قۆناخێکی نوێ لە وزەی کوردستان: بەرهەمی رۆژانەی گاز دەگاتە ملیارێک پێی سێجا

 

بڕیارە لەم هەفتەیەدا کۆمپانیای دانەگاز و هاوبەشەکانی یەکەم تاقیکردنەوەی سەرەتایی بۆ پرۆژەی فراوانکردنی بەرهەمهێنانی گازی سرووشتی کۆرمۆر (KM250) ئەنجام بدەن. دوای ئەم تاقیکردنەوەیە، پرۆژەکە دەچێتە قۆناخی بەرهەمهێنانی 250 ملیۆن پێی سێجا گازی رۆژانە، کە بۆ سەر 540 ملیۆن پێی سێجا گازی بەرهەمهێنراوی ئێستای کێڵگەی کۆرمۆر زیاد دەکرێت. بەمەش، کۆی بەرهەمهێنانی گازی سرووشتی لە هەرێمی کوردستان بەرز دەبێتەوە بۆ سەرووی یەک ملیار پێی سێجا لە رۆژێکدا.

 

بەپێی دوایین راگەیەندراوی کۆمپانیای دانەگاز، کارەکانی پرۆژەی KM250 زووتر لە وادەی دیاریکراو تەواو دەبن. هاوکات، کارەکانی پەرەپێدانی کێڵگەی چەمچەماڵ بە ئامانجی بەرهەمهێنانی 75 ملیۆن پێی سێجا گازی رۆژانە، پێشکەوتنی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە. بەمەش، تەنها لەم دوو کێڵگەیەدا، لە سەرەتای ساڵی داهاتووەوە هەرێمی کوردستان دەتوانێت رۆژانە 865 ملیۆن پێی سێجا گازی سرووشتی بەرهەم بهێنێت. ئەمەش کێڵگەی کۆرمۆر دەکاتە یەکێک لە گەورەترین پرۆژە گازییەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا، هاوشانی پرۆژەکانی وەک خەززان لە عومان، زوهر لە میسر و لیڤیاسان لە دەریای ناوەڕاست.

 

لەلایەکی دیکەوە، لە نێوەڕاستی مانگی ئایاری ئەم ساڵدا، وەزیری سامانە سرووشتییەکانی هەرێمی کوردستان بە وەکالەت، دوو گرێبەستی گەورەی لە کەرتی نەوت و گازدا لە واشنتن واژۆ کرد. هەروەها، ئاماژەی بەوەدا کە کۆمپانیای کار لە کێڵگەی نەوتی خورمەڵە رۆژانە بڕی 120 - 130 ملیۆن پێی سێجا گاز بەرهەم دەهێنێت. ئەگەر کێڵگەکانی میران و تۆپخانەش بکەونە بواری بەرهەمهێنانەوە، ئەوا هەرێمی کوردستان لە رووی بەرهەمهێنانی گازەوە پێش عێراق دەکەوێت.

 

پرسیاری سەرەکی ئەوەیە، ئایا گەیشتنی هەرێمی کوردستان بە بەرهەمهێنانی سەرووی یەک ملیار پێی سێجا گاز لە ماوەیەکی کەمدا، دەتوانێت هەرێم بخاتە نێو هاوکێشە نوێیەکانی وزەوە لە ناوچەکەدا و عێراق لە هاوردەکردنی گازی ئێران و کارەبای تورکیا رزگار بکات؟

 

 

ژمارەی کێڵگە گازییەکانی هەرێمی کوردستان، بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئەو کێڵگانەی دەکەونە ناوچە جێناکۆکەکان، پێنج کێڵگەی سەرەکین کە کۆی یەدەگی گاز تیایاندا بە 26 تریلیۆن پێی سێجا دەخەمڵێندرێت، لە ئێستادا تەنها کێڵگەی کۆرمۆر بەرهەمی هەیە. سەرەڕای ئەوەش، پێنج کێڵگەی هاوبەشی نەوت و گاز لە هەرێمی کوردستان بوونیان هەیە کە یەدەگی گازەکەیان زیاتر لە 7 تریلیۆن پێی سێجایە و سێ لەو کێڵگانە لە ئێستادا گازی سرووشتی بەرهەم دەهێنن.

 

بەم شێوەیە، کۆی یەدەگی گازی سرووشتی لە هەرێمی کوردستان، چ لە کێڵگە گازییەکان و چ لە کێڵگە هاوبەشەکانی نەوت و گاز، دەگاتە سەرووی 33 تریلیۆن پێی سێجا. ئاستی وەبەرهێنان لەم کەرتەدا رۆژ لەدوای رۆژ لە پەرەسەندندایە و پێشبینی دەکرێت لە کۆتایی ئەم ساڵدا، بەرهەمهێنانی گاز لە پێنج کێڵگەی نەوت و گاز لە هەرێمی کوردستان، نزیک ببێتەوە لە کۆی بەرهەمهێنانی گاز لە هەموو عێراقدا.

 

بەپێی راگەیەندراوەکەی دانەگاز و زانیارییە بەردەستەکان، کارەکانی پەرەپێدانی پرۆژەی KM250 لە قۆناخی کۆتایی تاقیکردنەوەدایە. بە تەواوبوونی ئەم پرۆژەیە، ئاستی بەرهەمهێنانی گاز لە کێڵگەکانی کۆرمۆر و چەمچەماڵ دەگاتە نزیکەی 865 ملیۆن پێی سێجا لە رۆژێکدا. هەروەها، کۆمپانیای کار رۆژانە لەنێوان 120- 130 ملیۆن پێی سێجا گاز لە کێڵگەی خورمەڵە بەرهەم دەهێنێت. لە کاتێکدا وێستێرن زاگرۆس و گازپرۆم لە کێڵگەی سەرقەڵا نزیکەی 10 بۆ 15 ملیۆن پێی سێجا و کۆمپانیای DNO رۆژانە 20 ملیۆن پێی سێجا گاز بەرهەم دەهێنن (کە بۆ بەکارهێنانی ناوخۆیی لە بەرهەمهێنانی نەوتدا بەکاردێت). بەمەش کۆی گشتیی بەرهەمهێنانی گاز لە هەرێمی کوردستان دەگاتە نزیکەی 1.025 ملیار پێی سێجا لە رۆژێکدا، لە کاتێکدا بەپێی داتاکانی ئۆپێک و پەیمانگای وزە، عێراق رۆژانە نزیکەی 1.15 ملیار پێی سێجا گاز بەرهەم دەهێنێت.

 

گەیشتنی هەرێمی کوردستان بەم ئاستەی بەرهەمهێنانی گازی سرووشتی، لە کاتێکدایە کە بەپێی راپۆرتی ساڵانەی بانکی جیهانی، بۆ سێیەم ساڵ لەسەریەک کێڵگەی نەوتی ویست قوڕنە-2 لە بەسرە، لەنێو زیاتر لە 15 هەزار کێڵگەدا، یەکەمی جیهانە لە رووی سووتاندنی گازی هاوەڵەوە، کە بڕەکەی دەگاتە 1.64 ملیار مەتر سێجا. لە ساڵی 2024دا، عێراق سێیەم وڵات بووە لە جیهاندا بۆ سووتاندنی گازی هاوەڵ، بە بڕی 18.18 ملیار مەتر سێجا.

 

جیاوازییەکی دیکەی نێوان هەولێر و بەغدا لە بواری گازدا، لە رووی مێژووییەوەیە. بەپێی داتاکانی پەیمانگای وزە (EI)، عێراق لە ساڵی 1970وە دەستی بە بەرهەمهێنانی گاز کردووە بە بڕی 0.07 ملیار پێی سێجا، لە ساڵی 2007دا ئاستی بەرهەمهێنانی گەیشتووەتە 0.44 ملیار پێی سێجا و ساڵی رابردووش گەیشتووەتە 1.15 ملیار پێی سێجا لە رۆژێکدا. لە بەرامبەردا، بەرهەمهێنانی گازی هەرێمی کوردستان پێش ساڵی 2007 سفر بووە، لە ساڵی 2008دا گەیشتووەتە 78 ملیۆن پێی سێجا لە رۆژێکدا، ساڵی رابردوو نزیکەی 0.7 ملیار پێی سێجا بووە و پێشبینی دەکرێت لە کۆتایی ئەم ساڵدا بگاتە سەرووی یەک ملیار پێی سێجا.

 

لە مانگی ئایاری ئەم ساڵدا، دوو گرێبەستی نوێ لە واشنتن لەگەڵ کۆمپانیای HKN و وێستێرن زاگرۆس بۆ وەبەرهێنان لە کێڵگەکانی میران و تۆپخانە واژۆ کران. ئەگەر کارەکانی ئەم دوو گرێبەستەش بچنە پێشەوە، ئەوا لە ساڵانی داهاتوودا هەرێمی کوردستان لە رووی بەرهەمهێنانی گازەوە پێش عێراق دەکەوێت و دەتوانێت وەک دابینکەرێکی نوێی ئەم وزە گرنگە، لەسەر ئاستی ناوچەکە و جیهان دەربکەوێت، بەتایبەت لە قۆناخی گواستنەوەی وزە و سەردەمی دوای نەوتدا.

 

بەپێی راپۆرتی ئاژانسی زانیاریی وزەی ئەمریکا (EIA) لە مانگی رابردوودا، کۆی یەدەگی گازی عێراق نزیکەی 131 تریلیۆن پێی سێجایە، بەڵام ئاستی بەرهەمهێنانی بەراورد بە یەدەگەکەی زۆر کەمە و تەنها رێژەی 0.00087% پێکدەهێنێت. لە بەرامبەردا، کۆی یەدەگی گازی هەرێمی کوردستان 33 تریلیۆن پێی سێجایە، بەڵام ئاستی بەرهەمهێنانی لە کۆتایی ئەم ساڵدا دەگاتە 1.025 ملیار پێی سێجا. واتە یەدەگی گازی هەرێمی کوردستان نزیکەی 25.19%ی یەدەگی گازی عێراق پێکدەهێنێت، بەڵام ئاستی بەرهەمهێنانی نزیک بووەتەوە لەوەی لە عێراق هەیە، سەرەڕای ئەوەی لە ساڵی 2024دا، 48%ی بودجەی وەبەرهێنانی عێراق بۆ وەزارەتی نەوت بووە، کە زیاتر لە 12 تریلیۆن دینار بووە.

 

ئەم پێشکەوتنەی وەبەرهێنانی گازی سرووشتی لە هەرێمی کوردستان، دەگەڕێتەوە بۆ چیرۆکی سەرکەوتووی کێڵگەی کۆرمۆر و هەوڵەکانی کۆمپانیای کرێسنت پێترۆڵیۆم و هاوبەشەکانی کە لە ساڵی 2008ـەوە دەستیان پێکردووە و بەردەوامن لە وەبەرهێنان و پەرەپێدانی.

 

راستییەکەی، پەرەپێدانی کێڵگە گازییەکانی هەرێمی کوردستان مێژوویەکی دوور و درێژی نییە و ناگەڕێتەوە بۆ پێنج دەیە لەمەوبەر وەک عێراق، بەڵکو تەمەنی کەمترە لە دوو دەیە. سەرەتاکەی لە ساڵی 2008ـەوە بە بەرهەمهێنانی رۆژانەی 78 ملیۆن پێی سێجا دەستی پێکرد و پێشبینی دەکرێت لە کۆتایی ئەم ساڵدا بگاتە 810 ملیۆن پێی سێجا گازی سرووشتی، 127 ملیۆن پێی سێجا گازی کۆندێنسەیت و 105 ملیۆن پێی سێجا گازی شلکراوە (LPG).

 

 

ئەو تاقیکردنەوەیەی کە دانەگاز و هاوبەشەکانی پلانیان بۆ داناوە بیکەن، بە "Pressure Testing Pipe with Nitrogen" ناسراوە و دوا قۆناخی پێش دەستپێکردنی بەرهەمهێنانە. دوای ئەم قۆناخە، ئامادەکاری دەکرێت بۆ دەستپێکردنی بەرهەمهێنان. بۆیە، دانەگاز لە راپۆرتی دارایی چارەکی یەکەمی 2025دا ئاماژەی بەوە کردووە کە بە دەستپێکردنی پرۆژەی KM250، رێژەی بەرهەمهێنانی گاز لەو کێڵگەیەدا بە رێژەی 50% بۆ هەر سێ جۆرەکەی بەرهەمهێنانی گاز بەرز دەبێتەوە.

 

لە ساڵی 2021، لە راپۆرتێکی "قەمەر ئینێرجی" بۆ وەزارەتی وزەی ئەمریکا، ئاماژە بەوە دراوە کە دوای پڕکردنەوەی پێداویستی ناوخۆ، یەکەم بژاردەی بەردەم هەرێمی کوردستان بۆ هەناردەکردنی گازی سرووشتی، عێراقە و دواتر تورکیا و وڵاتانی دیکە دێن.

 

هەروەها، لە ساڵی 2019ـەوە رێککەوتنی فرۆشتنی گازی KM250 لە نێوان دانەگاز و حکومەتی هەرێمی کوردستان واژۆ کراوە. ساڵی رابردوو، دانەگاز و هاوبەشەکانی گفتوگۆیان لەگەڵ عێراق کرد بۆ فرۆشتنی گاز، بەڵام بەهۆی نیگەرانییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان و هێرشە درۆنییەکانەوە، ئەم پرسە دواخرا. ئێستا پرسیار ئەوەیە، زیادکردنی 250 ملیۆن پێی سێجا گاز چۆن ئەم پرسە زیندوو دەکاتەوە؟ ئایا دانەگاز و هاوبەشەکانی راستەوخۆ لەگەڵ بەغدا کار دەکەن وەک پێشتر، یان هەرێمی کوردستان، کۆمپانیاکان و بەغدا بە شێوەیەکی سێقۆڵی گفتوگۆی لەسەر دەکەن؟

 

بەپێی داتاکانی پەیمانگای وزە (EI) بۆ ساڵی 2024، جیاوازیی نێوان بەرهەمهێنان و خواست بۆ گازی سرووشتی لە عێراقدا، رۆژانە 750 ملیۆن پێی سێجایە، ئەمەش سەرەڕای هەموو ئەو گرێبەست و پرۆژانەی کە وەزارەتی نەوت لە ماوەی ئەم کابینەیەدا واژۆی کردوون.

 

عێراق دەتوانێت بە دوو رێگە سوود لەم پێشکەوتن و پەرەسەندنەی گازی سرووشتی هەرێمی کوردستان وەربگرێت: یان گازەکە بکڕێت و بیگوازێتەوە بۆ وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا، وەک ئەوەی لە رابردوودا هەوڵی بۆ درا بۆ کڕینی گاز بۆ وێستگەکانی کەرکووک، یان کارەبا لە کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنانی هەرێمی کوردستان بکڕێت. زیادبوونی گازی سرووشتی لە داهاتوودا وا دەکات هەرێمی کوردستان بتوانێت کارەبای زیاتر بەرهەم بهێنێت و تا ئاستی 8 هەزار مێگاوات بەرهەمی هەبێت، بەمەش دەتوانێت ئاستی فرۆشتنی کارەبا بە عێراق بۆ دوو هێندە و سێ هێندە بەرز بکاتەوە.

 

کەرتی وەبەرهێنان لە گازی سرووشتیدا، کەرتێکی ئاڵۆز و درێژخایەنە و سەرمایەیەکی زۆری پێویستە. گەیشتنی هەرێمی کوردستان بەم ئاستەی بەرهەمهێنان لە ماوەی کەمتر لە دوو دەیەدا، لە کاتێکدا عێراق لە ماوەی پێنج دەیەدا بەم ئاستە گەیشتووە، دەستکەوتێکی گەورەیە. ئەمەش وایکردووە هەرێمی کوردستان ببێتە یەکێک لە پرۆژە پێشەنگەکانی بەرهەمهێنانی گازی سرووشتی لە ناوچەکە و رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا. بێگومان، ئەم پێشکەوتنە پێگەی عێراق لە چاودێرێکی وڵاتانی هەناردەکاری گازەوە، بۆ دابینکەرێکی گازی سرووشتی لە ساڵانی داهاتوودا دەگۆڕێت. بەڵام نابێت ئەوەش لەبیر بکرێت کە ئەم فراوانبوونە بەهۆی رەوشی ئەمنییەوە سێ ساڵ دواکەوت، بۆیە ئەم گۆڕانکارییە پێویستی بە دابینکردنی ئاسایش و ئەمنییەت هەیە لە ئێستا و داهاتوودا.

 

لە کۆتاییدا، بەردەوامیی پەرەپێدانی ئەم کەرتە لە هەرێمی کوردستاندا، دەتوانێت پێگەی هەرێمی کوردستان وەک سەرچاوەیەکی نوێی وزە لە سەردەمی گواستنەوەی وزە دابین بکات و ببێتە هۆکارێک بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستنی بەغدا بە گازی تاران و کارەبای ئەنقەرە.