بەڕێوەچوونی کۆنفرانسێک لەبارەی پڕۆسەی چارەسەری بە ناونیشانی (ئاشتییە سەختەکەی تورکیا؛ چەکدانانی پەکەکە) لە هەولێر لەلایەن ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو. وێنە: بڵند تاهیر
رووداو دیجیتاڵ
سەرۆکی پارتی سۆسیالیستی کوردستان (پەسەکە) باوەڕی وایە چەکدانانی پەکەکە لە بەرژەوەندیی هەر چوار پارچەی کوردستانە. بەڕێوەبەری ناوەندێکی لێکۆڵینەوەش دەڵێت، ئێستا رای گشتیی کورد لە تورکیا و باکووری کوردستان بۆ پڕۆسەی چارەسەری ئامادەترە.
ئەمڕۆ دووشەممە 01-09-2025 ناوەندی لێکۆڵینەوەی رووداو کۆنفرانسێکی لەبارەی پڕۆسەی چارەسەری بە ناونیشانی (ئاشتییە سەختەکەی تورکیا؛ چەکدانانی پەکەکە)ـی لە هەولێر بەڕێوەبرد کە پەرلەمانتاران و نوێنەرانی لایەنەکانی تورکیا و کەسایەتییە سیاسییەکان تێیدا بەشدار بوون.
لە پانێلێکدا هەریەکە لە مەلا بەختیار، سیاسەتڤان؛ رۆژ گیراسۆن، بەڕێوەبەری گشتیی ناوەندی لێکۆڵینەوەی (راوەست)ی تورکیا و بایرام بۆزیەل، سەرۆکی پارتی سۆسیالیستی کوردستان (پەسەکە) کۆمەڵێک مژاریان سەبارەت بە پڕۆسەی چارەسەری و چەکدانانی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) خستەڕوو.
تێگەیشتنی تورکیا بۆ پرسی کورد
مەلا بەختیار بەدیهاتنی ئاشتی لە تورکیا بە پڕۆسەیەکی ''سەخت'' دەزانێ و هۆکارەکەش بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە کە ''بە درێژایی مێژوو تورکیا تێگەیشتنێکی هەڵەی بەرامبەر پرسی کورد و دیموکراسی هەبووە."
بەگوتەی ئەو سیاسەتڤانە کوردە، ''کاتێک عەقڵییەتێکی نادیموکراسی لە دەساڵاتداریدا زاڵ دەبێ، بەدوای خۆیدا رای گشتیی نادیموکراسیش دروست دەکات. دروستکردنی جێگرەوەیەکی دیموکراسیانە بۆ ئەو رای گشتییە سەختە.''
مەلا بەختیار ئاماژەی بە چەکدانانی 11ـی تەممووزی ئەم ساڵی 30 گەریلاکەی پەکەکە لە ئەشکەوتی جاسەنەی سلێمانی کرد و گوتی، ''بۆچی پرسیار ناکەن بۆچی چەک هەڵگیرا؟ پێم وانییە لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست هیچ نەتەوەیەک ئەندازەی کورد ئامانجی ئاشتی و ئازادی بێت.''
ئەو سیاسەتڤانە کوردە گوتی، ''ئەگەر تورکیا و هەموو دەوڵەتەکانی ناوچەکە لە هۆکارەکانی چەکهەڵگرتنی کورد بکۆڵنەوە، دەزانن کە ئەگەر ئازادی و مافی چارەی خۆنووسین بە هەر نەتەوەیەک بدرێ، ئەوە پەنا بۆ چەک نابات.''
مەلا بەختیار دەڵێت، لە سەردەمی جەنگی سارددا کە لەنێوان زلهێزانی رۆژئاوا و رۆژهەڵات لەئارادا بوو، ''کورد لە هەر چوار پارچەی کوردستان زۆرترین کارەساتی بەسەردا هات. لە جەنگی سارددا دیموکراسی لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست گەورەترین زیانی بەرکەوت.''
ئەو سیاسەتڤانە کوردە ئاماژەی بەوە کرد، دۆخی ئێستای کورد و گرژی و ئاڵۆزییەکانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست گۆڕانکارییان بەسەردا دێ، ''چونکە ستراتیژیی رۆژئاوا و ئەمریکا لە سەردەمی بەجیهانیبووندا پێویستیی بە گۆڕانی دیزاینی ئێستای ناوچەکەیە. تاوەکو ئەو نائارامییە هەبێ، ناوچەکە سەقامگیری بەخۆیەوە نابینێ و ئابووریی جیهان کەوتووەتە مەترسییەوە.''
''بەرژەوەندیی هەرێمی کوردستان لە ئاشتیدایە''
پرۆسەی نوێی چارەسەری لە 1ی تشرینی یەکەمی پار بە دەستپێشخەریی دەوڵەت باخچەلی، سەرۆکی مەهەپە دەستیپێکرد، دواتر عەبدوڵڵا ئۆجەلان لە 27ی شوباتی ئەم ساڵ داوای لە پەکەکە کرد کۆنگرە ببەستێ و چەک دابنێت.
مەلا بەختیار باسی لە رۆڵی هەرێمی کوردستان لە بەرەوپێشبردنی پڕۆسەی چارەسەری کرد و گوتی، ''بەرژەوەندیی ئێمە لە ئاشتەوایی دەوروبەرماندایە، چونکە ئێمە بەهۆی ئەو خەباتە رزگاریخوازییانەی لە باکوور، رۆژئاوا و رۆژهەڵاتی کوردستان هەبوون، هەمووکات لەژێر گوشاری ئێران، تورکیا و سووریادا بووین.''
ئەو سیاسەتڤانە کوردە لەبارەی ستراتیژیی هەرێمی کوردستان لە هەمبەر پەیوەندییە هەرێمییەکان گوتی، ''پێچەوانەی ئەوەی گوشاریان بۆ ئێمە هێنا، زۆر سیاسەتێکی لۆژیکیمان بەرامبەر هەموو دەوڵەتەکانی هەرێمی گرتەبەر. باشترین پەیوەندیی بازرگانیمان لەگەڵ تورکیا و ئێران هەیە و لەگەڵ سووریاش لەوبارەوە خۆمان قەرزدار نەکردووە.''
مەلا بەختیار ئاماژەی بە دامەزراندنی کۆماری تورکیا لە ساڵی 1923کرد و گوتی، ''خۆزگە لە کاتی دامەزراندنیدا 25٪ـی ئامانجە دیموکراسییەکانی جێبەجێ دەکرد، بەڵام بە پێچەوانەوە بووە بەشێک لە پیلانی لەنێوبردنی رێککەوتننامەی سیڤەر و سەپاندنی رێککەوتننامەی لۆزان. 100 ساڵی تەواوە تورکیا بەهۆی شەڕی کوردستانەوە قوربانی دەدات و زیانی زۆری بەرکەوتووە.''
بەگوتەی ئەو سیاسەتڤانە کوردە، ویستێک بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد لە تورکیا هەیە، ''بەڵام هێشتا ئیرادەی دیموکراسی نییە. دیموکراسی پڕۆسەیەکی مێژوویی، ئابووری، سیاسی، کۆمەڵایەتی و ئایدیۆلوژییە. ئەگەر دیموکراسی سیستماتیک نەبێ و لە دەستووردا جێی نەکرێتەوە، تەنیا بە دانوستاندن و چەکدانان، بەدی نایات.''
مەلا بەختیار گوتی، لە بەرژەوەندیی تورکیایە کە هەرچی زووتر کێشەی کورد چارەسەر بکات و گوتیشی: "ئێمەش وەک هەرێمی کوردستان و هەموو حیزبە کوردستانییەکان سەرەڕای هەموو جیاوازییەک، لە بەرژەوەندیماندایە کە ئەگەر بە [چەند] قۆناخیش بێ، پرسەکە بە دیموکراسییەکی راستەقینە کۆتایی پێبهێندرێت.''
ئەو سیاسەتڤانە کوردە دەڵێت، سەردەمی خەباتی چەکداری لەدوای کۆتاییهاتنی جەنگی سارد بەسەرچووە و ''لە دوای جەنگەکەوە هیچ کامە لە خەباتە چەکدارییەکانی پارچەکانی کوردستان ئامانجی ستراتیژیی خۆیان نەپێکاوە.''
''رای گشتیی کورد بۆ پڕۆسەی چارەسەری ئامادەترە''
هەر لە پانێلەکەدا رۆژ گیراسۆن، بەڕێوەبەری گشتیی ناوەندی لێکۆڵینەوەی (راوەست)ی تورکیا هەندێک ئاماری تایبەت بە پاڵپشتیی رای گشتیی تورکیا و باکووری کوردستانی بۆ پڕۆسەی چارەسەری خستەڕوو.
بەگوتەی رۆژ گیراسۆن، پڕۆسەی نوێی چارەسەری جیاوازی لەگەڵ پرۆسەکانی پێشوو هەیە و گوتی، ''ئەو جیاوازییەش تاوەکو رادەیەک لەنێو رای گشتی و کۆمەڵگەدا دەردەکەوێت.''
بەڕێوەبەری گشتیی ناوەندی لێکۆڵینەوەی (راوەست) گوتی، کاتێک پرۆسەکە لە 1ـی تشرینی یەکەم دەستیپێکرد، ''رای گشتیی کوردیش وەک رای گشتیی تورکیا سەرسام بوو، چونکە لە 10 ساڵی رابردوودا سیاسەتی ئەمنی بووەتە سیاسەتی سەرەکیی دەوڵەت لە پرسی کورددا.''
رۆژ گیراسۆن دەڵێت، "سەرەتا نزیکەی 50% بۆ 60%ـی رای گشتیی کورد پاڵپشتی لە پرۆسەکە دەکرد و هیوایان پێبوو. دەتوانین بڵێین لەو رۆژەوە، لایەنە کوردییەکان و زۆرینەی رەهای کورد، پاڵپشتییان زۆر بووە، بەڵام بەهۆی ناڕوونی پڕۆسەکەوە هیوایان بە سەرخستنی پڕۆسەکە زیادی نەکردووە.''
بەڕێوەبەری گشتیی ناوەندی لێکۆڵینەوەی (راوەست) گوتی، ''کورد لە شارە کوردییەکان ماندوو بووە و دەیەوێ پرۆسەی چارەسەری بگاتە ئەنجام. واتە زیاتر لە هیوا، ماندووبوونی پێوە دیارە.''
رۆژ گیراسۆن رایگەیاند، بەگوێرەی داتا و لێکۆڵینەوەکانیان، هەرچی رای گشتیی تورکیایە سەبارەت بە پڕۆسەی چارەسەری ''سەرەتا پاڵپشتی کەم بوو، بەڵام (لەدوای چەکدانانی یەکەم گرووپی گەریلا)، رۆژ بە رۆژ پاڵپشتییەکە زیاتر دەبێت.''
بەڕێوەبەری گشتیی ناوەندی لێکۆڵینەوەی (راوەست) باس لەوە دەکات، پێچەوانەی پاڵپشتیی زۆری رای گشتیی تورکیا بۆ پڕۆسەکە، متمانە بە سەرخستنی کەمە.
رۆژ گیراسۆن رایگەیاند، ''لایەنگرانی حکومەت، ئاکپارتی و مەهەپە، باوەڕیان بەوە نییە پەکەکە چەک دابنێ. هەروەها لایەنگرانی ئۆپۆزیسیۆن پڕۆسەی چارەسەری بە [بانگەشەی] هەڵبژاردن دەبینن.''
وەک ئەو هاونیشتمانییە دەڵێ، ''کوردیش لە دۆخی ئێستای تورکیادا متمانەیەکی کەمی بەوە هەیە کە مافە دیموکراسی و رەواکانی پێبدرێ.''
بەگوتەی رۆژ گیراسۆن، بەراورد بە رابردوو، رای گشتیی کورد و لایەنە سیاسییە کوردستانییەکان بۆ پڕۆسەی چارەسەری ئامادەترە و ''جگە لە پارتە پەراوێزخراوە رەگەزپەرستەکانیش، هیچ کەسێک لە تورکیا دژی پرۆسەکە ناوەستێتەوە.''
''چەکدانانی پەکەکە کارگەریی ئەرێنی لەسەر هەر چوار پارچە دەبێت''
یەکێک لە بەشداربووانی پانێڵەکە بایرام بۆزیەل، سەرۆکی پارتی سۆسیالیستی کوردستان (پەسەکە) بوو و گۆڕانکارییەکانی لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بە هۆکاری هێنانە کایەی پڕۆسەی چارەسەری ناوبرد.
بایرام بۆزیەل ئاماژەی بە چەکدانانی پەکەکە کرد و گوتی، ''ئێمە بە هەنگاوێکی باشی دەبینین، سەرجەم کورد پێی دڵخۆشە، بەتایبەتی لە باشووری کوردستان، چونکە قورسایی زیاتری شەڕەکە لەسەر ئەم ناوچەیە بوو.''
سەرۆکی پارتی سۆسیالیستی کوردستان (پەسەکە) دەڵێت، چەکدانانی پەکەکە جگە لە پرسێکی نێوخۆیی تورکیا، فاکتەرێکی هەرێمی هەیە و ''کاتێک پەکەکە شەڕی دەکرد، کاریگەری لەسەر هەر چوار پارچەی کوردستان هەبوو. ئێستاش چەک دابنێت، کاریگەریی ئەرێنی دەبێ.''
بایرام بۆزیەل دوای بیرهێنانەوەی چەکدانانی 30 گەریلاکەی پەکەکە گوتی، ''پێویستە تورکیا هەنگاوی داهاتوو بنێت و زەوینە بۆ بەرەوپێشچوونی پڕۆسەکە ساز بکات.''
لیژنەیەک بە ناوی (پاڵپشتیی نیشتمانی، برایەتی و دیموکراسی) لە پەرلەمانی تورکیا بۆ راپەڕاندنی کاروباری تایبەت بە پرۆسەی چارەسەری و پێشکێشکردنی پێشنیازە یاسا کارا کراوە. سەرۆکی پارتی سۆسیالیستی کوردستان (پەسەکە) پێکهێنانی لیژنەکە بە هەنگاوێکی باش دەزانێت.
هاوکات تێبینییەک لەسەر شێوەی کارکردنی لیژنەکە دەخاتەڕوو و دەڵێت، ''ناڕوونی لە بەڕێوەربردنی پڕۆسەکەدا هەیە و خەڵک تووشی سەرلێشێواوی بووە، دەبێت پڕۆسەکە لە چوارچێوەی ئامادەکردنی دەستوورێکی نوێ بەڕێوەبچێ و جیاوازی لەنێوان پرسی کورد و پرسی پەکەکە بکرێ، چونکە پرسەکە تەنیا پەکەکە نییە.''
بایرام بۆزیەل گوتی، پێویستە لیژنەکەی پەرلەمان بۆ پڕۆسەی چارەسەری بۆچوونی پارتە کوردییەکانی دەرەوەی پەرلەمان، رۆشنبیران و کەسایەتییە سیاسییەکان لەسەر پڕۆسەی چارەسەری وەربگرێت.
کۆمێنتەکان
وەک میوان کۆمێنتێك بنووسە یان وەرە ژوورەوە و ههموو خزمەتگوزارییەکان بهكاربێنه
کۆمێنتێک دابنێ