رووداو دیجیتاڵ
لە سەرانسەری جیهان، ژنان بە تێکڕا نزیکەی 5 ساڵ زیاتر لە پیاوان دەژین، بەڵام ئەم جیاوازییە تەنیا لە مرۆڤدا نییە، بەڵکو لە زۆربەی گیانەوەرە شیردەرەکانی دیکەشدا هەیە.
توێژینەوەیەکی نوێ هۆکارە سەرەکییەکەی ئاشکرا دەکات.
هۆکارەکە چییە؟
هۆکارە سەرەکییەکە دەگەڕێتەوە بۆ کرۆمۆسۆمەکان، کە دیاری دەکەن گیانەوەرێک نێرە یان مێ.
- لە شیردەرەکاندا (وەک مرۆڤ): مێینە دوو کرۆمۆسۆمی هاوشێوەی هەیە (XX)، بەڵام نێرەکان دوو کرۆمۆسۆمی جیاوازیان هەیە (XY).
- لە باڵندەکاندا: سەیر لەوەدایە، لە باڵندەکاندا پێچەوانەیە. نێرەکان دوو کرۆمۆسۆمی هاوشێوەیان هەیە (ZZ)، بەڵام مێینەکان دوو کرۆمۆسۆمی جیاوازیان هەیە (ZW).
یاسا سەرەکییەکە چییە؟
توێژینەوەکە دەریخستووە: ئەو رەگەزەی دوو کرۆمۆسۆمی هاوشێوەی هەیە، وەک ژن (XX) و نێری باڵندە (ZZ)، تەمەنی درێژترە. بە پێچەوانەوە، ئەو رەگەزەی دوو کرۆمۆسۆمی جیاوازی هەیە وەک پیاو (XY) و مێی باڵندە (ZW)، تەمەنی کورتترە.
بەڵگەی توێژینەوەکە:
توێژەران سەیری تەمەنی هەزاران جۆر گیانەوەریان کردووە لە باخچەی ئاژەڵان و لە سرووشتدا، بۆیان دەرکەوت:
- لە شیردەرەکاندا: مێینەکان زیاتر دەژیان.
- لە باڵندەکاندا: نێرەکان زیاتر دەژیان.
تەنانەت لە باخچەی ئاژەڵانیشدا کە مەترسیی وەک راوکردن و برسێتی نییە، هێشتا ئەم جیاوازییە هەبوو. ئەمەش دەیسەلمێنێت کە بەشێکی گەورەی هۆکارەکە بۆماوەییە.
بەڵام تەنیا کرۆمۆسۆمەکان هۆکار نین
هەندێک هۆکاری دیکەش هەن کە کاریگەرییان لەسەر تەمەن هەیە:
1- کێبڕکێ و شەڕکردن: لەو گیانەوەرانەی کە نێرەکان شەڕی زۆر دەکەن لەسەر مێینە، زووتر دەمرن چونکە رووبەڕووی مەترسی و گوشاری زۆر دەبنەوە.
2- چاودێریرکردنی بێچووەکان: ئەو دایک و باوکەی کە ئاگاداری بێچووەکانیان دەبن، زیاتر دەژین چونکە مانەوەیان بۆ نەوەی داهاتوو گرنگە.
3- هاوژینی: لەو جۆرە باڵندانەی کە نێر و مێ پێکەوە دەمێننەوە (هاوژینی یەکدین)، تەمەنیان زیاتر لەیەکەوە نزیکە.
کەواتە پوختەکەی چییە؟
درێژیی تەمەن تێکەڵەیەکە لە هۆکاری بۆماوەیی (کرۆمۆسۆمەکان) و رەفتاری گیانەوەرەکە و ژینگەکەی. بەڵام وا دیارە هۆکارە بۆماوەییەکە رۆڵێکی سەرەکی دەبینێت لەوەی کام رەگەز زیاتر دەژی.
ئەم توێژینەوەیە لە گۆڤاری زانستیی (Science Advances)ـی ئەمریکی بڵاوکراوەتەوە.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ