بۆچی عێراق دواکەوتنی هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان دەخاتە ئەستۆی کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان؟

 

کەمێک زیاتر لە ساڵێکە حکومەتی فیدراڵیی عێراق کە بنکەکەی لە بەغدایە، گەمارۆی بەسەر هەناردەی نەوتی هەرێمی نیمچە سەربەخۆی کوردستانی وڵاتەکەدا کە بنکەکەی لە هەولێرە، سەپاندووە. لەم ماوەیەدا، زۆر سەرنج لە لایەن سیاسەتڤانان، شرۆڤەکاران و جێبەجێکارانی ئەو کۆمپانیا نەوتییە نێودەوڵەتییانەی لە کوردستان کاردەکەن، خراونەتەڕوو کە گەمارۆکە سەرزەنشت دەکەن و دەڵێن، هیچ مانایەکی بۆ هیچ یەک لەو لایەنانە نییە کە پەیوەندییان بەم پرسەوە هەیە.

 

بەڵام وەک OilPrice.com  تیشکی خستە سەر، شتێکی تەواو واتادار دەبێت ئەگەر تێبگەین لەوەی کە حکومەتی فیدراڵیی عێراق نایەوێت چیدیکە کوردستان بە هیچ سیمایەکی سەربەخۆیی بمێنێتەوە. لەنێوبردنی تەواوی سەربەخۆیی دارایی هەرێمەکە، کە پشت بە فرۆشتنی بەردەوام و سەربەخۆی نەوت دەبەستێت، میکانیزمی سەرەکیی بەدەستهێنانی ئەو ئامانجەیە. هەر کاتێک توانای سەربەخۆ کارکردنی کوردستان لەنێوبرا، ئەو کاتە دەتوانرێت بە ئاسانی هەرێمەکە بگەڕێندرێتەوە نێو عێراقێکی یەکخراو و هەر ئەوکات هەموو سەرچاوە نەوت و گازییەکانیشی دەخرێنە سەر ئەوانەی لە بەغداوە بە پێی یاسای یەکخراوی نوێی نەوت بەڕێوەدەبردرێن.

 

ئەگەر بزانین هاندەرەکە چییە، نەوەک تەنیا روون دەبێتەوە کە مەبەست لە گەمارۆکە چییە، بەڵکو روونیش دەبێتەوە کە بۆچی گەمارۆیەکە ماوەیەکی کەم دوای واژۆکردنی رێککەوتنی 10ی ئاداری 2023ی دەستپێکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان ئێران و سعودیە سەپێندرا؛ رێککەوتنێک کە لە لایەن چینەوە نێوەندگیری بۆ کرا، هەروەک بە تێروتەسەلی لە پەرتووکە نوێیەکەمدا لە بارەی پێکهاتەی نوێی بازاڕی جیهانیی نەوت شرۆڤەکراوە. 

 

ماوەیەکی کەم پێش گەمارۆیەکەی 25ی ئاداری سەر هەناردەی نەوتی کوردستان، بەرپرسێکی هەرە باڵای کرێملن بە بەرپرسانی حکومەتی ئێرانی گوت، "بە هێشتنەوەی رۆژئاوا لە دەرەوەی گرێبەستەکانی وزەی عێراق و نزیکترکردنەوەی لە جەمسەری نوێی ئێران و سعودیە، کۆتاییهاتنی هەژموونی رۆژئاوا لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست دەبێتە قۆناخێکی یەکلاییکەرەوە لە لەنێوچوونی." ئەم لێدوانە بە تەنیا و تایبەت بۆ OilPrice.com درابوو. 

 

هەفتەی رابردوو، بەرپرسێکی باڵای وەزارەتی نەوتی ئێران بە تەنیا و تایبەت بە OilPrice.comی گوت، دوایین تەکنیکی گلەییکردن لە کۆمپانیا نەوتییە نێودەوڵەتییەکان لە بەرامبەر بەردەوامبوونی گەمارۆیەکە، ئامرازێکی دیکەیە کە وەزارەتی نەوتی عێراق دەتوانێت بەکاری بێنێت بۆ پەردەپۆشکردنی هۆکاری راستەقینەی وەستاندنی هەناردەی نەوتی کوردستان، هەروەها دەتوانێت لە رێگەیەوە بەردەوام بێت لە دواخستنی هەناردەکە. 

 

ئەو بەرپرسە گوتیشی، "وەزارەتی نەوتی عێراق ئامادەیە درێژە بەم گەمارۆیە بدات تا ئەو کاتەی کوردستان مایەپووچ دەبێت و هیچ بژاردەیەکی نامێنێت جگە لەوەی کە بۆ مانەوەی خۆی، بە هەر رێککەوتنێک رازی بێت بەغدا پێشكێشی بکات، بەڵام ئەو رێککەوتنە لە کۆتاییدا وا دەکات [هەرێمی کوردستان] بە شێوەیەکی کاریگەر هەموو سەربەخۆیی و کارێکی خۆی لەدەستبدات و وەک هەر پارێزگەیەکی دیکەی عێراق لە بەغداوە بەڕێوەببردرێت و کارگێڕی بکرێت. ئەمە تەکتیکێکی باشە، چونکە بەغدا پێیوایە، ئەو کۆمپانیا نەوتییە نێودەوڵەتییانەی لە کوردستان کاردەکەن، بە نایاسایی دەیکەن، ئەمە لە پاڵ هەوڵی یەکخستنەوەی عێراق بەو شێوەیەی [کە بەرپرسانی عێراقی] دەیبینن."

 

ئەو بڕوایەی بەغدا هەیەتی بەوەی کە هەناردەی کوردستان نایاساییە و ئەو کۆمپانیا نەوتییە نێودەوڵەتییانەشی ئاسانکاریی گواستنەوەی دەکەن لە یاساشکێنیدا تێوەگلاون، لە لێکدانەوەیەکی دەستووری عێراقەوە بناخەی گرتووە کە ساڵی 2005 بە گشتپرسی چەسپێندرا. لە مادەی ژمارە 111ی دەستوورەکەدا بە روونی هاتووە کە نەوت و گاز لە هەموو هەرێم و پارێزگاکان سامانی هەموو خەڵکی عێراقن. بۆیە، عێراق پێی وایە هەر کۆمپانیایەکی نەوتیی نێودەوڵەتی پێشتر گرێبەستی لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق کردبێت و تا ئێستا گرێبەستەکەی رادەستی حکومەتی عێراق نەکردبێت بۆ ئەوەی لە لایەن وەزارەتی نەوتی عێراقەوە بە گوێرەی دەستوور پێداچوونەوەی بۆ بکرێت، ئەوا هیچ مافێکی نییە رێڕەوەکانی کوردستان بۆ هەناردەکردنی ئەو نەوتە بەکاربێنێت کە بەرهەمی دێنێت. بەڵام حکومەتی هەرێمی کوردستان بڕوای وایە، بە پێی مادەی 112 و 115ی دەستوور، دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی ئەو نەوت و گازەی [سنووری] هەرێمی کوردستانی هەیە کە لەو کێڵگەیانە دەردەهێندرێن کە ساڵی 2005 هێشتا بەرهەمهێنان تێیاندا دەستی پێنەکردبوو. 

 

مایەی سەرسووڕمان نییە کە وشککردنی سەرچاوە داراییەکانی هەرێمی کوردستانی عێراق لە ناخی دڵەوە لە لایەن ئێران، رووسیا و چینەوە پشتگیری لێ دەکرێت کە ئەوانیش نایانەوێت هەرێمی کوردستان چیدیکە بە شێوەیەکی سەربەخۆ و واتادار بجووڵێتەوە. هەر بەو بۆنەیەوە، بۆ ئێران، تورکیا و سووریاش کە هەموویان بە تووندی دژی گشتپرسیی سەربەخۆیی ساڵی 2017ی کوردستان وەستانەوە، کە ئەمەش لە پەرتووکە نوێیەکەمدا لەبارەی پێکهاتەی نوێی بازاڕی جیهانیی نەوت شرۆڤەکراوە،رێگەدان بە بەردەوامبوونی کوردستانی عێراق لە پیادەکردنی هەر سەربەخۆییەک، دەبێتە پێشهاتێکی مەترسیدار بۆ دانیشتووانە کوردە بەرچاوەکەی خۆیان. 

 

کورد 10٪ی دانیشتووانی سووریا و 18٪ی تورکیا پێکدێنێت. بۆیە دوای گشتپرسیی سەربەخۆیی 25ی ئەیلوولی 2017ی کوردستان کە 92.73٪ی خەڵک دەنگیان بە سەربەخۆیی تەواو دا، یەکینەی تایبەتی فەیلەقی قودسی ئێران چووونە نێو هەرێمەکە، لە نێویاندا ئەو ناوچانەی بە نەوت دەوڵەمەندن. هەروەها بەرپرسانی باڵای وەزارەتی ئیتڵاعاتی کۆماری ئیسلامیی ئێران بۆ ژمارەیەک سیاسەتڤانی سەرکردەی کوردستانی عێراقیان روونکردەوە کە درێژەدان بە هەوڵەکانی وەرگرتنی سەربەخۆیی لە عێراق، لە بەرژەوەندیی خۆیاندا [کورد] نابێت. لە هەمان کاتدا، لیوا یەحیا رەحیم سەفەوی، راوێژکاری سەربازیی باڵای عەلی خامنەیی، رێبەری ئێران داوایکرد سنوورە وشکانییەکانی کوردستان گەمارۆ بدرێن. رەجەب تەیب ئەردۆغانیش، سەرۆکی ئەو کات و ئێستای تورکیا، هەڕەشەی داگیرکردنی ناوچە کوردییەکەی عێراقی کرد. تەنانەت ئەو کاتیش ئاماژەی بەوە کرد کە دەکرێت هەناردەی نەوتی کوردستانی عێراق لە رێگەی بۆریی عێراق - تورکیا بوەستێنێت. 

 

بۆ رووسیا و چینیش، هەرێمێکی سەرکەش کە بە نیازی جیابوونەوەی بووە و پێشتر پەیوەندییەکی بەهێزی لەگەڵ ئەمریکادا هەبووە، بەڕێوەبردنی کەرتی زەبەلاحی نەوت و گازی عێراق زۆر زەحمەتتر دەکات. سەردەمانێک پەیوەندییەکانی نێوان ئەمریکا و کوردستان هێندە قووڵ بوون کە واشنتن بە نهێنی بەڵێنی بە کوردستانی عێراق دابوو لە هەوڵی سەربەخۆییدا هاوکاری دەکات، لە بەرامبەر ئەوەی کە سوپای پێشمەرگەی کوردستان ببێتە هێزی شەڕکەری گۆڕەپانی جەنگی دژی دەوڵەتی ئیسلامی [داعش] کە ئەو کات پەلی دەهاویشت. 

 

دوای گشتپرسیی سەربەخۆیی ساڵی 2017، مۆسکۆ جڵەوی تەواوی کەرتی نەوتی کوردستانی عێراقی گرتە دەست، بەو روانگەیەی کە دووبارە تێکەڵی بەشەکانی دیکەی عێراقی بکاتەوە کە ئەمەش بە تێروتەسەلی لە پەرتووکە نوێیەکەمدا لە بارەی پێکهاتەی نوێی بازاڕی جیهانیی نەوت شرۆڤەکراوە. هاوتەریـبی ئەمە، چین بەردەوام بوو لە پەرەدان بە هەژموونی خۆی لە باشووری عێراق لە رێگەی ژمارەیەک گرێبەستی کەرتی نەوت و گاز کە بۆ ژمارەیەک گرێبەستی گەورەتری ژێرخان لە سەرانسەری باشوور سوودیان لێ بینراوە. روانگەی پەکین هەمووی خۆی لە "رێککەوتنی چوارچێوەی عێراق - چین"ی 2021ـدا دەبینێتەوە. ئەو رێککەوتنە بریتی بوو لە فراوانکردنێک لە قەبارە و مەودای رێککەوتنی "نەوت بەرامبەر ئاوەدانکردنەوە و وەبەرهێنان" کە ئەیلوولی 2019، بەغدا و پەکین واژۆیان کرد و رێگەی بە کۆمپانیا چینییەکان دا لە بەرامبەر نەوتدا، وەبەرهێنان لە پڕۆژەکانی ژێرخانی عێراقدا بکەن. 

 

نیسانی ساڵی رابردوو، OilPrice.com دەریخست کە هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستانی عێراق تەنیا بە رێگەپێدانی تەواوی ئێران، رووسیا و چین دەستپێدەکاتەوە. ئەو رێگەپێدانە تاوەکو ئێستا نەدراوە، بۆیە هیچ هۆکارێک نییە وامان لێ بکات پێشبینی بکەین گەمارۆیەکە لە ماوەیەکی نزیکدا کۆتایی بێت. بەڵکو بە پێچەوانەوە، جموجووڵی لەنێوبردنی دوایین ریشاڵی سەربەخۆیی کوردستانی عێراق لەوپەڕی بەهێزییدا ماوەتەوە. 

 

راگەیێندراوێکی روونی 3ی ئابی پار کە لە لایەن محەممەد شياع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراقەوە بڵاوکرایەوە، باسی لە یاسایەکی نوێی یەکخراوی نەوت دەکرد کە بە هەموو جۆرێک لە جۆرەکان لە بەغداوە دەچەسپێنرێت، بۆ ئەوەی بەرهەمهێنان و وەبەرهێنانی نەوت و گاز هەمووی لە عێراق و هەرێمی ئۆتۆنۆمیی کوردستانیش بەپێی ئەو یاسایە بەڕێوەببردرێت و ببێتە "پاڵنەرێکی بەهێز بۆ یەکێتیی عێراق." وەک بەرپرسێکی باڵای ئاساییشی وزەی یەکێتیی ئەوروپا بە تەنیا و تایبەت بە OilPrice.comی گوت، "بەغدا کوردستانێکی سەربەخۆ لە داهاتووی عێراقدا نابینێت، بۆیە هیچ حەزێکی نییە بۆ دەستپێکردنەوەی فرۆشتنی سەربەخۆیانەی نەوتەکەی؛ بە لایشیەوە گرنگ نییە ئەگەر هەموو کۆمپانیا نەوتییە نێودەوڵەتییەکانیش ئەوێ جێبێڵن."

 

لە بارەی نووسەر:

سایمن واتکینز بازرگان و فرۆشیاری باڵای پێشووی بازاڕی فۆرێکس، رۆژنامەڤانی دارایی و یەکێکە لە نووسەرە پڕفرۆشەکان. واتکینز پێشتر چەندین پۆستی باڵای لە بازاڕی فۆرێکسدا هەبووە، سەرنووسەری هەفتەنامەی  Weekly Publications و لێکۆڵینڤانی باڵای Business Monitor Internationa بووە لە مۆسکۆ. واتکینز چەندین بڵاوکراوەی لەبارەی نەوت و گاز، فۆرێکس، سامانە سرووشتییەکان، بەندە بازرگانییەکان، ئابووری و جیۆسیاسی بۆ ناوەندە نێودەوڵەتییەکان نووسیوە. هەروەها وەک راوێژکاری جیۆسیاسی بۆ ژمارەیەک دامەزراوەی دارایی لە لەندەن، مۆسکۆ و دووبەی کاری کردووە و خاوەنی پێنج پەرتووکە لە بارەی دارایی، نەوت و بازاڕ.