جیاکەرەوەکانی خولی شەشەمی پەرلەمان و کرۆکی گۆڕانکارییەکان

 

 

لە عێراقی نوێدا (دوای رووخانی رژێمی بەعس لە ساڵی 2003)، دابەشکردنی پۆستی سەرۆکایەتییەکانی وەکو نەریتێکی سیاسی بۆ سێ نەتەوە و پێکهاتە سەرەکییەکان بووە، سەرۆککۆمار بۆ کورد، سەرۆکوەزیران بۆ عەرەبی شیعە و سەرۆکی پەرلەمان بۆ عەرەبی سوننە. بەڵام بەشێک لە چاودێرانی سیاسی و بەرپرسان، ناوەناوە ئەوە بە گوێی عێراقییەکاندا دەدەن، کە دابەشکارییەکان لە خولی شەشەمدا جیاواز دەبن و ئەو نەریتە دەشکێت.

 

 

پەرلەمانی عێراق لە 329 کورسی پێکهاتووە، کە 9یان کورسیی کۆتان، لە هەڵبژاردنەکانی 2021دا، هێزە شیعەکان نزیکەی 187 کورسییان بەدەستهێنا. بەڵام پێدەچێت لەم هەڵبژاردنەدا ئەو ژمارەیە بگۆڕێت، چونکە رەوتی نیشتمانیی شیعە کە موقتەدا سەدر رێبەرایەتی دەکات، بایکۆتی هەڵبژاردن و پرۆسەی سیاسیی کردووە، لەکاتێکدا لە هەڵبژاردنی پێشووە کە بە لیستی (رەوتی سەدر) چووە نێو ململانێکانی هەڵبژاردنەوە، توانی 73 کورسیی پەرلەمان بباتەوە. بەڵام بەرەلەوەی دەستەی سەرۆکایەتیی پەرلەمان هەڵبژێردرێت، سەدر لە پرۆسەی سیاسی کشایەوە و ئێستا خولی پێنجەم بەبێ سەدرییەکان چوار ساڵی بەڕێکرد.

 

کشانەوەی سەدر، رێخۆشکەر بوو زیاتر هاتنە پێشی محەممەد شیاع سوودانی، وەکو کەسایەتییەکی سیاسیی کارای سەر بە شیعەکان.

 

ئێستا سوودانی، یەکێکە لە سەرکردە کاریگەرەکانی شیعە و بە هێزەوە هاتووەتە مەیدانە سیاسییەکە، چاوەڕوان دەکرێت ململانێکان تێپەڕێنێت و لیستەکەی (ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدان) بەراورد بە حیزب و هاپەیمانێتییەکانی دیکە، زۆرترین کورسی بباتەوە.

 

 

هەرچەندە تاوەکو ئەم ساتەش کە بانگەشەی هەڵبژاردن بەرەو کۆتایی دەچێت؛ سەدر مکوڕە لەسەر بڕیاری بایکۆتکردنی هەڵبژاردن، بەڵام بەشێک لە سیاسی و چاودێران، هێشتا بە گومانن لەسەر بڕیارەکە.

 

یاسین تەها، توێژەرە و شارەزایە لە کاروباری عێراقدا، ئەو گومانەکان بۆ ئەگەری دەنگدانی سەدرییەکان بۆ بەریەک نەکەوتنی سەدر و سوودانی دەگەڕێنێتەوە. چونکە لە خولەکانی دیکەدا، سەدرییەکان خۆپیشاندانی زۆر و تووندیان دژی حکومەت کرد، بەڵام لەسەردەمی سوودانیدا ئەمە نەبیندراوە.

 

یاسین تەها، ئەمڕۆ سێشەممە بە تۆڕی میدیایی رووداوی گوت، سەدر و سوودانی، لە دوورەوە و ناڕاستەوخۆ یەکدییان قبووڵکردووە، چونکە لە چوار ساڵی رابردوودا هیچ بەریەککەوتنیان نەبووە.

 

ئێستا لەنێو شەقامی شیعە، دەنگی خۆڵەمێشی زیاد بووە، محەممەد شیاع سوودانی، بە جیدی کار بۆ بەدەستهێنانی ئەو دەنگە خۆڵەمێشییانە دەکات.

 

 

پێشبینی دەکرێت پێکهاتەی شیعە لەو پارێزگایانەی کە زۆرینەی شیعەن (بەسرە، زیقار، بابل، نەجەف، کەربەلا، واست، مەیسان، موسەننا و دیوانییە) 124 کورسی ببەنەوە.

 

سەبارەت بە بەغدا، کە دەبێتە ناوەندی ململانێی هەڵبژاردن و حەو سەرۆک و سەرکردە لەو بازنەیە سەرلیستن، چاوەڕوان دەکرێت پێکهاتەی شیعە نزیکەی 26 کورسی لەدەست بدات، چونکە رەوتی سەدر لە هەردوو لای کەرخ و رەسافە لە هەڵبژاردنەکانی 2021دا بەدەستی هێنابوون، بەپێی سیستەمی فرە بازنەیی، کە عێراقی بۆ 83 بازنەی هەڵبژاردن دابەش کردبوو.

 

 

پێناچێت هیچ حیزب و هاوپەیمانییەک بتوانن بە ئەنجام، کورسی سەرۆکوەزیران بۆ خۆیان مسۆگەر بکەن، بۆیە ئەو پۆستە (ئەگەر وەکو نەریتە سیاسییەکە بدرێتەوە بە شیعە) پێویستی بە هاوپەیمانێتیی نێوان حیزبەکانە.

 

یاسین تەها دەڵێت: "هەموو حکومەتێک بەپێی ژمارەی کورسی و رێسا باوەکان پێکنایەت، هەڵبژاردن وێستەگەیەکە بۆ دەستنیشانکردنی هەژموون و دابەشکردنی بودجە و هتد.. جگە لە سەرۆکوەزیران، پۆستەکانی دیکە بەپێی خاڵ دابەش دەکرێن."

 

 

ئەو توێژەر و شارەزایەی کاروباری عێراق دەڵێت، "بەشێکی هێزە شیعییەکان بڕیاریان داوە ببنە رێگر لەبەردەم سوودانی بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆکوەزیران."

 

بە گوتەی ئەو، نەجەف، ئێران، ئەمریکا، قەتەر و تورکیا و چەند وڵاتێکی دیکەش کاریگەرییان لەسەر دابەشکردنی پۆستی سەرۆکایەتییەکان دەبێت، بەتایبەت سەرۆکوەزیران.

 

"سوودانی لە قەتەر و تورکیا نزیکە و لەگەڵ ئەمریکا لەسەر هێڵە، بەڵام یەکلایی بوونەوەی بۆ خولی دووەمی سەرۆکایەتی ئاسان نابێت."

 

 

ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان کە ساڵی 2023 کرا، هەشت ملیۆن دەنگدەر دەنگیان نەدا و رێژەی بەشداریکردن 41% بوو، ئەمە لەوانەیە وێنەیەکی سەرەتایی لەسەر ئەنجامەکانی ئەنجوومەنی نوێنەران بدات، بەتایبەت لە بەغدا، چونکە کوتلە شیعەکان زیاتر لە نیوەی کورسییەکانیان بەدەستهێنا، ئەمەش رێگەی خۆش کرد بۆ بەدەستهێنانی پۆستی پارێزگار.

 

هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجوومەنی نوێنەران، لە دوو خاڵدا لەگەڵ هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی پارێزگاکان کە لە کانوونی یەکەمی 2023 بەڕێوە چوو، یەک دەگرنەوە:

 

یەکەم: یاسای هەڵبژاردن نەگۆڕاوە و هێشتا پشت بە پارێزگاکان وەک یەک بازنەی هەڵبژاردن دەبەسترێت، بەپێی هەمان سیستەمی ژماردنی دەنگەکان "سانتلیگۆ."

 

دووەم: بایکۆتکردنی سەدر.

 

 

ساڵی 2023، لە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان، 795 هەزار و 54 کەس دەنگیان دا، ئەمانە دابەش بوون بەسەر پارتە شیعە، سوننە و کەمینەکاندا، شیعەکان 467 هەزار و 428 دەنگیان بەدەست هێنا، سوننەکان 327 هەزار و 626 دەنگیان بەدەستهێنا.

 

لەو کاتەدا پێکهاتەی شیعە زیاتر لە نیوەی کورسییەکانی بەدەستهێنا، واتە 28 لە کۆی 52 کورسی، هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا بە سەرۆکایەتیی مالیکی، نۆ کورسی بەدەستهێنا. هاوپەیمانی نەبنی (رێکخراوی بەدر بە سەرۆکایەتی هادی عامری، کوتلەی سادیقوون بە سەرۆکایەتیی قەیس خەزعەلی، ئەمینداری گشتیی عەسائیبی ئەهلی حەق و کوتلە شیعەکانی دیکە لەخۆ دەگرێت) نۆ کورسی بەدەستهێنا، هاوپەیمانی هێزەکانی دەوڵەتی نیشتمانی پێنج کورسی، هاوپەیمانی ئەبشیر یا عێراق بە سەرۆکایەتی هومام حەموودی یەک کورسی، هەروەها یەک کورسی بۆ ئیشراقەی کانوون و دوو کورسی بۆ هاوپەیمانی ئەساس و یەک کورسی بۆ کوتلەی "ئەجیال" بە سەرۆکایەتی پەرلەمانتار محەممەد سەیخود.

 

بەپێی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان و یاسای سانتلیگۆی هەموارکراو، ژمارەی کورسییەکانی تەرخانکراو بۆ بەغدا 71 کورسییە و بە پشتبەستن بە هەمان ئەنجامەکانی ئەنجوومەنی پارێزگاکان، هێزە شیعەکان بە گشتی لەوانەیە زیاتر لە نیوەی ژمارەی کورسییەکان بەدەست بهێنن، واتە نزیکەی 38-39 کورسی.

 

 

لە پارێزگا سوننەکان (دیالە، سەلاحەدین، کەرکوک و نەینەوا)، هێزە شیعەکان ئامادەییەکی بەرچاویان لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی پارێزگاکانی رابردوودا هەبوو. بۆ نموونە، هاوپەیمانی عەقدی نیشتمانی بە سەرۆکایەتی فالح فەیاز، لە نەینەوا لە کۆی 29 کورسی چواریانی بەدەستهێنا، لە کاتێکدا هێزە شیعەکان دیالە لە کۆی 15 کورسی، شەشیان بەدەستهێنا و دوو کورسیش لە سەلاحەدین.

 

واتە پێکهاتەی شیعە نزیکەی 15 کورسی لە کۆی 70 کورسی تەرخانکراو بۆ چوار پارێزگاکە بەدەستهێنا، کە بریتی بوون لە کەرکووک، نەینەوا، سەلاحەدین و دیالە.

 

لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق، 73 کورسی بۆ چوار پارێزگا سوننییەکە دانراوە، پێشبینی دەکرێت شیعەکان نزیکەی 15 کورسی ببەنەوە، (بە پشتبەستن بە هەمان کۆی دەنگەکان لەو پارێزگایانەدا).

 

بە گەڕانەوە بۆ هەموو پارێزگاکانی عێراق (جگە لە هەرێمی کوردستان)، پێشبینی دەکرێت پێکهاتەی شیعە نزیکەی 177 پەرلەمانتار لە کۆی 329 پەرلەمانتار لە خولی شەشەمدا بەدەست بهێنێت.