عێراق؛ پڕۆژەیەک بۆ پەرتبوون

 

لەدوای رووخاندنی رژێمی بەعس لە 2003، یەکێک لە ئارگیۆمێنت و خەیاڵە زاڵەکان بۆ بەڕێوەبردنی عێراق ئارگیۆمێنتی پێکەوەژیان، بەدیمۆکراتیکردنی کۆمەڵگەی عێراقی، پەرەپێدانی دیمۆکراسی، مافەکانی مرۆڤ، بەهێزکردنی کۆمەڵگەی مەدەنی، میدیای ئازاد و ئازادیی رادەربڕین بوو. ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانی وابیریان دەکردەوە کە لەڕێگەی کولتوور و بەهێزکردنی دامەزراوەکانەوە دەتوانن عێراق لە دۆخی پاشاگەردانییەوە بگوازنەوە بۆ دۆخی بەمەدەنیبوون و دەوڵەتبوون. لەڕاستیدا کولتوور و دامەزراوە دوو پایەی گرنگن، دوو ئامرازی هەرە کاریگەرن بۆ بەرهەمهێنانی تاکی دیمۆکراتیک، گرووپی دیمۆکراتیک و خەڵکی دیمۆکراتیخواز، بەڵام ئەوەی لە عێراق ئامادەیە شتێکی ترە، وێنە و بیرکردنەوەیەکی ترە! عێراق تاوەکوو ئێستاش لەژێر کاریگەری تارمایی و کولتووری تۆتالیتاریزم، خۆسەپاندن، ئینکار و رەتکردنەوەی ئەویتردایە. کولتووری زاڵ و باڵادەست و یەکلاکەرەوە لەنێو چوارچێوەی دەوڵەتی عێراقیدا کولتووری جەماوەر نییە؛ کولتووری مەزهەبگەرایی و مۆدێڵی مەرجەعیەت و هێز و میلیشیای سەروو دەوڵەتی و سەروو دامەزراوەییە. 

 

عێراق وەک بونیاد و رێکخستنێکی کۆمەڵایەتی بەردەوام لە هەڵوەشاندنەوە و پەرتبوون و دابەشبووندایە. ئەوەی ئەمڕۆ عێراق وەک دەوڵەت، وەک هێزێکی سەروەر و خاوەن سنوور و سیمبوڵ پیشاندەدات، خودی بیرکردنەوە و تێڕامان و لێکدانەوەی کولتووری جەماوەر و دەستەبژێرەکەی نییە؛ بەرهەمی گەشەپێدانی سیاسی، پەرەسەندنی سیاسی و تێگەیشتنی گشت و کۆمەڵگەکە نییە بۆ دەوڵەت، ئەوەی ئەمڕۆ عێراقی کردووە بە دەوڵەت و وەک دەوڵەت رایگرتووە هێزێکە لە دەرەوەی عێراقییەکان، هێزێکە لەناو سیستمی سیاسی نێودەوڵەتی عێراقیبوونی وەک دەوڵەت و پڕۆژە سەپاندووە و پارێزگاری لە پایە، بەها، سیمبوڵ و کەرتبوون و لەت لەتبوونی دەکات. پڕۆسەکە وەهایە کە عێراق لە ناوەوەی خۆیدا پەرتبوونی زیاترە! پەرتبوون بەمانای ئەوەی هەستی یەکبوون، هاوشێوەیی و پێکەوەبوون بەرەو داڕمان دەچێت. پەرتبوون لە عێراق پەرتبوونێکی نەرم و دینامیکییە. 

 

 

لە ئەدەبیات و فەلسەفەی دەوڵەت و حوکمڕانیدا "ناسنامە و سنوور" رۆڵی بنەڕەتی دەبینن بۆ بەیەکتربەستنەوەی هێز، پارچە، گرووپ، خەیاڵ و سەرمایە جیاوازەکانی نێو دەوڵەت. سنوور لێرە بەمانای ئەوەی چۆن دەوڵەت لە ناوەندەوە لەگەڵ پەراوێز، سنوور و دەوروبەری خۆی لە پەیوەندیدا بێت و مانای هاووڵاتیبوون و هێز بەسەر پەراوێز و رووبەرە جیاوازەکانیدا ببەخشێتەوە. دیارە ئەم دۆخە لە عێراق بەدرێژایی تەمەنی نائامادە و ناکارا بووە. 

 

دیاردەی نەبوونی ناسنامە لە دەوڵەتی عێراق بەهەمان شێوە و دۆخی سنوور مردووە و هیچ جووڵە و رۆڵێکی نییە. ئەمڕۆ زۆرینەی ئەکتەر، گرووپ و هێزە کۆمەڵایەتییەکانی نێو دونیای عێراقی ناسنامەی هاوبەش بەیەکتریانەوە نابەستێتەوە، عێراقیبوون پرسێکی گەورە، کاریگەر و رژد و سەرەکی نییە؛ خاڵی بەیەکگەیاندنی جەمسەر و کەرتە کۆمەڵایەتییەکان نییە! عێراقیبوون پرسێکی نامۆیە و ناسنامە و هەستی عێراقیبوون لە خوارەوەی هەموو پرس و پرسیار و گفتوگۆکانە. پرس بەو واتایەی عێراقیبوون لە ناوەند دۆخێکە، شێوە، مانا، فۆرم، لێکدانەوە، بونیاد و نۆرمی تایبەت بە خۆی هەیە. 

 

عێراقیبوون لە باشووری وڵات شتێکە، لە باکوور شتێکی ترە. سوننەکان بەجۆرێک لێی دەڕوانن، شیعە بە جۆرێک و کورد و هێزەکانی تر بە جۆر و مانایەکی تر. دیارە هەموو ئەو کارلێکە سیاسی و کۆمەڵایەتییە مانای زیاتر و قووڵتر بە دۆخی پەرتبوون لە عێراق دەبەخشێت و دەسەپێنێت. 

 

لەڕاستیدا مەسەلەی یادەوەری و ناسنامەی هاوبەش لەنێوان ئەندامانی کۆمەڵگەی عێراقیدا قەیرانێکی هەرە قووڵی نێو سیستمی حوکمڕانیی عێراقییە و هەموو سیستمە سیاسی و رژێمە سیاسییەکانیش ئەو قەیرانەیان قووڵتر و گەورەتر کردووە. دیارە هاتنی داعش بۆ عێراق و ئەنجامدانی ریفراندۆم لەلایەن هەرێمی کوردستانەوە دوو وێنەی دیاری نێو نەبوونی ناسنامەی هاوبەشن لەنێو بونیاد و چوارچێوەی دەوڵەتی عێراقدا.