رووداو دیجیتاڵ
ئەنجوومەنی جێبەجێکاریی سندووقی دراوی نێودەوڵەتی (IMF) راپۆرتی راوێژکاریی ساڵی 2025ـی خۆی لەبارەی عێراقەوە کۆتایی پێهێنا، کە تێیدا وێنەیەکی نیگەرانکەری بۆ دۆخی ئابووریی عێراق کێشاوە و داوای چاکسازیی خێرا و ریشەیی دەکات بۆ رێگری لە قەیرانی قووڵتر.
راپۆرتەکە بە "راوێژی مادەی چوارەم" ناسراوە، ئاشکرای دەکات، سەرەڕای پاراستنی سەقامگیریی ناوخۆیی، ئابووریی نانەوتیی عێراق تووشی پاشەکشەیەکی بەرچاو بووە و کورتهێنانی بودجە و قەرزی گشتی روو لە هەڵکشانە.
راوێژی مادەی چوارەم چییە؟
هەموو ساڵێک، کارمەندانی سندووقی دراوی نێودەوڵەتی سەردانی وڵاتانی ئەندام دەکەن بۆ هەڵسەنگاندنی دۆخی ئابوورییان. گفتوگۆ لەگەڵ بەرپرساندا دەکەن، داتا و زانیاری کۆدەکەنەوە و راپۆرتێک ئامادە دەکەن کە ئەنجام و پێشنیازەکانی تێدایە. دواتر ئەو راپۆرتە لەلایەن ئەنجوومەنی جێبەجێکاری سندووقی دراوەوە پێداچوونەوەی بۆ دەکرێت.
دۆخی ئابووریی عێراق لەژێر وردبینیی سندووقی دراودا
بەپێی راپۆرتەکە، گەشەی کەرتی نانەوتیی عێراق لە 13.8% لە ساڵی 2023ـەوە، بەشێوەیەکی دراماتیکی دابەزیوە بۆ تەنیا 2.5% لە ساڵی 2024. هۆکارە سەرەکییەکانی ئەم پاشەکشەیە بریتین لە:
- کەمبوونەوەی وەبەرهێنانی گشتیی حکومەت.
- لاوازبوونی باڵانسی بازرگانی.
- کێشەی دارایی و نەبوونی نەختینە کە بووەتە هۆی کەڵەکەبوونی قەرز.
سندووقەکە هۆشداریی دەدات کە ئەم کێشانە بەردەوام دەبن و کاریگەریی نەرێنی لەسەر گەشەی ئابووریی داهاتوو دادەنێن.
یەکێک لە مەترسیدارترین ئاماژەکان، بەرزبوونەوەی ئەو نرخەی نەوتە کە حکومەت بۆ هاوسەنگکردنی بودجەکەی پێویستی پێیەتی. ئەم نرخە لە 54 دۆلار لە ساڵی 2020ـەوە، بۆ 84 دۆلار لە ساڵی 2024 بەرزبووەتەوە. ئەمەش مانای وایە، بەهۆی زیادبوونی خەرجییەکان، عێراق ئێستا پێویستی بە نەوتی گرانترە بۆ ئەوەی داهات و خەرجییەکانی یەکسان ببنەوە.
دابەزینی نرخی نەوت لەم دواییانەدا ئەم مەترسییەی زیاتر کردووە و ئەگەری شکستهێنانی عێراق لە دانەوەی قەرزەکانی زیادیکردووە.
پێشنیازە سەرەکییەکانی سندووقی نێودەوڵەتیی دراو بۆ رزگارکردنی ئابووریی عێراق
سندووقی نێودەوڵەتیی دراو نەخشەڕێگەیەکی روونی بۆ چاکسازی خستووەتەڕوو، کە ئەم خاڵانەی خوارەوە لەخۆدەگرێت:
1. چاکسازی لە دارایی گشتی و کۆنترۆڵکردنی خەرجی
- عێراق پێویستی بە کەمکردنەوەی خەرجییە ناپێویستەکان و دواخستنی ئەو پڕۆژانە هەیە کە ئێستا زۆر گرنگ نین.
- دەبێت ساڵانە کورتهێنانی بودجە بە رێژەی 1% بۆ 1.5%ـی کۆی بەرهەمی نانەوتی کەمبکرێتەوە.
2. زیادکردنی داهاتی نانەوتی
- باشترکردنی سیستمی کۆکردنەوەی باج و زیادکردنی باج و رسومات لەسەر هەندێک کاڵا.
- دانانی باجێکی گشتی لەسەر فرۆشتن.
- چاکسازی لە مووچەی کەرتی گشتی لە رێگەی سنووردارکردنی دامەزراندنی نوێ و بەرزکردنەوەی تەمەنی خانەنشینی.
- باشترکردنی سیستمی چاودێریی کۆمەڵایەتی و گۆڕینی بۆ سیستمی پێدانی پارەی کاش بە خێزانە هەژارەکان.
3. وەبەرهێنانی زیرەکانە
- ئەو پارەیەی لە چاکسازییەکان پاشەکەوت دەکرێت، دەبێت ئاراستەی کەرتی نانەوتی بکرێت، بەتایبەتی بۆ پڕۆژەکانی گواستنەوە، کارەبا و گازی سرووشتی.
- بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی لە پڕۆژە گشتییەکاندا بۆ دڵنیابوون لەوەی پارەکە بە فیڕۆ نادرێت.
4. چاکسازی لە کەرتی بانکی و سیاسەتی نەختینەیی
- سندووقی نێودەوڵەتیی دراو ستایشی هەنگاوەکانی بانکی ناوەندیی عێراقی کردووە بۆ گواستنەوەی سیستەمی بازرگانی بۆ بانکە بازرگانییەکان، بەڵام داوای چاکسازیی زیاتر دەکات لە بانکە حکومی و ئەهلییەکاندا.
- گرنگە کێشەی قەرزە خراپەکان چارەسەر بکرێت و متمانەی هاووڵاتییان بۆ کەرتی بانکی بگەڕێندرێتەوە.
5. بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و بەهێزکردنی حوکمڕانی
- گەندەڵی هێشتا کێشەیەکی گەورەیە. عێراق دەبێت شەفافییەت زیاد بکات و دەستەی دەستپاکی (نەزاهە) بەهێزتر بکات.
- پێویستە یاسای دەستڕاگەیشتن بە زانیاری دەربکرێت و چاودێرییەکی وردی خەرجییە گشتییەکان بکرێت.
ئاماژە ئابوورییە سەرەکییەکان و روونکردنەوەیان
داتاکانی سندووقی دراوی نێودەوڵەتی وێنەیەکی روونتر لەبارەی داهاتووی ئابووریی عێراقەوە نیشان دەدەن و بەم جۆرە دایدەڕێژن:
یەکەم: زانیارییە گشتییەکان
ئەم خشتەیە زانیاریی سەرەتایی وەک ژمارەی دانیشتووان، داهاتی تاک و رێژەی هەژاری (کە داتایەکی کۆنە) نیشان دەدات.
ژمارەی دانیشتووان (مەزەندەی 2024): 44.4 ملیۆن
داهاتی تاک لە 2024: 6,183 دۆلاری ئەمریکی
رێژەی هەژاری (2014): 23%
هەناردەی سەرەکی: نەوتی خاو
بازاڕە سەرەکییەکان: ئەمریکا، هیندستان، چین، کۆریای باشوور
شیکردنەوەی داتاکانی گەشەی ئابووری و هەڵاوسان 2024-2026
ئەم داتایە دۆخی گشتیی جووڵەی ئابووریی عێراق و کاریگەریی لەسەر نرخی کاڵاکان نیشان دەدات.
لە ساڵی 2024:
- گەشەی راستەقینەی کۆی بەرهەمی نێوخۆ بە رێژەی -2.3% بووە. ئەم ژمارە نەرێنییە مانای وایە ئابووریی عێراق بەشێوەیەکی گشتی بچووک بووەتەوە و پاشەکشەی کردووە، کە ئەمەش بە زۆری بەهۆی کەرتی نەوتەوە بووە.
- گەشەی کەرتی نانەوتی ئەرێنی بووە و 2.5% بووە. ئەمە دەریدەخات کە کەرتەکانی دیکەی وەک کشتوکاڵ، پیشەسازی و خزمەتگوزارییەکان کەمێک جووڵەیان تێدابووە، بەڵام هێندە بەهێز نەبوون کە پاشەکشەی کەرتی نەوت قەرەبوو بکەنەوە.
- هەڵاوسان لە ئاستێکی کۆنترۆڵکراودا بووە و 2.7% بووە.
پێشبینی بۆ ساڵی 2025:
- پێشبینی دەکرێت ئابوورییەکە گەشەیەکی ئەرێنی بەخۆیەوە ببینێت و بە رێژەی 3.1% گەورە ببێت، کە ئەمەش نیشانەی بووژانەوەیە.
- ئەوەی جێگەی نیگەرانییەکی قووڵە، گەشەی کەرتی نانەوتی بەشێوەیەکی بەرچاو دادەبەزێت بۆ تەنیا 1.0%. ئەمە ئاماژەیەکی زۆر مەترسیدارە و نیشانەی ئەوەیە کە ئەو کەرتانەی دەبێت ببنە جێگرەوەی نەوت، لاوازتر دەبن.
- هەڵاوسان کەمێک بەرز دەبێتەوە بۆ 2.9% بەڵام هێشتا لە ئاستێکی جێگیردایە.
پێشبینی بۆ ساڵی 2026:
- گەشەی گشتیی ئابووری جارێکی دیکە خاو دەبێتەوە و بۆ 1.4% کەم دەکات.
- گەشەی کەرتی نانەوتی کەمێک باشتر دەبێت و دەگاتە 1.5%، بەڵام هێشتا لە ئاستێکی زۆر نزم و لاوازدا دەمێنێتەوە.
- هەڵاوسان لەسەر 2.9% جێگیر دەبێت.
داتاکانی دارایی حکومەتی ناوەندی 2024-2026
ئەم بەشە بە یەکێک لە هەستیارترین بەشەکانی راپۆرتەکە دادەنرێت، چونکە بە روونی نیشانی دەدات کە حکومەتی عێراق چۆن ساڵ بە ساڵ زیاتر لە داهاتی خۆی خەرج دەکات و قەرزەکانی کەڵەکە دەبن.
لە ساڵی 2024:
- داهاتی نەوت 36.0٪ـی کۆی بەرهەمی ناوخۆیی (GDP) پێکدەهێنێت.
بەڵام کۆی خەرجییەکان زۆر زیاترە و دەگاتە 43.5٪ـی کۆی بەرهەمی ناوخۆ.
- ئەم جیاوازییە کورتهێنانێکی دارایی بە رێژەی -4.2% دروست دەکات.
- کۆی قەرزی گشتیی حکومەت لەم ساڵەدا دەگاتە 47.2٪ـی کۆی بەرهەمی ناوخۆ.
پێشبینی بۆ ساڵی 2025:
- دۆخەکە خراپتر دەبێت. داهاتی نەوت بۆ 33.3% کەم دەکات، لە کاتێکدا خەرجییەکان بۆ 44.4% بەرز دەبنەوە.
- ئەمەش وادەکات کورتهێنانەکە قووڵتر ببێتەوە و بگاتە -7.5%.
- قەرزی گشتی لەم ساڵەدا بەشێوەیەکی کاتی لە 47.2% جێگیر دەبێت.
پێشبینی بۆ ساڵی 2026 (زەنگی مەترسی):
- لێرەدا دۆخەکە دەگاتە ئاستێکی مەترسیدار. داهاتی نەوت بۆ 31.0% دادەبەزێت، لە کاتێکدا خەرجییەکان لە ئاستێکی بەرزدا (43.8%) دەمێننەوە.
- لە ئەنجامدا، کورتهێنانی دارایی دەگاتە ئاستێکی زۆر بەرزی -9.2%.
گرنگتر لە هەمووی، قەرزی گشتیی عێراق بازدانێکی گەورە دەکات و دەگاتە 62.3٪ـی کۆی بەرهەمی ناوخۆ. ئەمەش ئاستێکی زۆر بەرز و نائارامە بۆ ئابووریی هەر وڵاتێک و توانای دانەوەی قەرزەکان دەخاتە مەترسییەوە.
داتاکانی کەرتی نەوت و گاز 2024-2026
داتاکانی ئەم بەشە هۆکاری سەرەکیی نیگەرانییەکانی سندووقی نێودەوڵەتیی دراو روونی دەکاتەوە، چونکە پشتی سەرەکیی ئابووری و بودجەی عێراقە:
لە ساڵی 2024:
عێراق رۆژانە 3.9 ملیۆن بەرمیل نەوتی بەرهەمهێناوە. نرخی تێکڕای هەر بەرمیلێک 80.6 دۆلار بووە، کە کۆی داهاتی هەناردەی نەوتی گەیاندووەتە 99.2 ملیار دۆلار.
پێشبینی بۆ ساڵی 2025:
وێنەکە لێرەدا دەگۆڕێت. سەرەڕای ئەوەی بەرهەمهێنانی نەوت بۆ 4.1 ملیۆن بەرمیل لە رۆژێکدا بەرز دەبێتەوە، بەڵام پێشبینی دەکرێت نرخی نەوت بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزێت بۆ 65.9 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک. لە ئەنجامدا، کۆی داهاتی نەوت بۆ 84.2 ملیار دۆلار کەم دەکات.
پێشبینی بۆ ساڵی 2026:
ئەم رەوتە دابەزینە بەردەوام دەبێت. بەرهەمهێنان لەسەر ئاستی 4.1 ملیۆن بەرمیل جێگیر دەبێت، بەڵام نرخی نەوت زیاتر دادەبەزێت بۆ 62 دۆلار. بەمەش، پێشبینی دەکرێت داهاتی هەناردەی نەوتی عێراق پاشەکشەیەکی دیکە بکات و بگاتە 79.2 ملیار دۆلار.
داتاکان دەریدەخەن کە لە ماوەی دوو ساڵی داهاتوودا، داهاتی نەوتی عێراق کە شادەماری ئابوورییەکەیەتی، نزیکەی 20 ملیار دۆلار کەم دەکات. ئەمەش گوشارێکی زۆر گەورە لەسەر بودجەی وڵات دروست دەکات و هۆکاری سەرەکیی زیادبوونی کورتهێنان و قەرزی گشتییە.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ