بەرنامەی لەگەڵ رەنج
رووداو دیجیتاڵ
کەرتی سامانی ماسی لە هەرێمی کوردستان دوو رووی تەواو پێچەوانەی هەیە؛ روویەکی گەش کە بەرهەمی رۆژانەی 75 هەزار تۆن ماسییە و خەونی بوون بە پایتەختی ماسیی عێراقە، روویەکی دیکەی چیرۆکی "مافیاکانی ژەهر و کارەبا"ی دەریاچەکانە و مەترسیی بەکارهێنانی مادەی شێرپەنجەیی لە حەوزەکاندا دەگێڕێتەوە.
بەرنامەی "لەگەڵ رەنج" دەرگەی لەسەر ململانێیەکی چارەنووسساز کردەوە: ئایا رەخساندنی 500 هەزار هەلی کار و مسۆگەرکردنی ئاسایشی خۆراک سەردەکەوێت؟ یان راوی نایاسایی، گەندەڵیی بازرگانیی عەلەف و کەمتەرخەمیی حکومەت، ئەم کەرتە بەرەو هەڵدێر دەبات؟ ئەم راپۆرتە وردەکاریی ئەو شەڕە شاراوەیە دەخاتەڕوو کە داهاتووی ئەم سامانە نیشتمانییەی لەسەر بەندە.
هەرێمی کوردستان؛ لەڕێگەی حەوزە دەستکردەکانەوە دەبێتە پایتەختی ماسیی عێراق
کەرتی بەخێوکردنی ماسی لە حەوزە دەستکردەکاندا گەشەیەکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە و خەریکە هەرێمی کوردستان دەکاتە ناوەندێکی سەرەکیی بەرهەمهێنانی ماسی لەسەر ئاستی عێراق. بە گوتەی سەڵاح مەجید، سەرۆکی کۆمەڵەی گەشەپێدانی سامانی ماسی، "لەسەر ئاستی عێراق، هەرێمی کوردستان لە پلەی یەكەمدایە بۆ بەرهەمهێنانی ماسی".
ئامارەکانیش پشتڕاستی ئەم قسەیە دەکەنەوە؛ رۆژانە نزیکەی 75 تۆن ماسی لە پڕۆژەکانی کوردستانەوە دەخرێنە بازاڕەکانەوە و 20 تۆنیشی هەناردەی شارەکانی ناوەڕاست و باشووری عێراق دەکرێت.
بێستوون نەجمەدین، بەڕێوەبەری گشتیی سامانی ماسی لە وەزارەتی کشتوکاڵ رایگەیاند، هەرچەندە هێشتا هەرێمی کوردستان نەگەیشتووەتە ئاستی خۆبژێوی، بەڵام پڕۆژە تایبەتەکان توانیویانە 65%ی پێداویستیی ناوخۆ دابین بکەن. زیاتر لە 5 هەزار حەوزی ماسی لە هەرێمی کوردستاندا هەن کە رووبەری گشتییان دەگاتە 14 هەزار دۆنم.
لەڕووی زانستییەوە، د. شکوری عومەر، پسپۆڕی بواری ماسی، گوتی، ئەم کەرتە دەرفەتێکی زێڕینە و ئەگەر بە شێوەی سیستماتیک رێکبخرێت، "دەتوانێت زیاتر لە 500 هەزار هەلی کار لە کوردستاندا بڕەخسێنێت" و ئاسایشی خۆراک مسۆگەر بکات.
قەیرانی دەریاچەکان
هاوکات لەگەڵ گەشەی حەوزە دەستکردەکان، سامانی ماسی لە دەریاچە و بەنداوە سرووشتییەکاندا لە پاشەکشەیەکی مەترسیدایە. سەڵاح مەجید دەڵێت، بەراورد بە 10 ساڵ لەمەوبەر، ماسی لە دەریاچەکاندا بەڕێژەی 45% کەمی کردووە، هۆکارەکەشی بۆ راوی نایاسایی و گۆڕانکارییە ژینگەییەکان گەڕاندەوە.
عەلی محەممەد، سەرۆکی کۆمەڵەی ماسیگرانی دووکان پەنجەی خستە سەر برینەکان و ئاشکرای کرد: "چەند گرووپێکی مافیایی هەن راوی نایاسایی دەکەن و کەسی دەستڕۆیشتوویان لەپشتە". گوتیشی، ئەم گرووپانە لە وەرزی قەدەخەی راودا، کە کاتی گەرادانانە، بە ژەهر، کارەبا و تۆڕی ورد هێرش دەکەنە سەر ئاوەکان. عەلی محەممەد هۆشداریدا: "ئەو ژەهرەی بەکاریدەهێنن، هەرچی رۆحلەبەر لە ئاوەکەدا هەبێت لەناوی دەبات."
سەرۆکی ماسیگرانی دووکان ئەوەشی روونکردەوە کە راوکردنی یەک ماسی لە وەرزی زاوزێدا، بە واتای لەناوبردنی نزیکەی یەک ملیۆن گەرایە. سەڵاح مەجیدیش جەختی لەوە کردەوە کە راوکردن بە کارەبا "زیانی لە ژەهر زیاترە، چونکە ئەگەر ماسییەکە نەشیكوژێت، تووشی نەزۆکیی دەکات".
عەلەفی گران و کارەبای نیوەچڵ؛ دوو کۆسپی گەورەی بەردەم خاوەن پڕۆژەکان
سەرەڕای گەشەسەندن، خاوەن پڕۆژەکان رووبەڕووی دوو ئاڵنگاریی گەورە بوونەتەوە.
یەکەم؛ نرخی گران و کوالێتیی نزمی عەلەف. بە گوتەی د. ئومێد ئیدریس، پزیشکی ڤێتێرنەری، 60%ی عەلەفی ماسی لە دەرەوە هاوردە دەکرێت. خاوەن پڕۆژەیەکیش دەڵێت: "لە پڕۆتینی عەلەفدا جۆرەها فێڵ دەکرێت". د. شکوری عومەر روونیکردەوە کە باشترین جۆری پڕۆتین "فیشمێڵ"ە (هاڕاوەی ماسی) کە نرخی تۆنێکی 2300 دۆلارە، بەڵام "فیشمێڵی چینی هەیە کە هەرزانە و تەنیا 20%ی فیشمێڵی راستەقینەیە".
لە بەرنامەکەدا مشتومڕ لەسەر بەکارهێنانی "ریقنەی مریشک" لە دروستکردنی عەلەفدا دروست بوو، بەڵام سەڵاح مەجید و خاوەن پڕۆژەیەک بە تووندی رەتیانکردەوە و جەختیان کردەوە کە ئەمە کاریگەریی خراپی لەسەر تام و کوالێتیی گۆشتی ماسییەکە دەبێت.
دووەم؛ گرفتی کارەبا، نەبوونی کارەبای بەردەوام خەریکە خاوەن پڕۆژەکان مایەپووچ دەکات. خاوەن حەوزێکی ماسی بە ئاخەوە گوتی: "بەهۆی نەبوونی کارەباوە زیانی 9 هەزار ماسیم کرد. لە شەودا ئەگەر تەنها 20 خولەک کارەبا ببڕدرێت، ماسییەکە نامێنێت". خاوەن پڕۆژەیەکی دیکەش باسی لەوە کرد لە 24 کاژێردا تەنیا 2 کاژێر کارەبایان هەیە، ئەمەش وایکردووە پشت بە موەلیدە ببەستن کە تێچووی بەرهەمهێنانی زۆر زیاد کردووە.
مەترسیی فۆرماڵین؛ ماددەیەکی شێرپەنجەیی لە هەندێک حەوزی ماسیدا بەکاردەهێنرێت
یەکێک لە مەترسیدارترین دۆسێیەکانی بەرنامەکە، ئاشکراکردنی بەکارهێنانی ماددەی "فۆرماڵین" بوو. د. ئومێد ئیدریس رایگەیاند: "بەداخەوە کەس هەیە 20 لیتر فۆرماڵین کە هۆکاری شێرپەنجەیە، دەیخاتە 1 دۆنم زەوییەوە. خراپەکەی ئەوەیە ئەو ماددەیە لە لەشی ماسییەکەدا دەمێنێتەوە و بۆ ئەو کەسەش خراپە کە دەیخوات".
هەرچەندە بێستوون نەجمەدین، بەڕێوەبەری سامانی ماسی، جەختی کردەوە کە هاوردەکردنی ئەو ماددەیەیان قەدەخە کردووە، بەڵام خاوەن حەوزێکی ماسی ئاشکرای کرد کە "بە تۆن لە بازاڕەکاندا دەست دەکەوێت".
چارەسەر و پێشنیازەکان؛ لە وزەی خۆرەوە تاوەکو زیادکردنی پەنجەماسی
لە کۆتاییدا، پسپۆڕان و بەشداربووان چەندین پێشنیازیان بۆ چارەسەری کێشەکان خستەڕوو. پشتگیریی بەرهەمی ناوخۆ: هەڵگرتنی باج لەسەر ماددە خاوەکانی دروستکردنی عەلەفی ماسی و هاندانی دامەزراندنی کارگەی ناوخۆیی.
بەکارهێنانی وزەی خۆر: بۆ چارەسەری کێشەی کارەبا، پێشنیاز کرا سوود لە سیستەمی وزەی خۆر (سۆلار) وەربگیرێت. بە گوتەی د. ئومێد، "بە 3,500 دۆلار، 20 بۆ 25 ئەمپێر کارەبای سۆلار بەرهەم دێت".
تووندکردنی سزای راوچییە نایاساییەکان: داوا کرا سزای ئەو کەسانەی سامانی سروشتی لەناودەبەن قورس بکرێت، چونکە سزا کارپێکراوەکان "زۆر سووکن".
رێکخستنەوەی کاتی قەدەخەی راو: پێشنیاز کرا کاتی قەدەخەی راوکردن لە 1ی ئادارەوە دەستپێبکات، بۆ ئەوەی پێش وەرزی گەرادانان بێت.
چارەسەرکردنی کێشەی بێ مۆڵەتی: بەڕێوەبەری سامانی ماسی بەڵێنی دا لە ماوەی کەمتر لە 1 مانگدا کێشەی حەوزە بێ مۆڵەتەکان چارەسەر بکەن.
زیادکردنی پەنجەماسی: وەزارەتی کشتوکاڵ بەڵێنی دا "بەمنزیکانە زیاتر لە 1 ملیۆن پەنجەماسیی جۆری کراب" بخەنە ناو بەنداوەکانەوە.
پەرەپێدانی حەوزی پلاستیکی: جەختکرایەوە لەسەر بەکارهێنانی حەوزی پلاستیکی (فایبەرگڵاس) کە ئاوی کەمتر دەوێت و بەرهەمی زیاترە. بە 2 ملیۆن دینار دەتوانرێت حەوزێک دابنرێت کە لە ماوەی 5 مانگدا 3 تۆن ماسی بەرهەم دەهێنێت.
لە دوا بەشی ئەم بەرنامەیەدا، د. ئومێد ئیدریس، پزیشكی ڤێتێرنەری و پسپۆڕی نەخۆشییەكانی ماسی ئەوەی خستەڕوو، بەشێک لە خاوەن حەوزەكانی ماسی مادەی فۆڕمالین بۆ چارەسەر نەخۆشیی ماسییەكانیان بەكاردەهێنن "بەداخەوە كەس هەیە 20 لیتر فۆڕمالین كە هۆكاری شێرپەنجەیە دەخاتە یەك دۆنم زەویەوە، خراپەكەی ئەوەیە ئەو ماددەیە لە لەشی ماسییەكەدا دەمێنێتەوە ئەو كاتە بۆ ئەو كەسەش خراپە كە دەیخوات".
هەر چەندە بەڕێوەبەری سامانی ماسی گوتی دەمێكە هاوردەكردنی ئەو مادەیان قەدەخە كردوە، بەڵام خاوەن حەوزێكی ماسیی جەختی لەوە كردەوە كە "بە تۆن لە بازاڕەكاندا دەست دەكەوێت".
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ