راوێژکارێکی ئەردۆغان: نووسینەوەی دەستوور بەبێ گشتپرسی بێ بەها دەبێت

 

 

لەکاتێکدا ئاکپارتی بە پشتیوانیی پارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی (مەهەپە) لە هەوڵی نووسینەوەی دەستوورە و دەیەوێت بازنەی پشتیوانییەکانی فراوانتر بکات، بەشێک لە پارتەکانی ئۆپۆزیسیۆن رەخنەی تووند لە دەسەڵات دەگرن بەوەی دەیەوێت، 400 دەنگی پەرلەمان کۆبکاتەوە و بە بێ گشتپرسی دەستوور بنووسێتەوە.

 

ئوچوم باسی بوونی هەوڵێک بۆ زیانگەیاندن بە پرۆسەی نووسینەوەی دەستووری تورکیا دەکات.

 

هەروەها ئەو بانگەشەیە رەتدەکاتەوە کە دەگوترێت بابەتی نووسینەوەی دەستوور مامەڵەیە و پەیوەندیدارە بە پرۆسەی چارەسەری، هاوکات ئەمە بە هەوڵێک لە دژی پرۆسەی چارەسەری ناودەبات.

 

ئەو راوێژکارەی سەرۆککۆماری تورکیا هەروەها دەڵێت: "وەک دەزانرێت، ئامانجی تورکیای بێ تیرۆر سیاسەتێکی دەوڵەتە کە بە شێوەیەکی بێ مەرج و بێ هیچ دانوستاندنێک خراوەتە بواری جێبەجێکردنەوە. پێشدەچێت هەر بەم شێوەیە بەڕێوەبچێت".

 

محەممەد ئوچوم باسی بانگەوازەکەی عەبدوڵڵا ئۆجەلان، ریبەری زیندانیکراوی پەکەکەی کرد و قبووڵکردنی چەکدانانی گەریلاشی بە هەنگاوێکی ئەرێنی وەسفکرد و گوتی: "وا پێدەچێت هەنگاوی کردەییش لەم بابەتە دەنرێت. رۆژ بە رۆژ روونتر دەبێتەوە کە لە ئامانجی تورکیای بێ تیرۆردا رێگەیەکی وەها گیراوەتە بەر کە گەڕانەوەی نییە".

 

بابەتەکانی پرۆسەی چارەسەری و نوێکردنەوەی دەستووری تورکیا زۆر جار بە شێوەیەکی هاوڕێک لە رۆژەڤدا دەردەکەون و زۆر جاریش پارتەکانی ئۆپۆزیسۆن دەڵێن، بابەتەکە لە نێوان ئاکپارتی و دەم پارتییەوە مامەڵەی پێوە دەکرێت.

 

ئەو راوێژکارەی ئەردۆغان لەمبارەیەوە دەڵێت: "لە تەواوی پرۆسەکەدا، بابەتی دەستووری نوێ هیچ کاتێک 'وەک بەشێک لە مامەڵە' لەگەڵ ئامانجی تورکیای بێ تیرۆردا ناوی نەهاتووە. لە بنەڕەتدا نە لە رووکەش و نە لە نێوەڕۆک مامەڵەیەکی لەو شێوەیە لە ئارادا نییە. ئەوەش کە دەگوترێت، جگە لە بانگەشەی بێ بنەما هیچی دیکە نییە".

 

لەکاتێکدا پرۆسەکە بەرەو قۆناخی چەکدانانی کردەیی گەریلا دەڕوات، محەممەد ئوچوم سەرکەوتنی پرۆسەکەی بۆ برایەتیی تورک و کورد بە گرنگ وەسف کرد.

 

لەبارەی نووسینەوەی دەستووریکی نوێ کە رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا لیژنەیەکی 10 کەسی بۆ پیکهێناوە و دەستیان بە کارەکان کردووە، محەممەد ئوچوم گوتی: "ئەوە دروست نییە کە دەڵێن پەرلەمان ناتوانێت دەستوورێکی نوێ بنووسێتەوە."

 

ئەو راوێژکارەی سەرۆککۆماری تورکیا لەبارەی دەستووری نوێ هەروەها بە گرنگی دەزانێت گشتپرسی بکرێت و خەڵک دەنگ لەسەر دەستووری نوی بدات و دەڵێت، نووسینەوەی دەستووری نوێ بەبێ گشتپرسی، هیچ بەهایەکی دیموکراسی و یاسایی نییە.

 

 

رەجەب تەیب ئەردۆغان زۆر جار باسی پێویستیی تورکیا بە دەستوورێکی نوێ کردووە. پێشتریش زۆر جار ئەو بابەتەی ورووژاندووە و داواشی لە ئۆپۆزیسیۆن کردووە هاوکاری نیشان بدەن. 

 

پارتەکانی ئۆپۆزسیۆن تاوەکو ئێستا بە روونی بابەتەکەیان رەتنەکردووەتەوە، بەڵام رەخنەیان لە ئاکپارتی هەیە بەوەی گوایە دەیەوێت دەستوورەکە لە خزمەت خۆیدا نوێ بکاتەوە. ساڵی 2021 بە هەمانشێوە ئەردۆغان لەم بابەتەدا داوای لە ئۆپۆزیسیۆن کرد. 

 

فایەق ئۆزتراک، گوتەبێژی ئەوکاتی پارتی گەلی کۆماری جەهەپە گوتی: "ئەردۆغان هەر کاتێک باسی لە گۆڕانکاریی دەستوور کردبێت، خەڵک دۆڕاندوویەتی و خۆی قازانجی کردووە. ئەردۆغان هەموو جارێک بە هەوەسی خۆی جلوبەرگی بۆ دەستوور بەدوورین داوە".

 

 

هەرچەندە دەستووری ئێستای تورکیا کە ساڵی 1982 نووسراوەتەوە، 12 جار گۆڕانکاریی بەرفراوانی تێدا کراوە، بەڵام بەرپرسانی ئاکپارتی دەڵێن، ئەوە دەستوورێکە لە ئەنجامی کودەتاکەی ساڵی 1980 دروستکراوە و بە رۆحێکی کودەتایی نووسراوەتەوە، هەر بۆیە پێویستە بگۆڕدرێت.

 

دوای کودەتاکەی کەنعان ئێڤرەن، لە رۆژی 12ی ئەیلوولی 1980 حکومەتی ئەوکات ناچالاک کرا و رژێمێکی سەربازیی بەڕێوەبردن راگەیێنرا. رژێمی سەربازی بە سەرکردایەتیی کەنعان ئێڤرەن دەستوورێکیان نووسییەوە. رۆژی 7-1-1982 خەڵک بۆ پەسندکردن یان رەتکردەوە چوونە سەر سندوقەکانی دەنگدان. لە کۆی 18 ملیۆن و 885 هەزار و 488 کەس کە دەنگیاندا، 17 ملیۆن و 215 هەزار و 559 کەس دەنگی "بەڵێ"یان بە دەستوورەکەی کەنعان ئێڤرەن دا. ئەو دەستوورەی ئێستا لە تورکیا بە بەرهەمی کودەتا وەسفدەکرێت، ئەوکات رەزامەندیی 91.3٪ی تورکیای بەدەستهێنا و خرایە واری جێبەجێکردنەوە.  

 

 

مادەی 66 تایبەتە بە نەتەوە لە کۆماری تورکیا و جگە لە نەتەوەی تورک، تەواوی نەتەوەکانی دیکە رەتکراونەتەوە.

لەو مادەیەدا هاتووە: "هەموو ئەوانەی لەڕێی وڵاتینامە وابەستەی کۆماری تورکیان، تورکن".

 

ئەو چوار مادەیەی لە هەموارەکانی دەستووری تورکیا تائێستا هێڵی سوورن، ئەمانەن:

 

مادەی یەکەم: پێکهاتەی دەوڵەتی تورکیا کۆمارییە. 

 

مادەی دووەم: کۆماری تورکیا لەسەر بنەما سەرەکییەکانی ئارامی کۆمەڵگە، هاودەنگی و کۆکبوونی نیشتمانی، هەستکردن بە دادپەروەری، رێزگرتن لە مافەکانی مرۆڤ، دڵسۆزی و وابەستەیی بۆ بنەماکانی نیشتمانپەروەریی ئەتاتورک، دەوڵەتێکی دیموکراسی، سیکۆلار، سۆشیاڵ و یاساسالارە.

 

مادەی سێیەم: دەوڵەتی تورکیا بە خاک و میللـەتییەوە یەکپارچەی نەبڕاوەیە، زمانەکەی تورکییە، ئاڵاکەی وەک لە ستایلەکەیدا هاتووە مانگ و ئەستێرەی سپییە باگراوندەکەی رەنگی سوورە. سروودی نیشتمانی "سروودی سەربەخۆییە" و پایتەخی ئەنقەرەیە.

 

مادەی چوارەم: مادەی یەکەم و دووەم و سێیەم بەهیچ شێوەیەک هەموار و دەستکاری ناکرێن و تەنانەت پێشنیازی هەموار و دەستکاریکردنیشی ناکرێت.