سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان و بەرپرسانی ئەمریکا لە نێوانیاندا وەزیرانی وزە و دەرەوە و چەندین ئەندامی کونگرێس بە گرنگییەوە باسیان لە رێککەوتنی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ دوو کۆمپانیای ئەمریکیی بواری وزە کردووە. رێککەوتنی نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان دەستبەجێ لەلایەن وەزارەتی نەوتی عێراق رەتکرایەوە، بەڵام رۆژێک دواتر پاڵپشتی بەهێزی وەزارەتی دەروەی ئەمریکای بەدواوە هات. باس و خواسی ئەو دوو رێککەوتنە لە نێوخۆی عێراق و هەرێمی کوردستان و لە دەرەوەش هێشتا بەردەوامە.
کێڵگەکان و یەدەکی گاز و نەوت
میران ئێنێرجی، کە کۆمپانیایەکی نوێیە و بە هاوبەشی کۆمپانیای (ئێچ کەی ئێن)ـی ئەمریکی و (ئۆنێکس) کە نووسینگەی سەرەکی لە ئیماراتە، دروستکراوە و لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان رێککەوتووە بۆ پەرەپێدانی کێڵگەی گازی میران.
کێڵگەی میران، کێڵگەیەکی گازییەو مەزەندە دەکرێت خاوەنی 8 تریلیۆن پێی سێجا گاز بێت.
کۆمپانیای وێستێرن زاگرۆس، کۆمانیاکەی دیکە، گرێبەستی هەیە بۆ پەرەپێدانی دوو کێڵگەی کوردەمیر و تۆپخانە. ئەو دوو کێڵگەیە کە لە تەنیشتی یەکن، خاوەنی 5 تریلیۆن پێی سێجا گاز و 900 ملیۆن بەرمیل نەوتن.
نرخی گازی سرووشتی
یەکەی ستانداردی دانانی نرخی گاز لە بازاڕە جیهانییەکان، یەکەی گەرمی بەریتانییە، (British Thermal Unit). وەک چۆن نرخی نەوت بە بەرمیل دادەنرێت، نرخی گازیش بە (یەک ملیۆن یەکەی گەرمی بەریتانی) دادەنرێت.
گازی سرووشتی بەپێچەوانەی نرخەکانی نەوت لە وڵاتێکەوە بۆ وڵاتیکی دیکە و لە ناوچەیەک بۆ ناوچەیەکی دیکە جیاوازی زۆری هەیە، ئەو جیاوازییەش بۆ میکانیزمی بازاڕ و ژێرخانی وزەی وڵاتان و جیاوازی و توانای ئابووری وڵاتە جیاوازەکان دەگەڕێتەوە.
هاوشێوەی برێنت و دەبلیو تی ئای، پێوەرە گرنگەکانی گازی سرووشتی بریتین لە (هێنری هاب) لە بازاڕی ئەمریکا، (تی تی ئێف) لە بازاڕی ئەوروپا، (جەی کەی ئێم) لە بازاڕی ئاسیا و ( ئێن بی پی) لە بازاڕی بەریتانیا.
نرخی کۆفرۆشی (یەک ملیۆن یەکەی گەرمی بەریتانی) گازی سرووشتی ئێستا لە بازاڕە جیاوازەکان بەم شێوەیەیە:
ئەمریکا 3.40 دۆلار، ئەوروپا 10.60 دۆلار، ئاسیا 14.15 دۆلار و بەریتانیا 10.70 دۆلار.
بەهای گرێبەستەکان
یەک ملیۆن یەکەی گەرمی بەریتانی هاوتایە لەگەڵ توانای 1037 پێی سێجا گاز. بەوپێیەش 8 تریلیۆن پێی سێجا بریتییە لە 7.7 ملیار (ملیۆن یەکەی گەرمی بەریتانی). کەواتە بەهای 8 تریلیۆن پێی سێجا گاز لە بازاڕە جیاوازەکان بە نرخەکانی ئێستا بریتییە لە:
لە بازاڕی ئەمریکا 26.18 ملیار دۆلار، لە بازاڕی ئەورووپا 81.62 ملیار دۆلار. لە بازاڕی ئاسیا 109 ملیار دۆلار و لە بازاڕی بەریتانیا 82 ملیار دۆلار. لە بەیاننامەی کۆمپانیای (ئێچ کەی ئێن)، بەهای سامانی کێڵگەی میران لە درێژخایێندا بە 40 ملیار دۆلار مەزەندەکراوە، کە بەپێی نرخەکانی ئێستای گازی سرووشتی لە بازاڕە جیاوازەکانی جیهان، مەزەندەیەکی تەنانەت کەمترە و دەکرێ بەهای ئەو گرێبەستە زۆر زیاتر بێت.
سەبارەت بە کێڵگەکانی کوردەمیر و تۆپخانە، کە پێکەوە خاوەنی 5 تریلیۆن پێی سێجا گاز و 900 ملیۆن بەرمیل نەوتن، بەهای سامانەکەی بەم شێوەیەیە؛ 5 تریلیۆن پێی سێجا گاز، هاوتایە لەگەڵ 4.8 ملیار (ملیۆن یەکەی گەرمی بەریتانی) و بەو پێیەش بەهای سامانی گازی دوو کێلگەکە لە بازاڕە جیاوازەکان بە نرخەکانی ئێستا بریتییە لە: 16.3 ملیار دۆلار لە بازاڕی ئەمریکا، لە بازاڕی ئەورووپا 50.8 ملیار دۆلار، لە بازاڕی ئاسیا 68 ملیار دۆلار و لە بازاڕی بەریتانیاش 51.3 ملیار دۆلار.
نرخی نەوتی برێنت ئێستا 65 دۆلارە، کە نزمترین ئاستی 4 ساڵی رابردووە. لەگەڵ ئەوەشدا ئەگەر بۆ هەژمارکردنی بەهای 900 ملیۆن بەرمیل، نرخی نەوتەکە بە 60 دۆلار دابنێن، بەهاکەی دەکاتە 54 ملیار دۆلار. ئەگەر بەهای نەوت و بەهای گازی کێڵگەی کوردەمیر و تۆپخانە پێکەوە کۆبکەینەوە، 16 ملیار دۆلار بەهای گاز و 54 ملیار دۆلار بەهای نەوت، پێکەوە دەکەنە 70 ملیار دۆلار. هەر لەبەر ئەوەشە کە لە راگەیاندنی کۆمپانیا و حکومەتی هەرێمی کوردستان بەهای گرێبەستەکەی وێستێرن زاگرۆس بە 70 ملیار دۆلار خەمڵێندراوە.
نرخەکانی گاز لە بازاڕەکانی جیهاندا کە باسکران، نرخی کۆفرۆشین. بەهۆی خەرجی دابەشکردن و خەرجی ژێرخانەوە، بەکارهێنەر لە ئەمریکا و ئەورووپا 4 هێندەی ئەو نرخە پارەی گاز دەدات. بەوپێەش بەهای ئەو گازەی لەو دوو گرێبەستەدا هاتوون ئەگەر راستەوخۆ وەک ئەمریکا و ئەورووپا بگاتە دەستی بەکارهێنەر، دەکرێ چەند هێندە زیاتر بن لە 110 ملیار دۆلار.
کاریگەرییە ئابوورییەکان، لە گازەوە بۆ کارەبا
لە راستیدا هەرچەندە بەهای ئەو گرێبەستانە نزیکەی 110 ملیار دۆلارن، بەڵام دەکرێ کاریگەرییە ئابوورییەکەی زۆر زیاتر بن و تەنانەت چەند هێندە بن. دەتوانین بۆ ئەو مەبەستە بەراوردێک بکەین لەگەڵ کێڵگەی گازی کۆڕمۆر.
کۆنسێرتیۆمی پێرڵ پێترۆلیۆم کە زۆرترین پشکی دەگەڕێتەوە بۆ دوو کۆمپانیای ئیماراتی، دانەگاز و نەوتی هیلال، لە ساڵی 2008 وە دەستی بە پەرەپێدانی کێڵگەی گازی کۆرمۆر کردووە، کە یەدەکەکەی بە 7 تریلیۆن پێی سێجا خەمڵێندراوە. پێرڵ پێترۆڵیۆم نزیکەی 3.5 ملیار دۆلاری وەبەرهێنان کردووە و تاوەکو ئێستا جگە لە گازی کۆندێنسەیت و گازی شلکراو، نزیکەی 2 تریلیۆن پێی سێجا گازی سرووشتی لەو کێلگەیە بەرهەمهێناوە. ئەگەر بە نرخی کۆفرۆشی گازی ئەمریکا پێوانەی بکەین، بەهای ئەو بڕە گازەی کە لە کۆڕمۆر بەرهەمهاتووە 6.5 ملیار دۆلار دەکات (بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەی تێکڕای نرخی گازی هێنری هاب لە 2008 وە تاوەکو ئێستا هەر نزیکەی 3.4 دۆلارە).
بەڵام بایەخ و بەهای ئەو بڕە گازە زۆر زیاترە لە 6.5 ملیار دۆلار. لە هەرێمی کوردستان بەهۆی گۆڕینی سووتەمەنی گازوایل بۆ سووتەمەنی گازی سرووشتی لە وێستگەکانی کارەبا، ساڵانە 3.5 ملیار دۆلار خەرجی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان گەڕاوەتەوە. بەپێی دانەگاز و ناوەندە سەربەخۆکان، بەکارهێنانی گازی کۆرمۆر لە وێستگەکانی کارەبا تاوەکو ئێستا 35 ملیار دۆلار سوودی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان هەبووە. پەرەپێدانی کێڵگەی کۆرمۆر و بەرهەمهێنانی 2 تریلیۆن پێی سێجا گاز تاوەکو ئێستا لەبەر ئەوەی گازەکە کەڵکی لێوەرگیراوە بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا، لە راستیدا بەهاکەی زۆر زیاتر بەرزدەبێتەوە. ئەمە جگە لەوەی کە 20 هەزار کەس راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ بەهۆی ئەو کێڵگەیەوە کاریان دەستکەوتووە و دەیان کۆمپانیاش سەرقاڵی کاری بازرگانین.
کەمال محەممەد، وەزیری سامانە سرووشتییەکان بە وەکالەت لە کاتی واژۆکردنی دوو گرێبەستەکەدا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا لە واشنتن رایگەیاند، "بەرهەمهێنانی رۆژانە 1 ملیار پێی سێجا گازی سرووشتی دەبێتە هۆکار بۆ بەرهەمهێنانی کارەبای 24 کاژێری لە هەرێمی کوردستان."
لە رێگەی بەکارهێنانی (یەک ملیۆن یەکەی گەرمی بەریتانی) گازی سرووشتی، 293 کیلۆ وات کارەبا بەرهەمدێت. ئەگەر پڕۆژەیەکی وەک پڕۆژەی رووناکی هەژمار بکەین، کە کەمترین نرخی یەک کیلۆوات بە 72 دینار (نزیکەی 5 سەنت)ـە، نرخی 293 کیلۆوات، دەبێتە 15 تاوەکو 16 دۆلار. بەوپێیەش نرخی (یەک ملیۆن یەکەی گەرمی بەریتانی) لە گازی سرووشتی کە نزمترین نرخی لە بازاڕی ئەمریکا بە 3.4 دۆلارە، ئەگەر بکرێتە کارەبا و بە هەرزانترین نرخیش بفرۆشرێت بەهاکەی بەرزدەبێتەوە بۆ زیاتر لە 15 دۆلار، واتا زیاتر لە 4 هێندەی بەهای گازەکە.
لێرەوە دووبارە دەردەکەوێت کە بەهای ئەو گازەی کە بە درێژایی ساڵانی داهاتوو بەرهەمدێت، ئەگەر بکرێتە کارەبا، لەراستیدا چەند هێندەی 110 ملیار دۆلارەکەیە.
لەلایەکی دیکەوە، کۆی یەدەکی گازی نێو دوو گرێبەستەکە، 13 تریلیۆن پێی سێجایە. واتا 13 هەزار(ملیار پێی سێجا). ئەگەر رۆژانە 1 ملیار پێی سێجا گاز بۆ بەرهەمهێنانی کارەبای 24 کاژێری لە هەرێمی کوردستان پێویست بێت، ئەو بڕە گازە بەشی 13 هەزار رۆژ یان 35 ساڵی بەرهەمهێنانی کارەبای 24 کاژێری دەکات. تەنانەت ئەگەر خواست بۆ کارەبا لە داهاتوودا لە هەرێمی کوردستان زۆر زیادیش بکات، ئەو بڕە گازە بەشی 25 ساڵ تاوەکو 30 ساڵی بەرهەمهێنانی کارەبا دەکات. ئەمە هەمووی بە مەرجێک بەغدا کێشە بۆ پەرەپێدانی کەرتی وزەی هەرێمی کوردستان دروست نەکات و کۆمپانیاکانیش سەرکەوتووبن لە دەستخستنی سەرمایە و هێنانی تەکنۆلۆجیا و شارەزایی پێویست لە کێڵگەکاندا.
ئاڵنگارییە جیوسیاسی و لۆجستییەکان
بۆ پەرەپێدانی کێڵگەی میران و کوردەمیر و تۆپخانە، دوو کۆمپانیا ئەمریکییەکە پێویستە لە ماوەی 5 ساڵی داهاتوودا 6 تاوەکو 8 ملیار دۆلار وەبەرهێنان بکەن، ئەگەر بیانەوێت نزیکەی 1 ملیار پێی سێجا لە رۆژێکدا گاز بەرهەمبهێنن. ئەو گازەش کە بەرهەمی دەهێنن، دەکرێت وەک گازی سرووشتی لە رێگەی بۆڕییەوە هەناردەی عێراق و وڵاتانی دیکە بکرێت، یان بکرێتە کارەبا و کارەباکەی هەناردەبکرێت...
بەرهەمهێنانی گاز پێویستی بە سەرمایە و وەبەرهێنانێکی زەبەلاحە، بەتایبەتی پەرەپیدانی کێڵگەیەکی وەک میران کە گازەکەی بەهۆی هەبوونی رێژەی بەرزی گووگرد، گازێکی ترشە.
ئەگەر بەرهەمهێنانی سەرەتایی گاز لە کێڵگەیەکی گازی شیرین، وەک کێلگەی کۆرمۆر پێویستی بە 1 ملیار دۆلار سەرمایە بێت، ئەوا بۆ کێڵگەیەکی وەک کێڵگەی میران پێویستی بە لانیکەم 2 بۆ 3 ملیار دۆلارە. دوو کۆمپانیای ئەمریکی ئەو سەرمایە گەورەیە بەناچاری لەرێگەی بانک و سندووقەکانی وەبەرهێنان دەبێت دەستەبەربکەن.
بەتایبەتی ئەگەر هاتوو عێراق بەردەوام بێت لە دژایەتیکردنی ئەو گرێبەستانە، رەنگە بانک و ناوەندە داراییەکان ئامادە نەبن ئەو سەرمایە یان بەشێک لە سەرمایەی ئەو پرۆژانە دابین بکەن.
ساڵێک لەمەوبەر، لە دوایین سەردانی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق بۆ ئەمریکا کە وەزیری نەوت و کارەباش یاوەری بوون، حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق بەردەوام داوای لە کۆمپانیا ئەمریکییەکان دەکرد وبەرهێنان لە کێڵگە گازییەکانی عێراقدا بکەن، بەڵام ئێستا کە کۆمپانیا ئەمریکییەکان بەنیازن لە کێڵگە گازییەکانی هەرێمی کوردستان وەبەرهێنانیان بکەن، وەزارەتی نەوتی عێراق دژیان وەستاونەتەوە. ئەمە سیاسەتی بانێکە و دوو هەوا کە بەردەوام بەغدا لە دژی هەرێمی کوردستان جێبەجێیکردووە.
بەغدا هەر لە ساڵی 2007 وە دژی پەرەپێدانی کەرتی وزەیە لە هەرێمی کوردستان، تاوەکو ساڵی 2023 کە گورزێکی کوشندەی لە کەرتی نەوتی هەرێمی کوردستان داو بۆڕی نەوتی کوردستان-جەیهانی داخست.
ئەم دوو رێککەوتنەی کە واژۆکراون لەگەڵ میران ئێنێرجی و وێستێرن زاگرۆس، دەتوانێت گیانێکی نوێ بخاتەوە ناو کەرتی نەوت و گاز لە هەرێمی کوردستان. لە دوای داخستنی بۆڕی کوردستانەوە، هەزاران ئەندازیار و کارمەندی کێڵگە نەوتیەکان بێکاربوون و هەندێکیان بەناچاری روویان لە باشووری عێراق کردووە و ئێستا لە کێلگەکانی باشوور کاردەکەن. دەیان کۆمپانیای خزمەتگوزاری نەوتییش داخراون و کەرتی خزمەتگوزاری نەوتی پاشەکشەیەکی گەورەی پێکراوە.
حکومەتی عیراق تەنیا بە کەرتی وزە نەوەستاوە. ئەو بەربەستانەش کە لە دوو ساڵی رابردوودا لەبەردەم کاری بازرگانی دروستی کردوون، لە رێگەی دانانی دەروازی ناوخۆیی و لاوازکردنی گومرگەکانی هەرێمی کوردستان، خەریکە کاروباری بازرگانی بەتەواوەتی لە هەرێمی کوردستان دەوەستێنێت.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ