رێکخراوی نێودەوڵەتیی کۆچ: هێشتا 1.17 ملیۆن کەس لە عێراق ئاوارەن

 

 

لە بەشی یەکەمی راپۆرتەکەدا، ئاماژە بەو خێزانانە دەدات کە بەهۆی قەیرانی ئاو، وشکەساڵی و تێکچوونی ژینگەوە لە 12 پارێزگای عێراق، ماڵ و حاڵی خۆیان جێهشتووە. تاوەکو 15ی ئەیلوولی 2023 لانیکەم 21 هەزار و 798 خێزان کە 130 هەزار و 788 کەسن بەهۆی ئەو کێشانەوە تائێستا ئاوارەن. 9 هەزار و 934 خێزان لەنێو شارەکەی خۆیان ئاوارەبوون کە دەکاتە 46٪ـی ئەو ژمارەیە، هەروەها 74٪ی ئاوارەکانیش خەڵکی شارەکانن. زۆرترین ژمارەی خێزانە ئاوارەبووەکان لە پارێزگای زیقارە کە 7 هەزار و 890 خێزانن، کەمترینیش لە بەغدایە کە 19 خێزانن.

 

IOM دەڵێت، "بە کۆتاییهاتنی شەڕ و ململانێکان لەگەڵ داعش، ئاوارەبوونی درێژخایەن بووە تایبەمتەندیی رەوش و ژینگەی قۆناخی دوای شەڕ و ململانێکان لە عێراق دا. نزیکەی یەک ملیۆن و 170 هەزار هاووڵاتی لە ئاوارەیی ماونەتەوە، نزیکەی هەموو ئەو هاووڵاتییانەش پێنج ساڵ زیاتر بەر لە ئێستا زێدی خۆیان جێهێشتووە. شتێکی زۆر پێویست و بنەڕەتییە کە ئاستی چارەسەرە هەمیشەییەکان لە عێراق دا بۆ ئاوارەبوون باشتر بکرێت، ئەمەش لە رێگەی باشترکردنی دۆخی ژیان و گوزەران کە وادەکات ئاوارەکان بتوانن بەشێوەیەکی ئارەزوومەندانە هەنگاو بەرەو گەڕانەوە، یەکخستنی خۆجێیی یان نیشتەجێبوون لە شوێنێکی دیکە بنێن."

 

 

بەشی دووەمی راپۆرتەکە تایبەتە بە خێزانە گەڕاوەکان بۆ قەزاکانی شنگال و بێجی کە لە ساڵی 2014 بۆ 2017 ماڵی خۆیان جێهێشت. بەگوێرەی راپۆرتەکە، لە نێوان 1-4-2023 بۆ 15-10-2023، لانیکەم 5 هەزار و 490 کەس گەیشتوونەتە ئەو دوو قەزایە، ٪78ی خێزانەکان گەڕاونەتەوە ئەو ناوچانەی کە پێشتر لێی دەژیان، 22٪ی گەڕاوەکانیش ئاوارە نێوخۆییەکانن. ئەو ئاوارانەی کە گەڕاونەتەوە، پێشتر لە پارێزگاکانی دهۆک، هەولێر، موسڵ و سلێمانی ژیاون. زۆرترینیان لە دهۆک بوون کە 4 هەزار و 441 خێزانن، کەمترینیش لە سلێمانی کە 45 خێزان بوون.

 

 

لە بەشی سێییەمی راپۆرتەکەیدا، رێکخراوی نێودەوڵەتیی کۆچ ئاماژە بەو خێزانانە دەدات کە مەترسیی دەرکردنیان لە ناوچەکانی خۆیان لەسەرە. بەگوێرەی راپۆرتەکە، 9 هەزار و 142 خێزان مەترسیی دەرکردنیان لەسەرە، 10٪ لەو ژمارەیە ئاوارەن، 13٪ گەڕاوە و 77٪ـیش ئەوانەن کە ماڵوحاڵی خۆیان لە 2014 بۆ 2017 جێنەهێشت و مانەوە. ٪47ی ئەو خێزانانە لە پارێزگای سەڵاحەدینن کە بەرزترین رێژەیە و کەمترین رێژەش لە کەربەلایە کە ٪1ـە.

 

لەبارەی هۆکاری مەترسیی چۆڵکردن و دەرکردنیان، رێکخراوی نێودەوڵەتیی کۆچ رایگەیاندووە، زۆربەی ئەو زەوی و خانووانەی ئەو ناوچانە موڵکی وەزارەتەکانی کشتوکاڵ، کارەبا، تەندروستی و ناوخۆن. هەندێک لە خانووەکانیش موڵکی شارەوانییەکانن و زۆرجار دەکەونە بەر پرۆژەی دروستکردنی قوتابخانە و رێگەوبان.

 

 

لە بەشی چوارەم، ژمارەی ئەو خێزانانە خراوەتەڕوو کە لە خاڵە سنوورییەکانی ئێران، تورکیا و سووریا چوونەتە دەرەوە عێراق یان هاتوونەتە عێراق. لەنێوان حوزەیران بۆ ئابی 2023، زۆرترین جووڵە لە دەروازەی سنووریی ئیبراهیم خەلیل بووە کە 98 هەزار و 692 کەس و 17 هەزار و 415 ئۆتۆمبێل بوونە. بە شێوەیەکی گشتی، رۆژانە 2 هەزار و 849 کەس و 325 ئۆتۆمبێل هاتووچۆیان کردووە. خاڵی سنووریی پێشابوور کەمترین جموجۆڵی تێدا بووە کە تەنیا 21 هەزار و 54 کەس و هەزار و 198 ئۆتۆبمێل بوون.

 

رێکخراوی کۆچ دەڵێت "5٪ی هاتووان بەدوای کاردا گەڕاون، 1٪ بۆ مەبەستی مرۆیی وەک پەنابەر هاتوون، 1٪ لەگەڵ گرووپی نەناسراو و 13٪ بە قاچاخ هاتوون. دوو لەسەر سێی هاتووان و رۆیشتووان لە رەگەزی نێر بوونە و تەمەنیان لە نێوان 18 بۆ 34 ساڵیدا بووە و یەک لەسەر سێش مێ بوونە و تەمەنیان لە نێوان 35 بۆ 60 ساڵ بووە.

 

 

راپۆرتەکە باس لەوە دەکات، زۆربەی ئەوانەی گەشتیان بۆ دەرەوە یان ناوەوەی عێراق کردووە، مەبەستیان دۆزینەوەی کار بووە. زۆرترین رێژەش لە دەروازەی سنووریی باشماخ بووە کە 59 هەزار و 740 کەس بوون و 21٪یان بۆ کار گەشتیان کردووە.

 

IOM دەڵێت، "32٪ بۆ کاری دەستیی بووە وەک (خانوو دروستکردن، کارەبایی، بۆڕی و میکانیک). 24٪ی دیکە مەبەستیان لە دۆزینەوەی کاری رێستورانت و فرۆشیاری بووە؛ ئەوانی دیکەش بەمشێوەیە بوون: 14٪ کەرتی کشتوکاڵ، 14٪ کرێکاری، 12٪ کار نێو کارگە، 2٪ کاری رێکخراوە نا حکومییەکان، 1٪ کاری خزمەتکاری و 1٪ شوفێری گواستنەوەی خەڵک و کەلوپەل".

 

بەگوێرەی راپۆرتەکە،" 69٪ پیاو و 31٪ ئافرەت بوونە و 75٪یان خاوەن بڕوانامەی ناوەندی یان پیشەیی بوونە. پشکی شێر لە هاتووەکان بەر ئێرانییەکان کەوتووە کە 93٪ن، 2٪ عێراقی و 5٪ تورکن.

 

 

راپۆرتەکە باس لەوە دەکات، 85٪ی ئەو کەسانەی گەشت دەکەن، کاتین. 46٪یان عێراقی، 30٪ تورک، 12٪ سووریایی و 9٪ ئێرانین. بە گوێرەی راپۆرتەکە، زۆرترین گەشت بۆ پارێزگای دهۆکە کە 62٪یە، هەولێر 34٪ و سلێمانی 4٪ـە.

 

 

رێکخراوی نێودەوڵەتیی کۆچ لەم بەشەدا لە نێوان مانگی ئایار بۆ ئابی 2023 کاری لەسەر 9 پارێزگا و 39 قەزا و ناحیە لە هەرێمی کوردستان  و عێراق دا کردووە. بەگوێرەی داتاکان، لە دوو هەزار و 170 شوێن کە کاریان لەسەر کردووە، 477 شوێن "شیاوی ژیان نین و زۆر خراپن (مەترسیی بەرز)" کە ئەمە رێژەی 12٪ پێکدەهێنن و کاریگەری لە ژیانی 600 هەزار و 480 کەس دەکەن. لە 40٪ی شوێنەکان کە ملیۆنێک و 933 هەزار و 92 کەسی تێدا دەژین وەک مامناوەند (مەترسیی مامناوەند) دیاریکراوە و 48٪ی شوێنەکان کە دوو ملیۆن و 312 هەزار و 40 کەسی تێدا دەژین، بە شیاو (مەترسیی نزم) دانراون. نەینەوا پارێزگایەکە کە زۆرترین شوێنی مەترسیی بەرزی هەیە کە 289 شوێنە و بابل بە کەمترین دوو شوێنی هەیە. 

 

 

رێکخراوی نێودەوڵەتیی کۆچ دەڵێت "لە مانگی ئایاری 2018 بۆ ئابی 2023 لانیکەم 51 هەزار کەس گەڕاونەتەوە عێراق. زۆربەی گەڕاوەکان لە پارێزگای زیقار بووە (54٪) پاشان موسڵ (35٪) و ئەنبار (4٪). زۆربەی گەڕاوەکان لە وڵاتانی تورکیا و سووریاوە هاتوونەتەوە پلەی سێیەمیش ئەڵمانیا، دواتر فینلاند دێت".

 

لە بارەی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستانەوە، 20 کەس هاتوونەتەوە هەولێر، 899 کەس چوونەتەوە سلێمانی و 805 کەسیش بۆ دهۆک.