وێرانکارییەکانی غەززە دوای 15 مانگ لە جەنگ؛ "ئاوەدانکردنەوەی 80 ملیار دۆلاری پێویستە"

19-01-2025
تەنیا ئەحمەد
A+ A-
رووداو دیجیتاڵ
 
ئاگربەستی غەززە راگەیێندرا و دوای 15 مانگ جەنگ وەستا. غەززەییەکان لە هەموو لایەکەوە بریندارن و غەززەش بە جۆرێک وێرانە، هەستانەوەی نزیکە لە مەحاڵ. نەتەوە یەکگرتووەکان دەڵێت، ئاوەدانکردنەوەی غەززە 350 ساڵی پێویستە و بۆ ئاوەدانکردنەوە 80 ملیار دۆلار پێویستە. ئەمە جگە لە هەژاریی 100٪ و بێکاریی 80٪ـی خەڵکەکەی.
 
هەناسەیەکی ئارامی و حەسانەوە
 
رۆژی چوارشەممە 15-01-2025، هەوڵی هەریەک لە ئەمریکا، میسر و قەتەر کە رۆڵی نێوەندگیریان هەبوو، سەری گرت و توانییان واژۆی حەماس و ئیسرائیل لەسەر یەک کاخەز کۆبکەنەوە.
 
غەززەییەکان لەلایەک و ئیسرائیلییەکانیش لەلایەکی دیکە رژانە سەر شەقام و ئیدی ئاهەنگ و خۆشی دەربڕین دەستیپێکرد. دوای چوار رۆژ لە 19ـی مانگ، حەماس سێ بارمتەی ژنی رادەستی ئیسرائیل کردەوە و ئیسرائیلیش ناوی 90 بەندکراوی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، لە بەرامبەر ئەو سێ بارمتەیە ئازاد دەکرێن.
 
ئیدی سەربازە ئیسرائیلییەکان لەو ناوچانەی چڕیی دانیشتووانیان زۆرە دەکشێنەوە؛ تفەنگ، بۆمب، تانک و فڕۆکەکان بێدەنگ دەبن و کاروانی بارهەڵگرەکانیش بە ئاراستەی غەززە ریز دەبەستن.
 
ئەگەر هیچ کامیان پێشێلکاری نەکەن، غەززە دەتوانێت بۆ ماوەی 42 رۆژ واتا شەش هەفتە، هەناسەیەکی ئارامی و حەسانەوە بدات؛ ئینجا خەڵکەکەی هیوای ئەوەیان هەیە دوو لایەنە شەڕکەرەکە لە سەر قۆناخەکانی داهاتووی ئاگربەست بسازێن.
 
ئاوەدانکردنەوەی غەززە 350 ساڵی پێویستە
 
جەنگی غەززە دوای هێرشێکی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل لە 07-10-2023 دەستیپێکرد. بەگوێرەی دوایین راپۆرتی رێکخراوی تەندروستیی جیهانی کە سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکانە؛ 46 هەزار و 600 کەس لە غەززە کوژران و 110 هەزار کەسیش برینداربوون.
 
لە ئەیلوولی 2024، کۆنگرەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ بازرگانی و گەشەپێدان (یونکتاد – UNCTAD) راپۆرتێکی ئاراستەی کۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان کرد. راپۆرتەکە چەند  ژمارەیەکی حەپەسێنەر و باوەڕپێنەکراوی لەسەر زیانە ئابوورییەکانی کەرتی غەززە تێدابوو، بە کورتی:
 
گەڕاندنەوەی غەززە بۆ ئابووریی 2022 پێویستیی بە 350 ساڵە، ئەمە بەو مەرجەی گەشە ئابوورییەکانی پێش ساڵی 2023 وەکو خۆیان بن.
 
بۆ ماوەی 17 ساڵ، 2.3 ملیۆن کەس لە رووبەرێکی 365 کیلۆمەتر چوارگۆشەیی گەمارۆ دراون کە غەززەیە. هەموو جووڵەیەکیان لەژێر چاودێریدا بووە و دەستڕاگەیشتن بە پێداویستییە سەرەتاییەکان قورس بووە.
 
ئیسرائیل لە هەریەک لە ساڵەکانی 2008، 2009، 2012، 2014، 2021، 2022، ئایاری 2023 و تشرینی یەکەمی 2023 ئۆپەراسیۆنی سەربازیی لە غەززە کردووە.
 
بەهۆی جەنگەکەوە، غەززە 35.8 ملیار دۆلار کۆی بەرهەمی نێوخۆیی لەدەستدا، کە لە 2007 بۆ 2023 هەیبوو. ئەو ژمارەیە 17 جار لە کۆی بەرهەمی نێوخۆیی غەززە لە ساڵی 2023 زیاترە. 
ئەگەر ئەو جەنگە رووینەدابا، کۆی بەرهەمی نێوخۆیی غەززە 77.6٪ بەرزرتر دەبووەوە.
 
تەنیا لە سێ مانگدا، لە تشرینی دووەمی 2023 بۆ کانوونی دووەمی 2024، ئیسرائیل زیانی ئابووریی 18.5 ملیار دۆلاری بە ژێرخانی غەززە گەیاند، کە ئەو ژمارەیە حەوت جار لە کۆی بەرهەمی نێوخۆیی غەززە لە 2022 زیاترە.
 
لە تەواوی جەنگەکە، 70٪ـی باڵەخانەکانی غەززە رووخێنران کە ئەمەش یەکسانە بە 171 هەزار خانوو و باڵەخانە.
 
70٪ـی تۆڕی رێگەوبانی غەززە وێرانکران و تێکدران.
 
غەززە پێویستیی بە 15 ساڵە بۆ پاککردنەوەی داروپەردووەکانی، ئەمە ئەگەر هەموو رۆژێک 24 کاژێر، 100 شۆفڵ و ئۆتۆمبێلی بیناسازی کاربکەن. 
 
زیاتر لە 50 ملیۆن تۆن داروپەردوو لە غەززە هەن. کە یەکسانە بە ریزێک بارهەڵگر لە غەززەوە تاوەکو دوورترین خاڵی ئەمریکا، یان لە نیو یۆرکەوە بۆ سەنگاپوورە.
 
تەنیا تێچووی گواستنەوەی ئەم پاشماوانە نزیکەی 700 ملیۆن دۆلارە و چەندین ساڵی پێویستە. تەنانەت بیرۆکەی فڕێدانی پاشماوەکان لە دەریادا ئاڵۆزیی سیاسی دروستدەکات، چونکە دەکرێت ببێتە هۆی گۆڕانکاریی جوگرافی و فراوانبوونی رووبەری غەززە.
 
ئەگەر ئۆپەراسیۆنی سەربازی نەکرێت، خەڵک بە ئازادی هاتووچۆ بکەن و ئابووری گەشەبکات؛ غەززە لە ساڵی 2050 دەتوانێت بگاتەوە کۆی بەرهەمی نێوخۆیی ساڵی 2022.
 
هەژاری لە کەرتی غەززە نزیکەی 100٪ـی تۆمارکردووە بەهۆی شەڕەوە، لە کاتێکدا رێژەی بێکاری گەیشتووەتە 80٪.
 
ئاوەدانکردنەوە هێندە ئاسان نییە
 
مەزەندە دەکرێت کە تێچووی دووبارە بنیاتنانەوەی تەواوی غەززە لە 80 ملیار دۆلار زیاتری بوێت.
 
ئەم تێچووە دروستکردنی نیشتەجێبوون، نۆژەنکردنەوەی ژێرخان، چاککردنەوەی کشتوکاڵ و چاککردنەوەی سیستمە تەندروستییەکان دەگرێتەوە کە بەشێکیان بە تەواوی وێران بوون. ئەم ژمارەیە پرسیاری گەورە لەسەر سەرچاوەکانی پارەدارکردن و ئەو لایەنانە دەورووژێنێت کە پشتیوانیی دارایی پێشکێش دەکەن.
 
وێرانکردنی خانووەکان گەورەترین بەشی تێچووەکانە، مەزەندەی دووبارە دروستکردنەوەی خانووەکان دەگاتە نزیکەی 13 ملیار دۆلار. ئەمەش بەهۆی قەبارەی وێرانکارییە گەورەکەیە کە بەر خانووەکان کەوتووە و بووەتە هۆی ئاوارەبوونی هەزاران خێزان.
 
زەوییە کشتوکاڵییەکان یەکێکن لەو کەرتانەی زۆرترین زیانیان پێگەیشتووە، لانیکەم 50٪ـیان وێران بوون. کشتوکاڵ بەشێکی سەرەکی ئابووری غەززە بوو.
 
159 هەزار و 703 کوژراو و بریندار لە هەردوولا
 
ئیسرائیل دەڵێت، لە یەکەم رۆژی هێرشی حەماس، ئەو گرووپە چەکدارە 1200 کەسی سڤیلی کوشت، 240 کەسیشی بە بارمتە گرت. 
 
بەشێک لەو کەسانەی بە بارمتە لای حەماس بوون، بەهۆی بۆردوومانەکانی ئیسرائیلەوە کوژران.
 
بەگوێرەی تەندروستیی غەززە، کە نەتەوە یەکگرتووەکان پشتی پێ دەبەستێت، لە سەرەتای جەنگەوە تاوەکو رۆژی دەستپێکردنی ئاگربەست، بەهۆی هێرش و بۆردوومانەکانی ئیسرائیلەوە، 46 هەزار و 913 کەس لەو کەرتەی فەلەستین کوژران، 110 هەزار و 750 کەسیش بریندار بوون، ئەمە جگە لە بێسەروشوێبوونی هەزاران کەس. تەندروستیی غەززە دەڵێت، 70٪ـی کوژراوان ژن و منداڵن.
 
ئیسرائیل دەڵێت، لەم جەنگەدا، زیاتر لە 17 هەزار چەکداری بزووتنەوەی حەماسی کوشتووە. 840 سەربازی وڵاتەکەش کوژراون.
 
دووبارە بنیاتنانەوەی غەززە تەنیا پرۆسەیەکی بنیاتنانەوە نییە، بەڵکو جەنگێکی ئابووری و سیاسییە کە پێویستی بە هاوکاریی نێودەوڵەتی و هەوڵی هاوبەشە. 
 
مامەڵەکردن لەگەڵ ئەم ئاستەنگە گەورانە پێویستی بە چارەسەری داهێنەرانە و پشتیوانیی بەردەوامە بۆ گەڕاندنەوەی هیوا بۆ کەرتەکە و دانیشتووانەکەی.

 

کۆمێنتەکان

وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و هه‌موو خزمەتگوزارییەکان به‌كاربێنه‌

کۆمێنتێک دابنێ

داواکراوە
داواکراوە