوەشێننەوە. پارێزگاری سەلاحەدین هێزێکی بۆ رووبەڕووبوونەوەی داعش لە سنوورەکە پێکهێناوە."
 
سەرچاوەی داهاتی داعش لە عێراق
 
جەبار یاوەر، فەریقی یەکەمە و لە سەردەمی شەڕی داعش، ئەمینداری گشتیی وەزارەتی پێشمەرگە بووە. ئەو وەکو شارەزایەکی سەربازی قسەی بۆ رووداو کرد و گوتی، "داهاتی داعش زیاتر لە رێگەی ئەو کەسانەوەیە لە دەرەوەی وڵاتن و خۆشەویستییان بۆ گرووپەکە هەیە. ئەو کەسانە لە رێگەی هەژماری نهێنییەوە پارەیان بۆ دەنێرن."
 
لەبارەی ژمارەی چەکدارانی داعش لە عێراق، جەبار یاوەر دەڵێت، "ناتوانین ژمارەیان دیاری بکەین، چونکە بە گرووپی بچووک کاردەکەن، بەڵام لەوانەیە 300 بۆ 500 چەکدار لە هەموو عێراقدا هەبن."
 
کردەکانی داعش لە عێراق کەمیان کردووە
 
جەبار یاوەر دەڵێت، "ئەگەر بەراوردێک لەنێوان جموجۆڵەکانی داعش بکرێت، ئەوا روون دەبێتەوە زۆر لاواز بووە؛ بۆ نموونە، ئەو رێکخراوە پەڕگیرە لە ساڵی 2018دا لە ناوچە کێشە لەسەرەکان لە پارێزگاکانی دیالە، کەرکووک، سەلاحەدین و نەینەوا، 456 کردەی تيرۆریستى کردبوو، بەڵام لە 9 مانگی ساڵی 2024دا، تەنیا 21 کردەی کردووە."
 
بە گوتەی جەبار یاوەر، لە ئەنجامی ئەو، "کردە تیرۆریستیانەی لە 2024دا کردوویەتی، 12 کەس کوژراون، بریندار بوون و رفێندراون."
 
ئەمریکا: داعش هەوڵی خۆ رێکخستنەوە دەدات
 
فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا (سێنتکۆم) لە تەممووزی 2024دا هۆشداریی لەبارەی داعشەوە دا و رایگەیاند، زیادبوونی هێرشەکان ئاماژەیە بەوەی کە رێکخراوەکە هەوڵی دووبارە رێکخستنەوەی خۆی دەدات دوای چەند ساڵێک لە کەمبوونەوەی تواناکانی.
 
هێزەکانی ئەمریکا، هاوئاهەنگیی هێزە ئەمنییەکانی عێراقە و لە سووریاش پاڵپشتیکاری هێزەکانی سووریای دیموکرات (هەسەدە)یە بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش.
 
بە گوێرەی راپۆرتێکی سێنتکۆم، لە نیوەی یەکەمی 2024دا، لە عێراق و سووریا 196 هێرش و ئۆپەراسیۆنی هاوبەشیان دژی داعش ئەنجامداوە و تێیاندا 44 چەکداری رێکخراوەکە کوژراون و 166ی دیکەش دەستگیرکراون.
 
لە عێراق 137 ئۆپەراسیۆنی هاوبەش کراون، 30 چەکداری داعش کوژراون و 74ی دیکە دەستگیرکراون. لە سووریاش 59 ئۆپەراسیۆن کە بە هاوکاری هێزەکانی سوریای دیموکرات و هاوبەشانی دیکە ئەنجامدراون، بووەتە هۆی کوژرانی 14 چەکدار و دەستگیرکردنی 92ی دیکە.
 
"سوپایەکی بەندکراوی داعش چاوەڕێی عێراقە"
 
کەمپى هۆل لە سنووری شارى حەسەکەى رۆژئاواى کوردستانە و لەژێر دەسەڵاتى هێزەکانى سووریاى دیموکرات (هەسەدە)دایە. چەکدارانی داعش و ماڵباتەکانیان لەوێ دەستبەسەرن، عێراق تائێستا زیاتر لە 10 هەزار کەسی لە کەمپەکە گەڕاندووەتەوە.
 
دواى گەڕاندنەوەیان، ئەو کەسانە دەبرێنە کەمپى جەدعە لە باشووری شارى موسڵ بۆ ئەوەى ئامادە بکرێن (شیاندنەوە) تاوەکو بگەڕێندرێنەوە زێدى خۆیان.
 
سەرکردەیەکی شیعەی عێراق هۆشداری دەدات لەبارەی "سوپایەکی بەندکراوی داعش"، کە مەبەستی چەکدارە بەندکراوەکانی داعشە لە گرتووخانەکانی هەسەدە و دەڵێت، "عێراق لەبەردەم بەرپرسیارێتییەکی گەورەدایە بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئەم دۆخە هەستیارە."
 
باقر جەبر زوبەیدی، سەرۆکی هاوپەیمانیی ئایندەی عێراق رۆژی 27-01-2025 لە راگەیێندراوێکدا گوتی، 148 خێزانی داعشی گواستراونەتەوە بۆ عێراق، کە لە کەمپی هۆلەوە هێنراونەتەوە کەمپی جەدعە لە موسڵ، "لە داهاتوودا هەزاران چەکدار و خێزانی دیکە دەگوازرێنەوە."
 
"9000 چەکداری داعش کە خەڵکی چەندین وڵاتی جیاوازن، لەژێر دەستی هەسەدەدان"
 
بە گوتەی سەرۆکی هاوپەیمانیی ئاییندەی عێراق، کە لە 2006 تاوەکو 2008 وەزیری ناوخۆی عێراق بووە "چاوەڕوان دەکرێت نزیکەی 2000 دەستبەسەرکراو لە چەکدارانی رێکخراوی داعشی عێراقی بۆ کەمپی جەدعە لە موسڵ بگوازرێنەوە، جگە لەوەش 900 خێزان مانگانە لە کەمپی هۆل و 160 خێزان لە کەمپی رۆژ دەگوازرێنەوە."
 
زوبەیدی گەڕاندنەوەی ئەو چەکدارانە بە مەترسیی دەزانێت و دەڵێت، "ئەوەی دۆخەکە مەترسیدارتر دەکات، ئەو بیروباوەڕە تووندڕەوییەیە کە بەشێکی زۆری ئەو کەسانە هێشتا هەڵگریین، بە تایبەت ژنان."
 
سەرۆکی هاوپەیمانیی ئایندەی عێراق لەوەش نیگەرانە، کە زیاتر لە 9000 چەکداری داعش لە زیاتر لە 50 وڵاتەوە هەن و لەژێر دەستی هێزەکانی هەسەدەدان. بە گوتەی ئەو، ئەمە "سوپایەکی بەندکراوی داعشە" و مەترسیی زیندووبوونەوەی ئەم رێکخراوە "تیرۆریستییە" لە ناوچەکەدا دەخاتەڕوو.
 
وەعد قەدۆ، ئەندامی لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە پەرلەمانی عێراق، بە تۆڕی میدیایی رووداوی راگەیاند، حکومەتی عێراق ئەو خێزانانەی کەمپی هۆڵ و چەکدارانی داعشی کە ئێستا لە زیندانەکانی هێزەکانی سوریای دیموکرات هەسەدەدان، دەگوازێتەوە. دواتر بەپێی مەترسییان پۆلێنیان دەکات.
 
ئەندامەکەی لیژنەی ئاسایش و بەرگری ئاماژەی بەوەش کرد، ئەوانەی دەگوازرێنەوە لە شوێنێکی تووندوتۆڵی ئەمنی دان.
 
داعش لە لیبیا
 
لە لیبیاش چەکداری داعش هەن، زۆربەیان سەر بەو گرووپانە بوون کە لە 2013 بەدواوە بەیعەتیان بە داعش داوە. ئەو چەکدارانە زیاتر لە سنووری سووریا جموجۆڵیان هەیە.
 
دەوڵەتی ئیسلامی-ویلایەتی لیبیا، لقێکی رێکخراوی داعشە، بەپێی بڕوایان ئامانجیان "بەستنەوەی لیبیایە بە خەلافەتی ئیسلامی و جێبەجێکردنی شەریعەت"ـە، لە چەندین ناوچەی لیبیا جموجۆڵیان هەیە.
 
ویلایەتەکە لە 13ی تشرینی دووەمی 2014 دامەزراوە، کاتێک ڤیدیۆیان بڵاوکرایەوە کە گرووپێک لە چەکداران لە شاری دەرنە بەیعەتیان بە خەلیفەی داعش ئەبوبەکر بەغدادی داوە. دواتر بەغدادی دامەزراندنی سێ لقی لە لیبیا راگەیاند: بەرقە لە رۆژهەڵات، فەزان لە بیابانی باشوور و تەرابلوس لە رۆژئاوا.
 
داعش لە ئەفغانستان
 
رێکخراوی داعش لە ئەفغانستان، کە بە "ویلایەتی خوراسان" ناسراوە، لە ساڵی 2015 دامەزرا. ئەم لقە تایبەتە بە ناوچەی ئەفغانستان و پاکستان.
 
کردەکانی داعش لە ئەفغانستان لە دوای کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا و هاتنە سەر دەسەڵاتی تاڵیبان لە 2021 زیادیان کردووە. رێکخراوەکە هێرشی خوێناوی و تەقینەوەی لە شوێنە گشتییەکان کردووە.
 
داعش لە ئەفغانستان دژایەتی هەم تاڵیبان و هەم رۆژئاوا دەکات. گرووپەکە تاڵیبان بە "نەرمڕۆ" لە قەڵەم دەدات و تۆمەتباری دەکات بە سازشکردن بۆ ئەمریکا. 
 
ناوچە سەرەکییەکانی جموجۆڵی داعش لە ئەفغانستان:
 
- ویلایەتی نەنگەرهار لە رۆژهەڵاتی ئەفغانستان
- کابوڵی پایتەخت
- ویلایەتی کونەڕ
- ناوچەکانی سنووری پاکستان
 
داعش لە نایجیریا
 
گرووپێکی چەکداری تووندڕۆ لە نایجیریا هەیە کە بە 'بۆکۆ حەرام' ناسراو بوو و دواتری ناوی خۆی بۆ 'ویلایەتی رۆژئاوای ئەفریقای سەر بە داعش' گۆڕی.
 
ئەو گرووپە دەست لەو کەسانە ناپارێزێت کە پێیوایە لادەر و تاوانبارن، تەنانەت منداڵ و ژنیش.
 
گرووپەکە ساڵی 2002 دامەزراوە، ساڵی 2015 بەیعەتی بە داعش داوە و ناوی خۆی گۆڕی. لە باکووری رۆژهەڵاتی نایجیریا، دەوروبەری دەریاچەی چاد و سنوورەکانی نێوان نایجیریا، نەیجەر و کامیرۆن جموجۆڵی هەیە.
 
دیارترین کردەکانی ئەو گرووپە، هێرشە بۆ سەر گوندەکان و رفاندنی قوتابی و خەڵکی سڤیلە. بەپێی ئامارێکی نافەرمی، ئەو گرووپە نزیکەی 40 هەزار کەسیان کوشتووە یان بریندار کردووە، هەروەها بوونەتە هۆی ئاوارەبوونی دوو ملیۆن کەس.
 
هەرچەندە هێزە ئەمنییەکانی نایجیریا و وڵاتانی ناوچەکە هەوڵی بەرەنگاربوونەوەی ئەو گرووپە دەدەن، بەڵام تائێستا نەیانتوانیوە بە تەواوی لەنێویان ببەن.
 
داعش لە سۆماڵ
 
هەرێمی پوتلاند لە باکووری رۆژهەڵاتی سۆماڵ، بە مۆڵگەی سەرەکیی داعش لەو وڵاتەدا دادەنرێت. لقی سۆماڵی داعش لە ساڵی 2015 لە لایەن عەبدولکەریم موئمن، سەرکردەی پێشووی بزووتنەوەی شەبابەوە دامەزرێنراوە.
 
ماوەی دوو مانگە سوپای سۆماڵ دەستیکردووە بە هێرش بۆ سەر حەشارگەکانی داعش، کە تاوەکو ئێستا دەیان بنکەی گرووپە پەڕگیرەکەی کۆنترۆڵکردووە و ژمارەیەکی زۆری چەکدارانیشی کوشتووە، کە بەشێکیان بیانین.
 
فەرمانی ترەمپ بۆ هێرشکردنە سەر حەشارگەیەکی داعش لە سۆماڵ
 
لە 1-2-2025، دۆناڵد ترەمپ لە پۆستێکی تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکسدا بڵاویکردەوە: "ئەم بەیانییە، فەرمانمکرد هێرشی ئاسمانیی ورد بکرێتە سەر پلانداڕێژەرێکی باڵای هێرشەکانی داعش و ئەو تیرۆرستانەی دیکەی کە لە لایەن خۆیەوە لە سۆماڵ دامەزرێنرابوون و سەرکردایەتی دەکران."
 
ترەمپ دەشڵێت: "ئەم بکوژانە، کە زانیمان خۆیان لە ئەشکەوتێکدا حەشارداوە، هەڕەشەیان لە ئەمریکا و هاوپەیمانەکانمان دەکرد."
بە گوتەی سەرۆکی ئەمریکا، فڕۆکە جەنگییەکان ئەشکەوتەکەیان "وێرانکردووە و ژمارەیەک تیرۆرستیان کوشتووە بێ ئەوەی بە هیچ شێوەیەک زیان بە خەڵکی سڤیل بگات."
 

کۆمێنتەکان

وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه‌

کۆمێنتێک دابنێ

داواکراوە
داواکراوە
 

دوایین هەواڵەکان

پۆلیسی سوێد لە شوێنی رووداوی تەقەکردنەکە. وێنە: Getty Images

یەکێک لە بریندارانی رووداوی تەقەکردنەکەی سوێد کوردە

تادێت زانیاریی نوێ لەسەر رووداوی تەقەکردنەکەی ئەم هەفتەیەی شاری (ئورێبرۆ)ی سوێد ئاشکرا دەبن. بەپێی زانیارییەکان، یەکێک لە بەرکەوتووانی تەقەکردنەکە کوردێکە، کە ئێستا لە نەخۆشخانەیە